Stond Einsteins vrouw aan basis relativiteitstheorie?
\v\vj i iwh m i
'Olijfolie is belangrijk
voor cholesterolgehalte'
Rendement van zonnecellen is sterk verbeterd
'Elektriciteitsbesparing
van 40 procent haalbaar'
Dwergmaki herontdekt in regenwoud Madagascar
Broeikaseffect zorgt mogelijk
nu al voor temperatuurstijging
Grillige ideeën die doorbraak betekenden kwamen van echtgenote Mileva'
'Afwijkingen
landelijk
registreren'
Ruggeprik door
verwarming
effectiever
Supergeleidende kunststof
NEW YORK (AP) - Een onderzoek
van Britse geleerden heeft uitgewe-
zen dat de lichte temperatuurstij-
ging van de aardatmosfeer die de
laatste eeuw is opgetreden, niet ge
heel aan natuurlijke factoren is te
wijten en daarom mogelijk deels
het gevolg is van het broeikaseffect.
De afgelopen honderd jaar is de
temperatuur op aarde met ongeveer
i een halve graad celsius gestegen.
Volgens T.M.L. Wigley en S.C.B.
Raper van de universiteit van Nor
wich kan die stijging voor drievijfde
worden toegeschreven aan de na
tuurlijke invloed van de oceanen.
De grote wereldzeeën hebben het
vermogen enorme hoeveelheden
warmte-energie op te nemen of af te
geven. Hierdoor is een stijging of
daling van de temperatuur van de
atmosfeer met ongeveer een kwart
graad per eeuw normaal.
Maar de temperatuurstijging van
de laatste honderd jaar is die na
tuurlijke schommeling te boven ge
gaan, aldus de onderzoekers die
hun conclusies hebben gepubli
ceerd in het Britse wetenschappelij
ke tijdschrift Nature. Daarmee is
nog niet bewezen dat het broeikas
effect reeds zijn uitwerking heeft
gehad, maar het is evenmin uit te
sluiten, zo stellen de onderzoekers.
Het broeikaseffect onstaat door
dat zich grote hoeveelheden gassen,
met name koolzuurgas, in de atmos
feer ophopen. Koolzuurgas onstaat
voor een groot deel door menselijke
activiteiten, zoals de verbranding
van olie en andere fossiele brand
stoffen, die de afgelopen eeuw
enorm in omvang zijn toegenomen.
Het koolzuurgas in de atmosfeer
heeft tot gevolg dat de aarde de
warmte van de zon vasthoudt zodat
de temperatuur op aarde stijgt. We
tenschappers menen dat daardoor
klimaatveranderingen zullen optre
den en de zeespiegel zal stijgen.
Tot dusverre is men het er nog
niet over eens of het broeikaseffect
al daadwerkelijk tot temperatuur
stijging heeft geleid.
WAGENINGEN (GPD) - De effec
ten van vetzuren op het cholesterol
gehalte zijn heel anders dan tot nu
toe werd aangenomen. Dat stelt ir.
R.P. Mensink in het proefschrift
waarop hij is gepromoveerd aan de
Landbouwuniversiteit in Wagenin-
gen.
Met onderzoeksresultaten toont
Mensink aan dat het gebruik van
oliesoorten met enkelvoudige on
verzadigde vetzuren, zoals olijfolie,
net zo'n cholesterol-verlagend ef
fect hebben als linolzuur. Tot nu toe
was bij de heilzame werking van
cholesterolverlagende middelen al
le aandacht gericht op het 'meer
voudig" linolzuur. Door recent on-
derzoek zijn echter de nodige twij
fels gerezen aan de louter positieve
kant van het linolzuur.
Mensinks promotor prof. dr. ir. M.
Kazan wijst er in dat verband ook
op dat mensen met in hun bloed een
te hoog cholesterolgehalte onvol
doende weten dat een 'eventueel
verlagend effect' van linolzuur min
der belangrijk is dan de cholesterol-
verhogende werking van verzadig
de verzuren die bijvoorbeeld in veel
zuivelprodukten voorkomen.
Te hoge cholesterolafzetting in de
bloedvaten kan door verstoppingen
leiden tot hartinfarcten. Het choles
terolgehalte kan worden beïnvloed
door minder vet te eten. Volgens de
nieuwe onderzoeksresultaten heb
ben de linolzuUrnjke produkten
echter geen specifiek cholesterol
verlagend effect. De Wageningse
onderzoekers verwachten daarom
de opkomst van onverzadigde vet
ten met oliezuur, zoals olijfolie. De
nieuwe kijk op de beïnvloeding van
het cholesterolgehalte zal er in de
Wageningse visie toe leiden dat er
nieuwe typen olie in de winkels ko
men, zoals koolzaadolie en zonne
bloemolie. De verwachting is echter
ook dat "het toenemend gezond
heidsbewustzijn bij de consument
niet echt zal leiden tot minder vet-
gebruik".
AMSTERDAM (ANP) -
Zonnecellen kunnen tien
procent meer vermogen le
veren zonder dat dit meer
hoeft te kosten. Dit heeft
een onderzoek van drs. L.
Verhoef, die is verbonden
aan het FOM-Instituut voor
Atoom- en Molecuulfysica
(AMOLF) in Amsterdam,
aangetoond. De onderzoe
ker slaagde erin de kwali
teit te verbeteren van het si
licium, waarvan zonnecel
len worden gemaakt. Hij
deed dit door onzuiverhe
den in het silicium uit te
gloeien en fouten in de kris
talstructuur van het materi
aal te corrigeren.
Onzuiverheden en struc-
tuurfouten in silicium heb
ben volgens Verhoef een
enorme invloed op de kwa
liteit van een zonnecel. Sili
cium is van nature veront
reinigd met atomen van an
dere elementen. "Een ver
ontreiniging van één
vreemd atoom op de mil
jard siliciumatomen kan al
desastreus zijn voor de
kwaliteit van de zonnecel",
zegt de onderzoeker. Bo
vendien is ook de kristal
structuur van het silicium
in de praktijk nooit perfect.
Dit betekent dat er altijd
wei-atomen op een verkeer
de plaats in het kristalroos-
ter zitten.
Dergelijke onzuiverhe
den en fouten vangen vrij
bewegende elektronen
weg. Hoe minder de elek
tronen die door de energie
van het invallende zonlicht
worden vrijgemaakt, wor
den gehinderd door storen
de invloeden in het materi
aal, hoe langer ze vrij kun
nen bewegen en hoe meer
elektronen bijdragen aan
de uitwendige elektrische
stroom. Met behulp van de
nieuwe technieken van
Verhoef nam de levensduur
van de vrij bewegende elek
tronen met 40 procent toe.
EINDREDACTIE HANS SONDERS
De tijd die men moet beste
den aan het bedenken van
stellingen kan beter worden
benut voor het uitvoeren van
wetenschappelijk onderzoek.
De beste stelling is van alu
minium.
(Bart Pluis)
In het rijtje: Fascisme - racis
me - seksisme hoort ook ou
disme' thuis.
Mede op grond van de argu
menten die Bismarck had
voor het vaststellen van de
pensioengerechtigde leeftijd
op 65 jaar, kan men overwe
gen om deze nu te verhogen
tot 85.
(G.J. Ligthart)
Ik had het niet kunnen doen zonder mijn vrouw".
Onnoemelijk vaak komt dit zinnetje voor in de
afscheidsrede van mannen, vaak in hoge posities, die
afscheid nemen van een arbeidszaam leven. Het lijkt een
cliché en menige vrouw kan een blik van géne op zulke
momenten nauwelijks verhullen. Maar het
waarheidsgehalte, al dan niet geméend, van de opmerking
is in sommige gevallen groter dan mannen zouden willen
toegeven.
Neem nu de eerste vrouw van de grote natuurkundige en
bedenker van de relativiteitstheorie Albert Einstein. Keer
op keer komt de discussie terug-op de vraag in hoeverre zijn
eerste vrouw Mileva Maric een belangrijke bijdrage heeft
geleverd aan de basis van de relativiteitstheorie. Drie
manuscripten uit 1905, alom gezien als het basiswerk achter
de theorie lijken die stelling te ondersteunen.
De discussie over het werk van Ma
ric wordt keer op keer nieuw leven
in geblazen en voor- en tegenstan
ders maken elkaar op zijn minst
voor fantast uit. Volgens een Russi
sche natuurkundige waren de origi
nele manuscripten uit 1905 door
Einstein en zijn vrouw onderte
kend. Ook uit de correspondentie
van Einstein zou de belangrijke bij
drage van zijn vrouw aan zijn werk
blijken. In een brief aan haar in 1900
schrijft hij bijvoorbeeld: "Hoe ge
lukkig en trots zal ik zijnwanneer
wij beiden ons werk aan de relatie-
door Nico Hylkema
Einstein ontmoette zijn eerste
vrouw toen beiden studeerden aan
het Zwitsers Federale Instituut
voor Technologie in Zurich. Ze
trouwden in 1904. In 1919 eindigde
het huwelijk in een echtscheiding.
Een onderdeel van de scheidings-
voorwaarden was de belofte van
Mileva Maric
PU)
Einstein dat, mocht hij later de No- Een van de voornaamste bepleiters tje weer eens op op de jaarlijkse bij-
belprijs winnen, hij Maric het prij- van Mileva's bijdrage aan Einsteins eenkomst van de American Associ-
zengeld zou uitbetalen. Die belofte werk is Evan Harris Walker. Hij ation of Advanced Science. Hij her-
stookte enige tijd geleden het vuur- haalde daar de claim dat 'Einsteins
kwam hij drie jaar later r
woorden alleen al aantonen dat
Mileva de mede-auteur was van de
speciale theorie van relativiteit'. Hij
bracht de speculatie naar voren dat
'de meest grillige ideeën die de
doorbraak betekenden in de relati
viteitstheorie van Mileva kwamen,
terwijl Albert verantwoordelijk was
voor de meer formele formulering
van de_theorie'.
Steun voor Walker kwam van de
Duitse taalonderzoeker Senta Troe-
mel-Ploetz. Zij haalde de Russische
fysicus Abraham Joffe aan. die de
eerder genoemde gezamenlijke
dertekening van de vroege i
nuscripten had aangetoond. De i
nuscripten werden uiteindelijk
publiceerd onder Einsteins na
Volgens Troemel-Ploetz maakte
Mileva ook plannen voor een ma
chine die elektrische gebeurtenis
sen kon meten. Een patent voor de
machine werd echter aangevraagd
onder de namen van Einstein en een
mede-fysicus.
'Fantast'
"Het was in die tijd heel normaal
dat mannen zich het werk van vrou
wen toeeigenden en met de eer gin
gen strijken. Einstein was een heel
normale man", aldus Troemel.
Troemel en Walker werden op de
bijeenkomst van de AAAS fel aan
gevallen door de hoogleraar John
Stachel van de Boston University.
Hij bestempelde Walker _als een
'fantast die de werkelijkheid beoor
deelt op grond van zijn eigen wen-
De bewering dat Maric zou moe
ten worden beschouwd als de
vrouw die 'Einstein's wiskunde voor
hem heeft gedaan', bestreed Sta
chel. Daarvoor is volgens hem geen
enkel bewijs. Haar cijfers voor wis
kunde op het eindexamen in Zurich
waren beduidend lager dan die van
Einstein. Hij stelde dat er door de
theorieën rond Maric beslist niet
meer begrip zal komen voor de
moeilijke situatie waarin vrouwen
rond de eeuwwisseling in het alge
meen verkeerden.
Troemel-Ploetz, zo blijkt uit een
verslag van de discussie in het Brit
se New Scientist, liet zich door het
betoog van Stachel niet overtuigen.
Ze beschreef het gebrek aan erken
ning van Marie's rol als een reflectie
van een breder vooroordeel tegen
vrouwelijke wetenschappers. Na
dat Einstein beroemd werd na hun
gezamenlijk eerste werk, beweert
Troemel, werd de vrouw onzicht
baar, ze is onbekend en van haar
werd niet meer gehoord.
Nieuwe elektriciteitscentrales zijn
overbodig. Er kan veertig percent
worden bespaard op elektriciteit.
Dat schrijft de werktuigkundige
Henk Deinum uit Delfzijl in zijn
Energie- en Milieubeleidsplan. Dei
num heeft de afgelopen jaren het
energiegebruik van scholen in Delf
zijl bestudeerd. Aan de hand van
zijn adviezen kon vijftig percent op
de verwarming worden bespaard.
Maar er kan ook minder stroom
worden gebruikt.
Een berekening van Deinum voor
heel Nederland laat zien, dat veertig
percent besparing op elektriciteit
haalbaar is. Dat is beter voor het
milieu en nog goedkoper ook dan
de bouw van nieuwe elektriciteits
centrales. Bovendien kunnen de in
vesteringen die nodig zijn voor de
stroombesparing meestal binnen
vijf jaar worden terugverdiend.
"Diepgaande en ingewikkelde
onderzoeken zijn niet nodig en dik
ke rapporten evenmin. Waar het
vooral om gaat is bestaande fouten
uit het energiesysteem halen, de or
ganisatie duidelijk regelen en regel
matig de situatie evalueren", aldus
Deinum. Vooral bij nieuwbouw en
renovatie moet volgens hem veel
meer op de energie- en milieu-as
pecten worden gelet.
Tot nu toe wordt veel te weinig
aandacht besteed aan het nuttig ge
bruik (rendement) van energie bij
de consument. En dat terwijl men in
de elektriciteitscentrales zelf veel
werk verzet om het rendement met
één-tiende percent te verhogen. Als
het opvoeren van het rendement bij
de consument net zoveel aandacht
zou krijgen, zou van het ene op het
andere jaar 6.000 Megawatt aan
elektriciteitscentrales minder no
dig zijn
Ter vergelijking: de kerncentra
les Dédewaard en Borssele zijn sa
men goed voor 500 Megawatt.
Elektriciteitsbedrijven geven
soms verkeerde adviezen. Neem
bijvoorbeeld de advertentiecam
pagne voor elektrische boilers: "Als
men er zelf aan kan rekenen, zou
men geen boih.r nemen, zeker niet
op dagstroom", aldus Deinum. Met
boilers op zonne-energie is het niet
anders: "Vaak is elektrische bijver
warming nodig. Het gasgebruik in
de elektriciteitscentrale voor deze
bijverwarming is groter dan wan
neer men gewoon was doorgegaan
met warm water uit een gasgeiser".
Koffiezetten met een elektrisch
apparaat is ook energieverspilling.
Als koffie gezet wordt met heet wa
ter van de gaspit in plaats van met
een elektrisch apparaat, spaart dit
600 Megawatt uit. Direct met aard
gas verwarmen geeft een besparing
van 55 percent ten opzichte van ver
warmen met stroom. In totaal kan
volgens Deinum 6.000 Megawatt
aan stroom worden bespaard in
huishoudens, diensten en industrie.
HERMAN DAMVELD
Er moet een landelijke registra
tie komen van aangeboren af
wijkingen die niet een erfelijke
oorzaak hebben maar bij voor
beeld zijn veroorzaakt door het
gebruik van genees- of genot
middelen, door infectieziekten,
straling en stoffen in voeding en
milieu. Dat stelt dr. P.W.J. Pe
ters, werkzaam bij het Rijksin
stituut voor Volksgezondheid
en Milieuhygiëne, in de rede
waarmee hij het ambt van bij
zonder hoogleraar aan de
Utrechtse universiteit aan
vaardde. "In Nederland zoeken
we niet, vinden we niet en me
nen we dus geen probleem te
hebben", aldus de nieuwe hoog
leraar.
Hij stelt dat het probleem, an
ders dan in Nederland, sinds de
'Softenonaffaire' in 22 landen
wordt erkend. Deze landen wer
ken al vijftien jaar met een lan
delijk registratiesysteem. In Ne
derland worden jaarlijks onge
veer 7.000 kinderen geboren
met een ontwikkelingsstooi'nis,
waarvan vrijwel steeds de oor
zaak onbekend is.
Lang uit het oog verloren familielid van mens en aap
NEW YORK (AP) - In een door
bloedzuigers vergeven regenwoud
op Madagascar is een lang uit het
oog verloren familielid van de mens
en de aap herontdekt: de dwergma
ki. De gebeurtenis geldt voor inge
wijden als een van de belangrijkste
herontdekkingen van zoogdieren
van de laatste tien jaar.
Bernard Meier, een bioloog ver
bonden aan de Ruhr Universiteit in
het Westduitse Bochum, worstelde
zich vorig jaar april uit het woud
met een verwonde knie, bloedver
giftiging en malaria. Meier bleek
daarnaast in het bezit van de eerste
foto's van de dwergmaki, een kleine
primaat die nog nooit eerder levend
door geleerden was waargenomen.
In musea worden vijf opgezette
exemplaren bewaard, waarvan de
eerste 115 jaar geleden werd gevon
den. Tot Meier zijn vondst open
baarde, hadden geleerden geen idee
dat het dier nog bestond.
De eerste volledige beschrijving
van de dwergmai, in het Latijn Allo-
cebus Trichotis geheten, wordt bin
nenkort gepubliceerd in het weten
schappelijke tijdschrift Folia Pri-
matologica.
De dwergmaki is bruin en heeft
een ongeveer 13 centimeter lang lijf
je, met een staart van zo'n 18 centi
meter. Het diertje weegt niet meer
dan een ons. Het onderscheidt zich
van de muismaki, die iets meer
weegt, behalve in het droge seizoen
als het minder vet en kleiner is.
De maki's van Madagascar zijn
wetenschappelijk zeer interessant
omdat zij zich in de loop van miljoe
nen jaren in volledig isolement kon
den ontwikkelen. Dit verschijnsel
geldt overigens niet alleen voor de
in bomen wonende maki's of halfa
pen, maar ook voor de andere dier
soorten op Madagascar, dat in de
woorden van de New Scientist "een
gigantisch experiment in alternatie
ve evolutie" vormt.
De herontdekking is van belang
omdat het gaat om de enige overle
vende soort van een geheel geslacht
maki's, dat verloren werd geacht.
Meier, die onder vakgenoten de re
putatie heeft een onbevreesd onder
zoeker te zijn, noemt het "een beetje
bizar" dat het dier al in 1875 werd
ontdekt en nimmer door geleerden
levend werd waargenomen. "Ik ben
drie maal het woud in gegaan om
het dier te vinden, maar ik wist al
dat het er was," aldus Meier. Een
De eerste foto ooit gemaakt
nabijgelegen dorp maagdelijk; laag gelegen regen
woud, met onvoorstelbaar hoge bo
men, wel 50 meter hoog," aldus Mei-
i het bestaan e
oude mai
had hem
teld.
Meier moest drie dagen lopen en
veel rivieren en beken oversteken
om bij het woud te komen. De rivie
ren zitten vol bloedzuigers, maar
die waren niet het ergst. De muskie
ten vond hij gevaarlijker, "omdat
die malaria overbrengen", aldus de
bioloog.
Meier ontdekte enkele jaren gele
den een geheel onbekende maki, de
gouden bamboe-maki. Hij heront
dekte tevens de grote bamboe-ma
ki, die uitgestorven werd geacht.
Meier benadrukt dat de vondst
van belang is voor het behoud van
het regenwoud op Madagascar. De
UNESCO beschermt ruim 23.000
hectare bos op Madagascar, maar
het voortbestaan van een tien maal
zo groot bosgebied wordt door de
plaa^elijke bevolking bedreigd.
"Het is een van de laatste stukken
,,Dit bos i
isysteem, i
vangen."
ROTTERDAM (GPD) De rugge
prik die anesthesisten toepassen, is
effectiever wanneer de verdovende
vloeistof voor inspuiting wordt ver
warmd tot lichaamstemperatuur.
De werkingsduur van de verdoving
wordt daardoor langer. Ook is het li-
chaamsgebied dat wordt verdoofd
gemakkelijker vast te stellen.
Dat is een van de conclusies uit
een onderzoek waarop de anesthe
sioloog R. Stienstra is gepromo
veerd aan de Erasmus Univeriteit
Rotterdam.
D.e toediening van de ruggeprik
geschiedt in de pra'ktijk op twee ma
nieren. Volgens één methode wordt
een verdoVende vloeistof ingespo
ten ter hoogte van de vliezen die het
ruggemerg en de hersenvloeistof,
waarin het ruggemerg als het ware
drijft, omgeven. De andere metho
de is de spinale anesthesie waarbij
de verdovende vloeistof direct in de
hersenvloeistof onder het rugge
merg wordt gespoten.
Beide methodes leiden ertoe dat
een deel van het lichaam gevoelloos
wordt en de operatie kan beginnen
zonder dan de patient pijn voelt. In
vaktaal heet zo'n gevoelloos deel
van het lichaam een 'block'. De
grootte van het gebied dat verdoofd
is, noemt men de 'blockhoogte'.
Wanneer de verdovende vloeistof
voor inspuiting wordt verwarmd tot
lichaamstemperatuur is de uitein
delijke blockhoogte goed voorspel
baar, zo ontdekte Stienstra. De wer
kingsduur van de verdoving is lan
ger dan wanneer de verdovende
vloeistof op kamer- of koelkasttem-
peratuur wordt toegediend.
Kans op kernsmelting
iets groter geacht
De kans dat er zich in een Franse
kerncentrale voor het jaar 2000 een
kernsmelting zal voordoen is niet
éénmaal in honderdduizend jaar
per centrale (een fractie van een per
cent), maar een paar procent. Dat
stelt het Franse elektriciteitsbedrijf
EDF in een intern rapport.
Een kernsmelting is een ongeluk
waarbij na het droogkoken van het
reactorvat de brandstofstaven smel
ten. Vervolgens kunnen grote hoe
veelheiden radio-actieve stoffen
vrijkomen.
ARNHEM/LUDWIGSHAFEN (GPD)- BASF heeft in het kunststofla
boratorium in Ludwigshafen een polyacetyleen ontwikkeld dat
stroom even goed geleidt als koper. Het Duitse chemieconcern kent
bijzondere kansen toe aan organische materialen als kunststoffen.
Vooral op het gebied van polymeren wordt onderzoek gedaan, omdat
die stoffen zich onderscheiden door een buitengewoon elektrisch ge
leidend vermogen. Dankzij het researchresultaat is BASF betrokken
bij een nationaal onderzoeksprojekt van het Japanse Ministerie voor
internationale handel en industrie (MITI).
Doel van het projekt is de ontwikkeling van materialen met niet-li-
neaire optische eigenschappen voor extreem snelle schakelprocessen.
Dit soort materialen valt het beste te vergelijken met bepaalde kristal
len. Bij geringe lichtsterkte zijn ze bijna niet lichtdoorlatend. Bij een
hogere intensiteit worden ze meer lichtdoorlatend. Deze wisseling tus
sen ondoorschijnende en glasheldere toestand gebeurt in biljoensten
van seconden.
