'Eens breekt
de
lach
Depressie (2) t,
door'
SPREEKUUR
Open dag
Ouders overleden kinderen helpen lotgenoten tijdens rouwproces
door Barbara Thiel, arts
ZATERDAG 17 MAART 1990
PAGINA 29
Onzekerheid
"Als bezetenen zijn ze gaan graven", ver
telt Hetty Bonte. "Op een gegeven mo
ment moet de boel zijn verzakt, en is An
nette onder het zand bedolven geraakt.
Of ze op slag dood was of niet. daarover
verkeer ik nog altijd in onzekerheid. Ik
ben nog geprobeerd dat te achterhalen,
heb veel in het werk gesteld om dat uit te
zoeken, maar op een gegeven moment
ben ik ermee gestopt. Wat schiet je ermee
op?"
Riet en Toon van Kalmthout hebben
leren omgaan met het leed dat destijds
meedogenloos toesloeg. Hetty Bonte,
moeder van Annette, intussen ook. Zo
goed en zo kwaad als dat mogelijk is.
Niet dat het verdriet ooit zal slijten. Riet
van Kalmthout: "Je hoort wel eens zeg
gen: ik kan nu leven met de dood van
mijn kind. Maar het verwerkingsproces
is een continue worsteling. Het kan alle
maal zo weer boven komen. Door bepaal
de gebeurtenissen die je sterk doen' den
ken aan de dood van je eigen kind. Of als
iemand anders sterft".
"Verdriet, dat raak je nooit kwijt, dat
hou je levenslang", zegt Hetty Bonte.
"Dat verdriet hoort bij jouw kind en dat
kind is een stuk van jezelf. Het kind is
weliswaar dood, maar ik accepteer het
niet dat het ook wordt doodgezwegen
door de omgeving. Ze zal erbij blijven zo
lang ik leef'.
Bredere aanpak
Ouders van gestorven kinderen troffen
elkaar in het verleden al in gespreksgroe
pen, die links en rechts in het land wer
den gehouden. Enige deelnemers voel
den tien jaar geleden de behoefte die
contacten te bestendigen en te structure
ren. Besloten werd tot een bredere aan
pak van de hulpverlening. Een jaar later
leidde een en ander tot de oprichting van
de landelijke zelfhulporganisatie 'Ou
ders van een overleden kind'.
Riet van Kalmthout. jarenlang lande
lijk contactpersoon van de zelfhulporga
nisatie, benadrukt dat 'Ouders van een
overleden kind' geen andere pretentie
heeft dan het bieden van begrip en mede
leven aan lotgenoten. Zoveel mogelijk
worden mensen in contact gebracht met
anderen, die hetzelfde hebben moeten
doormaken. Die uit het isolement van de
rouw zijn gestapt en zich in staat voelen
anderen te helpen. Over het hele land
verspreid beschikt de vereniging over
meer dan 300 van dergelijke contactper-
"Vanuit onze eigen ervaring kunnen
wij begrip opbrengen voor het verdriet
van andere mensen, meeleven met ze,
luisteren. Omdat we het zelf hebben be
leefd en doorleefd wat zij nu moeten
doormaken. Mensen die deelnemen aan
de gespreksgroepen horen we dat vaak
genoeg zeggen: het is zo goed om met
mensen te praten die hetzelfde hebben
meegemaakt als wij. En inderdaacj, je
kunt alles bij ons alles kwijt, met alles
komen. Zeggen wat je hebt gedaan met
de kleertjes van het overleden kind".
Het was volgens Riet van Kalmthout niet
zozeer onvrede over de kwaliteit van de
professionele hulpverlening die ouders
van overleden kinderen tot elkaar bracht
om een zelfhulporganisatie te formeren.
Het bestaan van 'Ouders van het overle
den kind' mag in geen geval worden op
gevat als een aanklacht tegen de betaalde
hulpverlening, dat wil Riet van Kalmt
hout wel even vooropstellen.
Zwartwit bekeken zijn er goeie en
slechte en tussen die twee categorieën in
ligt een immens grijs veld, is de ervaring
die ze heeft opgedaan aan de hand ook
van gesprekken van talloze ouders die
het verlies van hun kinderen hebben
moeten betreuren. Er zijn professionele
hulpverleners die zich als het ware de be
nen uit het lijf lopen om iemand bij te
staan. Maar het schijnt ook voor te ko
men dat de dominee voorbij het huis van
de rouwende gaat. dat een arts volstaat
met het voorschrijven van een giganti
sche pot met pillen.
Los daarvan: de tijd van een professio
nele hulpverlener is in het algemeen be
perkter dan die van een ouder van een
kind, de beroepskracht heeft immers
ook met anderen van doen, is verplicht
de aandacht over praktijk, gemeente of
parochie te verdelen. Bovendien is er al
tijd die ene maar: hoe goed van wil de
betaalde hulpverlener ook moge zijn, het
is moeilijk om je helemaal in te leven in
iemands gemoedtoestand zonder het al
lemaal aan den lijve te hebben ondervon
den".
Vandaar dat medewerkers van 'Ou
ders van een overleden kind' her en der
begrip proberen te kweken, geregeld
voorlichting geven aan politiemensen in
opleiding, aan onderwijzers, begrafenis
ondernemers en andere mensen die in
aanraking komen met ouders van gestor
ven kinderen. Dat is nodig, niet iedereen
is het gegeven om meteen de juiste woor
den, de goede toon te vinden.
Alles kan helpen om het leed, dat niet te
overzien schijnt, enigermate beheers
baar te maken. Wellicht te verzachten.
Door groepsgesprekken te houden. Maar
zeker ook door contacten te leggen met
een persoon, een lotgenoot vaak. Met
recht leren mensen in nood hun vrien
den kennen, uit dergelijke contacten zijn
duurzame vriendschappen ontstaan.
Een hand vasthouden kan mensen even
opbeuren. Een arm om de schouder, zo
maar een gebaar eveneens. Een boek le
zen over dit onderwerp kan iemand trou
wens ook sterken. Literatuur op dit ge
bied is er genoeg verschenen en bij de
zelfhulporganisatie 'Ouders van een
overleden kind' is het allemaal aanwezig.
Zo maar een hartekreet in dichtvorm
van iemand, in alle oprechtheid neerge
pend in een moedige poging het verdriet
van zich af te schrijven.
Streep hun naam niet door
al zijn zij tot stof vergaan
Streep hun naam niet door
alsof ze nooit hebben bestaan
't Liefste dat ik heb bezeten
't toekomstbeeld van mijn bestaan
Vraag me niet dat te vergeten
en gewoon weer door te gaan
Want ik wil wel verder leven
maar ik weet niet hoe dat moet
7c Hoor bij hen die achterbleven
Overleven vergt veel moed.
Streep daarom hun naam niet door.
Noem hun naam en laat me weten
dat ook jij niet zult vergeten.
Zo alleen kan 'k verder gaan.
Van bepaalde beelden op tv kunnen
zowel de Van Kalmthouts als Hetty Bon
te het knap benauwd krijgen. Bij het zien
ervan komen herinneringen boven. Het
ty Bonte heeft het met zware aardbevin
gen, gepaard gaande met gebouwen die
instorten. En met name Toon van Kalmt
hout kreeg het onlangs nog even te
kwaad, toen hij die colonnes van protes
terende akkerbouwers zag. Al die tracto
ren deden hem weer sterk denken aan
dat ene voertuig.
Onafhankelijk van elkaar hebben ze
zich ooit schuldig gevoeld. Op het mo
ment dat ze zichzelf voor de eerste keer
betrapten op een lach. Dat kon niet, dat
mocht niet, zozeer legden ze zichzelf
rouw op. Toon van Kalmthout kon zich
wel voor z'n hoofd slaan, toen hij op kan
toor zichzelf hoorde fluiten. Van Kalmt
hout had zich na de dood van zijn doch
ter opgelegd niet meer blij te zijn.
En zo heeft ook Hetty Bonte het aange
voeld. Voor haar had het leven geen
waarde meer. toen ze vernam dat haar
dochter uit het leven was weggerukt.
"Het liefst had ik toen ook dood gewild.
Dat was het eerste dat in mij opkwam.
Maar ik dacht ook: nee. dat mag niet, je
hebt nog een man en je hebt nog een
zoon. Maar toch, in die begintijd kwam ik
de deur niet uit. Had er helemaal geen
behoefte aan".
Toen ze na verloop van tijd toch haar
eerste stap buiten de deur waagde,
kwam ze op een open dag in aanraking
met de zelfhulporganisatie. Ze nam een
kijkje op een open dag. En verbaasde
zich daar hooglijk over al die lachende
mensen die daar rondliepen. Waren dat
nu de ouders, de broertjes en zusjes van
overleden kinderen, dat kon toch niet
met goed fatsoen? Maar ze kwam op een
gegeven moment toch tot het inzicht dat
het leven hoe dan ook verder gaat.
Ze verleent nu, net als de Van Kalmt
houts, hulp aan ouders die hun kind heb
ben verloren. En Hetty Bonte weet nu
ook, gelijk de Van Kalmthouts dat er
door Gerard van Putten
Leven met iemands dood kan een immense
opgave zijn. Doorgaans is dat al het geval als
overlijden en ouderdom met elkaar in verband
kunnen worden gebracht. Nog moeilijker is
het om voorgoed afscheid te moeten nemen
van een kind. Omdat jeugd nu eenmaal
synoniem is voor het begin van een leven.
Binnen de zelfhulporganisatie 'Ouders van
een overleden kind' bieden ouders die met de
dood van hun kind hebben leren leven andere
ouders hulp bij de rouwverwerking. "Wij
proberen andere mensen door te geven dat er
ooit weer een lach zal doorbreken. Dat het
leven sterker is dan de dood".
Twee voorvallen met fatale afloop.
Vreugde sloeg van het ene op het andere
moment om in verdriet. Om nooit te ver
geten. en het zal de betrokkenen ook
nimmer loslaten. Een opmerkelijke over
eenkomst: de nabestaanden kwamen de
dagen en maanden erna door alsof zëVer-
doofd waren. Alles wat niet met het over
leden kind te maken had, ging volledig
langs hen heen. Althans zo leek het. Want
nu. zoveel jaar later rest de frappante
conclusie dat alle gebeurtenissen van die
eerste tijd zich tot in details laten recon
strueren.
Het gebeurde een jaar of dertien gele
den. Sint Nicolaas maakte z'n intocht in
het dorpje waar de toen 10 jaar oude Jetje
van Kalmthout woonde. Er werd volop
met pepernoten gestrooid, en de kinde
ren ter plaatse hadden het er maar druk
mee ze op te rapen. Jetje ook. ze ging vol
ledig op in haar bezigheden. Voordat ie
mand er erg in had, raakte ze onder een
voertuig. Jetje was op slag dood.
Het gebeurde een jaar of acht geleden.
In Havelte, Drenthe. Annette Bonte was
met een groep leeftijdgenoten op herfst
vakantie. Ze was er al eerder geweest en
altijd had Annette met de anderen hut
ten gebouwd. Voor de verandering pak
ten ze het anders aan. Ze wilden onder
gronds een schuilplaats maken, leek ze
heel spannend.
Een hand vasthouden kan mensen even opbeuren. Een arm om de schouder, zo maar een gebaar eveneens.
In de vorige aflevering beschreef ik het
ziektebeeld van de depressie en de manie,
de eerste gekenmerkt door abnomiale
somberheid, de tweede door abnormale
opgewektheid. In deze rubriek komen de
oorzaken van depressies en de behande
ling aan de orde.
Helaas is er niet een enkele oorzaak
voor een depressie aan te wijzen. Niet al
leen is de oorzaak van depressies niet be
kend. er is ook altijd een samenspel van
enkele oorzaken en dat is voor iedereen
anders. Van een aantal factoren is wel
bekend dat ze een rol kunnen spelen, en
deze zal ik noemen.
Om te beginnen kan er sprake zijn van
een erfelijke aanleg voor het ontwikkelen
van een depressie. De ziekte blijkt vaak
bij meer leden van een familie voor te ko-
menen familieleden van een depressieve
patiënt hebben een grotere kans op een
depressie. Dat wil echter niet zeggen dat
zij die depressie ook zeker krijgen.
Verder kunnen lichamelijke factoren
een rol spelen. Zo is bekend dat bij stoor
nissen in de hormonen (bijvoorbeeld een
verkeerde werking van de schildklier)
weieens een depressie kan ontstaan: ook
na sommige virusziekten komen depres
sies vaker voor (zoals de ziekte van Pfeif
fer) en na ernstige en ingrijpende ziek
ten. zoals een hartinfarct. Een bekend
voorbeeld is de postnatale depressie,
waarbij de hormonale verandèringen na
de bevalling waarschijnlijk een rol spe
len. En er zijn medicijnen die het ont
staan van een depressie kunnen bevorde
ren - sommige medicijnen tegen hoge
bloeddruk, kalmerende middelen, maar
ook de pil.
Van belang is ook de persoonlijkheid
en de manier waarop men de jeugd is
doorgekomen: de zo gevormde "draag
kracht" bepaalt hoe men opgewassen is
tegen de gebeurtenissen die men later te
genkomt. En uiteraard zijn van belang
de gebeurtenissen in het leven. Sociale
omstandigheden kunnen een rol spelen
geldzorgen, problemen op het werk.
Een depressie treedt vaak op na een zo
geheten life event (letterlijk: levensge
beurtenis). Het gaat om gebeurtenissen
die grote gevolgen hebben voor de per
soon in kwestie. Voor de hand liggen na
tuurlijk het overlijden van familieleden
of partner, maar het kunnen ook veel
minder opvallende veranderingen zijn,
zoals een verhuizing. Wat voor de een
geen problemen oplevert kan de ander
volkomen depressief maken. Dat kan ook
een schijnbaar blijde gebeurtenis zijn,
zoals een huwelijk, de geboorte van een
kind, een promotie op het werk.
Niet altijd is er zo'n gebeurtenis aan te
wijzen als aanleiding. Sommige mensen
lijken 'zomaar' depressief te worden.
Vroeger heette dat een endogene de
pressie, van binnenuit-komend.- Tegen
woordig maakt men dat onderscheid niet
Alle genoemde factoren kunnen bij het
ontstaaii van een depressie een rol spelen.
Men weet tegenwoordig dat bij een de
pressie een stoornis in de hersenen be
staat bij de overdracht van informatie
tussen de hersencellen. Het is echter niet
duidelijk of dat nu oorzaak of juist ge
volg van de depressie is. Hoe dan ook, het
is wel de basis van de behandeling met
medicijnen.
De behandeling bestaat, zoals dat on
der dokters heet, uit "praten en pillen".
De pillen zijn niet altijd nodig: het pra
ten wel. Om te beginnen zal men moeten
ontdekken wat de oorzaken van de de
pressiezijn. Uitgezocht moet worden of er
een erfelijke aanleg is, welke invloed ge
beurtenissen in de jeugd hebben, of er li
chamelijke oorzaken te vinden zijn (me
dicatie, bepaalde ziekten) en welke ge-
beurtenis(sen) aanleiding voor de de
pressie zijn geweest.
Soms is dat praten al voldoende om de
oorzaak duidelijk te maken en kbn de pa
tiënt zelf uit de depressie krabbelen. Ook
praten met familie en vrienden kan hel
pen: mensen blijken dat vaak veel te wei
nig te doen. Niet altijd is praten echter
voldoende en dan kan worden overge
gaan op behandeling met anti-depressi-
Anti-depressiva werken. Ze werken
niet direct, meestal pas na twee tot drie
weken, ze werken niet bij iedereen even
goed en ze hebben soms bijwerkingen.
Maar er zijn veel verschillende middelen,
en als het ene bij iemand niet werkt of
klachten geeft, kan een ander middel
worden geprobeerd. Ondanks de nadelen
zijn het heel goede middelen, en ze kun
nen mensen heel veel leed besparen. Ze
kunnen echter het praten nooit overbodig
maken.
Dat praten is ook van belang om te le
ren wat de beginsymptomen van de de
pressie zijn geweest. De kans op een her
haling van de depressie is namelijk al
tijd aanwezig niet iedereen krijgt die,
maar wie wel?). Het is daarom nuttig te
weten op welke verschijnselen men moet
letten om bij een terugval zo snel mogelijk
in te kunnen grijpen. Hoe eerder de be
handeling wordt ingesteld, hoe sneller en
beter de resultaten zijn.
Anti-depressiva moeten in het alge-
rjieen vrij lang worden geslikt (maanden,
soms jaren), zeker zo lang als de depressie
zonder behandeling geduurd zou hebben.
Eerder stoppen kan een ernstige terugval
veroorzaken, langdurig gebruik is niet
schadelijk en er treedt geen verslaving
op.
De behandeling van een depressie is in
de praktijk meestal in handen van de
huisarts. Als deze het gevoel heeft de pro
blemen niet aan te kunnen zal verwijzing
naar een psychiater volgen. Opname op
een psychiatrische afdeling kan soms ge
wenst zijn. Als er gevaar dreigt voor de
patiënt of omgeving kan die opname ook
gedwongen geschieden.
Tot slot iets over de elektroshock, een
zeer omstreden behandeling van depres
sies. Elektroshock is het toedienen van
elektrische schokken aan de patiënter
wordt daarmee een soort epileptische toe
val opgewekt. Dat gebeurt overigens on
der narcose en met spierverslappende
middelen, zodat de patiënt er niets van
merkt. In andere landen wordt hét veel
meer toegepast tegen allerlei geestesziek
ten. in Nederland alleen bij depressies.
Tegen ernstige depressies kan elek
troshock effectief zijn, en het voordeel er
van is dat het meteen werkt, in tegenstel
ling tot de geslikte anti-depressiva. Dat
kan nodig zijn bij de allerernstigste de
pressies. Er zijn echter ook veel nadelen
aan verbonden, zoals geheugenstoornis
sen bij een deel van de mensen. Tegen de
behandeling wordt met name door pa
tiënten-organisaties fel geprotesteerd
vanwege de ernstige gevolgen. In Neder
land wordt elektroshock alleen toegepast
bij zeer ernstige depressies waarbij alle
andere behandelingen hebben gefaald,
en met toestemming van de patiënt na
dat deze grondig is voorgelicht.
Te vaak vergeten worden de gevolgen
voor de omgeving van de patiënt met een
depressie. Familie en vrienden lijden
mee, en hebben veel steun en raad nodig
over hoe zij de patiënt het beste kunnen
helpen zonder zelf somber te worden.
Voor patiënten en hun omgeving is er een
niet eenvoudig, maar zeer nuttig boek
van de Amsterdamse hoogleraar F. de
Jonghe: Omgaan met depressie, uitge
geven door Sijthoff.
Voor het eerst na drie jaar
organiseert de vereniging
'Ouders van een overleden
kind' op zaterdag 24 maart
een centrale, landelijke
dag. De bijeenkomst wordt
gehouden in de Open Hof in
Amersfoort» Vogelplein 1.
Om 13.00 uur wordt een be
gin gemaakt met het pro
gramma.
Iedere ouder van een
overleden kind kan lid wor
den van de organisatie, die
geen binding onderhoudt
met welke geloofsrichting
of levensovertuiging dan
ook.
Het landelijke contact
adres van 'Ouders van een
overleden kind': Postbus
418, 1400 AK in Bussum.
Mw. C. de Heer-Saraber is
de contactpersoon voor Lei
den e.o. Haar adres is: Le-
harstraat 79, 2552 LC, Den
Haag. Tel. 070-3239576.
best wel eens gelachen en gefloten mag
worden. Maar voordat iemand zo ver is,
zijn er heel wat tranen gevloeid.
"Ik ben heel wanhopig geweest. Zag
het absoluut niet meer zitten. Maar wat
ik nooit had verwacht: het moment is ge
komen dat er weer voor het eerst werd
gelachen. Ik heb geleerd datje niet mag
wegkruipen met je verdriet. En zo probe
ren wij het ook op anderen over te bren
gen: mensen, kom er mee naar buiten.
Persoonlijk verlang ik er nu naar oud te
worden".
Toon van Kalmthout: "Over het ver
driet praten deed ik al gauw, maar praten
over mijn overleden dochter heeft toch
heel wat langer geduurd". Zijn vrouw
Riet: "Het verwoorden van je verdriet is
de eerste stap die in het rouwverwer
kingsproces moet worden gedaan. Je
moet leren over de dood van je kind te
kunnen praten, maar dat is gemakkelij
ker gezegd dan gedaan".
Verbittering
Af en toe komen er gevoelens van verbit
tering vrij bij ouders van overleden kin
deren. Bijvoorbeeld als de doodsoorzaak
van het kind rechtstreeks in verband kan
worden gebracht met een medische fout.
Het kan zelfs wel eens gebeuren dat ou
ders zinnen op wraak. Bijvoorbeeld als
een kind is overreden door een automo
bilist onder invloed. Dan is er heel wat
overredingskracht voor nodig om men
sen van onbekookte daden af te houden.
"Je probeert zo iemand in een groep dan
voor te houden dat je er niets mee op
schiet, datje het kind er niet mee terug
krijgt".
Kinderen kunnen het trouwens ook
knap moeilijk hebben met de rouwver
werking van hun overleden broertje of
zusje. Op een van de symposia die door
'Ouders van een overleden kind' is geor
ganiseerd, hield psychologe Eloise van
der Meulen een voordracht over dat the
ma. Het kan gebeuren dat het leven van
de ouders beheerst, ja zelfs gedomineerd
wordt door de dood van het ene kind. De
verhoudingen binnen het gezin kunnen
scheefgroeien door het ideaalbeeld dat
van de overledene wordt geschapen, met
het nare gevolg dat andere kinderen op
het tweede plan raken. Geen aandacht
krijgen van de ouders die zozeer gegre
pen worden door het verdriet dat de an
dere kinderen hen nauwelijks of niet op
vallen.
Riet van Kalmthout: "Er zijn jongens
die dan de stoere zoon gaan uithangen.
Er zijn ook kinderen die de rol van het
overleden kind gaan overnemen. Ook al
hadden ze er zelf een afkeer van, ze gaan
opeens piano spelen. Ook die kinderen
behoeven hulp. Ieder mens is anders, je
kunt nooit in de plaats van iemand an
ders treden".
De dood van een kind, een broertje of
zusje geeft aan het leven van nabestaan
den veelal een radicale wending, een an
dere inhoud ook. Toon en Riet van
Kalmthout hebben het ondervonden,
Hetty Bonte ook. Van Kalmthout: "Wat
ik vroeger belangrijk vond, praten op re
cepties bijvoorbeeld, beschouw ik nu als
geneuzel". Hetty Bonte: "Aan materiële
waarden ga je onwillekeurig minder be
lang hechten. Je krijgt andere vrienden".
Begrip
Gedeelde smart is halve smart, beweert
een typisch Hollandse zegswijze met een
stelligheid die zich bijna niet laat tegen
spreken. Maar het ligt toch een slag an
ders. "De smart blijft even groot, maar
zonder twijfel kun je er beter mee om
gaan als anderen meeleven met die
smart, er begrip voor hebben".
Voor leed bestaat geen meetlat, zeggen
ze bij 'Ouders van een overleden kind',
maar weinig is in het leven zo moeilijk te
aanvaarden als het verlies van een kind.
Riet van Kalmthout: "Wij proberen an
dere mensen door te geven dat er ooit
weer een lach zal doorbreken. Dat het le
ven sterker is dan de dood en dat je on
danks alle ellende heel intens kunt blij
ven genieten van bepaalde dingen".
