'Voor ons is dat boek
toch veel exotischer'
De illusie van de eigen wil
Veel nieuw repertoire Res. Orkest
Bedrijf mag stoel van
Rietveld niet namaken
TONEELSTUK 'ALICE, ALICE
PAGINA 25
Van Gogh trekt
bezoek weg van
Hoge Velnwe
OTTERLO (GPD) Het nationale
park De Hoge Veluwe heeft het aan
tal bezoekers sinds de opening van
de Van Gogh-expositie in rijksmu
seum Kröller-Muller met meer dan
dertig procent zien teruglopen. Ge
vreesd wordt, dat wanneer deze ten
dens zich voortzet, het nationale
park op een slecht jaar moet reke-
De plotselinge daling van het be
zoekersaantal is volgens voorzitter
H. J. L. Vonhoff van de stichting
Het Nationale Park De Hoge Velu
we het gevolg van een pijnlijk mis
verstand. Uit de vele publikaties in
binnen- en buitenland over de hoge
toegangsprijzen voor de Van Gogh-
expositie in het museum Kröller-
Muller, heeft het publiek begrepen
dat de entree tot het nationale park
is verdrievoudigd en dat het park
niet meer voor auto's toegankelijk
is. Het rijksmuseum ligt op het ter
rein van het nationale park.
De toegangsprijs tot het park is
echter onveranderd gebleven en be
draagt 6,25 gulden. In dat bedrag is
onder andere inbegrepen de norma
le expositie van Kroller-Müller. in
clusief zestig schilderijen van Van
Gogh. De speciale Van Gogh-expo
sitie, waarvoor apart entree moet
worden betaald, betreft louter teke
ningen van de honderd jaar geleden
overleden kunstenaar.
Seth Gaaikema
vertaalt
Les Misérables
AMSTERDAM (ANP) - Seth Gaai
kema heeft van de Stichting Carre
Theaterprodukties en Joop van den
Ende Productions de opdracht ge
kregen een definitieve vertaling te
maken van de musical 'Les Miséra
bles'.
Gaaikema was een van de velen
die de afgelopen maanden werkten
aan een proefvertaling van de musi
cal die Alain Boublil en Claude Mi
chel Schönberg maakten naar de ro
man van Victor Hugo. Gaaikema is
uitgekozen vanwege de directheid
en de 'zingbaarheid' van zijn tekst.
De musical gaat op 28 februari 1991
in premiere in het Koninklijk Thea
ter Carré in Amsterdam.
Voordracht
nieuw bestuur
Muziektheater
DEN HAAG Een formatie-team
onder leiding van J.C.J. Lammers
heeft vier kandidaten voorgedragen
voor het nieuw te vormen bestuur
van het Amsterdams Muziekthea
ter. Die kandidaten zijn: dhr. Berg,
organisatie-adviseur in Rotterdam:
prof.ir. M.v.d. Berg. directeur
Dienst Ruimte en Groen van de pro
vincie Noord-Holland, mr. R. Glasz,
advocaat in Amsterdam, en drs.B.
Sarphati uit Amsterdam, directeur
concern Lumen Ressources bij Hei-
neken. De laastste is voorgedragen
als voorzitter van het bestuur.
De twee vacante plaatsen zullen
worden ingevuld op voordracht van
de nu voorgedragen leden.
Naast de kandidaatstelling zijn
taken geformuleerd die dit bestuur
moet verrichten. Daartoe behoort
het voorbereiden van een statuten
wijziging waardoor een einde zal
komen aan de interim-structuur,
die vanaf de opening van het Mu
ziektheater heeft bestaan. Tijdens
de interim-periode werd het be
stuur gevormd door de gezamenlij
ke directies van het Muziektheater,
de Nederlandse Opera en het Natio
nale Ballet.
Recordprijzen
voor gouaches
Bram van Velde
AMSTERDAM (ANP) - Op een
veiling van moderne en hedendaag
se kunst gisteren bij Sotheby's in
Amsterdam zijn recordbedragen
I neergeteld voor drie gouaches van
i Bram van Velde.
De werken, die geen titels heb
ben, dateren uit 1957, 1964 en 1967
en brachten respectievelijk 977.500
J gulden, 713.000 gulden en 575 000
gulden op. De richtprijzen lagen
tussen de 200.000 en 275.000 gulden.
De gouaches waren ter veiling
aangeboden door de Franse gravin
Albina de Boisrouvray. Ze zijn we-
derom door Franse verzamelaars
aangekocht, aldus het veilinghuis.
F 'abriekskinderen
in de Lokhorstkerk
LEIDEN De acteur Jeróme Ree
huis draagt op vrijdag 27 april in de
Lokhorstkerk de novelle 'Fabrieks-
j kinderen' van J.J. Cremer voor. Jan
Jacob Cremer schreef het verhaal,
J dat op de Leidse textielindustrie is
j gebaseerd, in 1863 als een felle aan-
I klacht tegen de kinderarbeid.
De anderhalf uur durende voor
dracht van Reehuis wordt kort inge
leid door drs. Henk Eijssens en prof.
dr. W. van den Berg.
i Kaarten voor deze avond, die om
kwart over acht begint, zijn a tien
gulden te verkrijgen bij de vak-
I groep Nederlandse taal- en letter-
i kunde van de Rijksuniversiteit en
bij boekhandel. Kooyker.
Scène uit 'Noodlot' van regisseur Arian Adriaanse door Toneelgroep De Appel.
De Appel met mooie bewerking 'Noodlot'
DEN HAAG - Jaren gingen voor
bij zonder dat ze elkaar zagen.
Dan loopt Frank, een gefortu
neerde jongeman die in Londen
woont, zijn oude Hollandse
school- en studievriend Bertie te
gen het lijf. Bertie trekt bij hem
in, leeft op Frank zijn zak, maar
het maakt Frank niets uit: hun
vriendschap bloeit weer als van
ouds. Totdat de twee mannen op
een reis door Noorwegen de
mooie Eve ontmoeten. Frank en
Eve beginnen een verhouding en
de kiem van een allesvernietigen
de jaloezie is gelegd.
Zo begint het verhaal van de
voorstelling Noodlot van Toneel
groep 'De Appel', naar de gelijk
namige roman van Louis Cou
perus. Het vervolg is minder vro
lijk: Bertie, die zijn vriendschap
met Frank bedreigd ziet, stookt
Eve met succes tegen haar gelief
de op ("Elk woord een druppel
zacht venijn"). Pogingen van
Frank om het weer goed te maken
met Eve worden door Bertie gesa
boteerd.
De verhouding loopt op de klip
pen en even lijkt het alsof alle
smetten op de vriendschap tus
sen Frank en Bertie daarna uitge
wist zijn. Ze gaan weer samen op
reis om uiteindelijk berooid weer
in Holland terug te keren. Tot
Bertie's grote wanhoop blijkt Eve
in het zelfde Scheveningse hotel
te logeren als de twee vrienden,
en een ontmoeting tussen haar en
Frank is onvermijdelijk. Bertie's
sabotage komt aan het licht en
vanaf dat moment gaat het met al
ledrie in rap tempo bergafwaarts.
'De Appel' speelt het stuk sinds
19 januari steeds voor uitverkoch
te zalen. Het verhaal over de fata
le driehoeksverhouding tussen
Bertie, Frank en Eve werd in 1890
geschreven; met de toneelbewer
king van Hans de Wolf laat De Ap
pel zien dat Noodlot honderd jaar
later nog niets aan kracht heeft in
geboet.
Stef Feld is een overtuigende,
flamboyante Bertie, de geraffi
neerde klaploper die met ziin
'poezennatuur' keer op keer twij
fels omtrent zijn oprechtheid bij
Frank weet weg te nemen. Gast-
acteur René van Zinnicq Berg
man is Frank, de weifelende, iet
wat slappe maecenas, die heen en
weer geslingerd wordt tussen zijn
gevoelens voor Eve en Bertie.
Carline Brouwer geeft op geloof
waardige wijze gestalte aan de
persoon van Eve, de verwende
dochter van een rijke Engelse
lord. Eve, die aan het begin van
het stuk een luchthartig jong
meisje is, eindigt als een ver
scheurde vrouw, die tegen beter
weten in blijft hopen en wachten
op een gelukkig leven naast de
man aan wie ze haar hart heeft
verpand.
Spanning
Het knappe van 'Noodlot' in de
regie van Aram Adriaanse is dat
de acteurs in de anderhalf uur du
rende voorstelling zonder pauze
een spanning weten op te bouwen
die het publiek tot het eind aan
toe op het puntje van zijn stoel
houdt. Een pauze zou in dit geval
ook verkeerd zijn: de doodsteek
voor het zorgvuldig opgebouwde,
tere spanningsveld. Ook het sobe
re toneelbeeld draagt bij aan het
in stand houden van de 'betove
ring'.
In een bijna leeg decor weven
Frank, Bertie en Eve een web van
intriges waarvan ze zelf de conse
quenties niet kunnen voorzien,
jong en onervaren als ze zijn. Ze
hebben stuk voor stuk hun ver
wachtingen, wensen en dromen
over hoe de ander zou moeten
zijn. maar de werkelijkheid gooit
steeds weer roet in het eten. Of is
het het noodlot?
Louis Couperus schreef zijn ro
man Noodlot aan het begin van
zijn carrière in 1890. De negen
tiende eeuw, waarin verschillen
de wetenschappen een snelle ont-
wikkelig doormaakten, liep ten
einde: theorieën van mensen als
Darwin, Marx en Freud knaagden
aan het idee van de allesbestie-
rende God en in de kunst ont
stond een naturalistische stro
ming, die zocht naar een vorm
van 'objectieve verslaggeving'
over de mens en zijn omgeving.
Hoewel Couperus zich nooit bij
een bepaalde literaire stroming
aansloot, vallen in Noodlot wel
degelijk naturalistische trekken
te bespeuren. In het boek doet
Couperus via de belevenissen van
Fijank, Bertie en Eve verslag van
zijn eigen drijfveren en geaard
heid. Hoewel het woord 'homo
seksueel' nergens valt wordt de
min of meer homo-erotische aan
leg van Couperus vertaald in de
vriendschap tussen Bertie en
Frank. Uit biografische gegevens
over de schrijver blijkt dat Cou
perus in de periode dat hij Nood
lot schreef, vriendschappelijke
gevoelens opvatte voor een jonge
officier, Johan Ram geheten. In
diezelfde tijd bereidde hij zich
voor op zijn verloving met zijn
nichtje Elisabeth Baud, met wie
hij in september 1891 trouwde.
De teksten in 'Noodlot' zijn, on
danks de vaak lange en ouder
wets aandoende zinnen, indrin
gend, effectief en soms ook ko
misch. Zo roept Bertie uit wan
neer hij, na de wereldreis die
Frank van zijn verliefdheid had
moeten genezen. Eve in Scheve-
ningen signaleert: "Hebben we
daarvoor de hele wereld omge
zwalkt?"
De personages filosoferen een
flink eind weg over het leven,
maar zijn ze ook werkelijk in staat
hun eigen weg te bepalen? Een
ontmoeting als die met Eve in
Scheveningen kan toch bijna
geen toeval meer genoemd wor
den. De 'ejgen wil' lijkt niet meer
dan een illusie. Hoe hard ze ook
hun best doen, het krampachtige
streven naar geluk van Bertie,
Frank en Eve voert hen uiteinde
lijk naar hun ondergang. Als ma
rionetten aan de touwtjes van het
Noodlot.
RF.RNADETTE NEELISSEN
Accent ligt op Scandinavische muziek
DEN HAAG (GPD) - Ook het ko
mend seizoen speelt het Residentie-
Orkest veel nieuw repertoire. Een
belangrijk deel daarvan is te beluis
teren in de serie I, die ditmaal tot
veertien concerten is uitgebreid.
Deze reeks is opgesplitst in drie on
derwerpen: een basisserie, een
reeks van vier componistenportret
ten en een zestal programma's, die
geheel aan de Skandinavische mu
ziek is gewijd.
Elk van deze programma's is vol
gens de aloude, destijds door ex- ar
tistiek directeur Piet Veenstra in
het leven geroepen 'Vanuit' formule
opgebouwd en centreert zich bij
voorbeeld rond een bepaalde com
ponist of een specifieke periode uit
de muziekgeschiedenis.
Naast programma's rond Nielsen
en Sibelius komt onder andere de
Zweedse muziek uitvoerig aan bod.
Zo komt de componist Ingvar Lid-
holm in April speciaal voor een van
deze produkties naar Den Haag. Ka-
gel, Ligeti, Henze en Berio worden
voorts in de vier portretten aan de
orde gesteld. In het kader van laatst
genoemde concerten kunnen de
Nederlandse premières van onder
meer het Vioolconcert van Ligeti
(23 februari), de Zevende symfonie
van Henze (13 april) en 'Continuo'
van Berio (9 juni, in samenwerking
met het Holland Festival) tegemoet
worden gezien. De componisten
zullen zelf al dan niet als dirigent bij
deze evenementen aanwezig zijn.
De huidige artistiek directeur van
het RO. Theo Muller, stelt echter
met nadruk, dat minder bekend re
pertoire - dit in tegenstelling tot
voorgaande jaren - ook in de gewo
ne abonnementsseries een grotere
rol zal gaan spelen. Zo belooft de se
rie C2 onder andere de Nederlandse
primeur van de 'Vijf fragmenten'
van Sjostakovitsj. de serie B. de ou
verture 'In memoriam Heinrich von
Kleist' van Joachim en de serie 'Het
Romantisch Vioolconcert' de Ne
derlandse concertpremière van het
Vioolconcert Keizen van de Ziel'
van Janacek (met als soliste Theo
dora Geraets). De meest traditione
le concertreeks is de serie P, de pro
menadeconcerten, waarop een aan
tal herhalingen ten gehore worden
gebracht: "Hierdoor kan er echter
méér tijd worden gereserveerd voor
het instuderen van nieuw repertoi
re", aldus Theo Muller, die hier nog
eens mee onderstreept, dat het mot
to van het nieuwe seizoensprogram
ma 'Het avontuur als traditie' zeker
geen loze kreet is.
UTRECHT (ANP) - Het Culemborgse bedrijf HF Style moet onmiddellijk
stoppen met het maken en verhandelen van een stoel naar een model van
Gerrit Rietveld. De Italiaanse meubelfabrikant Cassina had zo'n verbod in
kort geding geëist. De rechtbankpresident in Utrecht, mr. C. baron van Ha-
rinxma thoe Slooten, gaf Cassina gisteren gelijk. Het Culemborgse bedrijf
moet de voorraad afgeven maar Cassina ook een lijst overhandigen van de
klanten die de stoel hebben gekocht.
Gernt Rietveld ontwierp de stoel in 1935. Negen jaar geleden kreeg Cas
sina de exclusieve licentie voor het produceren en exploiteren van meu
belontwerpen van Rietveld voor de hele wereld. Cassina's raadsman had
aangevoerd dat de Auteurswet ook bescherming biedt aan meubelontwer
pen.
Het Culemborgse bedrijf vond echter dat zijn stoel een afleiding is van
een vroeger ontwerp en dat het dus niet oorspronkelijk is. De twee'stoelen
zouden volgens het bedrijf erg verschillen. De rechtbankpresident meent
nu dat de stoelen "identiek of in overwegende mate gelijkend" zijn. Over
treding van het verbod komt HF Style op 10.000 gulden per keer te staan.
Roman Zweedse Agneta Pleyel speelt in Nederlands-Indië
Agneta Pleijel (1940) was in Zweden al bekend als
toneelschrijfster, journaliste en dichteres toen zij in 1987 als
romanschrijfster debuteerde raet 'Wie steeds op de wind
let'. Het is een prachtige familiekroniek rond haar
grootvader Abel, die een schilderscarrière liet schieten om
zijn geluk te zoeken in Nederlands-Indië. Ter promotie van
de bij Meulenhoff verschenen vertaling bracht Pleijel een
kort bezoek aan Nederland. "Voor de Zweedse lezers is
mijn boek veel exotischer dan voor jullie. Het hoort hier
bijna".
AMSTERDAM Jarenlang
schreef Agneta Pleijel voor de
Zweedse krant Aftonbladet. Ze ren
de van het ene onderwerp naar het
jandere en schreef in haar vrije tijd
voor toneel en televisie. De journa
listiek beviel haar steeds minder en
in 1979 nam ze ontslag. "Als journa
list moet je je altijd bezighouden
met de feiten. Ik had behoefte aan
meer vrijheid".
Ze spreekt Engels, maar zo nu en
dan gebruikt ze een Nederlands
woord. "Mijn moeder is half-In-
disch en kwam pas op haar twaalfde
jaar naar Zweden, 's Zomers werd
er bij ons thuis Nederlands gespro
ken. Dan kwamen er allerlei Indi
sche tantes uit Nederland over. In
Nederland heb ik moeite het te ver
staan, maar toen ik in '78 met mijn
moeder Java bezocht, verstond ik
elk woord. Die mensen spraken nog
het koloniale Nederlands dat ik uit
mijn jeugd herkende".
In die tijd had ze nog geen plan
nen een roman te schrijven, maar ze
hield wel notities bij. Die kwamen
haar een paar jaar later goed van
pas. "Het begon ermee dat ik elke
dag een kort stukje schreef. Het was
een verademing eindelijk eens niet
in opdracht te werken. Al schrij
vend bleek het verhaal zich steeds
meer op mijn grootouders te con
centreren".
In 'Wie steeds op de wind let'
schrijft ze ergens: "Ik heb moeite
wat ik weet en wat ter plekke ont
staat uit elkaar te houden, en herin
neringen te onderscheiden van fan
tasie. Ik ontdek dat die twee meer
met elkaar verwant zijn dan ik ver
moedde". Hoofdpersoon van de ro-
door
Gerlof Leistra
man is haar grootvader Abel. een
veelbelovend kunstenaar, die zijn
schilderscarrière en zijn verloofde
Estrid in de steek laat om in navol
ging van zijn broer Oskar zijn geluk
te zoeken in Nederlands-Indiè. Pas
na dertig jaar keert hij terug, met
vrouw en kinderen.
Intuïtie
Haar grootvader stierf toen Agneta
twintig was. "Hij was een fascine
rende man, die verhalen vertelde
waarvan je nooit wist of ze wel waar
waren. Achteraf bleek het groten
deels te kloppen. Maar het was alle
maal zo ver en vreemd, dat kon je je
als kind niet voorstellen. Hij had
een kunstopleiding gevolgd en zijn
vroege werk was kleurrijk en sterk,
verwant aan dat van de Impressio
nisten".
Pleijel vroeg zich af waarom haar
grootvader naar Indië ging en voor
al waarom hij zolang wegbleef. "En
daarbij liet ik mijn fantasie werken
met de schaarse feiten die ik had. Ik
was blij dat ik niet teveel documen
ten tot mijn beschikking had. Daar
door had ik meer vrijheid".
Kort na verschijning van de ro
man kreeg ze een telefoontje van
een 83-jarige vrouw. "Ze had het
boek gelezen en was zeer ontroerd.
Het was de dochter van Estrid! Ze
veronderstelde dat ik brieven en fo
to's van haar moeder had en wilde
die graag zten. Toen ik zei dat ik uit
sluitend op mijn intuïtie was afge
gaan. werd ze stil. Ze was stomver
baasd dat ik haar moeder zo waar
heidsgetrouw had geschetst, het ka
rakter en zelfs haar uiterlijk. Ik
zocht haar op en kreeg voor het
eerst foto's van Estrid te zien. Dat
was een heel emotioneel moment:
dat was mijn Estrid!"
"In mijn boek probeer ik de
hoofdpersonen ook te beschrijven
door kunst die ze maken of in de ka
mer hebben hangen. Het karakter
van Estrid schets ik via tekeningen
die ze op de kunstacademie maakte.
Een van die tekeningen die ik zelf
verzonnen had hing bij haar
dochter in de keuken. Dat alles was
een bevestiging van de juistheid
van mijn intuïtie".
Haar roman sluit naadloos aan bij
'onze' Indische literatuur. Pleijel:
"Ik kende het werk van Rob Nieu-
wenhuys, maar de meeste boeken
heb ik pas na afloop gelezen. Maria
Dermóut bijvoorbeeld. Ik ben ech
ter altijd al verslingerd geweest aan
boeken over exotische landen.
Schrijvers als Conrad en Graham
Greene behoren tot mijn favorie
ten".
Een paar maanden geleden publi
ceerde Pleijel in Zweden haar twee
de roman. "Dat is een heel ander
boek. Eerst wilde ik een aanvulling
op mijn eerste boek schrijven, maar
nu vanuit het perspectief van Os
kar. Ik wilde hem gerechtigheid
doen, want zijn visie krijg je niet te
horen. Maar ik ontdekte al snel dat
ik voor dat boek meer research zou
moeten doen. Hij stierf ver voor
mijn geboorte, met hem heb ik dus
geen persoonlijke relatie. Mijn
tweede boek is een kleine kroniek
van een arme Zweedse familie in de
jaren vijftig, toen de Spoetnik werd
gelanceerd".
Voor een derde roman heeft ze al
wel een idee, maar voorlopig geen
tijd. "Ik ben voorzitter van de PEN-
club in Zweden en dat kost mij
meer tijd dan ik had gedacht". Om
toch geld te verdienen schreef ze
tussen de bedrijven door een vier
delige serie voor de Zweedse televi
sie over de ervaringen van immigra-
Agneta Pleyel: "Ik kende het werk
tie-ouders die ervan worden ver
dacht dat ze hun kind seksueel mis
bruiken. "Maar toen wist ik niet dat
an Rob Nieuwenhuys".
mijn debuutroman zo goed zou ver
kopen. Voor de Zweedse lezers is
het veel exotischer dan voor jullie.
Maar ik ben heel blij dat er nu ook
een Nederlandse vertaling is. Het is
in zekere zin jullie geschiedenis".
UTRECHT - Dit jaar is het hondervijfentwintig jaar geleden dat Lewis Carroll's boek 'Alice in Wonderland'
verscheen. Ter gelegenheid daarvan speelt het Zuidelijk Toneel aanstaande zondag in de stadsschouwburg van
Tilburg de première 'Alice. Alice'een toneelbewerking van het boek. Medewerkenden zijn onder andere Nelly
Fnjda en Sylvia de Leur. Van links naar rechts: Zevenslaper (Piet-Hein Slotj, Maartse Haas tJeroen Klaassent
Hoedenmaker (Johan Oomsen Alice (Ryan van den Akker). uoto gfu>
