'Wat heb je aan plakkaten uit
Bonn als onze lijm niet plakt
CDJ
Het abnormale is
normaal geworden
DDR onwennig af op eerste vrije verkiezingen
ZATERDAG 17 MAART 1990
EXTRA
PAGINA 39
i At
mmem
't- ff
->
t,
**f «11M-%
Ruim ruim vier maanden na de val van
het communistische regime raakt de
DDR langzaam maar heel zeker uit zijn
voegen. Niets loopt meer zoals de Oost
duitsers het 40 jaar lang gewend waren.
In Oostberlijnse supermarkten verko
pen slimme Westduitse handelaars
groenten en fruit voor schandalige prij
zen. Een netje sinaasappels kost 18,50
Oostmarken, éen kiwi 4,50 mark. Maar
het volk koopt. Waarom? "Nu krijgen we
tenminste nog iets voor ons geld", is het
standaardantwoord. In de etalages de
duurste en modernste elektrische en
elektronische apparatuur die de Bonds
republiek te bieden heeft. "Kopen kunt u
deze artikelen na de totstandkoming van
de monetaire unie", staat er bij.
Elders in de stad wordt binnenkort een
autoshowroom geopend. Uitsluitend bij
na nieuwe Westerse auto's wil de mana
ger verkopen. Prijzen? Vanaf 9.000 harde
marken. Gefinancierd wordt het geheel
door een grote Westduitse bank.
Directeur Hartmut Sender, een paar
maanden geleden nog leider van het
IFA-filiaal waar uitsluitend Trabants en
Wartburgs werden verkocht, legt als een
volbloed kapitalistische manager uit
waarom de bank en hij een rozige toe
komst zien. "Wie geen risico durft te ne
men, loopt het gevaar dat hij plotseling
moet vaststellen de boot te hebben ge
mist. En dan moet je jezelf de vraag stel
len of je genoeg hebt gedaan om het werk
van de 900 prima gekwalificeerde mede
werkers veilig te stellen".
Toekomstdroom
Doet het geen pijn dat de meeste Oost
duitsers met lege beurzen hun neuzen
plat drukken tegen de ruiten? "Het doet
pijn. maar we kunnen er mee leven, om
dat uiteindelijk de monetaire unie komt
en iedereen over hetzelfde soort geld kan
beschikken". 'Uitkiezen, kopen en rij
den', is de slogan van het Autocentrum.
Voor het gros van de mensen een verre
toekomstdroom.
Zij maken zich steeds meer zorgen
over de dag van morgen. Overal in het
land zitten de wachtkamers van de over
gebleven artsen vol patiënten met psy
chische klachten. Psychologen kwamen
op een congres in Oost-Berlijn tot de slot
som: het zaligmakende geluksgevoel van
de novemberdagen is omgeslagen in de
pressies, angst en onrust. De sociaal-psy
choloog Michael Froese: "Eerst dachten
de mensen: nu dragen we zelf de verant
woordelijkheid. Maar ze komen er achter
dat ze dat nooit hebben geleerd".
Dit gevoel van machteloosheid in com
binatie met de dagelijke confrontatie
met Westduitse politici en economische
experts, die alles veel beter denken te
weten, verlamt een groot deel van het
volk. Het is niet voor niets dat afgelopen
Ongeveer 12,4 miljoen Oostduitsers mogen
morgen voor het eerst in vrije en geheime
verkiezingen een nieuw parlement
samenstellen. Hoeveel mensen van dit
recht gebruik zullen maken is niet bekend.
Wel staat nu al vast wie er zeker niet naar
de stembus gaan: de nog steeds bij een
dominee logerende Erich en Margot
Honecker. Zij vrezen een stormloop van de
pers. Trouwens op wie zouden ze moeten
stemmen? Dat vragen ook steeds meer
Oostduitsers zich af. Overal groeit de zorg
dat als dit keer de verkeerde partij wordt
gekozen, men er weer 40 jaar aan vast zit.
Het besef dat zo'n besluit met een simpel
kruisje een volgende keer kan worden
gecorrigeerd, hebben velen niet. "Wij zijn
nog kinderen op het gebied van de
democratie".
door Hans Hoogendijk
+"Zo niet", schreeuwt dit
affiche. Maar de vraag
voor de DDR-burger is:
Hoe wel?
If
Hoogstandje van een
Oostduits meisje bij de
Brandenburger Tor. Pa
rodie op het verkiezings
circus?. (foto's EPA)
dinsdag meer dan 50.000 i
een verkiezingsoptreden van de c
nistische minister-president Hans
Modrow kwamen. Voor een groeiend
aantal mensen is hij de enige die de totale
uitverkoop kan voorkomen. Tegen alle
verwachtingen in groeit de aanhang van
de communistische PDS weer.
Politieke tegenstanders verwijten de
PDS misbruik te maken van de zorg van
het volk. Voorzitter Gregor Gysi: "Ik
hoef niets aan te wakkeren. Die zorgen
bestaan en wij nemen ze serieus. Waar ik
mij over verbaas, is dat die commando
economie van vroeger toch in staat is ge
bleken een zeker sociaal net op te bou
wen. Nu wordt steeds geprobeerd mij uit
te leggen dat dit niet te handhaven is bij
een beter economisch systeem. Dat vind
ik natuurlijk merkwaardig en dat zeg ik
ook".
Storm
De onzekere situatie maakt de meeste
mensen bang, maar inspireert een kleine
minderheid. Bij het DDR-bureau waar
adspirant-zelfstandigen zich kunnen
melden, loopt het storm. "Behalve aan
vragen voor het'openen van bordelen en
peep-shows hebben we alles gehad",
zegt een medewerker. Koplopers zijn
aanvragen voor fitness-centra, videothe
ken en zonne-studio's. Maar ook op an
dere manieren wordt geprobeerd snel
geld te verdienen.
Intussen laden Westduitsers, tot stij
gende woede van de DDR-bevolking,
hun wagens vol met zwaar gesubsidieer
de DDR-waren. Alleen in januari kostte
deze, officieel illegale, uitvoer de DDR al
rond de vier miljard mark, zo verklaarde
PDS-voorzitter Gysi. De 'wessies' eten
en drinken zich vol voor een paar pfen
nig, tanken goedkoop en halen de win
kels leeg. De Oostduitsers staan keer op
keer voor lege schappen. Soms wordt het
de verkoopsters te veel en geven ze het
nummer van een afgeladen Westduitse
auto door aan de politie.
Ook menig DDR-burger is niet te stui
ten in de run op de D-mark. Massaal
wordt geld gesmokkeld en in het Westen
tegen fancy-koersen omgewisseld in har
de marken. Op het lichaam geplakt, ver
stopt in de stuurstang van de Trabbi, in
de asbak of zelfs in een wandelstok wor
den miljoenen DDR-marken over de
grens gesmokkeld. Anderen doen prima
zaken met antiek. "Vooral het porselein
uit Meissen is een topper", weet de doua
ne. Duits-duitse bendes doen prima za
ken met de goudsmokkel en de illegale
auto-handel bloeit.
Op bescheiden schaal probeert Jan
Modaal aan de begeerde D-marken te ko
men. Een oude Marklin-trein levert bij
voorbeeld kapitalen op en het antieke
kastje van opoe is ook zo weg. Zelfs Jan
Soldaat heeft zich op de handel gestort.
Het Volksleger met zijn echt Pruisische
paradepas, eens de trots van de firma
Honecker en Co, verkeert bij gebrek aan
een vijandbeeld in staat van ontbinding.
Op de Westduitse vlooienmarkt houdt
de Nationale Volksarmee uitverkoop.
Onderscheidingen, petten, officiersdol
ken, helmen, zelfs complete uniformen
worden te koop aangeboden. En aan de
grens wordt, ondanks de versterking
met enkele duizenden ex-Stasi-snuffe-
laars, nauwelijks gecontroleerd.
'Gewoon'
Hoe droevig het gesteld is met de moraal,
kun je al beleven bij binnenkomst in de
Duitse Democratische Republiek. De
douane reageerde bij het zien van een
Westduits kenteken in combinatie met
een Nederlands paspoort, verbluffend:
"Ik heb nu geen zin in die formaliteiten.
Rijdt u maar door". De Volkspolitieman
in Oost-Berlijn viel steil achterover: "Dat
is onmogelijk. Dan bent u hier illegaal en
kunnen we geen verblijsvergunning plus
visum geven. U moet naar Checkpoint
Charly om de zaak op te lossen".
Bij dit controlepunt algehele verwar
ring. Steeds hogere officieren bogen zich
over dit probleem. Uiteindelijk nam een
man met veel gouden sterren een kloek
besluit: hij liet een inreisvisum in het
paspoort drukken, haalde daar eer
me kras door, liet een uitreisvisum stem
pelen, kraste dat ook door en sloot de
procedure af met een nieuw inreisvisum
"Nu bent u legaal in ons land. Zo lossen
wij dat op", was zijn laconieke commen
taar. De Volkspolitie had er ook geen en
kele moeite mee.
Vier maanden na de val van de 'anti
fascistische beschermingswal' is het ab
normale gewoon geworden in de DDR.
Niet verkiesbaar in de DDR zijn de hon
derden Westduitse politici die het land
wekenlang met hun in westerse stijl ge
voerde campagne onveilig hebben ge
maakt. Cola bij de Democratische Door
braak, koffie bij de sociaal-democraten
en bananen met de sticker 'Welvaart in
plaats van socialisme' bij de conservatie
ve DSU.
Dominee Rainer Eppelmann, de kers
verse opvolger van de gevallen voorzitter
van de Democratische Doorbraak,
Wolfgang Schnur, hoorde pas een kin
derstem uit de menigte: "He, dat is de do
minee van de coca-colapartij".
Vele miljoenen hebben de grote West
duitse partijen uitgetrokken voor hun
strijd in de DDR. Computers, schrijfma
chines, geluidsinstallaties en verkie
zingskranten voor de Oostduitse filialen.
Op de tafel geschenken alsof het sinter
klaas was. Ballpoints, schrijfblocs,
zwart-rood-gouden speldjes. Voor een
handvol gelukkigen christen-democrati
sche speloverzichten van het WK-voet-
bal in Italië, sleutelhangers in de vorm
van een D-mark met op de achterkant
'Stabiele mark, de sleutel voor de wel-
vaart-CDU' en rode SPD-paraplu's.
Gooi- en smijtwerk
'Het lijkt wel Afrika', verzuchtte een 're
volutionair' van het eerste uur, die met
zijn slecht gestencilde pamfletten kans
loos was tegen dit kapitalistische ge
weld. Maar het volk stroomde onder het
motto 'dat moet je meegemaakt hebben'
naar de toppers uit het Westen. CDU-
voorzitter Helmut Kohl trok op zes bij
eenkomsten een miljoen mensen, Willy
Brandt was gemiddeld goed voor 30.000
man en Genschers top lag in Halle met
60.000 nieuwsgierigen.
Het DDR-volk kreeg veel 'Deutsch-
land, einig Vaterland' van Kohl, voor
zichtig nationalisme van Brandt, en be
zwerende algemeenheden van Genscher
te horen, maar vooral vielen de Westduit
se partijen elkaar op Oostduitse bodem
aan. Aan de echte zorgen van de mensen
kwamen de vliegende kolonnes niet toe.
Een waarschijnlijk onbedoelde bijwer
king was, dat de hele campagne is ont
aard in een verbale gooi- en smijtpartij.
Anoniem
Op de laatste maandagdemonstratie in
Leipzig ontbraken de helden van het eer
ste uur. Duizenden sjieke managers, moe
van het zakendoen op de 'Messe', ver
gaapten zich aan de tot folklore verwor
den demonstratie. In plaats van het 'Wij
zijn het volk', dat moedige mensen in ok
tober hadden geroepen, terwijl zwaarbe
wapende speciale eenheden de stoet
flankeerden, klonk nu het 'sla de roden
op hun poten'.
De burgertelefoons In de DDR meld
den tientallen anonieme telefoontjes met
moorddreigingen voor Oostduitse poli
tieke toppers, kapotgestoken banden, in
gegooide ramen van partijbureaus en
knokpartijen bij massa-bijeenkomsten.
Nergens een ongeschonden verkie
zingspamflet. De oproep van parle
mentsvoorzitter Maleuda om 'onze eer
ste vrije verkiezingen aan ons volk en on
ze kandidaten te laten' werd straal gene
geerd. "Het gaat om de verkiezingen van
de eeuw", verkondigden Westduitse ver-
Symbolisch
Steeds meer Oostduitsers zijn die massa
le Westduitse wasmiddelenreclame zat.
Bijna symbolisch voor de averechtse uit
werking van de Westduitse bemoeienis
sen, is de opmerking van een ijverige
DDR-christen-democraat uit een stadje
ten noorden van Oost-Berlijn: "We krij
gen prachtige pamfletten uit Bonn, maar
wat heb ik eraan als de DDR-lijm niet
plakt".
Hij had een CDU-man uit West-Berlijn
als gast op een verkiezingsbijeenkomst.
De man legde aan de hand van meege
brachte loonstroken heel precies uit wat
een Westduitse timmerman of boekhou
der brut o verdient en wat hij overhoudt.
Dat vonden de toehoorders zeer interes
sant. Toen hij ze aansluitend opriep om
op de conservatieve Alliantie voor Duits
land te stemmen, "omdat ik denk dat an
ders na de 18de maart de communist Gy
si en de socialist Bohme een coalitie vor
men", was het gedaan met zijn geloof
waardigheid.
De CDU-gastheer: "Dat was helemaal
fout. De mensen hier willen elke dag ad
viezen over hoe het verder moet. Ze wil
len weten wat er met hun spaarcentjes
gebeurt, met hun eigen huis, met hun
pensioen. Maar daarvoor hebben die gas
ten uit het Westen geen tijd".
Onzeker
Hoe onzeker veel Oostduitsers zijn ge
worden blijkt vooral tijdens de openbare
dorps- en stadsgesprekken, waar plaat
selijke kandidaten hun partij moeten
verdedigen en de prominenten uit het
westen hun gezicht niet laten zien. "Wat
gebeurt er bij een vereniging met de ho
mo's en lesbiennes. Hier is dat een zoge
naamd gezondheidsprobleem, in West-
Du itsland valt het contact onder het
strafrecht", vraagt een jongen op een
stadsgesprek in Oost-Berlijn.
Hij krijgt een serieus antwoord. Een
bezorgde moeder uit Potsdam: "We moe
ten zuiniger worden met energie. Overal
komen nu meters, dat vind ik prima.
Maar ik woon op de achtste verdieping.
Het duurt een kwartier voordat ik warm
water heb. Loopt die meter dan ook? En
meer geld voor de verwarming. Ak
koord, maar dan wil ik ook een thermos
taat. Nu kan ik mijn huis alleen maar
kouder krijgen door de ramen open te
zetten. Wat doen jullie daaraan?"
Een man wil weten wat er met de
Volkseigen Bedrijven gebeurt. Weer een
lang antwoord. "Tevreden?", vraagt de
liberale kandidaat. "Nee", is het ant
woord.
Bejaarden raken in paniek omdat ze in
de krant hebben gelezen dat in het be
loofde land een plaatsje in een tehuis
2.000 harde mark kost. Zij hebben een
pensioentje van 300 tot 1000 Ostmarken.
Een oude vrouw sloot zich uit angst
dakloos te worden op in haar kamer en
dreigde met zelfmoord. Dat zijn de pro
blemen die de mensen veel meer bezig
houden, dan de Oder-Neissegrens, of het
pathetische 'Van Duitse bodem zal al
leen nog maar vrede uitgaan'.
Directe vragen
Miljoenen Oostduitsers zoeken naar ant
woorden op hun directe vragen. Overal
groeit de zorg dat als dit keer de verkeer
de partij wordt gekozen, men er weer 40
jaar aan vast zit. Het besef dat zo'n be
sluit met een simpel kruisje een volgen
de keer weer gecorrigeerd kan worden,
hebben velen niet. "Wij zijn nog kinde
ren op het gebied van de democratie", zei
de populaire ex-communistische burge
meester Berghofer van Dresden.
De jeugd wil al helemaal weinig weten
van de verkiezingen. De SPD-jeugdorga-
nisatie probeerde het met het beproefde
middel, een disco, kort politiek praatje
('Ik wil maar heel even storen'), muziek
en een quiz: 'Welke partij staat de jonge
sociaal-democraten het naast?'. Geen
succes. Bijna overal schaars bezette,
maximaal half volle zalen die leeg
stroomden zodra het woord politiek viel.
Een groot SPD-rockfeest met topgroe
pen en de popualire sociaal-democrati
sche burgemeester van West-Berlijn
Momper werd in het oosten van de stad
een geweldig fiasco. Uit nood probeerde
de organisatie de kaarten gratis te verde
len, maar zelfs toen raakte men ze aan de
straatstenen niet kwijt.
Ook de belangstelling voor de stembus
is heel gering. Een jonge jeans-drager:
"Ik stemmen? Never". Applaus van zijn
maten.
Vergeten
Afgelopen zondag verzamelden zich de
helden van de revolutie in hun bakermat,
de Oostberlijnse Gethsemankerk. Nog
een keer was de oude kerk weer hele
maal vol. De kandidaten van het 'Burger-
forum '90' stelden zich voor.
Hun namen zijn alweer bijna vergeten.
Barbel Bohley leidde de bijeenkomst.
"Ik heet Sebastian Pflugbeil", "ik ben
Rolf Ullmann", "mijn naam is Jens
Reich" en "ik heet Wolfgang Templin. Ik
sta op de 18e plaats van onze Berlijnse
lijst. Als wij 60 procent van de stemmen
halen, kom ik in de Volkskammer".
De DDR biedt aan de vooravond van
de eerste, echte vrije verkiezingen een
droevig beeld. Het revolutionaire elan
van de eerste maanden heeft plaatsge
maakt voor een bijna beklemmende apa
thie. De vraag is niet zozeer wie de ver
kiezingen wint, maar hoeveel
naar de stembus gaan.
*Grapje van Gregor Gysi, leider van
de PDS.
