Stalin nam Hitlers kampen gewoon over
NABIJ
'Vaak is weer gaan werken het beste medicijn'
Kerken beginnen
met sociaal fonds
I REPORTAGE i
Mühlberg derde kamp
met duizenden doden
Onderzoeker: grote vaagheid bij vaststelling overspannenheid
Sekten DDR
groeien sterk
Tienduizenden Duitsers na Tweede Wereldoorlog door Sovjetterreur omgekomen
BERLIJN Jaar in jaar uit werden in het museum op
het terrein van het vroegere concentratiekamp Buchen-
wald in de DDR het zelfde verhaal verteld en de zelfde
films vertoond. De boodschap: de communisten waren
de enige werkelijk serieuze tegenstanders van de nazi's
geweest. Zij hadden een einde gemaakt aan de barbaar
se onderdrukking door het moorddadige Hitler-regime
en de DDR was hen daar eeuwig dankbaar voor.
Over de tijd na 1945 werd nadrukkelijk gezwegen. Was
de DDR immers niet de eerste anti-fascistische arbei
ders- en boerenstaat op Duitse bodem en was de Bonds
republiek niet een soort variant van het Derde Rijk? Met
de vreedzame novemberrevolutie is ook aan deze ge
schiedvervalsing een einde gekomen.
Met de ontdekking van een massagraf bij het dorpje
Fünfcichen bij Ncubrandenburg, werd het taboe over de
Sovjetrussische heerschappij in de DDR doorbroken.
Rond 150 kilometer ten noorden van Berlijn stuitte de
plaatselijke historicus Dieter Krugcr op skeletdelen, die
duiden op de restanten van minstens 2000 slachtoffers
van de Russische geheime dienst, NKVD, de voorloper
van de KGB.
door
Hans Hoogendijk
De vroegere communistische krant
'Berliner Zeitung' bracht het schok
kende nieuws groot en daarna was
de ban gebroken. Minstens elf, mo
gelijk 17 kampen hebben de Russen
na 1945 van de nazi's overgenomen.
Bijna 200.000 Duitsers werden er
opgesloten. Minstens 65.000 over
leefden de ontberingen niet. Het
waren notoire nazi's, SS-ers, Wehr-
machtsoldaten, maar ook heel jon
ge 'Hitier-Junge', 'Weerwolven',
ambtenaren en vrouwen.
Na 1945 belandden duizenden so
ciaal-democraten, die zich verzetten
tegen de gedwongen fusie met de
communisten, in de kampen waar
ze ook al onder de nazi's hadden ge
zucht. En als 'kapo's' terroriseerden
de (ex)nationaal-socialisten hen op-
Geschiedvervalsing
Enkele Westduitse sensatiebladen
proberen intussen op suggestieve
wijze de Russische misdaden op
één lijn te stellen met de massa
moorden van de nazi's. Een kwalij
ke vergelijking, maar vast staat wel
dat de Russische geheime dienst
niet zachtzinnig en in veel gevallen
uiterst willekeurig te werk is ge
gaan. Vast staat ook, dat de officiële
Oostduitse partijlijn 40 jaar deze ge
schiedenis heeft vervalst en dat het
tijd wordt schoon schip te maken.
Nog maar een jaar geleden kon de
Oostduitse schrijver Stephan
Hermlin ongestraft beweren dat de
DDR als enige communistische
staat zich in de jaren '50 had verzet
tegen de eis van de Russische op-
perbeul Beria, die eiste dat er net als
in Budapest en Praag "koppen zou
den rollen". Walter Ulbricht had
moedig geantwoord: "U kunt naar
huis gaan".
De legende dat het stalinisme, ge
zien de toen nog open grens met
West-Duitsland een grote boog had
gemaakt om de DDR, had een lang
leven. De DDR zal nu onder ogen
moeten zien dat uitgerekend in de
tijd dat schrijvers als Heinrich
Mann en Bertold Brecht hoopten op
een nieuw, beter Duitsland in het
Russische deel van het vroegere
'Reich', de stalinistische terreur
verwoestend tekeer ging tegen ie
dereen die er andere gedachten op
na hield.
Onschuldigen
De tijd dat berichten hierover kon
den worden afgedaan als rechts-ex-
tremistische Westduitse propagan
da is voorbij sinds de ontdekking
van het 'dodenbos' bij Neubranden-
burg. Bijna dagelijks worden nieu
we massagraven ontdekt. Er liggen
duizenden nazi's begraven. Daar
naast wordt steeds duidelijker dat
vele onschuldigen zijn omgebracht.
Tussen april 1945 en oktober 1948
OOST-BERLIJN/DRESDEN (Rtr/DPA/AFP) - Er lijkt geen eind te
komen aan de berichten over massagraven in de DDR. In het Sovjetge
vangenenkamp bij Mühlberg zouden de onmenselijke omstandighe
den in het kamp na de Tweede Wereldoorlog aan zo'n 8100 mensen het
leven gekost hebben, zo heeft de in Dresden verschijnende Sachsische
Zeitung gisteren gemeld. Eerder werd al bekend dat ook bij Neubran-
denburg en Oranienburg duizenden slachtoffers van de Stalinterreur
liggen.
Ooggetuigen, die in het kamp zaten dat in 1948 werd opgeheven, zijn
wellicht in staat aan te wijzen waar de vermeende nazi-sympathisanten
met 50 of 100 tegelijk begraven zijn. De burgemeester van Mühlberg,
Hans-Jörg Schulz, vertelde dat er nog steeds verklaringen van vroege
re gevangenen binnenkomen.
In het gevangenenkamp bij Mühlberg, opgezet op de plaats waar de
nazi's tot 1945 hun grootste krijgsgevangenenkamp Stalag IV B had
den, stierven volgens onderzoekers meer dan 8000 mensen door hon
ger of ziekte.
In de DDR gaan steeds meer stemmen op dat Moskou de archieven
over de kampen, die van 1945 tot 1950 geleid werden door Stalin's ge
vreesde veiligheidspolitie NKVD, moet openen. Na de Tweede Wereld
oorlog zetten de Sovjets duizenden vermeende nazi-sympathisanten
gevangen in elf kampen in de DDR.
stierven in de 'Sonderlager' naar
schatting 65.000 gevangenen aan
ondervoeding, kou, mishandeling
en werden terechtgesteld. Ruim
36.000 gevangenen werden er naar
de Sovjetunie gestransporteerd,
28.000 kwamen vaak met blijven
de schade voor hun gezondheid
op vrije voeten. De rest werd in 1948
overgebracht naar de vroegere nazi
kampen Buchenwald en Sachsen-
hausen of belandde in de gevange
nis Bautzen. Na 1946 kwamen
steeds meer sociaal-democraten en
studenten in de kampen terecht.
Veertig jaar heeft iedereen in de
DDR gezwegen. Uit angst, een
slecht geweten of uit misplaatste
loyaliteit, zoals Georg Krausz. Hij
overleefde als joods communist
Buchenwald, maar belandde er kor
te tijd weer op verdenking van spio
nage voor de Amerikanen. Met veel
pijn en moeite kreeg de toenmalige
DDR-leider Wilhelm Pieck hem
vrij. Krausz werd plaatsvervangend
hoofdredacteur van de partij krant
'Neues Deutschland'. Over zijn er
varingen heeft hij nooit iets ge
schreven "omdat ik als communist
de overtuiging had dat zo'n publika-
tie in de Koude Oorlog tegen de
Sovjetunie kon worden gebruikt".
Druppel
De 60-jarige Kurt uit Neubranden-
leen i
hij so
teld:
burg, kwam op zijn 15e als 'Hitler-
junge' in het kamp Oranienburg. Al-
besloten familiekring heeft
is over zijn belevenissen ver-
's Nachts had ik dan nacht-
Net als duizenden lotge
noten kreeg hij de gebruikelijke 25
jaar cel. "Ik zou een pistool hebben
verstopt, maar dat had ik niet eens.
Maar ja, na één nacht naakt in een
cel, vastgebonden en met elke twee
seconden een druppel op je kale
kop, beken je alles".
Het wreedst waren de Duitse be
wakers, die inclusief uniform van
de nazi-politie waren overgenomen.
Een vrouw vertelde vrijdag op de
Oostduitse televisie dat in 1945 ge
vangenen vaak naakt op vrachtau
to's naar het bos om Oranienburg
werden gebracht. Ze moesten hun
eigen graf graven en werden dan te
rechtgesteld. Of het hier om oor
logsmisdadiger of om politieke ge
vangen ging, wist ze niet.
Beton
Een ex-officier van het in Sachsen-
hausen gelegerde Oostduitse regi
ment 'Hans Beimer', adviseerde
speurders aan het einde van de
stormbaan te graven. "Daar liggen
duizenden lijken". Hij wist waar
over hij praatte, want toen de storm
baan in 1966 werd aangelegd, stuit
ten de soldaten direct op botten en
Een vrijwilli
ger van het Oost
duitse leger
graaft bij Ora
nienburg een
van de vele hon
derden skeletten
op die daar dit
weekeinde wer
den gevonden.
Volgens sommi
ge schattingen
zijn vele tien
duizenden Duit
sers na de oorlog
door Stalins ge
heime dienst
vermoord, (foto
AP)
schedels. Eerst werd gedacht dat
het om slachtoffers van de nazi's
ging, maar toen resten van Wehr-
machtuniformen werden opgegra
ven, kwam het bevel: "Dichtgooien
en beton er over".
Hans-Peter Ranger, een van de
overlevenden van het 'Sonderlager
nummer 9' in Fünfeichen, heeft vo
rig jaar een verslag over het kamp
geschreven. "Meer dan 10.000 inwo
ners van Mecklenburg werden er
naar toe gebracht, omdat men ze
voor politiek ongewenste personen
hield. Tweederde werd tot de herfst
van 1948 vermoord en wel systema
tisch en met een even 'onschuldige'
als doeltreffende methode: de hon
gerdood".
'Bevrijders'
Tientallen overlevenden zoeken nu
de kampen op. Het verleden komt
in al zijn gruwelijkheid boven. Het
Oostduitse regime heeft lang, heel
lang gezwegen. Uit horigheid tegen
over de Russische 'bevrijders' en uit
zorg dat de stalinistische terreur op
één lijn zouden worden gesteld met
de massamoorden van Hitier. Nu
ontdekken de Oostduitsers de grote
witte plekken in hun geschiedenis.
Niemand kan voorspellen hoe de
mensen zullen reageren, wel groeit
de zorg dat de agressie zich tegen de
nog altijd massaal aanwezige Russi
sche troepen zal richten.
AMSTERDAM - De be
oordeling van de vraag of
iemand overspannen is
door artsen van het GAK
gebeurt weinig objectief.
Het ontbreekt de artsen
aan goede beoordelings
criteria. Daarom zouden er
regels ontwikkeld moeten
worden op basis van medi
sche criteria.
door
Thea van Beek
Dat stelt drs. M.A.A. van Eek,
die donderdag aan de Universi
teit van Amsterdam promoveert
op het proefschrift 'Het beslis
singsproces van de medische
functie van het GAK'. Van Eek
denkt daarbij aan het instellen
van een soort puntensysteem.
Voor elke klacht die in relatie
staat met overspannenheid, zou
een bepaald gewicht toegekend
kunnen worden. Aan de hand van
de score die dat oplevert, kan de
controlerend arts beoordelen of
iemand wel of niet het werk kan
hervatten.
De socioloog Van Eek werkt bij
het Gemeenschappelijk Admini
stratie Kantoor (GAK) in Amster
dam, een van de dertig districts
kantoren in Nederland. Bij al die
kantoren samen werken zeven
honderd 'rapporteurs-ziektewet'
die samen dagelijks ruim 17.000
werknemers bezoeken die zich
ziek hebben gemeld. Daarnaast
werken er bij het GAK nog eens
330 verzekeringsgeneeskundi
gen, de controlerend artsen. Die
verwerken samen per dag zo'n
5000 patiënten op hun spreeku
ren. Per patiënt hebben zij gemid
deld twaalf minuten ter beschik
king. Van Eek noemt hen een be
langrijke groep 'poortbewakers'
van ons sociale zekerheidsstelsel.
Kwetsbaar
Voor zijn onderzoek vergeleek
Van Eek twee soorten patiënten:
de 'gevallen' van fracturen en die
van overspannenheid. Daarbij
keek hij vooral naar de objectivi
teit van een beslissing van de con
trolerend arts om iemand weer
aan het werk te sturen. Van Eek:
"In het eerste geval ligt dat vrij
duidelijk. Bij overspannenheid is
de beoordeling echter het moei
lijkst. Want hoe beoordeel je of ie
mand echt overspannen is. Het
zijn klachten die voor een arts
vrijwel niet zijn na te trekken".
Het enige waarop de arts zich
kan beroepen, is artikel 19 in de
Ziektewet: bij ongeschiktheid tot
het verrichten van zijn arbeid we
gens ziekte of gebrek. "Binnen
het GAK zijn deze artsen profes
sioneel onafhankelijk. Ze mogen
het antwoord zelf invullen. Het
GAK kan hen niet dwingen een
andere beslissing te nemen. Ze
kunnen dus nergens op terugval
len. Kijk je bij voorbeeld naar de
bijstandsmaatschappelijk wer
kers, dan zie je daar precies het
omgekeerde. Daar bestaan juist
ontzettend veel regels om te be
oordelen of iemand voor een uit
kering in aanmerking komt",
constateert Van Eek.
"De controlerend arts is daar
om vrij kwetsbaar. De verzekerde
kan hem op zijn beoordeling aan
spreken en tegen zijn beslissing
in beroep gaan bij de Raad van
Beroep". Beroepszaken komen in
relatie tot het aantal ziektemel
dingen vrij weinig voor. Zo waren
er in 1986 zes miljoen ziektemel
dingen; tegen de beslissing van
art gingen maar vierduizend men
sen in beroep. In driekwart van
de gevallen werd de arts door de
raad - bestaande uit collega-art
sen - in het gelijk gesteld. Van
Eek: "Ik denk dat het oordeel
toch altijd subjectief blijft. Over
spannenheid blijft een vaag on
derdeel".
Problemen
Bij 13,5 procent van de patiënten
die bij de controlerend arts op het
spreekuur verschijnt, is sprake
van overspannenheid. Bij de helft
van deze patiënten is de oorzaak
terug te voeren tot een combina
tie van problemen op het werk en
thuis. Daarnaast bestaat nog een
grote groep ziekmelders, die hele
maal niet op het spreekuur ver
schijnt. Tegen de tijd dat zij een
oproep krijgen, is het werk al
weer hervat. "Tegenover de rap
porteurs-ziektewet verklaren zij
hun ziek-zijn niet als overspan
nenheid. Men vindt zoiets te per
soonlijk en houdt het vaak op
griep. Het echte verhaal vertelt
men eerder aan een arts dan aan
een rapporteur", aldus Van Eek.
Daar waar het werk oorzaak is
van overspannenheid, gaat het
volgens Van Eek vooral om con
flicten met collega's en chefs, om
overbelasting, dreigend ontslag
of slechte arbeidsomstandighe
den. Bedrijven waar regelmatig
dit soort ziektemeldingen voor
komen, worden door het GAK ge
registreerd en door de controle
rend arts bezocht. Enig recht om
bij zo'n bedrijf ook in te grijpen,
bestaat er niet. Wel kan het GAK
de premie eventueel verhogen
van bedrijven met een extreem
hoog ziekteverzuim.
Vluchtweg
Vraag blijft wanneer iemand
weer geschikt is om te werken.
Volgens Van Eek moeten er in het
geval van onverspannenheid dui
delijke medische criteria komen.
Enkele van de symptomen die hij
daarbij onderscheidt, zijn: slaap
stoornissen, labiliteit, nervositeit,
psychosomatische klachten, con
centratiestoornissen, angst en
prikkelbaarheid. "Aan elk symp
toom zou je een bepaald gewicht
kunnen toekennen. Als je de
normscore dan op bij voorbeeld
twintig punten stelt en je zit daar
onder, dan kan de patiënt weer
aan het werk. Die vrij harde
drempels worden bij voorbeeld
ook gehanteerd bij sport- of ande
re medische keuringen. En daar
zijn ze volledig geaccepteerd".
Van Eek constateert: "De ziek
tewet is in Nederland een vrij ge
makkelijke vluchtweg. En als je
maar lang genoeg naar het pla
fond zit te staren, komen de
symptomen vanzelf. Of het nu
een gebroken been is of overspan
nenheid, naarmate de ziekte lan
ger duurt maakt het niet meer uit
wat de oorzaak was. Men is dan al
zo lang uit het arbeidsproces, dat
het opnieuw aan het werk gaan
steeds moeilijker wordt. Vaak
blijkt aan het werk gaan het beste
medicijn. Uitzonderingen daarge
laten, moetje proberen mensen in
de eerste drie maanden weer aan
het werk te helpen. Dat betekent
vooral praten over de gevolgen
van lang ziek zijn; dat is ongeloof
lijk belangrijk".
Plaatselijk initiatief in Sassenheim:
SASSENHEIM Vijf kerken in Sassenheim zijn druk bezig
met de oprichting van een 'sociaal fonds', waaruit steun kan
worden verleend aan mensen die van een minimuminkomen
moeten rondkomen. Als alles volgens plan verloopt zal medio
mei de stichtingsakte ondertekend worden.
De gedachte van een 'Sociaal
Fonds Sassenheim' heeft in de af
gelopen maanden vorm gekregen
in de kring van de diaconieën van
de rooms-katholieke parochie, de
hervormde gemeente, de gerefor
meerde kerk, de christelijke gere
formeerde kerk en de Nederland
se protestantenbond.
Hiermee sluiten de kerken aan
bij de landelijke actie 'De arme
kant van Nederland', die de afge
lopen jaren heeft plaatsgevonden
met als doel de ogen van de ker
ken te openen voor die mensen in
de samenleving, die rond de
grens van het bestaansminimum
leven.
Met het fonds, waaraan de ker
ken naar grootte zullen bijdragen,
hebben de kerken niet zozeer de
eigen leden op het oog, maar de
hele plaatselijke samenleving.
Uit het sociaal fonds zullen in de
toekomst zaken worden betaald
als abonnementen, studiekosten
of het lidmaatschap van een
sportvereniging.
Want, zo signaleren de kerken,
veel mensen die van het laagste
inkomen moeten rondkomen,
kunnen noodgedwongen niet of
nauwelijks aan het cultureel-
maatschappelijke leven deelne
men en wanneer deze situatie lan
ger voortduurt heeft dat vaak een
zekere berusting tot gevolg.
EN VER
Hoe groot het bedrag zal zijn
dat jaarlijks in het fonds wordt
gestort, is nog onzeker. Er is ge
sproken over een bedrag van
ruim vijftien duizend gulden.
Ook over de wijze waarop de be
dragen zullen worden uitgekeerd
of hoe de verhouding zal zijn met
de plaatselijke Raad van Kerken
en de burgerlijke gemeente is op
dit moment nog niet geheel uitge
kristalliseerd.
Zoals op meer plaatsen ge
beurt, waar een dergelijke fonds
van de grond is gekomen, zal de
stichting het geld uitkeren via de
sociale dienst. Er is in het begin
ook met de gedachte gespeeld om
het rechtstreeks aan de mensen te
geven, ftiaar in verband met de
privacy van de betrokkenen kan
de gemeente de namen niet aan
derden doorgeven.
Volgens drs. K. E. Bras, gere
formeerd predikant in Sassen
heim, is de hoop van de kerken
dat de burgerlijke gemeente ook
Financieel over de brug zal ko-
de Hooglandse
Kerk in Leiden
werden vorig
jaar zo goed be
zocht, dat de
commissie bij
zonder kerke-
werk besloten
heeft dit jaar
een nieuwe serie
te organiseren.
Zondagavond 8
april om zeven
uur begint de
eerste uitvoe
ring, waaraan
wordt meege
werkt door de
Leidse Cantorij,
gedirigeerd
door Hans
Brons. Diens va
der Joop Brons
bespeelt het or
gel. De leiding is
weer in handen
van ds. A. Al-
blas.
Vrij evangelischen
discussiëren over
Raad van Kerken
VELP (GPD) - De Bond van
Vrije Evangelische Gemeenten
moet het waarnemerschap bij de
Raad van Kerken verlengen en
geen lid worden van de raad. Dat
voorstel heeft het comité (dage
lijks bestuur) van de bond voor
gelegd aan de gemeenten.
Het comité wijkt met dat advies
af van de conclusie die een stuur
groep had getrokken. Deze wilde
wel volledige aansluiting. Binnen
de Bond van Vrije Evangelische
Gemeenten in ons land wordt al
geruime tijd gedebatteerd over
een mogelijke aansluiting bij de
Raad van Kerken.
Het comité ziet geen principiële
redenen om het lidmaatschap van
de raad niet aan te vragen. Dat
toch gekozen wordt voor de sta
tus van waarnemer, is uitsluitend
ingegeven door het feit dat de me
ningen binnen de gemeenten
sterk verdeeld zijn.
Sinds 1986 heeft het kerkge
nootschap de status van waarne
mer bij de raad. De afgelopen ja
ren zijn gebruikt om de raad van
binnenuit te leren kennen.
In twee vergaderingen van de
Bond (in juni en november) zul
len de vrije evangelischen zich
buigen over het advies van het co
mité. De Bond telt vijftig gemeen
ten, met ongeveer 11.000 leden.
Veel plaatselijke kerken zijn ac
tief betrokken bij het werk van lo
kale en regionale raden van ker
ken.
i zelfs "een gemakkelijke
prooi" voor de nieuwe sekten.
Het is opvallend, aldus Gan-
dow, dat de groeperingen actief
worden op het moment dat aller
lei oude denkbeelden hebben af
gedaan. Onder brede lagen van de
bevolking bestaat nieuwe behoef
te aan zingeving en geborgen
heid.
De kerken zijn niet toegerust
voor een confrontatie met de
nieuwe bewegingen, net zo min
als de overheid, aldus Gandow.
Zij zouden kritische informatie
moeten verstrekken, zodat de
mensen goed weten waar ze aan
beginnen als ze in contact komen
met de sekten.
De nieuwe groeperingen heb
ben een slimme aanpak. Verte
genwoordigers van de
Scientology-kerk bieden hun pu
blicatie doorgaans gratis aan, in
ruil voor naam en adres. De kerk
heeft daardoor in Oost-Berlijn in
middels een adressenbestand van
10.000 geïnteresseerden opge
bouwd.
Ook de Hare Krishna's, de
Chinmoy beweging en de Moon-
sekte zijn volgens Gandow bij
zonder actief. Laatsgenoemde
groepering, die haar wortels in
Zuid-Korea heeft, richt zich met
allerlei lucratieve aanbiedingen
vooral op managers en academici.
BERLIJN (EPD) - Talrijke
"jeugdsekten, goeroe-bewegin
gen en totalitaire religieuze stro
mingen" proberen op dit moment
nieuwe aanhangers te vinden in
de DDR. Met een enorme ijver
proberen zij de veranderde poli
tieke situatie in hun voordeel te
benutten.
Thomas Gandow, sektendes-
kundige van de Evangelische
Kerk in West-Berlijn, ziet deze
ontwikkeling met de lede ogen
aan. In de DDR bestaat volgens
hem geen enkele "religieuze
weerstand" tegen allerlei occulte
groeperingen. De DDR-burgers
Joegoslavië. De Orthodoxe
Kerk in Servië heeft de Joegosla
vische regering gevraagd de
grondwet zodanig te veranderen
dat zij meer vrijheden krijgt. Elke
willekeurige inmenging van de
overheid in kerkelijke aangele
genheden moet in de toekomst
worden uitgesloten. Bisschop Jo-
van pleit voor een strikte schei
ding tussen kerk en staat. De
overheid moet afblijven van de
kerkelijke bezittingen en zal, om
te beginnen, al die gebouwen
moeten teruggeven die zij na de
Tweede Wereldoorlog in beslag
nam. De kerk wil bovendien dat
wordt vastgelegd dat geen enkele
deelrepubliek het recht krijgt een
officiële religie of ideologie voor
te schrijven. Ook moet het afgelo
pen zijn met de marxistische be
ïnvloeding van de schooljeugd.
Zin. 'Er is tóch blijvende zin!',
aldus de laatste lezing in een cy
clus van vier over het bijbelboek
Prediker, die dr. Willem Ou-
weneel vrijdagavond houdt in de
Streekschool (Lammen-
schanspark 1) in Leiden. Aan
vang acht uur.
