Humanisme moet met
milieu in reine komen
De leerpil ligt al tien jaar in de ijskast
Russen teelden wel
al tarwe in ruimte
Grootscheeps onderzoek in Amsterdam naar dementie
Resultaten met
in ambulances
cardiotrans
bemoedigend
Met Hubble telescoop gaan fijnste
spiegels ooit gemaakt de ruimte in
Flevoland
aan zwammen
rijk
DINSDAG 3 APRIL 1990
EINDREDACTIE HANS SONDERS
Dat zijn onderzoek nauwelijks kli
nische toepassingen heeft opgele
verd, noemt prof. dr. D. de Wied
toch wel een van de grootste teleur
stellingen uit zijn wetenschappelij
ke loopbaan. Het klinische onder
zoek met endorfinen bij patiënten
met schizofrenie ligt stil en ook een
'leerpil' ligt al meer dan tien jaar in
de ijskast van de farmaceutische in
dustrie op een grotere werkzaam
heid te wachten. Maar wie weet wat
er de komende jaren uit de hoed van
hersenonderzoekers komt, aange
zien het Amerikaanse congres de ja
ren negentig tot 'Decade of the
Brain' heeft gedoopt.
door Henk Hellema
De Wied, hoogleraar farmacolo
gie aan de RU Utrecht en voormalig
directeur van het vermaarde Rudolf
Magnus Instituut in Utrecht, is in
middels met emeritaat gegaan. Hij
geldt als een van de grondleggers
van het onderzoek naar de invloed
van bepaalde éi witten in de herse
nen op het gedrag.
De worstels van zijn wetenschap
pelijke carrière liggen in Gronin
gen. Hij studeerde er geneeskunde,
deed in zijn studietijd al onderzoek
op het toenmalige Farmacologisch
Laboratorium en promoveerde drie
jaar vóór zijn artsexamen op een on
derzoek naar de rol
hormomen. In 1961 wordt De Wied
hoogleraar experimentele endocri
nologie aan de RUG, een baan die
hij twee jaar later verruilt voor een
hoogleraarschap in Utrecht.
Zijn werkplek wordt het farmaco
logisch laboratorium, in 1968 omge
doopt tot Rudolf Magnus Instituut
(RMI). Al in Groningen deed De
Wied onderzoek naar de werking
van het hormoon ACTH. "Van dit
hormoon dat in het hersenaanhang-
sel of hypofyse wordt gemaakt, was
in de jaren vijftig bekend dat het de
bijnieren aanzette tot de vorming
van verbindingen als corticosteroï-
den.
Uit Amerikaans onderzoek
was echter bekend geworden dat
dit ACTH ook invloed had op het
gedrag. Aanvankelijk dacht men
nog dat die invloed zich via de bij
nieren deed gelden, maar ons on
derzoek maakte duidelijk dat deze
hormonen ook een direct effect op
de hersenen hadden", vertelt hij.
In Utrecht kwam De Wied, in
1969, als eerste met het 'neuropepti
den-concept': "Er moeten zich in de
hypofyse eiwitachtige verbindin
gen bevinden die betrokken zijn bij
het aanleren en het handhaven van
gedrag". Aanwijzingen voor deze
zienswijze zag De Wied onder meer
in het feit dat de verschillende effec
ten van het ACTH in het lichaam
van elkaar konden worden 'losge
koppeld' door van het eiwithor
moon, dat uit 39 bouwstenen of ami
nozuren bestaat, kleinere brokstuk
ken te gebruiken.
Dergelijke in het laboratorium
gemaakte delen van het ACTH, die
alleen de eerste tien aminozuren be
vatten (ACTH 4-10), of zelfs nog
minder, hadden alleen effect op het
gedrag.'Het effect op de bijnieren
was verloren gegaan. In de loop van
de ruim dertig jaar sinds De Wied
zijn neuropeptiden-concept lan
ceerde, is in Utrecht en later - vooral
na 1975 - in vele andere laboratoria
ontrafeld dat het leren en het geheu
gen door tal van kleine eiwitten
(neuropeptiden) worden beïnvloed
en dat die in de hersenen zelf wor
den gemaakt.
Men heeft ook ontdekt dat vrijwel
al deze peptiden voortkomen uit
één 'moeder-molecuul' - het pro-
opio-melano-cortine. Dit moeder
molecuul wordt in de hypofyse en
in de hersenen geproduceerd. In de
hersenen wordt het langs zenuwve
zels vervoerd en afhankelijk van de
plaats waar het zich bevindt, door
enzymen in kleinere brokstukken
gesplitst. Uit dit moeder-molecuul
ontstaan na splitsing niet alleen
hormonen als het ACTH, maar ook
lichaams-eigen verbindingen die
een morfine-achtige werking heb
ben, de endorfinen.
Middenjaren zeventig hadden De
Wied en zijn medewerkers een
groot aantal aanwijzingen verza
meld dat het ACTH (4-10) bij ratten
van invloed was op hun alertheid,
hun concentratievermogen en hun
motivatie en dat een ander hersen
hormoon, het vasopressine, effect
sorteerde op het geheugen. Krante
koppen waarin over een 'leerpil'
werd gerept, maakten de Utrechtse
hoogleraar duidelijk dat deze resul
taten - overtrokken - ook tot de me
dia waren doorgedrongen.
"Deze publieke belangstelling
kwam in een tijd dat men, meer dan
nu, kritisch tegenover de weten
schap stond. Er waren mensen die
vonden dat wij met ons onderzoek
moesten ophouden. Het zou ook ten
kwade kunnen worden gebruikt.
Zij wezen daarbij onder meer op het
gevaar dat de resultaten van ons on
derzoek ook konden worden ge
bruikt bij hersenspoelingen".
"Maar," zegt De Wied ook nu nog,
"het kwade ligt nooit in het basale,
fundamentele onderzoek, het ligt in
wat je met onderzoeksresultaten
gaat doen. Mijns inziens kun je
nooit zeggen: stop met die weten
schap, maar alleen: stop met die toe
passing".
Toch heeft hij van al die beroering
rond de leerpil wel geleerd dat je
met je'onderzoek veel meer naar
buiten moet treden. "Ik heb geleerd
veel meer over mijn werk te Spre
ken en te schrijven," zegt hij.
Rond 1975 kwam het onderzoek
naar endorfinen op gang door de
ontdekking van soortgelijke verbin
dingen in de hersenen door Schotse
onderzoekers. "Wij moesten daarop
inspringen om onze leidende posi
tie in het neuropeptiden-onderzoek
te behouden," aldus De Wied.
Al vrij snel werd in Utrecht ge
vonden dat het zogenoemde gam-
ma-endorfine te beschouwen is als
een lichaamseigen 'neurolepticum'.
Neuroleptica zijn verbindingen die
gebruikt worden om psychiatrische
patiënten als bijvoorbeeld mensen
met schizofrenie, van hun wanen en
hallucinaties af te helpen. Zou het
niet zo kunnen zijn, dacht men daar
om in Utrecht, dat schizofrenie ont
staat of wordt versterkt, doordat de
produktie of afgifte van dit endorfi-
ne is verstoord? Men toog aan het
werk om deze hypothese te toetsen.
Maar eerst werd er nog wat aan
het molecuul gesleuteld. "Door één
aminozuur van het gamma-endorfi-
ne af te halen kregen wij een verbin
ding in handen, waarmee wij in
staat waren het morfine-achtige ef
fect te scheiden van het neurolepti-
sche èffect. Sommige schizofrenie-
patiënten reageerden goed op het
nieuwe middel, mapr andere patiën
ten vonden er geen baat bij. Neuro
leptica kunnen patiënten niet alleen
van hun wanen afhelpen, maar zij
werken ook kalmerend. Het gam-
ma-endorfine bezit die laatste ei
genschap echter niet, waardoor bij
sommige patiënten de opgewonden
toestand de eerste dagen bleef be
staan. Dit nadeel was een grote han
dicap voor het onderzoek," vertelt
hij.
Momenteel ligt het klinische on
derzoek met dit endorfine zo goed
als stil. "Niettemin is uit ons hele
endorfine-onderzoek gebleken hoe
subtiel deze verbindingen in de her
senen functioneren. Een verschil in
één bouwsteen, in één aminozuur,
kan een endorfine-molecuul al een
soms zelfs tegengestelde werking
geven," zegt hij.
Onder de leiding van De Wied
heeft het Rudolf Magnus Instituut
jarenlang nauw samengewerkt met
het farmaceutische bedrijf Orga-
non. "Alle verbindingen die door
ons werden ontdekt, werden bij Or-
ganon gesynthetiseerd. Wij hebben
daar een enorme steun aan gehad."
De laatste jaren is de samenwer
king aanzienlijk verminderd omdat
het klinische onderzoek niet die re
sultaten opleverde waarop het be
drijf uit Oss had gehoopt. "Momen
teel ligt hun voornaamste interesse
bij een ACTH-brokstuk, het Org
2766, dat beschadigde perifere ze
nuwen versneld doet herstellen.
Hun belangstelling voor effecten in
het centrale zenuwstelsel zijn wat
op de achtergrond geraakt," vertelt
hij.
Het tappen van bier is -althans in
Nederland- een geaccepteerde
vorm van verspilling.
Bij gebrek aan snuffelpalen kan
het dragen van contactlenzen
ook een indicator zijn.
Alleen in Leiden ligt het voltooien
van een poefschrift op een
'Raap'-worp afstand.
(C.F.G. van der Boom)
De recente schaaksuccessen
van Judith, Sofia en Zsuzsa Pol-
gar zouden erop kunnen duiden,
dat grootmeester Donner's stel
ling dat 'vrouwen niet kunnen
schaken en dit ook nooit zullen
leren'niet opgaat voor Hongaar
se vrouwen.
(F.R. Hoogeveen)
Als de overheid een positieve
maatregel van tijdelijke aard één
keer herhaalt, dan wordt deze
door de burgers ervaren als een
recht.
(Bart Pluis)
De lage therapietrouw van de
oudere patiënt is vaak een ge
zonde vorm van zelfmedicatie.
(G.J. Ligthart)
Hans Achterhuis, bijzonder hoogleraar milieufilosofie:
Met het benoemen van prof. dr. Hans Achterhuis tot bijzonder hoogleraar humanistische
milieufilosofie heeft de Landbouwuniversiteit Wageningen een niet direct voor de hand
liggende keus gemaakt. De voorafdoor zijn kritiek op de welzijnssector bekend geworden
filosoof heeft de afgelopen jaren in een aantal artikelen niet mis te verstane kritiek gele
verd op juist het humanisme. "Ik heb me in die artikelen inderdaad behoorlijk anti-hu
manistisch uitgelaten. In die zin kijk ik kritischer naar het humanisme dan naar het chris
tendom. Ik ben wel humanist, maar ik zie niet zoveel in het georganiseerde humanisme,
zoals het Humanistisch Verbond".
Achterhuis heeft zo zijn bedenkin
gen bij de ommekeer in zowel het
humanistische als het christelijke
denken over milieuvraagstukken.
De idee van de mens als heerser
over de natuur is van de ene op de
andere dag vervangen door de zalig
verklaring van die natuur. Volgens
Achterhuis is dat niet de maniér om
een tijdsbestendige milieufilosofie
te ontwerpen.Hij meent dat in de
grondslagen van beide levensbe
schouwingen voldoende aankno
pingspunten zitten om de lijn door
te trekken.
door Nico Hylkema
"Kijk maar naar de onlangs ge
opende Universiteit voor Humanis
tiek. Op de toogdag waren het alle
maal beschouwingen over heden
daagse zaken, die buiten de context
liggen van de historische wortels
van het humanisme. Ik zie liever dat
men daaraan vasthoudt en van
daaruit zoekt naar oplossingen van
hedendaagse problemen. In ver
band met het milieu is het heel be
langrijk dat wij niet alleen naar de
technologie kijken. Het gaat meer
om de vraag wat het milieuvraag
stuk met levensbeschouwing heeft
te maken".
"In het begin van de jaren zestig
kwam het boek 'The historical roots
of ecological crisis' hard aan binnen
het christendom. De kritiek die
daarin wordt geleverd op de uit
gangspunten van Genesis 1 en 2 -de
mens als heerser over de natuur-,
zou je ook kunnen hebben op de
denkbeelden van een humanist als
Coornhert. Voor landbouwstuden-
ten is hët belangrijk dat ze zich er-
i bewust zijn, dat hun houding is
ineens goed. Dat is overigens niet
een term uit de bijbel, maar van ze-
ventiende-eeuwse theologen. Maar
kunt niet in een keer 180 graden
gebaseerd op oude denkbeelden uit draaien, je moet voortbouwen op je
het humanisme en het christen- traditie. Dat geldt
dom
Mens maat alle dingen
"Over het algemeen is het toch de
rol van de filosofie mensen te con
fronteren met hun denkbeelden.
Kijkend naar de geschiedenis van
het humanisme zie je daar heel
sterk de idee van de mens als de
maat van alle dingen, met als logi
sche conclusie dat alles
mens is. Het is e
oude Grieken al
ook in het Jodendom. Bij andere
culturen kom je dat niet tegen. Het
humanisme stelt de mens nog cen
traler dan het Jodendom. Een
het humanisme.
Het is het flirten met niet-christe-
lijke en niet-humanistische tradi
ties over de heiligheid van de na
tuur. Dat kan niet. Het is zoals in het
lied van Robert Long 'Jezus redt'.
Daarin komt de zin voor 'Wat ont
dekte men alras, dat ook Jezus een
hippie was'. Daar heeft men nu
uc milieu-activist voor ingevuld, voor
idee^dat"bij de hetzelfde geld kan dat feminist,
opgekomen fl*
DORDRECHT (GPD) - De eer
ste resultaten van een proef waar
bij de ambulances van de Dordtse
GGD zijn uitgerust met de Car-
diotrans, een computersysteem
waarmee het hartritme via de au
totelefoon naar het ziekenhuis
wordt overgeseind, zijn bemoedi
gend. Dat heeft de Dordtse car
dioloog dr. M. G. Niemeyer mee
gedeeld. Met deze techniek kan
een diagnose worden gesteld ter
wijl de patiënt nog thuis is. Hier
door nemen de levenskansen van
vooral mensen met een hartin
farct belangrijk toe.
De Cardiotrans werkt simpel.
Met behulp van een computerge
stuurde ECG-recorder wordt
thuis bij de patiënt door de ambu-
lanceverpleegkundige het hartrit
me opgenomen. Via de autotele
foon van de ambulance wordt dit
ritme naar het ziekenhuis geseind
waar een cardioloog is gewaar
schuwd. Doordat het ECG in een
computersignaal wordt omgezet,
wordt het in het ziekenhuis sto
ringsvrij ontvangen. De cardio-
loog beoordeelt het hartritme ter
plekke en geeft via de telefoon na
dere instructies aan de ambulan-
ceverpleegkundige.
"Juist de tijdwinst die met dit
systeem wordt behaald, is van
groot belang", onderstreept de
aan het Dordtse Merwedezieken-
huis verbonden cardioloog Nie
meyer. Zo kan een tijdige toedie
ning van de juiste medicijnen le
vens redden. Een van de meest
belangrijke medicijnen hierbij is
het stolseloplossend middel
Streptokinase. Dit middel kan
slechts kort na het hartinfarct
worden toegediend. In een vorig
jaar verschenen rapport van de
Dordtse GGD bleek dat voor toe
diening van dit middel in het zie
kenhuis, vaak te veel tijd is ver
streken. Na aankomst in het zie
kenhuis moet eerst de diagnose
worden gesteld. Dat gebeurt met
de Cardiotrans nu thuis of in de
ambulance. Zodat eerder met de
behandeling kan worden begon-
Dr. hans Achterhuis: "Niet leentjebuur spelen bij vreemde levensbeschou-
wingen". (fotoGPD)
ïïjpSS ïven^Souwfngeu humanisme. Alleen de FoucauK had het niet
willen omgaan. Lr zijn
ventiende-eeuwse humanistische de milieufilosofie.
het HV,
Franse filosofen onder wie maar wel over een heel brede
damenten^biï'óude'humanistische rouoatdt nemen het humanisme stroom in het humanisme. Je moet
denkers en theologen voor een »oe. wel onder vuur. Dan kryg je op zo n je geschiedenis wel kennen. We
vel onder
moment de reactie van voorzitter "hebben
Rob Tielman van het Humanistisch
Op het christendom wordt wat dit Verbond, dat die Fransen het niet
kritiek geleverd over het HV hebben. Inderdaad.
filosoof heeft gezegd: "alles _wv
de mens geschapen, zelfs de vlooien betreft veel*
dienen om de mens wakker te hou
den en de muizen om de zaak netjes
te houden". Daar tegenover staat
dan Philips de Tweede van Spanje,
die het verleggen van rivieren te
genhield met het argument, dat als
God het zo had gewild Hij daar zelf
"Dat soort fdeeën wil ik de stu- WASHINGTON (Rtr) - NASA en het Europese rüimtevaartbureau ESA in-
denten onder ogen brengen. De my- stalleren deze maand de eerst grote telescoop in de ruimte die tienmaal
the bij filosofen als Locke en Rous- scherper ziet dan de beste telescoop op aarde. De spiegels van de Hubble-
seau dat de natuur de vijand van de telescoop zijn de fijnste en best gepolijste die ooit zijn vervaardigd,
mens is, is daarin belangrijk. Locke ?*et 13 meter lange gevaarte, dat op 12 april wordt gelanceerd met een
stelde in de zeventiende eeuw, dat ruimteveer, kan vanaf 600 kilometer boven de aarde tien miljard lichtjaren
elkaar bevochten omdat de universum in kijken. Een telescoop op de grond kijkt vergeleken daar
mee niet verder dan één miljard lichtjaren. Dankzij dit grote oplossende
vermogen kan de ruimtelescoop ook de 'jongste' sterren zien die tussen de
vredi- *0 en 20 miljard jaar oud zijn.
In feite kijken de astronomen met het apparaat terug in de tijd, want de
telescoop ziet licht dat al tijden geleden vertrok van hemellichamen die
biljarden kilometers van ons zijn verwijderd. Ruimterobots, zoals de
i heel lange traditie v
uit is te halen. We hoe-
WASHINGTON/DEN HAAG
(Rtr/AFP/UPI/ANP) - De provian
dering voor de bemanning vormt de
Achilleshiel voor langdurige ruim
temissies, zoals naar Mars. De voor
ziening met voedsel, water en zuur-
natuur tekort schoot. Als je met
technologie de natuur
kunnen ontlokken, zou e
ger wereld ontstaan. In mijn jeugd
werd er op school gesproken
zwartjes di
de natuur. Dat was pure pro- Voyagers, hebben in de afgelope:
het drooggelegde gebied is door L„der dTePgaande bestudering
tanwezigheid van schelpen rijk de histo^ sloeg
LELYSTAD (ANP) - Het aantal
soorten paddestoelen in de provin
cie Flevoland neemt toe. Dat stelt
de werkgroep Mycologisch Onder
zoek IJsselmeerpolders. De bodem
vezigheid van schelpen rijk
aan kalk. Daardoor wordt volgens
de werkgroep; de zure neerslag ge
neutraliseerd en kunnen padde
stoelen welig tieren.
De secretaris van de werkgroep,
G.C.N. van Zanen, zegt dat in
Flevoland meer dan duizend soor
ten paddestoelen voorkomen. Elk
jaar komen er enkele tientallen
soorten bij. In het oudste gebied
van Flevoland, de Noordoostpol
der, komen volgens Van Zanen de
meeste soorten voor. Maar door het
hele gebied is het aanbod gevari
eerd mede omdat er veel soorten bo
men en struiken zijn. In zuidelijk
Flevoland komt volgens de secreta
ris een soort voor die uniek is in de
wereld. Dat is de Agaricus Geester-
ani. Deze zeldzame paddestoel is
vernoemd naar de nestor in de my
cologie dr. R.A. Maas Geesterani.
Volgens dr. C Bas, mycoloog bij
het Rijksherbarium in Leiden, dook
de Agaricus Geesterani in de jaren
zeventig op in het Amsterdamse
bos. Vervolgens werd de padde
stoel gesignaleerd in zuidelijk
Flevoland. Dat is volgens Bas de
enige plaats ter wereld waar de pad
destoel ieder jaar in groten getale
voor komt.
planeten van dichtbij bekeken,
dit levert toch maar betrekkelijk vluchtige beelden vergeleken met
e van de telescoop.
De telescoop, die 15 jaar moet meegaan in de ruimte, moet namelijk door
"Twintig jaar geleden was het nog ziJn constante waarnemingen bijdragen leveren tot het oplossen van de ve-
heel gewoon de natuurbeheersing vragen over de uitgestrektheid en ouderdom van het universum, of het
te beschouwen als vrucht van het sterft en hoe het zit met verschijnselen zoals zwarte gaten. De telescoop is
christendom en het humanisme. dan ook genoemd naar de Amerikaanse sterrekundige Edwin Hubble, die
Tien jaar later bleek dat ineens niet de theorie van de 'oerknal' ontwikkelde.
De astronomen krijgen dingen te zien die nog nooit zijn waargenomen.
jectie van de eigen, Europese chris-
telijk-humanistische denkbeelden
op andere culturen".
Men kwam toen i
stellingname. Hubble's systemen zijn zo sterk dat zij een vuurvlieg in Sydney kunnen
,t Washington, dus over een afstand van 16.000 kilometer. De pre-
de telescoop kan worden gericht op een punt in de ruimte i
de andere kant. De te vergelijken met een golfer die het balletje in een keer in het gat slaat
term 'rentmeesterschap' deed het
2.500 kilometer.
AMSTERDAM (GPD) - Een pro
jectgroep van de Vrije Universiteit
en de Valeriuskliniek is begonnen
met een grootscheeps onderzoek
naar dementie. Vierduizend Am
sterdamse bejaarden worden daar
voor ondervraagd over hun licha
melijke en geestelijke gezondheid
en ze krijgen tevens een geheugen
test. Zo'n enquête is volgens de on
derzoeksleider, de neuroloog dr. C.
Jonker, de enige manier om er ach
ter te komen hoe vaak dementie
voorkomt onder de bevolking en
hoe de ziekte vroegtijdig is te her
kennen. Daarvan is nu nog weinig
tot niets bekend.
Dementie is de verzamelnaam
voor de geestelijke aftakeling van
oudere mensen. Dat varieert van re
latief onschuldige vergeetachtig
heid tot de ernstigste vorm: de ziek
te van Alzheimer, die het hersen
weefsel doet wegschrompelen. Van
de 65-plussers lijdt naar schatting
vijf procent aan deze ziekte, tegen
een kwart van de 80-plussers. Tot
nu toe weet niemand precies wat de
voortekenen van Alzheimer zijn.
De gevallen die specialisten on
der ogen krijgen, zijn meestal al zo
ver gevorderd dat de patiënt zelf als
informant is uitgeschakeld. De be
schikbare kennis is niet voorspel
lend, maar alleen constaterend, zegt
Jonker, "Je weet het alleen ach
teraf, wanneer je er eigenlijk niets
meer aan hebt".
Jonker: "Mensen die merken dat
er iets niet goed zit met hun geheu
gen, gaan niet naar de dokter. Hun
partner compenseert hun vergeet
achtigheid. Ze denken 'ach, zo gaat
het nu eenmaal als je ouder wordt'
of ze zijn bang voor het verpleeg
huis". Gaat een patiënt wel naar zijn
huisarts, dan stuurt die hem vaak
onverrichter zake naar huis, want
"de meeste huisartsen weten niet
wat ze met de ziekte aanmoeten, het
zit niet in hun opleiding".
Het onderzoek onder de Amster
damse bejaarden moet voor licht in
de duisternis zorgen. Alle 65-plus-
sers uit 25 huisartsenpraktijken,
verdeeld over de dure en minder
dure wijken van de stad, zijn ge
vraagd mee te doen. Uit de 4.000
mensen wordt een groep van 400 ge
selecteerd die echt problemen heeft
met zijn geheugen. De tweede
groep krijgt een algemeen lichame
lijk onderzoek en een hersenscan.
De patiënten, of hun partners,
wordt verder gevraagd hun herse
nen ter beschikking te stellen voor
ontleedkundig onderzoek na hun
overlijden. De groep wordt voor de
duur van het onderzoek, tot 1993,
jaarlijks gecontroleerd en tussen
door gepeild door sociaal-psycholo
gische verpleegkundigen.
Bij het onderzoek zijn een aantal
'lastige ethische kwesties' komen
bovendrijven, zegt Jonker. "Alzhei
mer is nu eenmaal niet te genezen
en je kunt je afvragen of je er wel
goed aan doet de patiënten al in een
vroeg stadium te confronteren met
de hopeloosheid van hun toestand.
Ik heb de mensen geen therapie te
bieden, maar alleen de mededeling
dat ze het hebben".
De rijksoverheid toont zich met
drie miljoen gulden subsidie vol
gens Jonker de 'royaalste' van de
Europese landen waar momenteel
soortgelijke onderzoeken worden
begonnen. Het belang van de over
heid bij het onderzoek is bezuini
ging op kosten van de gezondheids
zorg, zegt Jonker. "Demente patiën
ten bezetten bedden in verpleeghui
zen. Ze zijn natuurlijk benieuwd of
je, door de verschijnselen vroeger te
constateren, die mensen met bege
leiding thuis kunt laten wonen".
De eerste groep geïnterviewde
bejaarden toonde zich volgens Jon
ker 'heel enthousiast'. De vragen,
onder meer naar hun verdriet, seks
leven en toekomstverwachtingen,
vielen in goede aarde, zegt hij. "Ze
vinden het leuk dat er belangstel
ling voor is, leuk om eens te praten
over hun seksleven. Dat kunnen ze
nergens anders kwijt".
stof en de behandeling van het afval
van de stofwisseling van mens en
plant, inbegrepen het kooldioxide
of koolzuurgas dat zij afscheiden,
vormen een van de grootste proble
men voor zo'n missie, die drie jaar
zou duren. Zonder de ontwikkeling
van een bijna perfect ecologisch
systeem lijken langdurige ruimte-
missies voorlopig vrijwel uitgeslo
ten.
"Als je praat over een basis op de
maan, zit je gelijk met de vraag van
het onderhoud van het leven", al
dus een woordvoerder van een on
derzoekscentrum van het Ameri
kaanse ruimtevaartbureau NASA.
Men denkt eraan aan boord plan
ten te kweken en het koolzuurgas
op te vangen en om te laten zetten in
zuurstof. Maar is er nog weinig be
kend over de groei van planten bij
het vrijwel ontbreken van zwaarte
kracht, hoe plantenziekten in de
hand zijn te houden in een geheel
afgesloten omgeving en hoe de
warmte kwijt te raken van de licht
bron die nodig is voor de groei. NA
SA experimenteert met afgesloten
'biomassa produktiekamers' waar
in tarwe, sojabonen, rijst en een
paar groentes worden geteeld op
een voortdurend circulerende
stroom van voedingsstoffen. De
Sovjetunie zegt al tarwe te hebben
geteeld in de ruimte, maar heeft
daarover nog geen bijzonderheden
meegedeeld. NASA bestudeert ook
een 'machine' voor de teelt van sla,
tomaten en andere sla-achtige
groenten die zich ontwikkelen zon
der ingewikkelde bevruchtingspro
cessen. De mogelijkheden van al
gen en bacterieën worden ook beke
ken, maar bij proeven met produk-
ten op basis van bacterieën bleken
daaraan onaangename bijwerkin
gen vast te zitten.
Dan is er nog de kans op versprei
ding van plantenziekten en het vrij
komen van de in planten aanwezige
natuurlijke gifstoffen onder een
toestand van gewichtloosheid. Bij
de modellen die tot dusverre zijn
ontwikkeld worden deze beide pro
blemen voorkomen doordat plan
ten in kubussen worden opgesloten
en door de bemanning kunnen wor
den verzorgd via handschoenpoor
ten, zoals deze ook worden gebruikt
bij de behandeling van radio-actie
ve stoffen.
NASA heeft nog vijf jaar de tijd
om te beslissen of het mogelijk is
planten op te nemen in het eco
systeem van een ruimtevaartuig.
Zo'n systeem voor lange missies
moet foutloos werken, daar anders
niet alleen de missie verloren is,
maar ook hele bemanning.
