De Russische beer
is verdwenen; de
NAVO nog lang niet
Hooggetij de biedt
moment van stilte
REPORTAGE
PAGINA 2
GEESTELIJK LEVEN
MAANDAG 7 MEI 1990
poot aan zou zitten (een soort CV-
SE-vredesmacht) die kan optreden
in geval van kleine conflicten in of
tussen de lidstaten. Zonder zo'n
CVSE-krijgsmacht met een eigen
commando-structuur is het voor
stelbaar dat (Europese) landen, bij
het wegvallen van de NAVO, hun
defensie gaan nationaliseren. Dat
wilde men veertig jaar geleden nu
juist voorkomen.
Ook de Nederlandse minister
Van den Broek is, na aanvankelijk
enthousiast voor de CVSE-optie te
hebben gepleit, op zijn schreden te
ruggekeerd. De Amerikanen kun
nen bij hem nu op een gewillig oor
rekenen. Op de korte termijn kan de
CVSE niet het forum worden waar
het veiligheidsconcept voor het
nieuwe Europa wordt bepaald, zei
hij onlangs dan ook.
Wel kan de CVSE als overlegfo
rum van 35 landen worden 'opge
poetst'. De organisatie kan een rol
spelen bij de controle op de nale
ving van ontwapeningsakkoorden;
bij het stimuleren van de democra
tisering van Oost-Europa en bij het
vormgeven van economische con
tacten tussen Oost en West. Maar
dat zijn nou precies de terreinen,
waarop de 35 elkaar in Helsinki in
1975 al vonden. En het is dus de
vraag of een nieuwe Europese vei
ligheidsstructuur op die manier
dichterbij komt.
Instabiliteit.
Moet het 'oppoetsen' van de CVSE
automatisch betekenen dat de
NAVO kan worden opgedoekt?
Nee, want al is de confrontatie in
Europa dan verdwenen, de landen
in Oost en West zijn het niet plots
roerend met elkaar eens. Zowel de
Sovjetunie als de Oosteuropeanen
hebben nog een lange weg te gaan.
Die gedachte zit ook achter de
versnelde Europese eenwording.
Juist door de instabiliteit van Oost-
Europa, die nog jaren zal duren, is
een hecht westers bondgenoot
schap nodig. Ook de Oosteuropea
nen zelf dringen daar op aan. Vanuit
zo'n sterk westen kan dan aan nieu
we samenwerkingen worden ge
werkt.
De hervormingen in Oost-Europa
zijn niet in het minst bevorderd
door de aantrekkingskracht van het
economisch sterke en welvarende
West-Europa. Vanuit de EG worden
nu de banden met de Europese niet-
EG-landen en Oost-Europa aange
haald en verdiept. Datzelfde kan
vanuit de NAVO gebeuren.
Het is wel denkbaar dat de CVSE
het forum wordt waar Oost en West
met elkaar afspraken maken over
een veelheid van zaken, die daarna
op lager niveau - in NAVO en EG,
het Warschaupact of de Europese
Vrijhandelsassociatie uitgevoerd
kunnen worden. De NAVO kan
daarin opereren als een regionale
veiligheidsorganisatie, gericht op
het behoud van de samenhang in
West-Europa.
Over de rol die de EG daarbij kan
spelen, zijn de meningen verdeeld.
De overgrote meerderheid van de
lidstaten, waaronder Nederland,
willen de EG tot een echte politieke
unie omvormen, die ook meer een
gemeenschappelijke buitenlandse
politieke voert.
Minder duidelijk is of dat ook
over veiligheidskwesties moet
gaan, zoals de Fransen willen. De
EG zou dan de rol van de West-
europese Unie, die negen EG-leden
telt, kunnen overnemen. Vooral de
Britten voelen daar niets voor. Zij
willen de NAVO niet inruilen voor
de EG.
Duitsers
Er wordt wel gezegd dat de NAVO
na de oorlog is opgericht om 'de
Amerikanen erin (Europa), de Rus
sen eruit en de Duitsers er onder te
houden'. Voor de Russen hoeft nie
mand meer .bang te zijn, maar beide
andere overwegingen gelden nog
steeds.
De meest fervente voorstanders
van een Amerikaanse (militaire)
aanwezigheid in Europa zijn de
Amerikanen zelf. De haviken heb
ben nog steeds nachtmerries van de
Russische beer, die slechts met nu
cleaire wapens onder de duim kan
worden gehouden.
Maar ook in het kamp van de dui
ven vreest men voor de toekomst:
een vertrek uit Europa ondergraaft
de Transatlantische verbonden
heid. De Amerikaanse oostgrens
ligt in Europa, zo heet het. En een
sterk, ongebonden Europa kan voor
de VS vooral economische reper
cussies hebben.
Daarbij speelt ook Duitsland een
hoofdrol. Voor de Polen, Tsjechen
en Hongaren, en zeker de Sovjets, is
de angst voor het herenigde Duits
land groot, zeker zolang onduidelijk
blijft welke positie het in (of buiten)
de NAVO zal innemen.
De Poolse en Tsjechoslowaakse
ministers van buitenlandse zaken
pleitten recent zelfs voor handha
ving van de NAVO, „als garantie
voor onze veiligheid". Lees: tegen
Duitsland. Opneming van Duits
land in de NAVO biedt de meeste
zekerheid, vinden zij.
De varianten daarvoor vliegen in
middels over de tafel, van een gede
militariseerd Duitsland, via een
Duitsland dat lid is van zowel
NAVO als Warschaupact tot een
Duitsland dat in de NAVO zit, maar
Sovjet-troepen op zyn grond ge
doogt.
Eigen boontjes
Niets is te gek, zolang het maar een
Duitse 'alleingang' voorkomt. De
CVSE is alleen al daarvoor een min
der geëigend middel. Opheffing van
NAVO en Warschaupact betekent
immers per definitie op termijn de
terugtrekking van alle Amerikaan
se en Russische troepen uit Europa.
De Europeanen moeten dan hun ei
gen boontjes doppen.
En in dat nieuwe Europa is het
grote Duitsland de echte groot
macht, op militair en op econo
misch en politiek gebied. Dat voor
uitzicht boezemt velen in oost en
west angst in. Het maakt wel duide
lijk dat voor de toekomstige veilig
heidsstructuur van Europa de Duit
se kwestie van doorslaggevend be
lang is.
(Door Hans de Bruijn
en Bart Jochems)
BRUSSEL Sinds de ont
takeling van het Warschau
pact. en daarmee het weg
vallen van de dreiging in en
de verdeeldheid van Europa,
buigen politici, wetenschap
pers en militairen zich over
de vraag hoe een veilig Euro
pa er aan het eind van deze
eeuw uit moet zien.
Sommigen, vooral militairen, men
gen zich met tegenzin in dit debat.
Anderen, vooral politici, worden op
de proef gesteld: van hen worden de
nieuwe ideeën verwacht. 'We leven
in een tijd van grote risico's, maar
ook van grote kansen', is al maan
den een van de meest gehoorde cli
chés in dat circuit.
Maar daarmee houdt de eensge
zindheid op. Niemand heeft een hel
der beeld voor ogen; daarvoor is het
allemaal te nieuw en te onzeker.
Aan ideeën overigens geen gebrek.
Overal worden discussieavonden,
symposia en artikelen gewijd aan
vragen als 'Is er nog een toekomst
voor de NAVO' en aan visioenen
van een verenigd, vreedzaam Euro
pa.
De komende maanden zullen de
politieke leiders van oost en west in
tensief met elkaar van gedachten
wisselen over de veiligheidsstruc
tuur van dat nieuwe Europa. Eind
dit jaar moet duidelijker zijn hoe de
Europeanen van oost en west en
hun bondgenoten van overzee hun
gemeenschappelijke toekomst zien.
Daden
De topconferentie van staatshoof
den en regeringsleiders van de 33
Europese landen (Albanië uitgezon
derd), de VS en Canada, de deelne
mers aan de Conferentie over Vei
ligheid en Samenwerking in Euro
pa (CVSE), wordt komende herfst
de eerste toetssteen. De discussies
moeten dan uitmonden in daden.
Het gaat de komende maanden
meer over de toekomst van de
NAVO dan over die van het War
schaupact. Als door de Sovjetunie
gedomineerde militaire organisatie
bestaat dat al bijna niet meer, ter
wijl ook de politieke eenheid ver te
zoeken is.
Als de Sovjets al agressieve be
doelingen zouden hebben, dan kun
nen zij die niet uitvoeren zonder
hun Oosteuropese 'bondgenoten'.
Dat het Rode Leger binnen een et
maal aan de Rijn zou staan, is nu de
finitief een fictie geworden. In Oost-
Europa wordt dan ook al gepleit
voor het opheffen van het pact.
Velen vinden dat dus ook de
NAVO nu op de helling moet. Die is
in 1948 immers vooral opgericht om
de dreiging van de rode horden het
hoofd te bieden. Nu die er niet meer
is, is ook de NAVO niet meer nodig.
Natuurlijk moet er wel een nieu
we veiligheidsstructuur in Europa
komen, maar die moet 'groot-Euro
pees' zijn. Geen confrontatie tussen
blokken meer, maar samenwerking
tussen alle Europese landen (waar
bij de VS en Canada ook als Euro
pees worden beschouwd) om de
veiligheid op ons continent te verze
keren.
Stabiliteit
Voorstanders van de NAVO is dat
een gruwel. Het uiteenvallen van
het Warschaupact is voor hen juist
een pleidooi voor de NAVO, zonder
welke dat immers nooit gebeurd
zijn. Nu in Oost-Europa stabiliteit
ontbreekt, moet de organisatie die
in het westen 40 jaar stabiliteit heeft
gebracht, blijven bestaan.
Voorstander van de eerste theorie
is dr. Frank Blackaby, voormalig di
recteur van het befaamde Zweedse
vredesinstituut SIPRI. "Er is geen
confrontatie meer. Daarom is er ook
geen zinvolle taak meer voor de
NAVO. Die zal wegkwijnen", zei hij
onlangs in Brussel.
Blackaby geeft daarvoor vier re
denen: het Warschaupact functio
neert niet meer; de ideologische
barrières in Europa verdwijnen nu
Oost-Europa zich liberaliseert; de
hereniging van Duitsland betekent
het einde van de scheiding van Eu
ropa en aan Sovjet-zijde ontbreken
agressieve bedoelingen.
Op de Polen, Hongaren,
Tsjechen, Bulgaren en Roemenen
hoeft Moskou in geval van een crisis
niet meer te rekenen. "De Sovjets
zouden zich eerst door die landen
moeten heenvechten om in West-
Europa te komen", zegt Blackaby.
Niet voorstelbaar, vindt hij.
Volgens Blackaby is, nu Oost- en
West-Europa economisch naar el
kaar groeien, een 'paneuropese vei
ligheidsstructuur' nodig. De CVSE
biedt volgens hem „de. mogelijk
heid onze veiligheid te organiseren
met de nadruk op samenwerking in
plaats van confrontatie". De NAVO
is voor hem een symbool van dat
laatste.
Doel bereikt
"De NAVO is opgericht met een
speciaal doel en dat is nu bereikt".
In het 'ombouwen' van de NAVO
tot een zuiver politieke organisatie,
ziet Blackaby niets. Van organisa
ties waarin de westerse landen el
kaar spreken, is de wereld al verge
ven, meent hij.
Juist nu moet volgens de Brit
worden gezocht naar structuren die
de Sovjetunie bij de ontwikkeling
van Europa betrekken. De CVSE
biedt die mogelijkheid. "Geef het
een vaste zetel en een secretariaat,
dan kunnen NAVO en Warschau
pact gewoon verdwijnen".
Het is niet verrassend dat het idee
van zo'n Paneuropese structuur
vooral in de Verenigde Staten met
kracht van de hand wordt gewezen.
Grote Europese veiligheidsstructu
ren bergen het risico in zich dat de
Amerikanen buitenspel komen te
staan.
De dominante rol van de VS in
West-Europa dreigt na veertig jaar
uitgehold te worden. In een CVSE-
structuur zouden de Russen im
mers evenveel te zeggen krijgen
over die Europese veiligheid als de
Amerikanen. En dat steekt.
Vooral in de NAVO kunnen de
Amerikanen zich doen gelden en
daarom hameren ze er keer op keer
op dat het bondgenootschap niet al
leen een militaire organisatie is,
maar ook een politieke. Zo is in het
NAVO-verdrag uit 1949 ook econo
mische samenwerking als doelstel
ling opgenomen.
Waarden en belangen
"De NAVO is niet alleen een militai
re organisatie", zegt John Korn-
blum, plaatsvervangend ambassa
deur van de VS bij de NAVO. „De
NAVO is ook een gemeenschap van
waarden en belangen. Een organi
satie als de CVSE zou bovendien
verschillende sociale systemen en
andere waardenpatronen samen
brengen. Dat werkt niet, net zoals
dat na de oorlog niet ging bij pogin
gen om van de Volkerenbond een
soort van wereldregering te ma
ken". Over de zeker bestaande ver
schillen in waarden en belangen
tussen de NAVO-landen, zwijgt hij.
Het vervangen van de NAVO
door de CVSE zou volgens Korn-
blum een stap terug betekenen. "De
CVSE kan de NAVO niet vervan
gen. Sterker: Het is gevaarlijk te
denken dat een organisatie zowel
Roemenië en Bulgarije als bij voor
beeld San Marino of Monaco zou
kunnen verenigen en toch effectief
zijn".
Daarmee slaat hij de spijker wel
op de kop. Want voorstanders van
de CVSE gaan voorbij aan de grote
praktische problemen van deze
club. Die zijn de voorbije vijftien
jaar, na de ondertekening van de be
kende 'Slotakte van Helsinki' wel
gebleken.
Daarin werden door de 35 landen
in drie 'manden' de uitgangspunten
voor veiligheid, economische sa
menwerking en mensenrechten in
Europa vastgelegd. Sindsdien zijn
vele vervolgconferenties gehouden,
waar over deelterreinen is verder
gepraat.
Dat heeft (nog) niet veel opgele
verd. Het grootste winstpunt van de
CVSE-afspraken is/was dat zij als
een toetsingspunt gelden voor de
deelnemende landen. Zo zijn de
Opheffing van NAVO en Warschaupact betekent op termijn de terugtrekking van alle Amerikaanse en Russi
sche troepen uit Europa. Duitsland is daar dan de enige echte grootmacht. (foto and
Sovjets sinds 1975 herhaaldelijk
herinnerd aan hun beloften over het
handhaven van de mensenrechten.
Mini-staatjes
In CVSE-verband zijn de laatste ja
ren ook conferenties gehouden over
het milieu, economische samenwer
king en informatievrijheid, terwijl
de Weense CSE-onderhandelingen
over vermindering van de niet-nu-
cleaire strijdkrachten in Europa een
direct uitvloeisel van het CVSE-ge-
beuren zijn.
Het belangrijkste struikelblok bij
het opkrikken van de CVSE tot een
Europese veiligheidsstructuur is
echter dat in de CVSE besluiten al
leen eensgezind kunnen vallen. Dat
geeft niet alleen ministaatjes als het
Vaticaan of Liechstenstein een ve
to-recht, maar en daar is Was
hington banger voor ook de Sov
jets.
Er zou geen besluit over de veilig
heid van Europa kunnen vallen zon
der instemming van Moskou. Zo
zou Gorbatsjov de invloed op de ge
beurtenissen in Europa, die hij door
de democratisering in Oost-Europa
is kwijtgeraakt, via de achterdeur
weer kunnen terugwinnen. En dat
gaat Washington te ver.
Bovendien is de CVSE.gewoon te
groot. Wie weet hoe veel moeite het
kost om het in de EG (twaalf leden)
of de NAVO (zestien) eens te wor
den, beseft hoe moeilijk het wordt
om in een club met 35 politiek zeer
verschillende landen een akkoord
te bereiken. Voor de Sovjets een uit
gelezen kans om de Westeuropea
nen en hun Amerikaanse en Cana
dese bondgenoten uit elkaar te spe
len.
Militaire poot
De CVSE kan als vervanger van de
NAVO bovendien alleen zinvol
functioneren als er een militaire
uiteenvallende NAVO is echter nog geen sprake.
MOSKOU (AP/AFP) De Russisch-Orthodoxe Kerk heeft gisteren
haar vorige week donderdag op 79-jarige leeftijd overleden hoofd, pa
triarch Pimen, naar het graf gedragen op een begraafplaats bij een
klooster buiten Moskou. Pimen, die al geruime tijd ernstig ziek was,
wordt tijdelijk opgevolgd door metropoliet Filaret (61van Kiev en Ga-
licië. (foto ad
nauwelijks hun ogen open houden, nadat zij al uren hebben gewacht
op de komst van de paus. <f0to afp»
Iedere zaterdag in Hooglandse Kerk:
LEIDEN Een kwartier van stilte en inkeer op de zaterdag
middag. Dat is wat de initiatiefnemers van de 'hooggetijden'
voor ogen staan, die vanaf zaterdag 12 mei wekelijks in de
Hooglandse Kerk in Leiden zullen plaatsvinden.
Het idee komt uit de koker van de
commissie bijzonder kerkewerk,
waarin vertegenwoordigers van
diverse Leidse kerken steeds zoe
ken naar nieuwe vormen van 'sa
men kerk-zijn'. De commissie
nam het vorig seizoen ook het ini
tiatief voor de maandelijkse
evensongs, die wegens de grote
belangstelling dit seizoen een ver
volg hebben gekregen.
Wat de 'hooggetijden' betreft,
gaat het volgens de commissie
om een moment van bezinning.
Het heeft de opzet "om mensen
even uit de drukte te halen van
het boodschappen-doen-op-za-
terdagrpiddag en enkele woorden
van overweging mee te geven".
De plaats van de* Hooglandse
kerk is 'bijna symbolisch', aldus
de commissie, "achter de winkel
straten waar marktkramen elke
zaterdag schreeuwen om aan
dacht".
Eén van de initiatiefnemers, de
hervormde predikant Ad Albas
drukt het zo uit: "Even tot jezelf
komen om vervolgens met be
hulp van de woorden van God je
te bezinnen op de bedoeling die
God met ons heeft".
De 'hooggetij den' bestaan uit
woord en muziek. Er zal een kort
gedeelte uit de bijbel worden
Gorbatsjov krijgt
steun van paus in
Litouwse kwestie
MEXICO STAD (RTR) - Paus
Johannes Paulus II heeft gisteren
verklaard dat het Litouwse stre
ven naar onafhankelijkheid ge
rechtvaardigd is, maar dat dit niet
de hervormingen van Sovjet-pre
sident Gorbatsjov in gevaar mag
brengen.
"Aan de ene kant is er de hoop
van een natie, die gerechtvaar
digd is door haar verleden. Aan
de andere kant is er de kwestie
van de Sovjet-perestrojka. Deze
twee zaken moeten samengaan",
zei de paus tegen verslaggevers
tijdens zijn vliegreis naar Mexico,
waar hij gisteren aan een zeven
daags bezoek is begonnen.
De paus werd gisteren in Mexi
co op het vliegveld ontvangen
door president Carlos Salinas. De
paus is voor de tweede keer in
Mexico. Hij bezocht het land eer
der in januari 1979, maar toen
werd hij uitsluitend als privé-per-
soon ontvangen.
Hoewel meer dan 90 procent
van de Mexicanen rooms-katho-
liek is, onderhouden het Vaticaan
en Mexico al sinds 133 jaar geen
diplomatieke relaties met elkaar.
Dat is een gevolg van de afwijzen
de houding van de kerk tegen
over de revoluties in de vorige
eeuw en het begin van deze eeuw.
voorgelezen, terwijl daar ook eni
ge woorden ter overweging aan
worden toegevoegd. Deze medi
tatie in notedop wordt verzorgd
door de pastores van de Leidse
binnenstad, die vertegenwoor
digd zijn in de binnenstadsraad.
Dit is het overlegorgaan waarin
de hervormde, gereformeerde en
lutherse kerk deelnemen. De
rooms-katholieken wonen de ver
gaderingen ook bij.
De eerste 'hooggetijde', aan
staande zaterdag, begint om half
vier, als slot van de open dag
waarmee de Hooglandse Kerk het
seizoen start. Iedere volgende za
terdag (tot oktober) beginnen de
'hooggetijden' om half drie. In de
eerste 'hooggetijde' treedt drs.
Antoinette van der Wel op als li
turg, terwijl medewerking wordt
verleend door ds. Ablas, pastor B.
Demmers (rk), ds. R. J. Koolstra
(gereformeerd) en ds. J. Mostert
(luthers).
Weer bisschop Cluj
RIJNSBURG - Naast ds. Laszló
Tökés is dr. Kalman Csiha tot bis
schop gekozen in de Gerefor
meerde (Hervormde) Kerk van
Roemenië. Ds. J. Cziria, gerefor
meerd predikant in Rijnsburg,
heeft dat uit Roemenië verno-
Csiha (60) volgt als bisschop
van Cluj bisschop Gyula Nagy op.
Van 1957 tot 1966 zat hij een ge
vangenisstraf uit.
Twee maanden geleden werd
Tökés, 'de motor van de revolu
tie', verkozen tot bisschop van
Oradea.
Joods Wereldcongres. Van
verenigd Duitsland mag worden
verwacht dat het de lessen uit de
geschiedenis heeft geleerd en
tijd de staat Israël steunt, vindt
voorzitter Edgar Bronfman 1
het Joods Wereldcongres. "De
Duitsers mogen nooit diegenen
helpen'die uit zijn op de vernieti
ging van Israël", aldus Bronfman
bij de opening van de vergadering
van zijn organisatie in Berlijn.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: benoemd door de
synode tot geestelijk verzorger in het
Huis van Bewaring te Breda A. Polder
vaart te Hilvarenbeek; beroepen te
Linschoten P.J. Droogers Werken
dam; bedankt voor Nicuw-Vcnncp J.
den Dikken Oldebroek, voor Oude-
Tonge J.C. den Toom Ernst.
Gereformeerde Kerken: beroepen te
Harderwijk H. Eendebak Nijkerk.
Nederlands Gercf. Kerken: aangeno
men naar Amsterdam-Tuinsteden-
Zuid-West A. Boshuizen kand. Hou-
Gereformeerde Gemeenten: be
dankt voor Den Haag C. Harinck Oost-
kapelle, voor Nunspeet als miss. pred.
in het Izi-gebied te Nigeria P. van Rui
tenburg Meliskerke.
Doopsgezinde Broederschap: aange
nomen naar Den Haag mw. E.I.T.
Brussee-Van der Zee voorganger van
de NPB Voorburg.
