Milieufederatie wil
betere voorlichting
We moeten nuchter blijven
'Je werd gewoon niet
het was nog iets totaal 9
De Vries verontrust over
uitkomst van onderzoek
FNV-folder:
'Het is erger
dan rapport
nu aangeeft'
VRIJDAG 6 APRIL 1990
EXTRA
PAGINA 17
Sassenlieiiner G. Wiering ziet met onderzoek lange strijd beloond
SASSENHEIM - "Het is
raar eigenlijk dat je zoiets
moet laten vaststellen door
wetenschappers, terwijl je
het zelf ook weet". Aan het
woord is G, Wiering uit
Sassenheim, die tien jaar
geleden een eerste aanzet
heeft gegeven voor het on
derzoek naar de effecten
van de bestrijdingsmidde
len. Wiering (45) kan al tien
jaar niet meer werken. Zijn
leven is vergiftigd, maar
heel lang heeft niemand
dat willen geloven. "Het
geeft me een soort bevredi
ging dat ik toch gelijk heb
gehad", zegt Wiering nu.
De Sassenheimer werkte in zijn
woonplaats bij een exporteur-
kweker. "Een exporteur gebruikt
veel en veel meer bestrijdings
middelen dan iemand die alleen
maar kweker is", stelt Wiering
vast. "Ik werkte sinds het eind
van de jaren vijftig in de bollen. In
1980 ben ik ziek geworden, in de
planttijd. Ik'werd duizelig en had
pijn in mijn botten, mijn bloed
was niet goed en ik had het gevoel
dat mijn lijf in een te klein jasje
zat. Mijn borstkast was opgezet,
het of er iemand van binnenuit
aan het duwen was. Bij onder
zoek in het AZL kreeg ik te horen
dat er niets aan de hand was. Ik
heb ze toen een lijstje gegeven
met de bestrijdingsmiddelen
waaraan ik had blootgestaan. De
artsen zagen geen verband. Ik
werd nergens wat wijzer. Je werd
gewoon niet geloofd. Het ayas nog
totaal iets nieuws".
"Als je op het land werkte,
kreeg je gewoon een cocktail van
vergif. Allereerst had je de bo
demontsmettingsmiddelen, daar
na kwamen de bollen uit de
schuur. Die waren in gif gedom
peld. Er werd het middel 245T ge
bruikt, trichloorvenol. Zwaar gif,
dat later ook uit de handel is ge
nomen. Er bleek dioxine in te zit
ten. De Amerikanen gebruikten
het in Vietnam als ontbladerings-
middel. Dan reed er ook nog een
tractor over het land die vlak bij je
in de buurt formaline spoot. Alles
was nat. Je hele lichaam zat onder
het gif, en jé ademde het ook nog
in. En dan was ik nog iemand die
er in feite niet eens zelf mee werk
te. Ik was er slechts indirect aan
blootgesteld".
Lijdensweg
"Ik'ben uiteindelijk onder druk'
van de dokters weer gaan werken.
Maar het was direct weer mis. Bij
het werk moest je som® kisten
schudden. Op de bodem, in het
midden en bovenop lag gif. Om
die kist dicht te krijgen, moest je
de bollen schudden. Je'kon el
kaar niet eens meer zien, zoveel
stof. Maar je dacht er eigenlijk
niet zo bij na. Ik moest overgeven
,en kreeg het weer benauwd. Toen
ben ik van het werk gehaald".
Voor Wiering - hij was pas 35
jaar - begon een lange lijdensweg.
"Er werd een abces gevonden in
mijn borstkas. De duizelingen
bleef ik houden, tot op de da^ van
vandaag. Ik heb nog regelmatig
huiduitslag. Ik kan slecht tegen
drukte en ben snel vermoeid. Ik
heb altijd gedacht dat ik gezónd
werk had. Lekker buiten, op het
land. Dat bleek niet zo te zijn.
Mijn hele leven is kapot. Eigenlijk
moet je je baas aansprakelijk stel
len. Die heeft niets aan preventie
gedaan. Ik heb toen bijvoorbeeld
nooit iemand gezien metëenpias-
ker óp. In feite wentel je de kos
ten af op de gemeenschap, maar
dat is niet alleen in de bloembol-,
len zo. Je ziet het ook bij schilders
en op andere plaatsen waar met
gif wordt gewerkt".
Dioxine
Wiering was er al vroeg van over
tuigd dat de bestrijdingsmidde
len de oorzaak waren van zijn
klachten. Alleen, er was niémand
die naar hem wilde luisteren of
die zijn opinie deelde. "De dok
ters hier hadden er geen verstand
van. Totdat er een uitzending was
van de VPRO. Daarin werd ge
sproken over Philips Duphar eÉ
over het middel trichloor. Toen
kwam uit dat het dioxine -bevatte.
In de Verenigde Staten was het al
in 1975 verboden. Dat had men
hier toch ook kunnen weten,
maar ja, je ziet het wel vaker. Als
er voor een bepaald produkt geen
alternatief isr krijgt een fabrikant
uitstel van een verbod. Ik ben
toen onderzocht door een Austra-
-iiscije dokter die.mëjf Vietnam-Ve-
te'ranen had gewerkt. Die zag wel
verbanden. Mijn zenuwstelsel
was aangetast. Het balletje is
daarna gaan rollen".
Wiering moest echter nog wel
wat obstakels opruimen. "Ik
kreeg een telefoontje van de di
recteur-generaal van de arbeids
inspectie. 'Meneer Wiering', zei
hij, 'er is niets aan de hand. U
heeft een griepje'. Ik heb hem ver
teld van de dioxine. Toen werd hij
stil. Binnen een jaar was het mid
del uit de handel".
"Ik ben op zoek gegaan naar in
stanties die iets van bestrijdings
middelen afwisten. Naar TNO en
naar het vergiftigingsinstituut.
Niemand die je kon helpen". De
Voedingsbond FNV pikte de
klachten van Wiering en anderen
in de Bollenstreek uiteindelijk op
en stapte ermee naar de Weten
schapswinkel van de Leidse uni
versiteit. Dat resulteerde in het
gisteren gepresenteerde onder
zoek. Wiering stond voor even in
de schijriwerpers. Het doet hem
niets.
Verboden
"Er zit tien. jaar tussen mijn ziekte
en dit rapport. De gevaarlijkste
middelen zijn inmiddels al verbo
den. Vanaf 1986 is men met het
onderzoek bezig geweest. De on
dernemers zijn ook niet gek, die
zijn in de tussentijd ook beter
gaan uitkijken. Maar toch staan er
nu nogmensen bloot aan be
schermingsmiddelen. Wat is het
-in mijn tijd dan wel niet geweest?
Veel erger toch".
"Het economisch belang heeft
altijd zwaar geweegd. Soms, als
een middel werd verboden gin
gen ondernemers het kopen in
België omdat het daar nog niet
verboden was.' Ik weet zeker dat
er nog steeds verboden middelen
worden gebruikt. Het wordt wel
moeilijker. Alles blijkt vervuild',
bodem, lucht, water. Er moeten
keuzes gemaakt worden en er
moet beter worden gecontro
leerd. Ik heb in mijn tijd nooit
met iemand van de arbeidsin
spectie gesproken. Als ze al langsr
kwamen, belden ze vantevoren
eerst op. Zo ontdek je natuurlijk
LISSE Alle bestrijdingsmiddelen die in de bollenteelt zijn toe
gelaten zullen opnieuw worden beoordeeld op hun effecten op het
zenuwstelsel en de huid. Nieuwe middelen voor de bollenteelt zul
len hierop eveneens moeten worden onderzocht. Dit heeft minister
B. de Vries van sociale zaken gisteren in een brief meegedeeld aan
de Tweede Kamer.
De minister reageerde daarmee op het onderzoek naar de ge
zondheid van kwekers en werknemers in de bollenteelt. De Vries
bestempelde de 'bollen-affaire' in een persoonlijke reactie als
"zeer verontrustend gezien de effecten op de gezondheid van de
'riiensen". Verder zei hij: "De arbeidsomstandigheden in de bollen
teelt zijn schadelijk voor de gezondheid. Dan moet je de maatrege
len nemen gie mogelijk zijn om de risico's tot het uiterste te beper
ken". De Vries liet weten over zijn actie geen overleg met VROM te
hebben gevoerd. Wel is er vooraf contact geweest met Landbouw.
Over de reactie van minister Braks zei De Vries: "Hij vond het geen
vrolijke boodschap".
De Vries wil allereerst maatregelen nemen om de blootstelling
aan bestrijdingsmiddelen te beperken. Dit geldt in het bijzonder
voor het grondontsmeltingsmiddel dichloorpropeen. YVannec\r dé
maatregelen onvoldoende resultaat opleveren, overweegt De Vries
een verbod uit te vaardigen. De bewindsman vindt ook dat er be
drijfsgezondheidszorg moet worden ingevoerd voor de ongeveer
1.000 mensen die werken in de bollenteelt. De Vries geeft de bollen-
organisaties iwoc jaar de tijd om dit te realiseren. Zonodig zal hij
de bedrijfsgezondheidszorg wettelijk verplicht stellen. Er bestaat
overigens al een 'bestrijdingsmiddelen' spreekuur in het Acade
misch Ziekenhuis Leiden.
De Vries wil over enkele jaren dc gezondheidseffecten van het
gebruik van bestrijdingsmiddelen in de bollenteelt opnieuw laten
onderzoeken. Tevens wil hij een vergelijkbaar onderzoek voor an
dere agrarische bedrijfstakken. De arbeidsinspectie komt nog dit
jaar met regels voor veilige werkmethoden. De uitvoering van de
plannen van de minister vergen vijf tot zes jaar en kosten tussen de
Tekst:
Hans Jacobs
Foto's:
Dick Hogewoning
ANP
LISSE Tegelijkertijd met het on
derzoeksrapport van de Weten
schapswinkel presenteerde de Voe
dingsbond FNV gistermiddag een
nieuwe voorlichtingsfolder. Deze
kreeg de titel mee 'Je weet nu beter
waar je al bang voor was'. De bond
richt zich in de folder tot de werkne
mers in het bollenbedrijf.
De Voedingsbond was al jaren
bang voor de conclusie van het on
derzoek, zo valt in het vlugschrift te
lezen. Bij het onderzoek plaatst de
bond ook een paar kanttekeningen.
De bond denkt dat de onderzoeks
resultaten enigszins vertekend zijn
omdat de werkgevers op basis van
vrijwilligheid hebben deelgeno
men. "Het zou dus kunnen zijn dat
juist de nonchalante kwekers zich
niet hebben opgegeven", aldus 'de
tekst.
Bovendien denkt de bond dat
juist relatief gezonde mensen aön
het onderzoek hebben deelgeno
men en de zieke niet, of minder.
"Juist wanneer je veel klachten
over je gezondheid hebt, ga je naar
ander werk zoeken". Daarmee gééft
de bond aan dat de werkelijkheid
waarschijnlijk erger is dan in het
verslag naar voren komt.
De bond constateert dat er al dik
tien jaar ongerustheid bestaat in het
bollenbedrijf. "Vooral de mensen
die een groot deel van het jaar in
bollenschuren werken maken zich
zorgen. Ze hebben lichamelijke
klachten en brengen die in verband
met gif op het werk. De angst blijkt
gegrond dat werken in de bollen de
gezondheid aantast. Het werken
kan pas echt veilig worden wanneer
de gevaren die de gezondheid be
dreigen worden aangepakt. Hoe
minder van bestrijdsmiddelen ge
bruikt wordt gemaakt, hoe beter het
Grimmig
In de folder wordt een grimmig
beeld geschetst. "Je komt terug van
je werk. Slaat het stof van je kleren
en schuift aan tafel. Echt lekker
voel je je niet. Eigenlijk heb je 09k
geen trek. Bent misselijk en zweet.
Vroeg ga je naar bed in de hoop dat
je morgen weer fit aan de slag kunt.
Onrustig val je in slaap. Nog even
lig je wakker en denkt aan twee cól-
lega's. Ze liggen met kanker in het
ziekenhuis. Hun vooruitzicht lis
slecht. Dan "gaan je gedachten terug
naar de buurman. Sinds vorig jahr
rust hij. Hopelijk vredig na een Je
kort leven. In de bollen verdiende
hij zijn brood".
De Voedingsbond FNV wijst dn
de folder op het bestaan van het gif-
spreekuur in het Academisch Zie1
kenhuis in Leiden. De bond pleit
voor betere regelgeving van de
overheid om de gevaren van het
werk te beteugelen. De overheid
zou moeten zorgen voor een ver
plichte opleiding voor iedereen die-
met bestrijdingsmiddelen omgaat.
Een spuitbrevet moet die opleiding
afsluiten, zo stelt de FNV voor. Ook
vraagt de bond de overheid om een
keurmerk in te stellen voor bescher
mende kleding. Vaak is helemaal
niet duidelijk of spuitpakken en fil
ters wel echte bescherming bieden,
vindt de bond.
Bestrijdingsmiddelen moeten worden aangepast
De onderzoekers constateerden
neurotoxische en dermatotoxiscHe
effecten en verschillen die waar
schijnlijk zijn veroorzaakt door het
gebruik van die middelen.
Maatregelen
De grote zaal van restaurant 'Dé
Beurs' in Lisse was gistermiddag te
klein toen het rapport werd gepre
senteerd door prof. dr. F. A. de Wolff
van het Laboratorium voor Toxico
logie van het Academisch Zieken
huis Leiden. Hij gaf het werkstuk in
handen van W.N.M. Wijnands, vice-
voorzitter van de agrarische sector
van de Voedingsbond FNV. Aan het
onderzoek is gewerkt door afdelin
gen van de Leidse universiteit, de
universiteit van Amsterdam, de
Vrije Universitéit en het medisch
biologisch laboratorium van TNO.
B.L. Hoppenbrouwertvan de Ne
derlandse Stichtingvoor Fytofar-
macie (plantengeneesmiddelen,
red.) meent dat de industrie 'Onmid
dellijk bereid zal zijn om maatrege
len te nemen. "Als er aanwijzingen
zouden zijn dat één bepaald middel
LISSE Het onderzoek
moet worden voortgezet en
er moet veel meer en veel be
tere voorlichting komen.
Dat is de eerste reactie van
de Zuidhollandse milieufe
deratie op het gisteren ge
presenteerde onderzoek
naar de gevolgen voor de ge
zondheid van het gebruik
van bestrijdingsmiddelen in
de bollenteelt. De Koninklij
ke Algemeene Vereeniging
voor Bloembollencultuur
(KAVB) pleit voor nieuwe
voorlichtingscampagnes en
een actievere rol van de
overheid.
"De bestrijdingsmiddelen kun *jë
aanpassen. Door het gebruik van
korrels of vloeistof is er al minder
gevaar dan wanneer je te maken
hebt mét stof of poeder. Het rapport
geeft wat dat betreft een aantal
praktische aanbevelingen, ook over
gebruik van rugspuit en spuitfiets",
'vindt drs. H. Muilerman van' de
milieufederatie. "De voorlichting
moet beter, maar het onderzoek
heeft zelf al een gigantisch effect.
Tien jaar geleden was niemand zich
nog bewust van het gevaar. Zowel
werkgevers als werknemers weten -
nu waarmee ze bezigen*. Op het ge
bied van arbeidshygiëne moet ech
ter nog wel het een en ander worden
verbeterd. Meer wasgelegenheden
bijvoorbeeld", aldus de Hillegom-
Overheid
Muilerman ziet ook een taak voor dé
overheid.-"Die moet met de sector.!
bloembollen voorlichting gaan ge
ven en zonodig regels dwingend op
leggen". In de Bollenstreek wordt
jaarlijks zo'n 350.000 kilo land
bouwgif gespoten, gemiddeld 130
kilo per hectare. De narcis heeft 256
kilo 'nodig', de tulp 'maar' 47 kilo.
De gezondheid van de mensen
die in de agrarische sector werken is
een gezamenlijke verantwoorde
lijkheid van overheid en bedrijfsle
ven. De bloembollenbranche heeft,
gezamenlijk, met het ministerie van
landbouw en visserij, reeds enige
initiatieven' genomen, zo meldt de
KAVB in een persbericht. De
KA VB betreurt dat de regelgeving
door^ffi^ninisterie van sociale za
ken nog op zich laat wachten: "Hier
door is de realisatie' van verbeterde
bolontsmettingstechnieken sterk
vertraagd".
De conclusies van het rapport lie
gen er niet om. Van werken met be
strijdingsmiddelen loopt de ge
zondheid schade op. Het onderzoek
toont aan dat landbouwgif het ze
nuwstelsel aantoonbaar aantast.
Dat is het best voor te stellen in rela
tie'tot een vervroegde veroudering,
van het zenuwstelsel met tien tot
twintig jaar. Deze verandering, zó
stellen dé onderzoekers, kan zo
langzaam en geleidelijk gaan dat de
ze niet door 'de betreffende persoon
of diens omgeving zal worden opge
merkt.
Er is onderzoek verricht bij een
groep van 137 werkers, wonend in
het gebied tussen Leiden en Haar
lem, die ten minste tien en gemid
deld twintig jaar gewerkt hebben
met bestrijdingsmiddelen. Er is een
vergelijking gemaakt met een con
trolegroep van 73 personen die niét
beroepsmatig in aanraking zijn ge
weest met bestrijdingsmiddelen.
W Wijnands krijgt namens de Voedingsbond FNV het onderzoeksrapport overhandigd door prof. dr. F. de Wolff.
de in het rapport genoemde effec
ten veroorzaakt, dan nemen we dat
direct van de markt. Daar hoeven
we niet eens over te discussieëren.
Ik vind hét een heel góed onder
zoek. Ik denk dat je de conclusie
kunt Jrekken dat je al veel kunt op-
lóssen" doof de middelen te gebrui
ken op de door de wet voorgeschre
ven manier: Het gevaar schuilt in
het routinematige gebruik".
De bedrijfsartsen van de produk-
tieT en formuleringsbedrijven kun
nen dank zij het gebruikte neu-
rotoxilogische onderzoek hun eigen
mensen beter testen. "De werkne
mers komen natuurlijk dagelijks
met allerlei middelen in aanraking.
Vandaar dat ze ook om de twee of
drie weken worden getest," aldus
Hoppenbrouwer.
A. Vollebregt: geen paniek.
bloot staan daaraan is niet overal ge
lijk. Waar is de druk te groot? Iris
sen bijvoorbeeld moeten een lange
rustperiode doormaken. De bollen
worden daarom ondergedompeld.
Als de partij aangetast is. moet je
met de band de bollen nakijken en
kom je automatisch meer met gifti
ge stoffen in aanraking. Aan de an
dere kant is er verschrikkelijk veel
veranderd. Er is minder handcon
tact met de bollen."
E. Zandwijk-van Hage is voorzit
ter van de Land- eri Tuinbouwbond
Duin- en Bollenstreek en mede-on
derneemster van een bloembollen-
kwekerij in het Langeveld. "We
moeten de mensen bewust maken
om nog betere beschermende maat
regelen te nemen. Ik denk dat de
werkgever al enorm bewust is van
de middelen waarmee wordt ge
werkt. We kunnen ze nog niet mis
sen. Het wachten is op alternatieve
middelen, maar kun je mij vertellen
of brandnetelgier zo gezond is?"
nog," meent Wijnands, die zelf
werkzaam is bij een handelskweke
rij.
"Ik hoop dat de aanbevelingen
worden opgepakt. Ik denk daarbij
aan het bedrijfsleven, zowel de pro-
'dpiffêntén1 als de yvérkgevers; De ap
paratuur moet gemoderniseerd
worden. Oude apparaten leveren
meer gevaar op. Kijk maar naar de
rugspuit ten opzichte van een nieu
we overdekte tractor. De houten
gaasbalcken zij n meestel wit-kitge
slagen van het gif.. De bollen
dan wel schoon, maar als werkne
mer moet je er wel met je handen
aanzitten. Ik praat niet eens over het
overtreden van de regels. De men
sen die-zelf spuiten of met gassen de
grond ontsmetten, zijn meestal wel
goed beschermd. De mensen die
daarna komen, lopen het meeste ri
sico. Die komen in de schuur of kas
als de dampen van blauwzuurgas of
naftaline er nog hangen. Je proeft
het en je ruikt het", aldus Wijnands.
P. Warmerdam is kweker. "Het is
volstrekt duidelijk dat er in de jaren
zestig gevaarlijker middelen wer
den gebruikt dan in de jaren tachtig.
De middelen zijn zachter, dat wil
zeggen ze breken sneller af. Ook de
werkwijze is anders. Vroeger liep je
zelf met een spuit op je rug, nu rijd
je in een tractor met een gesloten ca
bine", aldus Warmerdam.
De Noordwijker heeft zelf meege
werkt aan het onderzoek. "Bestrij
dingsmiddelen zijn noodzakelijk.
Als je weinig spuit ga je de boot in.
Het |||l|(botrytis), een schimmel,
kan je partij in twee weken wegva
gen. Er moet meestal zes keer per
jaar worden gespoten,maar wel
licht kan het middel worden onder
zocht en kan een eventueel schade
lijk element eruit worden gehaald",
suggereert Warmerdam.
Hij zet een aantal vraagtekens bij
het onderzoek. "Als je bedenkt wat
ér -allemaal is gébruikt, dan is er
maar weinig gevonden. Dan had
den er meer klachten moeten zijn en
meer bezoekers van het gifspreek
uur in het ziekenhuis. Het gébruik
van bestrijdingómiddellen en het
LISSE/NOORDWIJK - "Het is
niet nieuw wat hier is bekendge
maakt, nieuw is dat het nu weten
schappelijk is aangetoond. We moe-
'ten echter wel nuchter blijven en
niet in paniek raken. Het is duidfeé
lijk dat de bestrijdingsmiddelen in
vloed hebben, op de gezondheid,
maar welke invloed is niet duide
lijk. Er zijn ook geen effecten ge
vonden bij gewasontsmettingsmid
delen. Besef ook wel dat er zonder
bestrijdingsmiddelen geen bloe
menteelt mogelijk is. Dan zitten
tienduizend mensen zonder werk
en heb je ook te maken met gezond
heidsproblemen."
Ir. A, Vollebregt, secretaris exter
ne zaken van de Koninklijke Alge
meene Vereeniging voor Bloembol
lencultuur gaf gistermiddag een
wat onderkoelde reactie op het door
de Leidse Wetenschapswinkel uit
gebrachte onderzoeksrapport. "Er
zijn al veel maatoegelen genomen
en we kunnen ons vinden in de con
crete maatregelen die iri het rapport
worden genoemd. Maar er zijn meer
aspecten. Er moet een afweging
worden gemaakt tussen economie,
milieu en arbeid", aldus Vollebregt.
"Het geeft me hoop," zei een ver
heugde W. Wijnands. Het Noord-
wijkse kaderlid van de Voedings
bond FNV heeft zich tien jaar gele-
•d'èrrihard geawakt voor het onder
zoek. "Als ik vroeger vragen stelde
over de effecten van de bestrij
dingsmiddelen werd er gezegd: jóh,
waar praat je over. Je zag het wel,
maar er was geen bewijs. Nu is het
verband wetenschappelijk vastge
legd. De angst van de werknemers
is bevestigd", zegt Wijnands. "Je
kunt geen kwaliteit leveren zonder
middelen te gebruiken, maar je
moet je afvragen of het ook zo veel
.middelen moeten zijn. 11^héb wel
eens de indruk dat ondernemers
maar raak spuiten. Aan de andere
kant kan ik me de bezorgdheid van
de kwekers wel voorstellen. De bol
len worden ook zó vaak gekeurd:
veldkeuring\ bloembollenkeurings
dienst, algemene inspectiedienst en
dan dé Amerikanen en Japanners
E. Zandwijk-van Hage: geen alternatief.
