Tennissen tegen de muur van Auschwitz Tweegevecht tussen penseel en potlood Kunst waar muziek in zit Van Gogh terug Debuut joodse schrijfster Irene Disch stormachtig ontvangen Marillion-freaks kunnen Haitink leidt herdenldngsconcert Galerie Stelling nog niet terug best zonder boegbeeld Fish WOENSDAG 4 APRIL 1990 Expositie: 'Met de muziek mee', schilderij en van Ria Koot, Fanny Mazure, Tineke Wernsen-Smith, Leendert Verkijk en Al- bert Lauer. Galerie Coup d'art, Nieuwe Rijn 27, Leiden. Geopend tot 21 april op woensdag en vrijdag van 10.00 uur tot 18.00 uur, op zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur en op donderdag van 10.00 tot 21.00 LEIDEN 'Met de muziek mee' is de titel van de nieuwe expositie in galerie Coup d'art. Tot 21 april exposeren Ria Koot, Albert Lauer, Fanny Mazure, Ti neke Wernsen-Smith en Leen dert Verkijk schilderijen waar muziek in zit. Muziek en schilderkunst zijn geen vreemden voor elkaar. Niet voor niets bestaan er woor den, die op een zekere overeen komst duiden. 'Compositie' bij voorbeeld, of 'klankkleur' en 'harmonie'. De kunstenaar Kandinsky (1866-1944) heeft schilderkunst en muziek uitvoe rig met elkaar vergeleken in zijn geschriften. Hij liet zich trou wens ook inspireren door mu ziek, net als de exposanten van Coup d'art. Leendert Verkijk vertaalt in zijn schilderij 'Symfonie' klan ken in kleuren en melodie in vormen en lijnen. We zién ver schillende partijen in een orkest naar een gemeenschappelijk ge luidseffect streven, zonder daar bij hun eigen karakter te verlie zen. Het schilderij is heel ver standelijk en blijft sterk gebon den aan de muziek. De schilderijen van Tineke Wernsen-Smith zijn daarente gen spontaan en vrij geschil derd. 'Dans' is een schilderij, waarin duidelijk naar voren komt wat de kunstenares (voor heen dansdocente) boeit: ritme, natuur, instincten, beweging en calligrafie. Schriftachtige verf- toetsen zijn ritmisch gerang- scnikt over het doek. Ze dragen bij tot de vervaging van de dan sende Figuren. De dansers lijken een oerdans uit te voeren. Maar het zijn de schilderijen van Fanny Mazure, die mij het meest aanspreken. Ook hier do mineert de natuur, maar op een heel andere manier. Fanny Ma zure gebruikt graag fragmenten van insekten, koraal en inscrip ties als voorbeeld. De blauwe planeet op het schilderij 'Ik voel de lucht van de andere plane ten', naar muziek van de compo nist Arnold Schönberg, heeft de structuur van koraal. Het he mellichaam gaat ten dele schuil achter andere mysterieuze vor men. Het kleurpalet is sober, licht en koel. Een mystiek plaat je, zonder al te zwaar beladen te zijn. De expositie 'Met de muziek mee' in Coup d'art toont aan, dat muziek als bron van inspiratie voor de beeldend kunstenaar nog niet is uitgeput. LISETTE OOMEN ZURICH (AP) - In de buurt van de Zwitserse stad Zürichzijn drie Itali anen gearresteerd die een schilderij van Vincent van Gogh hadden ge stolen. Het doek 'Korenveld met Schoven' was op 12 maart uit de kluis van een transportbedrijf ont vreemd. Elf dagen daarna ontving de verzekeraar van het schilderij een brief, waarin een losgeld van ruim 2,5 miljoen gulden werd ge ëist. Expositie met recent werk van Dick Donker, tof'29 april. Galerie AZL, Gebouw 1Acade misch Ziekenhuis Leiden, Rijnsburgerweg 10, Leiden. Geopend: dagelijks van 10.00- 17.00 uur. LEIDEN - Obk al bestaat de keu ze uit het recente werk van Dick Donker alleen uit schilderijen, aan de snelle, impusieve bewe ging herkent men de tekenaar. In de twaalf doeken gaat de te kenachtige lijn een confrontatie aan met de schilderkunstige be nadering. De onherroepelijke, li neaire streek, zet zich af tegen de doorwerkte kleurvlakken die vaak uit meerdere lagen bestaan. In veel stukken keert deze tweele digheid terug, wat niet wil zeggen dat Donkers schilderijen in visu eel opzicht sterk overeenkomen. In de toelichting op de expositie in de AZL-galerie wordt een ver klaring voor het veranderlijke ka rakter van het werk gevonden in de gewoonte van Donker om in een klein notitieboek met enige regelmaat beelden vast te leggen die, evenals dagboekaantekenin gen, door wisselende stemmin gen bepaald worden. Het zijn ook deze snelle tekeningen die de ba sis vormen voor de schilderijen. Een tweeluik uit 1989 met op het linkerpaneel een ondertekening in zwart, slechts geaccentueerd door oker, en een meer uitge werkt rechterdeel, illustreren de tegenstelling tussen het te kenachtige en het schilderachtige in het werk van Dick Donker. De ze twee elementen leiden door gaans een eigen leven, zonder het juiste samenspel te vinden. Bin nen het geheel zijn de plaatsing van een vorm, het gewicht van het kleurvak en de kleurstelling met elkaar van belang voor het re sultaat, maar in veel composities ontbreekt de verbindende kracht. Soms is een reeks tekens wel overwogen geplaatst, maar on danks de schetsen in het voorbe reidende stadium, blijft de ge dachte aan een uiterst intuïtief .werkproces overheersen. Het li neaire patroon in 'Wear your Thorns tonight' is bijvoorbeeld niet in staat om de verschillende niveaus samenhang te geven. Hoezeer Donker enerzijds streeft naar vrije bewegingen, anderzijds naar een zekere gebondenheid van het vlak, is op te maken uit 'Would you know the Thruth from a Lie'. Naast een smalle, rose baan met gebogen lijnen, plaatste Donker een recht afgescheiden partij met verschillende lagen, uitgevoerd in contrasterende kleuren, waarover een netwerk van lijnen is gezet. Ook in deze tweedelige schildering ontbreekt een nauw verband. Soortgelijke composities tonen de verschillen de stappen in het ontstaan van het werk, maar de ene stap komt niet vanzelfsprekend voort uit de andere, zodat Donker regelmatig van richting verandert, zonder te weten waar hij uitkomt. Opmer kelijk genoeg past hij een heel an dere manier van werken toe in het schilderij 'Jazz', waarin duidelijk omschreven lijnen en vormen het vlak in beslag nemen. Deze, op de muziek geïnspireerde, titel roept associaties op met improvisatie; improviseren liet Donker juist in dit werk achterwege, maar voor het overige werk is dit de meest passende term. NANCY STOOP De oude wereld (Europa) tegenover de nieuwe (Amerika), de joden tegenover hun meest rabiate vervolgers, mannen tegenover vrouwen, en individuen tegenover de ontluisterende waarheid over zichzelf. Deze thema's komen op vélerlei manieren voor in het internationaal stormachtig ontvangen debuut van de 37-jarige schrijfster Irene Dische. In Nederland is het boek zojuist bij uitgeverij Van Gennep verschenen als 'Vrome Leugens'. Een interview met de Duits- Amerikaanse, katholieke joodse schrijfster. door Ed van Eeden AMSTERDAM De tweesnijdend heid van haar boek is tegelijk de kenmerkende dualiteit van Irene Dische zelf. Haar voornaam wordt op zijn Engels, haar achternaam op zijn Duits uitgesproken. Zij is de dochter van uit Duitsland gevluch te ouders, werd in 1953 in New York geboren, sprak thuis Duits, maar beschouwt Engels als haar moeder taal. Sinds tien jaar woont ze in Ber lijn. Ze schrijft in het Engels, leest uitsluitend Engels, maar spreekt in het dagelijks leven tegenwoordig slechts Duits. Ze is een joodse uit Washington Heights, het gedeelte van Manhattan waar veel uit Duits land ontkomen joden wonen, en is streng katholiek opgevoed. Hoewel ze er niet over denkt om nog met haar man en twee kinderen uit Berlijn weg te gaan, leeft ze op een Amerikaans paspoort en een al lang niet meer geldig toeristenvi sum. Dische ziet zichzelf als een permanente buitenstaander, een immigrant in het kwadraat. Zijzelf vindt die rol "zeer comfortabel", omdat ze geen verantwoording hoeft te dragen voor het beleid van welk land dan ook. Zoals veel auteurs, heeft Irene Dische in haar debuut hele stukken uit haar autobiografie van zich af ge schreven. De zeven verhalen gaan allemaal over immigratie, en veelal ook over het jodendom. De oude mannen in het boek hebben stuk voor stuk trekken van haar inmid dels overleden vader, ooit een No belprijs-kandidaat voor biochemie. Haar moeder heeft zich tranen gela chen bij het lezen van die passages, vertelt Dische. En ook de moeder, een sterke vrouw die jarenlang gerechtelijk patholoog-anatoom is geweest en nu meewerkt aan Aids-onderzoek, komt in verschillende gedaanten voor. Dische ging in haar jeugd vaak met haar mee naar de snijzaal, en was al vroeg helemaal gewend aan lijken. Sally, de vrouw uit het ti telverhaal heeft eveneens een moe der die secties verricht, en die haar voor eens en altijd laat zien dat een echt hart "er heel anders uitziet dan een hart van peperkoek". De verhalen zijn echter geen auto- biografische zoekplaatjes, maar subtiele, scherpe, ironische en ner gens sentimentele vertellingen van een rasauteur. Er zijn weinig schrij vers die het gegeven aankunnen van een Duitse jodin die op het kari katurale af joods is, en zich tegen over een katholieke, Amerikaanse jood zó dominant gedraagt, dat deze maar één manier weet om haar te straffen, wanneer blijkt dat ze ei genlijk de blonde dochter van een SS-er is: door haar te verkrachten. Dische: "Dat verhaal 'Een jodin voor Charles Allen' heb ik geschre ven om lezers hun verborgen antise mitisme te laten zien, de onuitge sproken vooronderstelling dat jo den met hun handen praten bijvoor beeld. Joden vinden dat verhaal prachtig. Een oude man kwam bij een lezing van mij, en vertelde dat hij het boek na de eerste twintig bladzijden in de hoek had gesme ten, en zó boos was op mijn 'antise mitische stereotypen', dat hij pro beerde me op te bellen om me te vertellen hoe hij me haatte. Maar mijn naam stond niet in de telefoon gids, en hij las zijns ondanks verder. Toen hij het uit had, heeft hij direct nog vijf exemplaren gekocht en die aan de Joodse Gemeente geschon ken. Tijdens rryjn lezing zei hij steeds het laatste woord van de zin die ik aan het beëindigen was. Hij kende het verhaal zo goed als uit zijn hoofd, en vertelde aan iedereen die het horen wilde, dat mijn boek hem een lesje had geleerd". De Muur Onlangs sprak Dische haar afkeu ring uit over de 'Wiedervereini- gung' van de twee Duitslanden. Dat 'wieder' verraadt volgens haar dat de Duitsers naar een zekere situatie terugwillen. De reactionairen in Duitsland reageerden verontwaar digd. Maar Dische trekt zich van geen taboe iets aan. Toen een paar oude dames tijdens haar training te gen haar schreeuwden dat het 'hei ligschennis' was om tegen De Muur te tennissen, repliceerde ze kalm dat er wat haar betreft geen heilige dingen bestaan, en dat zij zelfs nog tennis zou spelen tegen de muren van Auschwitz. Zo maakt een schrijver zich natuurlijk niet erg po pulair in het land waar ze woont, en verschillende kranten verbonden hun afkeuring dan ook met citaten uit haar boek als 'Tolerantie is een ontzettend saai gezelschapsspelle tje'. Irene Dische en haar broer wer den door hun ouders langdurig on wetend gehouden over hun joden dom. "Wij wilden de volgende gene ratie de schaamte van het weten be sparen. Niet alle weten is het nastre ven waard", heet het bij een verge lijkbare situatie in het boek. De kin deren werden katholiek opgevoed, en nóg houdt Irene Dische niet van Woody Allen-films en de boeken van Philip Roth of Malamud. Om haar muzikale gaven verder te ontwikkelen, wordt ze op haar achttiende door haar ouders naar Salzburg gestuurd voor een studie cembalo, een oud model klavier ("een verschrikkelijk instrument"). Ze gaat er met haar schoolgeld van door, en reist achterop een motor via Iran naar Noord-Afrika. Uitein delijk komt ze terecht in Kenia, waar ze zich weet aan te sluiten bij apendeskundige Louis Leakey. Op Leakey's voorspraak kan ze enkele jaren later, zonder een enkel diplo ma, op Harvard antropologie gaan studeren. Na zijn dood werkt ze nog wel enige tijd met dwergchimpan sees, maar stapt dan over naar de letterenfaculteit, en volgt schrijf- De hier beschreven periode is er een waarover Irene Dische niet graag meer praat. De tijd bij de apenkolonies heeft echter wel haar observatievermogen aangescherpt, en dat kwam haar van pas bij haar volgende beroep: dat van journalis te. Al in de Verenigde Staten schreef Dische voor verschillende bladen, en in Berlijn werkte ze voor tijdschriften als Die Zeit. Hoewel ze verschillende doorwrochte re- search-artikelen heeft geschreven, is ze recentelijk gestopt met de jour nalistieke praktijk. De reden: ze heeft "een hartgrondige hekel aan feiten" en staat zichzelf liever toe meer fictie in haar teksten onder te brengen. Pervers "Alles wat naar een wetenschappe lijke benadering zweemt, hebben mijn ouders mij tegengemaakt. Mijn vader las altijd, en als reactie daarop heb ik een aversie tegen le zen. Ik houd eigenlijk alleen van William Faulkner en de humorist Ambrose Bierce; die laatste dan vooral om zijn structuren. Al van jongs af aan vind ik dat een goed verhaal gestructureerd moet zijn als een verhaal van Bierce, met een cli max-opbouw en een pointe". Haar definitieve keuze lijkt er dus een voor de literatuur te zijn, al waarschuwt Dische daarbij voor het zelfbedrog dat het hoofdthema van Vrome Leugens is: "Sommige mensen geloven wat ze zelf aan fei ten in elkaar hebben gezet. Mis schien heeft het wel iets pervers, om andermans levensleugens bloot te leggen, maar ik heb dat in mijn boek alleen gedaan als ik die leu gens gevaarlijk vond. En het is zo verleidelijk om tegen jezelf te lie gen!" "Ik betrapte mezelf er laatst op dat ik me liever geen professionele schrijver noem. Ik ben ooit uit de Duitse schrijversvakbond gegooid, die zorgde voor sociale verzekerin gen en dergelijke, omdat ik een hob byist zou zijn. Met die kwalificatie was ik werkelijk in mijn sas, en ik heb hem tot voor kort gebruikt als teken van bescheidenheid. Alsof ik daarmee kon zeggen: kijk eens, ik geef geen zak om formaliteiten! Je moet jezelf durven bekennen dat zoiets een kunstgreep is." Irene Dische, Vrome Leugens. Vertaling Tinke Davids. Uitgeve rij Van Gennep, 270 blz., prijs f 38,50. Schrijfster Irene Dische: "Ik heb een hartgrondige hekel aan feiten' GPD) Vierdaags Mahler-congres in Rotterdamse Doelen ROTTERDAM (GPD) - Don derdag 10 mei is de eerste dag van een vierdaags congres over de componist en dirigent Gustav Mahler. Het is de dag waarop Bernard Haitink en het Rotterdams Philharmonisch Orkest beginnen aan de repeti ties voor de uitvoering van de Tweede Symfonie van Mahler, waarmee op 14 mei het bombar dement op Rotterdam wordt herdacht. Mahler-deskundigen uit de hele we reld zullen met elkaar de thematiek leven, dood, opstanding in het werk van Mahler (1860-1911) be- VIOOLCONCOURS - De 28-jari- ge Jeroen .de Groot heeft als enige Nederlander de finales bereikt van het Scheveningen Internationaal Vioolconcours. De andere finalisten zijn de 20-jarige Joji Hattori en Lati- ca Honda-Rosenberg (18) uit Japan, Oleg Pokhanovski (19) uit de Sov jetunie en de 22-jarige Zheng Rong Wang uit China. spreken. In aansluiting daarop wordt onder leiding van de sopraan Evelyn Lear en de bariton Udo Rei- een masterclass gehouden, afgestudeerde studenten onservatoria kunnen deel- Voor Haitink, doctor honoris cau sa en in Engeland, waar hij muzi kaal directeur is van The Royal Ope ra Hou*»e Covent Garden, Sir Ber nard, is het de eerste keer sinds zijn afscheid als dirigent van het Con certgebouworkest dat hij in Neder land een Mahler-symfonie leidt. Mahlers Tweede, bijgenaamd de Opstandingssymfonie, wordt op 14 mei, als het op de kop af vijftig jaar geleden is dat Duitse bommen het centrum van Rotterdam verwoest ten, in de Doelen gespeeld in aan wezigheid van 'hoge gasten', over wier identiteit gisteren nog geheim zinnig gedaan moest worden. Vast staat dat vertegenwoordigers van andere gebombardeerde steden naar Rotterdam zullen komen. Het plechtige herdenkingscon cert wordt rechtstreeks uitgezon den via Nederland 3 en Radio 4. Waarschijnlijk zullen verschillende LEIDEN Galerie Stelling is nog niet terug in De Burcht. De onderhan delingen tussen het bestuur van de Stichting Kunstkring Burcht en de ga lerie zijn nog steeds gaande. De Stichting zegde de galerie per 1 maart de huur op omdat er betalingsachterstand zou zijn en de communicatie ui- ters* gebrekkig verliep. De gemeente zorgde voor een bemiddelaarster tus sen de twee partijen. Het bestuur van Stelling verwachtte dat per 1 ap'ril het pand in de Burchtruimte weer zou kunnen worden betreden. Dirk Ketting, voorzitter van de Stichting Burcht: "Veel kan ik er nog niet over zeggen. We zijn nog aan het praten met elkaar. Nee, verder wil ik niets zeggen. Je moet een broedende kip niet van zijn eieren afhalen". Joyce de Gruyter, bestuurslid van Galerie Stelling: "Als we wat te vertel len hebben, dan bellen we u zelf wel. Of ik een positief resultaat verwacht? Dat kan ik u niet zeggen". De besluitvormingsprocedure wordt volgens De Gruyter nogal vertraagd doordat de belanghebbenden niet altijd even makkelijk "bereikbaar" zijn. landen, waaronder enkele in het oostblok, de uitzending al dan niet rechtstreeks overnemen. „Het congres geeft het concert in het kader van de grote vredesmani- festatie in Rotterdam een bijzonder cachet", zei gisteren de musicologe dr. Eveline Nikkels, voorzitter van de stichting Rondom Mahler II die speciaal met het oog op het gelijk namige congres werd opgericht. Gekozen is voor de combinatie van congres en masterclass om de we tenschap en de uitvoeringspraktijk dichter bij elkaar te brengen. „Op congressen wordt vaak al leen over muziek gesproken. Er is dan wel eens iemand die een casset terecorder bij zich heeft met een bandje van vaak inferieure kwali teit, maar meer muziek' valt er meestal niet te horen", aldus me vrouw Nikkels. In de masterclass- lessen (voor vrouwen solo, voor mannen solo en voor beiden) staan de Soldatenliederen en de liederen die met Mahlers Tweede Symfonie te maken hebben centraal. „Als je naar de teksten kijkt, heeft een goed verstaander maar een half woord nodig om te beseffen dat Mahler het militarisme niet omhelsde". De stichting weet zich financieel gesteund door een groot Rotter dams beleggingsconcern en een aantal andere bedrijven en instellin gen. De congresdagen zijn opge bouwd rond drie thema's. Óp 10 mei wordt het geestelijke klimaat in We nen rond 1900 behandeld. De vol gende dag behandelt men de Wun- derhorn-liederen van Mahler en op de derde en vierde dag worden di verse aspecten van zijn Tweede Symfonie belicht. Eén van de spre kers over het laatste thema is de Ne- wyorker Gilbert Kaplan die zich van amateur- dirigent heeft ontwik keld tot groot Mahler-kenner. Het congres Rondom Mahler II wordt op 13 mei afgesloten met een Bernard Haitink. slotconcert door Evelyn Lear, Udo Reinemann en de masterclass-leer- llngen. Deelnemers aan het congres kunnen die avond de generale repe titie van de Tweede Symfonie door het Rotterdams Philharmonisch Orkest onder leiding van Bernard Haitink bijwonen. Samenvallend met het congres wordtin samenwerking met de Oostenrijkse ambassade in de Doe- (foto GPD) len een tentoonstelling over leven en werk van Gustav Mahler gehou den. Congres: Rondom Mahler II. De Doelen, 10 tot en met 13 mei. Concert: Tweede Symfonie 'Opstanding' van Gustav Mahler Rotterdams Philharmonisch Orkest o.l.v. Bernard Haitink. De Doelen, 14 mei. ROTTERDAM - Marillion staat in de onderlinge prestigeslag met haar voormalige boegbeeld Fish voor wat Nederland betreft na gisteravond weer op- voorsprong. Met nieuwe zanger Steve Hogarth als gedreven aanvoerder had de Britse symfo-rockformatie geen enkele moeite om het vrijwel uit verkochte Ahoy' twee uur lang in een ware gloriastemming te laten vertoeven. Alsof Fish - die ruim drie weken geleden in hetzelfde (toen slechts halfvolle) sportpa leis overtuigend soleerde - nooit als onmisbaar geachte voorman van het kwintet heeft bestaan! Uit de massale opkomst alleen al kon eigenlijk meteen worden geconcludeerd dat de 'Freaks', zoals de trouwe aanhang zich naar een Manllion-'klassieker' hebben vernoemd, de noodge dwongen zangerswissel volledig hebben geaccepteerd. De zowel aanbeden als verguisde groep lijkt zich derhalve op dezelfde manier te kunnen gaan ontwikke len als inspiratiebron Genesis, waar na het vertrek van zanger Peter Gabriel opvolger Phil Col lins de aanzet gaf tot een nog suc cesvoller concept. Zover is Marillion met de omge turnde new wave-muzikant Steve Hogarth echter nog lang niet, ge tuige het eerste gezamenlijke al bum 'Seasons End' en gegeven de inhoud van het verbroederings pakket op de huidige wereldtoer- nee. Weliswaar werd het uit gangspunt van de maandenlange concertreis, de promotie van voornoemde plaat, geen geweld aan gedaan, maar het waren toch weer de oude bekende werken, die de meeste respons oplever den. Met name in de finale greep Marillion stevig op dergelijke vei lige keuzes terug, via onder meer 'Kayleigh', 'Incommunicado' en 'Market Square Heroes'. Op de vocale kwaliteiten van Steve Hogarth valt weinig af te dingen. Sterker nog, hij zingt ge woon veel beter dan zijn illustere voorganger, die het net als pak weg Joe Cocker altijd meer van rauwe charme moest en moet hebben. Bovendien heeft Hogarth's fris sere voorkomen bijgedragen tot een regelrechte verjonging van het groepsimago. Tegenover al deze pré's staat voorlopig nog wel een flink tekort aan charisma in vergelijking met de massieve Fish, die in tien jaar tijd zonder meer is uitgegroeid tot een bijzondere podiumpersoon lijkheid. Steve Hogarth heeft op zijn beurt weer het geluk dat hij wordt gedragen door een hechte band in bezit van een uitgebreid repertoire, waarvan het overgrote deel door de 'Freaks' beslist heilig is verklaard. Als extraatje kregen de 8500 Marrillion-fans vooraf Pendragon voorgeschoteld. De overduidelij ke verwantschap van deze sym pathieke groep met de hoofdact stond borg voor een enthousiaste ontvangst plus na enig aandrin gen zelfs een toegift. LOUIS DU MOULIN VEILING Het veilinghuis Christie's in Amsterdam toont van 18 tot en met 20 april een selectie van 35 bladen uit de collectie tekeningen van Nor- bert L.H. Roesier (1901-1983). Zijn verzameling Europese tekeningen uit de 16de tot en met de 20ste eeuw wordt op 31 mei in New York geveild. Roesier, Nederlander maar van Oostenrijkse afkomst, verhuisde aan het einde van de jaren veertig naar New York.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 25