'De zwarten kopen drank,
de blanken halen wapens'
Rechts bastion in Zuid-Afrika vreest
toekomst na vrijlating van Mandela
PAGINA 22
EXTRA
DINSDAG 10 APRIL 1990
door Peter van Nuijsenburg
i isj jm
Louis Trichardt is een dorp met 10.000 inwoners in het noorden
van de belangrijke Zuidafrikaanse provincie Transvaal. Het is
vernoemd naar een voortrekker, die er ruim 150 jaar geleden zijn
bivak opsloeg. Louis Trichardt is een bolwerk van conservatieve
boeren, verontrust door de hervormingen van president Frederik
de Klerk. Correspondent Peter van Nuijsenburg peilde de
stemming.
Demonstratie van de gewelddadi
ge neo-fascistische Afrikaner Weer
stands Beweging (AWB). "De span
ning is toegenomen tussen de mensen
die het beleid van De Klerk steunen
en degenen die er niets van willen
weten". Dat blijkt ook in Johannes
burg. Inwoners van een blanke wijk
maakten een Indiër op deze manier
foto links) duidelijk dat hij z'n huis
maar beter niet kon betrekken: met
borden en een strop over de muur.
i
"In Louis Trichardt", zegt de man in de
bar van hotel Waterberg, "floreren mo
menteel twee bedrijven: de slijterij en de
wapenhandel. De zwarten gaan naar de
slijterij om de vrijlating van Nelson Man
dela te vieren: de blanken bezoeken om
de zelfde reden de wapenhandelaar".
Zijn naam wil hij niet noemen. "Het
dorp is klein, en je wordt heel gauw ver
keerd begrepen". De verslaggever zal tij
dens zijn rondgang nog vaker op deze
muur van achterdocht stuiten. Zijn ver
zekering dat de uitspraken van zijn ge
sprekspartners niet in de Zuidafrikaanse
pers zullen verschijnen, vermag hen niet
gerust te stellen. Ook dat tekent de sfeer
in Louis Trichardt.
Het dorp ligt in een landelijke idylle,
aan de voet van het Zoutpansgebergte,
100 kilometer van de grens met Zimbab
we. De bezoeker waant zich door de
bouwstijl van de bungalows in de groene
buitenwijken en het onderdanige, bijna
slaafse gedrag van het zwarte personeel
van de in de heuvels gelegen hotels, in
een vooroorlogse Engelse kolonie. Maar
zoals gebruikelijk bedriegt ook hier de
schijn: het dorp is veroverd op een hard
vochtig landschap en die strijd heeft de
blanke bewoners gevormd tot wat ze nog
steeds zijn: pioniers; godvrezend, bier
drinkend en communisten hatend. "Het
kunnen de beste vrienden zijn die je je
kunt wensen, maar ook je ergste vijan
den", zal Charles Leach, een 47-jarige
boer/zakenman van Engelse afkomst la
ter zeggen over het karakter van zijn
Afrikaner medebewoners.
Mandela
Deze zeer coservatieve gemeenschap
kreeg op 2 februari de schrik van haar le
ven. Op die dag kondigde president Fre
derik de Klerk de vrijlating van ANC-lei-
der Nelson Mandela en de legalisering
van het ANC en de Zuidafrikaanse Com
munistische Partij, de SACP, aan.
Louis Holtzhausen (33) is de burge
meester van het door zijn Konservatieve
Partij beheerste dorp. Hij is aan het klus
sen rond zijn huis, maar wil wel naar zijn
kantoor in het stadhuis komen. Het bur
gemeesterschap is een erebaan, voor zijn
dagelijks brood rijdt Holtzhausen dage
lijks naar het 'onafhankelijke thuisland'
Venda, waar hij de regering van juridisch
advies dient. Sinds Mandeia's vrijlating
is het in Venda, net als in de meeste
thuislanden, zeer onrustig en ligt het
werk stil. Daarom is Holzhausen be
schikbaar.
"Ik kon niet geloven, wat ik hoorde.
Kijk, de vrijlating van Mandela was te
verwachten, daar was al zo lang over ge
praat. dat kwam niet als een verrassing.
Maar de legalisering van het ANC en de
Communistische Partij had echt nie
mand hier verwacht. Jarenlang zijn je de
meest verschrikkelijke dingen over het
ANC verteld: de leden waren terroristen,
moordenaars die het op jè bezit hadden
gemunt en nu moetje plotseling vriende
lijk tegen ze doen. Ik vraag me af of De
Klerk wel weet waar hij mee bezig is".
"Dit is een zeer conservatieve gemeen
schap, dus je kunt je wel voorstellen wat
de mensen dachten toen Mandela het
over onteigenen en nationaliseren had.
Geen boer zal toelaten dat dit gebeurt,
dat ze zijn boerderij, zijn grond, zullen af
nemen. Echt, geloof hem op zijn woord
als hij zegt: over mijn lijk".
Hoitzhausens partijgenoot, KP-propa-
gandachef Koos van der Merwe, heeft ge
zegd dat hij begrip kan opbrengen voor
mensen die naar de wapens zullen grij
pen. En in Louis Trichardt zijn de eerste
schoten al gelost: op de auto van een In
dische zakenman. Het werk van de ge
welddadige neo-fascistische Afrikaner
Weerstands Beweging (AWB), zegt ieder
een die zijn naam niet in een Nederland
se krant wil zien.
Holtzhausen zegt dat hij niet weet wie
de daders zijn, maar wil graag genoteerd
zien dat hij geweld afkeurt. De macht
van de AWB in Louis Trichardt moet niet
overdreven worden, vindt hij. Hij kent
de leiders niet en gelooft niet dat de AWB
veel aanhang heeft. Veel liever filoso
feert hij over de toekomst van het dorp
als centrum van nijverheid. Maar hij
moet wel toegeven dat er binnen de blan
ke gemeenschap nu een scheidslijn
loopt.
"De spanning is toegenomen tussen de
mensen die het beleid van De Klerk steu
nen en degenen die er niets van willen
weten. Ik heb ook vrienden die achter De
Klerk staan. We hebben besloten niet
meer over politiek te praten". Wie weet
dat politiek, met rugby, de grote passie
van de Afrikaner is, beseft dat er onmo
gelijke offers worden gevraagd.
Disco
Brink Schlesinger (41) had gezegd: "Als
je echt wil weten hoe traditioneel deze
gemeenschap nog is, moet je op een
avond naar de disco gaan". In discotheek
de Punchbowl viert de jeugd van Louis
Trichardt het feit dat de week er op zit
met grote stromen bier voor de jongens
en een glaasje fris voor de meisjes. De
jongens groepen luidruchtig samen aan
het ene eind van de bar, terwijl de meis
jes giechelen aan het andere eind. Een el
ke poging tot conversatie smorende dis-
codreun zorgt voor de muzikale omlijs
ting. Als de jongens besluiten dat het de
hoogste tijd is voor de aanval, worden de
meisjes beetgepakt en in een houdgreep
over de dansvloer gesleurd. Zo ging het
100 jaar geleden ook, zal Schlesinger la
ter zeggen. Alleen zorgde toen de trek-
harmonica voor de muziek.
Brink Schlesinger is ingenieur, hote
lier, veehouder en eigenaar van een
transportbedrijf in Louis Trichardt. Hij
I is ook voorzitter van de Kamer van
Koophandel van het district Zoutpans-
berg, gemeenteraadslid voor de Nationa
le Partij en een fervent aanhanger van
president De Klerk.
"President De Klerk is een van de bes
te politici van de wereld. Ik heb nooit ge
weten dat hij zoveel charisma had. Met
zijn rede van 2 februari heeft hij ook mij
verrast, maar dan in positieve zin. Voor
de meeste blanken was het een grote
schok. Vooral voor de ouderen, maar ook
voor veel jongeren. Ze beseffen dat de
tijd voorbij is dat hun blanke huid garant
stond voor hun privileges en dat ze nu
zelf moeten presteren. Dat vindt nie
mand leuk. Dus als er nu in Zuid-Afrika
verkiezingen zouden worden gehouden,
zou de meerderheid van de Afrikaners
op de Konservatieve Partij stemmen.
Daar ben ik van overtuigd".
Schlesinger wijst op het feit dat veel
Afrikaners als ambtenaren en onderwij
zers in Venda werken. De meesten van
deze 'grensarbeiders' stemmen Konser-
- vatief. "Ze worden daar geconfronteerd
met corruptie, willekeur en sinds de vrij
lating van Mandela met geweld. Dat zien
ze als hun voorland en het is dus geen
wonder dat er de afgelopen twee a drie
weken een paar keen^aniel^iitbrakj^^
een beetje, maar heeft een drukkerij in
het dorp. Leach neemt in tegenstelling
tot de meeste gesprekspartners geën
blad voor de mond.
Sterk
"De AWB is een enorme sterke macht
in Louis Trichardt. Ik ben lid van een
kleiduivenschietclub en ga daar wel met
ze om. Het is zeer onverstandig die bewe
ging te onderschatten. Als je een brief in
de bus krijgt, dat ze je huis in brand zul
len steken, moetje dat serieus nemen. En
als een zwarte meerderheidsregering
daadwerkelijk de grond gaat onteigenen,
krijg je hier gegarandeerd een guerrilla
van blanke boeren. De activiteiten van
het ANC zullen daarmee vergeleken kin
derspel zijn".
"Je moet nooit de achtergrond van de
Afrikaners uit het oog verliezen", be
toogt Leach. "Zij waren de eerste guerril
la's in de geschiedenis. Toen de Engelsen
na het eerste jaar van de Boerenoorlog
(1899-1902) dachten dat ze gewonnen
hadden, heeft een grote groep tot het bit
tere einde 'doorgevochten. Ze zijn ge
wend te vechten vöor hun bestaan en
hier in Louis Trichardt leeft die mentali
teit nog steeds".
Daarom stemt hij in met het oordeel
van diegenen die De Klerks initiatieven
ongekend moedig vinden. "Het is de be
langrijkste stap die hier in 80 jaar is ge
zet. Het is hier als een schok aangeko
men, ook bij zijn aanhang. Niemand had
ook maar de geringste notie van wat hij
zou zeggen. Maar ik vraag me af of hij
zich bewust is van het gevaar van
rechts".
Een zwart meerderheidsbewind, on
ontkoombaar aldus Leach, jaagt hem op
zich geen angst aan. Hij is alleen bang dat
Zuid-Afrika het voorbeeld van zijn
buurstaten zal volgen en weg zal zinken
in een economisch moeras. Hij hoopt
daarom vurig dat Nelson Mandela het
laatste woord in de 'collectieve besluit
vorming' van het ANC zal hebben. Leach
is onder de indruk geraakt van Mandela
en blijkt niet verontrust te zijn door
diens uitspraken over nationalisering,
die hij afdoet als 'een kluif voor de ach
terban'.
Psyche
Toch waarschuwt Leach niet te veel te
verwachten van een 71-jarige man die
bijna 28 jaar gevangen heeft gezeten.
"Dat moet onherroepelijk schade aan ie
mands psyche toebrengen. En laten we
ons zelf niet voor de gek houden: een po
litiek besluit kan nooit in één klap een
door de eeuwen ingeslepen mentaliteit
veranderen. Daar gaan generaties over
heen".
In de hoofdstraat van Louis Trichardt
flaneert een zwarte jongen in een T-shirt
met een meer dan levensgroot portret
van Nelson Mandela. De blanke voorbij
gangers geven geen blijk van ontstem
ming. Verleden maand nog zouden velen
dit hebben ervaren als een regelrechte
provocatie. Nu lijken ze het te vinden
wat het is: de gewoonste zaak van de we
reld.
Aan het voorval moet niet te veel waar
de gehecht worden en als bewijs dat de
'wind van .verandering' ook door Louis
Trichardt zal waaieft, is het zeker te ma
ger. Maar voor mensen als Charles Leach
houdt het de hoop levend dat hun dorp
eens zal wennen aan het 'nieuwe Zuid-
Afrika' van Frederik de Klerk en Nelson
Op zaterdag 24 februari, twee weken na
de vrijlating, bereikte deze angstpsycho
se een bizar hoogtepunt. Het gerucht
ging dat een groep zwarten een protest
mars door het dorp wilde houden. De
AWB trommelde onmiddellijk haar man
nen op en dezen posteerden zich, in kha-
ki-uniform, sjamboks (zwepen) en knup
pels langs de route die de betogers zou
den nemen.
Hun aanwezigheid boezemde de zwar
ten die in Louis Trichardt hun inkopen
plegen te doen en de plaatselijke mid
denstand die van haar zwarte clientèle
afhankelijk is, enorme angst in. Burge
meester Holtzhauzen verbood niet alleen
de betoging, die een hersenschim bleek
van enkele heethoofden, maar ook alle
andere openbare evenementen. Een
school die haar jaarlijkse sportdag wilde
houden, kreeg bij hoge uitzondering een
ontheffing van het demonstratieverbod.
De politie wist de AWB-mannen uitein
delijk te bewegen in te rukken.
De AWB blijkt als gespreksonderwerp
taboe. Ook Schlesinger die aan veel loka
le gevoeligheden lak lijkt te hebben, wil
niet veel over dit hete hangijzer kwijt. De
komen regelmatig bijeen in de bar van
zijn hotel of spelen darts in een andere
zaal. De avond voor de ontmoeting met
Schlesinger had de verslaggever gepro
beerd een gesprek aan te knopen met en
kele pijltjes werpende mannen. Toen
duidelijk werd dat de oogst uitsluitend
uit een nors gegrom zou bestaan, had hij
zo geruisloos mogelijk de plaat gepoetst,
voordat het gezelschap zou besluiten
hem tot doelwit van hun projectieltjes te
kiezen.
Sterke macht
Het terras van boerderij Rangeview, 50
kilometer van Louis Trichardt, biedt een
schitterend uitzicht op de uitlopers van
het Zoutpansgebergte. Charles Leach is
de enige boer die tijd wilde en kon vrij
maken. Flip Potgieter was onbereikbaar;
Hans Lombard was in Pietersburg, bij
Gerrit Pretorius werd de telefoon niet
opgenomen en Rob Milton zegde op het
laatste moment af. Allen, op vermoede
lijk Milton na, zijn supporters van de KP.
De familie Leach woont sinds vier ge
neraties in Louis Trichard. Charles is
geen echte boer; hij liefhebbert alleen
T-shirts met portretten van Mandela: in het verleden beschouwd als een provo
catie, tegenwoordig de gewoonste zaak van de wereld.
