pers een serie waard'
Het woord cds wapen op VARA
DINO
SAURUS!
Ex-presentator
EO-fruitmand
overleden
HILVERSUM (GPD) De
voormalige presentator van
het EO-radioprogramma 'De
Muzikale Fruitmand', ds.
Sjouke Wijnsma, is maandag
in zijn woonplaats Zwolle op
65-jarige leeftijd plotseling
overleden.
Jarenlang, tot aan 1982,
heeft hij de Fruitmand ge
presenteerd. In dat jaar
kreeg hij plotseling zijn ont
slag. Aanleiding tot de op
zegging was, zo deelde de
EO toen mee, het besluit van
Wijnsma om een verzoek
plaat niet te draaien.
MOSKOU Verregaande samenwerking tussen de Sovjetunie en de Verenigde Staten is er nu ook op mu-
sicalgebied. In het Dynamo Sportpaleis ging de eerste co-productie tussen Russen en Amerikanen in pre
mière, An American in Pcrestroika genaamd. (foto ap>
Prins Bemhard vanavond in documentaire:
'Wilhelmina dreigde met zelfmoord
om ons naar Engeland te krijgen
HILVERSUM (GPD)
Koningin Wilhelmina
dreigde zichzelf te do
den, als Prins Bernhard
zijn gezin vlak na de in
val van de Duitsers niet
naar Engeland zou vol
gen. De Prins der Neder
landen maakt dit van
avond bekend in de do
cumentaire 'Oranje en
het plan Geel'. "Ik heb er
toen geen moment aan
getwijfeld dat zij het
echt meende" aldus de
prins, die voor het drei
gement van zijn schoen-
moeder zwichtte.
10 mei 1940 landden grote aantal
len Duitse parachutisten in de
omgeving van Rotterdam en Den
Haag. Zij moesten de weg vrij
maken voor de per vliegtuig aan
gevoerde Duitse infanterie. Doel
was een aantal bruggen (bij de
Moerdijk en Dordrecht) bezetten
en in één klap alle Nederlandse
tegenstand te voorkomen, door
in Den Haag zowel het konink
lijk huis, het kabinet en de leger
top gevangen te nemen.
"Plan Geel" werd echter een
mislukking. Over het vertrek van
het koninklijk huis naar Enge
land en het Plan Geel maakten
Gerard Soeteman en Guus van
Waveren een documentaire.
Het conflict tussen prins Bern
hard en koningin Wilhemina
speelde zich af op 12 mei 1940. De
koningin was naar paleis Huis
Ten Bosch gekomen om namens
het kabinet Bernhard te waar
schuwen dat hij met zijn gezin
naar Engeland moest vluchten.
De prins had bij de Duitse inval
gezegd dat hij in Nederland wil
de blijven om tegen zijn vroegere
vaderland te vechten. Als ik kop
pig bleef, "zou zij zich van kant
maken", aldus Bernhard in de.
documentaire.
De auteur dr. L. de Jong heeft
in deel III van zijn standaard
werk over Nederland in de Twee
de Wereldoorlog een halve pagi
na gewijd aan de hooglopende
ruzie tussen Bernhard en Wilhel
mina. Gedetailleerd beschrijft
hij het conflict. "Je moet de dy
nastie in veiligheid brengen. Ik
overleef het niet als er iets mis
gaat", zei Wilhelmina tegen haar
schoonzoon, maar Bernhard
bleef weigeren. Was het niet vol
doende als hij zijn vrouw en kin
deren tot IJmuiden begeleidde?
Wilhelmina eiste dat hij de
Noordzee overstak. Als haar
dochter, ha^r oogappel, de ris
kante tocht niet zou overleven
"zou ze zich een kogel door het
hart schieten", zo schrijft De
Jong.
Na de publikatie van De Jong
in 1970 heeft de pers geen enkele
aandacht besteed aan het dreige
ment van de koningin. "Het was
natuurlijk taboe dat een lid van
het koningshuis zelfmoord wilde
plegen", aldus De Jong.
In de NOS-documentaire ver
telt Bernhard openlijk dat hij on
der druk werd gezet door zijn
schoonmoeder. "Bernhard heeft
schijnbaar behoefte zijn hart te
luchten. Blijkbaar is hij vergeten
dat ik zijn situatie in mijn werk
heb beschreven. En eerlijk ge
zegd. zelf wist het ook niet
meer". De Jong betwijfelt of Wil
helmina zich daadwerkelijk van
kant zou maken. "Zij deed wel
meer gewaagde uitspraken. Ze
•heeft ook gezegd dat ze zich van
het leven zou laten beroven, als
zij in handen kwam van de Duit-
(Vanavond, Nederland 3,
20.25)
Mentens naar
NOS-journaal
HILVERSUM (GPD) Jean
Mentens (37) wordt toege
voegd aan het team van
eindredacteuren van het
NOS-Journaal. Hij begint
zijn werkzaamheden half
augustus. Mentens is mo
menteel eindredacteur bij
de nieuwsredactie van RTL-
Veronique. Tot vorig jaar
was Mentens correspondent
in Rome voor het NOS-Jour
naal en Trouw.
tekende in de oorlogsjaren "sme
rige rotmof, rot op," zo leert de
documentaire.
Vanaf 1943 hadden redacteu
ren van Vrij Nederland en Het
Parool vanuit Zwitserland ken
nis over de massale moorden in
de gaskamers van de concentra
tiekampen. De redacties stonden
voor de keus: Publiceren of niet.
Er werd geen letter van gepubli
ceerd: "We wisten het dus wel,
maar we wilden het niet gelo-
H.M. van Randwijk, in de oor
logsjaren al hoofdredacteur van
het illegale Vrij Nederland, kort
voor zijn overlijden: "We hadden
meer voor de joden moeten
doen. Maar hoe?"
"Je wist dat als je gepakt werd
je werd doodgeschoten," getuigt
een drukker. Want in vele druk
kerijen werden de krantjes ille
gaal gedrukt en zelfs werden
bundels exemplaren 'in officiële
postzakken' per PTT verstuurd.
Mede dank zij de medewerking
van PTT-beambten.
Mr. A. van Namen, bij het uit
breken van de oorlog jong advo
caat en vier jaar lang nauw be
trokken bij de leding van Vrij
Nederland, is één van de belang
rijkste getuigen in de documen
taire: "Van een echte organisatie
kon je in de begintijd eigenlijk
niet spreken. We waren op het
ondergrondse bestaan totaal niet
voorbereid. Alles ging geïmpro
viseerd. Het was aanvankelijk
ook allemaal vrije tijdswerk, je
moest alles leren. Je kon niets
naslaan in een boekje en ook niet
putten uit de geschiedenis."
Producente Van Stiphout: "De
VARA gaat over enige tijd ook
nog drie gefilmde portretten uit
zenden van mensen, die een
dwarsdoorsnee vormen van de
genen, die bij het illegale Parool
betrokken zijn geweest."
(Vanavond, Nederland 1,
23.10)
MUSICAL USSR - USA
"Er is wel een verklaring
voor waarom het 45 jaar
heeft moeten duren voor
dat er een tv-documentai-
re werd gemaakt over de
illegale pers in Nederland
gedurende de Tweede We
reldoorlog." zegt W. van
Norden, in en na de oorlog
één van de krachtigste
steunpilaren van het dag
blad Het Parool.
Volgens Van Norden
wilde niemand van de
overlevenden, die bij het
maken en verspreiden van
illegale bladen betrokken
is geweest, "lastig worden
gevallen door vragen over
een emotioneel zo beladen
onderwerp."
door
Ale van Dijk
Van Norden: "We moesten er
voor zorgen, dat de mensen goed
geïnformeerd waren. Eén van de
gevolgen van het lezen van de il
legale pers moest zijn. dat de le
zers gevoelig werden opgepept."
Nergens in de bezette wereld wa
"Wij hebben ons in deze docu
mentaire bewust beperkt tot een
globaal beeld. Het accent ligt
vooral op algemene informatie
over de organisatie en het func
tioneren van enkele grote natio
nale bladen als Vrij Nederland,
Gaskamers
De ondertitel van Het Parool, dat
het blad vanaf het eerste gesten
cilde exemplaar tot op de huidi
ge dag op de voorpagina ver
meldt ("Vrij en onverveerd"), be
Dat er vanavond, precies vijftig
jaar na de Duitse inval, op Neder
land 1 onder de titel "Het woord
als wapen" voor het eerst zo'n*
documentaire te zien zal zijn, is
vooral te danken aan het feit dat
producente Milly van Stiphout
ook bestuurslid is van de stich
ting Het Parool.
Oud-VARA-programmamaker
Hans Jacobs werd als regisseur
gekozen: "De geschiedenis van
de illegale pers is een tv-serie
waard. Achteraf gezegd had ik
die al eerder moeten maken. Ve
le betrokkenen, die de oorlog
overleefden, zijn inmiddels over
leden."
Eén van die overlevenden, de
oprichter van het illegale Parool
Frans Goedhart, die onder
gronds opereerde onder de
schuilnaam Pieter 't Hoen, heeft
Jacobs kort voor zijn overlijden
nog net voor de camera geïnter
viewd: "Vanaf de dag, waarop de
Duitsers ons land bezetten was
de krant niet langer betrouwbaar
meer. Er moest gewaarschuwd
worden en aangezet tot verzet.
We mochten niet uit het oog ver
liezen. dat twee percent van de
Nederlandse bevolking daad
werkelijk aan verzet deed en
twee percent aan collaboratie.
De resterende 96 percent was
lauw."
Globaal
Wijlen Frans Goedhart, die als oprichter van het illegale Parool
de schuilnaam Pieter 't Hoen gebruikte. (foto pr)
ren oplage en verscheidenheid
van de illegale pers zo groot als in
Nederland in de laatste periode
van de bezetting. De illegale
blaadjes verschenen lokaal en
nationaal in een miljoenenopla
ge. In het Instituut voor oorlogs
documentatie zijn 1200 verschil
lende titels van kranten en
krantjes van eenvoudige stencils
tot gedrukte exemplaren uit alle
delen van het land terug te vin
den. Vooral toen de radio-toestel
len op last van de bezetters inge
leverd moesten worden begon
nen de oplagen te stijgen.
Trouw en Het Parool. We hebben
daartoe besloten na grondige re
dactie-besprekingen voor dit
werkstuk. Lou de Jong heeft in
de serie De Bezetting ook wel
aandacht aan de ondergrondse
pers besteed, maar dat was zeer
fragmentarisch," aldus Van Nor
den. De titel van de documentai
re, "Het woord als wapen", is me
de ontleend aan een bronnenpu-
blikatie van het Rijksinstituut
voor Oorlogsdocumentatie, die
mevrouw R.S. Zimmerman-Wolf
in 1952 over de ondergrondse
pers samenstelde.
Rekenfoutje
Door een 'domme' rekenfout
heeft de ruimte-telescoop Hubble
nog geen foto's kunnen maken, zo
hebben verantwoordelijken voor
het project bekendgemaakt. NA
SA had gehoopt dat Hubble giste
ren zijn eerste foto. van het ster-
renveld 'Theta Carinam', zou afle
veren.
Maar een verlegen woordvoer
der zei dat een simpel rekenfoutje
er de oorzaak van was dat de su
pertelescoop zijn werk nog niet
kon doen. De telescoop is ver
keerd gericht, op een halve graad
van het beoogde doel, dat op 1.260
lichtjaren ligt van de aarde. We
tenschappers hebben zich een
aantal dagen op het hoofd lopen
krabben voordat ze de dwaling
ontdekten.
Snelheidsrecord
TGV
De Franse TGV (Train a Grande
Vitesse - trein met grote snelheid)
heeft gisteren zijn naam eer aan
gedaan. In de buurt van Tours
vestigde .de trein een nieuw snel
heidsrecord door met een vaart
van 510 km/u over de rails te ra-
Het vorige record werd op 5 de
cember van het vorig jaar geves
tigd. Toen werd een topsnelheid
van 482 km/u gehaald. De SNCF
liet weten dat de komende dagen
wellicht nog een poging wordt ge
daan om het record van 510 km/u
verder aan te scherpen.
Korte broek taboe
Zonaanbidders en liefhebbers
van luchtige kleding kunnen het
dezer dagen in Iran aan de stok
krijgen met de Revolutionaire co
mités. Die hebben opdracht ge
kregen eenieder te arresteren
wiens kleding niet voldoet aan de
islamitische normen.
Vrouwen die korte broeken of
doorzichtige kousen dragen wor
den opgepakt. Mannen die hem
den met korte mouwen dragen of
„moedwillig een deel van hun li
chaam ontbloot laten" worden
voor een islamitische rechtbank
gesleept. Bovendien zijn T-shirts
met de namen van buitenlandse
rockgroepen erop ten strengste
verboden.
Reageerbuis
tijgertjes
In de dierentuin van Omaha zijn
drie reageerbuis-tijgertjes gebo
ren. Het is yoor het eerst in de ge
schiedenis dat deze methode met
succes bij tijgers is toegepast.
Volgens dierenarts Lee Simmons
kan het een doorbraak betekenen
in het behoud van de bedreigde
diersoort.
De draagmoeder, een 9 jaar ou
de Siberische tijgerin, is al op 27
april van het drietal bevallen via
een keizersnede. Een witte baby
tijger is inmiddels overleden. Hij
had ademhalingsmoeilijkheden.
De twee anderen, met een ge
streept velletje, lijken gezond.
De geboorte is het resultaat van
een 10-jarig onderzoek waaraan
ook de dierentuinen van Was
hington en Minneapolis hebben
meegedaan.
MILITAIRE
OEFENINGEN
WAT
MINDER
DRAMATISCH
TE LATEN
VERLOPEN
JA
DAAROM.
Voor een Lon-
dense politie
agent die op
wacht staat bij
Downing Street
10, de ambtswo
ning van de
Britse premier
Thatcher is er
nooit een saai
moment. Politi
ci en andere be
langrijke perso
nen komen en
gaan, delegaties
komen petities
aanbieden en
toeristen nemen
er een kijkje.
Maar de proce
dure die wordt
gevolgd wan
neer een eend
belangsteling
toont zijn wat
onduidelijk.
(loto EPA)
