VETTE JAREN? Securitate weer actief in Hongarije Rust keert weer in Kabul Onrust thuislanden bewijst failliet beleid Discussie over vrouwenrechten verhit gemoederen in Mauretanië Shamir: verder uitstel besluit plan-Baker DONDERDAG 8 MAART 1990 BUITENLAND PAGINA Roemeense minderheden onder druk BUDAPEST Na verontrustende berichten uit Roemenië dat leden van de geheime dienst Securitate weer actief de eigen burgers bespioneren, begint nu ook het buurland Hongarije zich zorgen te maken over de activiteiten van de ze dienst. Volgens het hoofd van de Hongaarse veiligheids dienst, kolonel Lajos Nagy, heeft een Securitate-agent zich onlangs vrijwillig bij de politie aangegeven. De man was een aantal weken na de val van Ceausescu door de Roe meense geheime dienst voor een missie naar Hongarije ge stuurd. Hij zal waarschijnlijk gerechtelijk worden vervolgd. NOUAKCHOTT - Met haar cam pagne tegen polygamie en voor vrouwenrechten heeft de Mauri- taanse Mariem bint Ahmed Aisha zich de woede van de islamitische fundamentalisten op de hals ge haald. Hun aanvallen op de directri ce van het departement van vrou wenzaken uit het door militairen beheerste kabinet van Maaouyia Ould Sid'Ahmed Taya worden al lengs persoonlijker. door Sheikh Bekaye/AP Haar echtgenoot werd gevraagd zich van haar te laten scheiden en haar 14-jarige zoon Khaled kwam op een dag huilend thuis van school, omdat een leraar had gezegd dat zijn moeder "een onbetrouwba re vrouw bruikte o Sinds ze zich in december vorig jaar r het eerst in het openbaar vrouwenemancipatie en dat heeft regering geweten. "Ik gaf mijn v uitsprak tegen polygamie is de 35- jarige Mariem het middelpunt ge- paalde zaken, zoals polygam worden van een religieuze en poli tieke storm in Mauritanië. Zelf zegt ze dat ze niet uit is op vernietiging van de islam, maar op verbetering van de positie van vrouwen in haar land. Daarvoor zette ze zich trou wens al in, toen ze nog werkzaam was als lerares Arabisch en ze zich Op de dag dat de wet verzette tegen gescheiden onder wijs voor jongens en meisjes. ook tegen gearrangeerde hu- op be- dilemma gesteld. Aan de ene kant willen de ministers Mariem steunen, maar ze willen ook ik beschouw als een praktijk die de de fundamentalisten niet tegen zich klok jaren terug draait." in het harnas jagen. En dus werd het Polygamie is al heel lang een ge- departement voor vrouwenzaken voelig onderwerp in Mauritanië. In opgenomen in de regering, zonder 1976 stelde de eerste vrouwelijke echter Mariem tot minister te be- minister van Mauritanië, Aissata noemen. De staatsmedia, met name Kan, een verbod in op polygamie, de televisie, kregen opdracht geen aangeno- aandacht te besteden aan Manems erliet haar echtgenoot haar, activiteiten. Ze had toch al op- welijken en ze bestrijdt het idee dat Toen in 1981 schudding veroorzaakt door moderneversievandemalhafa.de Mauritanië de isla- traditionele dracht, op televisie te thuis horen bij de kinde- Ook wil ze dat het leger en de vas, die de regering ge- politie voor vrouwen worden open de islam te vernietigen, gesteld. In december nam ze deel aan een discussie op de radio over mitische wetgeving werd inge- verschijn voerd, kwam het verbod op veelwij- Fundamentalisten openden de verij te vervallen. aanval op Mariem in moskeeen. op De sinds december opnieuw o"penbare bijeenkomsten en zelfs in hoog opgelaaide discussie heeft de toespraken die werden verspreid via cassettebandjes. Haar grootste tegenstander is de imam sheikh Mo- hamed Ould Sidi Yahya. die haar een "afvallige vrouw die geen reke ning houdt met de religieuze gevoe lens van anderen" heeft genoemd. "Ik was ontsteld", zegt Mariem. "Onze conservatieve samenleving beschouwt me als een duivelin. Mijn echtgenoot, die een religieus man is, werd verteld dat hij van me moest scheiden, omdat een moslim niet met een afvallige getrouwd mag zijn." Haar 51-jarige echtgenoot, die ad viseur is van de minister van onder wijs, liet zich echter niet onder druk zetten en verdedigde zijn vrouw in het openbaar. Ook een aantal gees telijken nam het voor Mariem op door te zeggen dat haar ideeen niet in strijd zijn met de islam. Mariem is zich ervan bewust dat haar strijd voor vrouwenrechten een moeilijke is. Maar ze is vastbera den te blijven strijden tot ze haar doel heeft bereikt. Gyula Lemperger, een Roemeen van Hongaars-Duitse afkomst, was al voor de val van de dictator in Hongarije actief. Hij heeft Roe meense vluchtelingen bespioneerd en, zichzelf als vluchteling uitge vend, informatie verzameld over de opvang van gev'uchte Roemenen door de Hongaarse politie. Daar naast heeft hij bedrijfsspionage be dreven bij de Biogal Farmaceuti sche Industrie. door Runa Hellinga Op 12 januari werd Lemperger voor de derde maal door de Securi tate naar Hongarije gestuurd. Hij moest er actief worden in de Hon gaarse politiek om, aldus kolonel Nagy, uit te vinden "wat de werke lijke bedoelingen van de Hongaarse hulp aan Roemenië" zijn en "of de Hongaren greep op Roemenië wil len krijgen". "Natuurlijk hopen we dat de der de missie niet meer was dan stuip trekkingen van de oude Securitate en dat de Roemeense geheime dienst vanaf nu niet langer agenten naar Hongarije zendt", aldus Nagy in een interview in het dagblad Nepszabadsag. Maar het incident is in ieder geval een domper op de Hongaars-Roemeense verhoudin gen. Die waren na de val van Ceau sescu verbeterd. Onlangs werden voor het eerst sinds jaren bespre kingen op topniveau gevoerd. Maar ze staan de laatste weken weer on der druk, nu steeds meer berichten naar buiten komen dat Hongaren in Roemenië als vanouds worden ge discrimineerd. Onder Ceausescu leefden Honga rije en Roemenië als gevolg van de discriminatie van de Hongaarse minderheid in Transsylvanië in ern stige onmin, zozeer dat Ceausescu zelfs ooit gedreigd heeft met zijn troepen naar Budapest op te trek ken. De dictator was een fervent na tionalist en voerde een harde Roe- meniseringspolitiek, die overigens niet alleen de Hongaren maar ook de andere minderheden trof, onder wie de Duitsers, Serviërs, Russen, Bulgaren. Turken, joden, zigeuners, Kroaten en Macedoniers. Hun scho len werden gesloten, hun kranten en tv-programma's verdwenen en hun taal werd onderdrukt. Direct rra de revolutie leek het al lemaal even heel anders te gaan. Niet alleen omdat de Hongaren de eersten waren die voedsel en medi cijnen naar Roemenië brachten, maar ook omdat hun massale komst het teken was dat er écht iets was veranderd in Roemenië. Bovendien had de Hongaarse minderheid een zeer belangrijke rol in de revolutie gespeeld. Het was een Hongaarse dominee, Laszlo Tökes, wiens drei gende arrestatie de aanleiding tot de protesten in Timisoara was ge weest. Inmiddels is daar weinig meer van over. Twee maanden na de re volutie wordt duidelijk dat Ceause scu in zijn zuiver-Roemeense hou ding beslist niet alleen stond. Dis criminatie van andere bevolkings groepen mag in Roemenië haast een volkssport worden genoemd en de nieuwe machthebbers schijnen er niet in geslaagd te zijn daar veran dering in te brengen. Minderheden krijgen het steeds zwaarder te verduren. Er zijn al de eerste meldingen van een extreem rechtse organisatie die een hetze is begonnen tegen joden. Er zijn syna- goges beklad en een van de (inmid- komen. Maar premier Jitschak Sha- dels afgetreden) leden van het Front mir zei gisteravond dat hij geen en- van Nationale Redding, Silviu Bru- kele garantie kan geven dat het ka- Terwijl het Is raëlische kabi net het besluit over het plan- Baker voor een dialoog met de Palestijnen op nieuw uitstelde, protesteerden nationalistische Israëli's tegen de voorstellen van de Ameri kaanse minister van buitenland se zaken. Ze rie pen Shamir op de plannen ge heel te pen. TEL AVIV Het Israëlische kabi net, dat gisteren geen beslissing heeft genomen over het Amerikaan se plan-Baker, gaat zondag probe ren alsnog tot overeenstemming te door Ad Bloemendaal Roemeense kranten j gevallen vanwege zijn joodse af komst. binet zondag een antwoord Washington zal sturen. Als een dui delijke beslissing uitblijft, zal aan- staande maandag het Centrale Co mité van de Arbeiderspartij bepa len of de socialistische ministers de regering moeten verlaten. Uit niets blijkt dat de Likud be reid is de twee aan de Arbeiderspar tij gestelde eisen te laten vallen. Shamir herhaalde dat Israël pas een antwoord naar Baker kan sturen als er op alle punten overeenstemming bestaat tussen de twee regerings partners. Hij bedoelt daarmee dat de Arbeiderspartij, die het plan-Ba ker zonder meer heeft geaccep teerd, zich alsnog moet aanpassen aan het standpunt van de Likud. Shamir wil dat inwoners van Oost-Jeruzalem en gedeporteerde Palestijnen worden uitgesloten van passieve en actieve deelname aan toekomstige verkiezingen in de be zette gebieden en dat Israël de ge plande dialoog met de Palestijnen lijkheid voor de Palestijnse delega- ten. De Amerikanen hebben, net als opeisen. De Likud zegt bang de Arbeiderspartij, aangedrongen te zijn dat deelname van Oost-Jeru- zalem aan verkiezingen de indruk kan wekken dat het gaat om Ara bisch grondgebied. Israël heeft het oostelijke stadsdeel geannexeerd en beschouwt het als onderdeel van het land. snel en positief antwoord zijn vastbesloten geen concessies ?er te doen aan de Likud. De par- van Shamir is doodsbenauwd dat in de loop van het overleg zowel integraal de Amerikanen als hun eigen coali tiepartner tegenover zich zal Uit de woorden van Shamir kan den. Shamir speculeerde daar in het Worden opgemaakt dat hij niets kabinetsoverleg nog eens op toen voelt voor een compromis dat giste- hij een telefoongesprek met Baker ren op tafel is gelegd door minister van afgelopen donderdag ter sprake i defensie Jitschak Rabin (Arbei- bracht. Hij had de Amerikaans» derspartij). Rabin stelt r dat Is- nister gevraagd wat tijdens het raël eerst een positief antwoord overleg het Amerikaanse standpunt geeft op het plan-Baker en dat pas 1 daarna, in de aanloop tot het overleg met de Palestijnen, zal worden ge probeerd de tegenstellingen binnen het kabinet te overbruggen. inzake Oost-Jeruzalem zal zijn. Maar Baker had hem geen ant woord willen geven. (pagina 23: Jeruzalem obstakel voor vredesproces) Onafhankelijkheid gaat Litouwen miljarden kosten MOSKOU (Rtr) Litouwen zal voor zijn onafhankelijkheid van de Sovjetunie een hoge prijs moeten betalen. President Michail Gor- batsjov heeft in een gesprek met de Litouwse parlementsvoorzitter Al- girdas Brazauskas benadrukt dat de republiek flink in de schuld staat bij Moskou. Moskou heeft naar eigen schat ting 17 miljard roebel (52 miljard gulden) tegoed voor investeringen in de Baltische staat en vier miljard (12 miljard) voor niet-geleverde goe deren. Brazauskas zei dat onafhankelijk heid de Litouwse economie ook on der zware druk zal zetten omdat Gorbatsjov duidelijk heeft gemaakt dat Litouwen in dat geval zijn han del met Moskou dient te voeren in harde buitenlandse valuta in plaats van roebels. De handel van de klei ne Sovjetrepubliek met de rest van de Sovjetunie beloopt ongeveer 25 miljard gulden. "Dat is een groot bedrag, een der de van ons totale nationaal produkt, en het is erg moeilijk te zien hoe we dit meteen in harde valuta kunnen doen", zo zei Brazauskas volgens het Litouwse persbureau Elta. "Ik zeg deze dingen niet om de mensen bang te maken. Het zou niet eerlijk zijn indien ik het mijn volk niet zou vertellen". In Litouwen wordt omgekeerd de roep om schadevergoeding door Moskou groter, omdat de Sovjetu nie de Baltische staten (ook Estland en Letland) in 1940 onrechtmatig zou hebben ingelijfd. Radio Vilnius beschuldigde Gorbatsjov gisteren van "een laatste poging om Litou wen te intimideren". De onafhankelijkheidsbeweging Sajudis, die de meerderheid heeft gekregen in de Litouwse volksver tegenwoordiging, komt vandaag bijeen om haar strategie te bepalen voor de eerste zitting van het parle ment, komende zaterdag. Sommige afgevaardigden willen dan de onaf hankelijkheidsverklaring van Li touwen uit 1918 herbevestigen, voordat maandag het Sovjet-parle ment bijeenkomt om de uitbreiding van de bevoegdheden van de presi dent te bespreken. KABUL/ISLAMABAD (AF- langrijke luchtmachtbasis Bagram P/AP/Rtr) In de Afghaanse op 50 kilometer noordelijk van Ka- hoofdstad Kabul is vanmorgen de bul, die aanvankelijk rust weergekeerd. Maar volgens het de muiters islamitische verzet duren de ge vechten tussen regeringstroepen en muitende eenheden in verscheide ne provincies en rond Kabul voort. In Kabul patrouilleerden van daag tanks en pantservoertuigen handen van gisteren zwaar werd gevochten, is nog on duidelijk. De verblijfplaats van de couplei- der, minister van defensie Tanai is evenmin duidelijk. Volgens officië le Pakistaanse bronnen arriveerde de straten, terwijl de bevolking zich Tanai gisteren met zijn familie i na een dag binnenshuis voor het eerst naar buiten waagde. De mark ten waren weer open, het autover keer was normaal en overheidsin stellingen openden weer de deuren. Het presidentieel paleis in Kabul, dat tijdens de couppoging zwaar werd gebombardeerd door rebelle rende piloten, werd nog altijd be waakt door pantserwagens. Najibullah verscheen gister avond voor de televisie om de strijd krachten te feliciteren met het neer slaan van de staatsgreep. Het be wind is de toestand volledig mees ter, zei hij. De toestand rond de be- Peshawar, waar hij politiek asiel zou hebben gevraagd. Na overleg met Afghaanse guerrillaleiders zou hij weer zijn teruggekeerd naar Af ghanistan. Radio Kabul meldde gisteren dat ook de voormalige minister van bin nenlandse zaken Asadullah Sarwari wordt verdacht van betrokkenheid bij de couppoging. Hij zou zich sa men met Tanai, die het afgelopen jaar nog twee couppogingen zou hebben beraamd, schuilhouden. Meer buitenlands nieuws op pagina 23 Poll-tax De invoering van een nieuwe perso nele belasting in Groof-Brittannië. de poll-tajy, heeft gisteren in Southampton geleid tot felle vecht partijen bij het gemeentehuis tus sen politie en demonstranten. In het gemeentehuis van Newcastle stel den activisten het brandalarm in werking en werden vanaf de publie ke tribune papieren uitgestrooid over de hoofden van de gemeente raadsleden. Ook daar moest de poli tie eraan te pas komen om een aan tal heethoofden met geweld te ver wijderen. Three Miles Island Bij de beruchte kerncentrale van Three Miles Island en een andere centrale in de Amerikaanse staat Pennsylvania zijn kort na elkaar re actoren stilgelegd als gevolg van technische mankementen. Van de TMI-centrale moest reactor 1 wor den gesloten, nadat daar vermoede lijk als gevolg van een lek in het koelwatercircuit een verhoogd ni veau van radioactiviteit in de at mosfeer was gemeten. In reactor 2 van deze centrale deed zich in 1979 de grootste Amerikaanse kernramp tot nu toe voor. Sovjettroepen medio '91 uit Hongarije BUDAPEST (GPD) De Sovjetunie en Hongarije zijn het vrijwel eens over de terugtrekking van de Sovjettroepen uit Hongarije per 30 juni 1991. De Hongaarse minister van buitenlandse zaken Gyula Horn vertrekt ko mende zaterdag naar Moskou om over het laatste obstakel voor een defini tief akkoord te onderhandelen. Het gaat daarbij om-de datum waarop de officieren en ondersteunende diensten worden teruggetrokken. De Sovjetunie wil dat uitstellen tot 31 augustus 1991, maar de Hongaren willen dat die gelijktijdig met de troepen het land verlaten. In het totaal moeten 50.000 manschappen en 50.000 gezinsleden worden gerepatrieerd. Een tweede meningsverschil is de waarde van de gebouwen en het Rus- siche materieel dat achterblijft. Volgens de Sovjetunie zijn die bij elkaar zo'n 45 miljard roebel waard. De Hongaren vinden die schatting veel te hoog, maar hebben bovendien laten weten niets voor de achtergelaten boedel te willen betalen. Verscheidene oppositiepartijen eisen een veel snellere terugtrekking, nog dit jaar. Volgens minister Horn is dat technisch onmogelijk. Er moeten in het totaal zo'n 2000 treinwagons manschappen naar huis. Terugtrekking binnen drie maanden zou een enorme chaos in Hongarije veroorzaken, ook al omdat de terugtrekking van de Sovjettroepen uit Tsjechoslowakije, die deze maand begint, via Hongaars grondgebied gaat. ADVERTENTIE Koop dan snel een staatslot en wie weet kunt u zeer binnenkort de magere jaren voorgoed vaarwel zeggen U heeft nog 3 dagen voor de verkoop van deze maand sluit U vindt de verkoopadressen in de Gouden Gids. Wacht niet, er is immers geen mooier lot dan een staatslot. GELUK IS NOG 3 DAGEN TE KOOP. JOHANNESBURG - De staats greep in het 'onafhankelijke' thuis land Ciskei, waarbij de 'president voor het leven' Lennox Sebe werd afgezet, heeft de Zuidafrikaanse re gering opnieuw geconfronteerd met het bankroet van het thuislan- denbeleid van haar voorgangers. door Peter van Nuijsenburg Het idee om de verschillende stammen in Zuid-Afnka elk in een eigen nationale staat onder te bren gen, stamt uit de late jaren vijftig. Het was het fundament van de poli tiek van de 'gescheiden ontwikke ling', zoals de geestelijke vader, Hendrik Verwoerd, apartheid des tijds placht te noemen. In een eigen staat zouden de inheemse volkeren van Zuid-Afrika zich volgens zijn fi losofie het best kunnen ontplooien. Er schijnen inderdaad mensen te hebben bestaan die het een nobel initiatief vondén, maar de praktijk moet hen snel tot een ander oordeel hebben gebracht. De thuislanden werden, te vaak om van toeval te kunnen spreken, gesitueerd in de meest onvruchtba re delen v trekken van de grenzen werd vooral rekening gehouden met de blanke belangen, zoals de aanwezigheid van bodemschatten, zodat sommige thuislanden uit verschillende delen bestaan. Bophuthatswana, dat nu in lichterlaaie staat, bestaat bijvoor- beeld uit zeven geheel door Zuid- thuislanden zijn het toneel geweest Afrika omgeven enclaves. Transkei thuisland dat officieel onafhanke lijk werd. Later volgden Bophut hatswana (1977), Venda (1979) en Ciskei (1981). Behalve Zuid-Afrika heeft geen enkel land deze staat kundige misbaksels erkend. De po litieke ontwikkeling in deze staatjes boezemde van meet af aan weinig vertrouwen in. De staatshoofden GARANKUWA Zuid-Afrika heeft legertroepen gestuurd naar het thuisland Bophuthatswana om de orde li- herstellen op verzoek van president Lucas Mangope. wiens aftreden door de demonstranten geeist is. Volgens de Zuid-Afrika. Bij het politie zijn gisteren 14 mensen gedood en ongeveer 500 mensen gewond geraakt toen tienduizenden demonstran ten in twee steden in het Zuidafrikaanse thuisland hun protest kracht bijzetten door winkels en bedrijven in brand te steken en aan het plunderen te slaan, zoals in Garankuwa. De slachtoffers vielen toen de politie het vuur op de demonstranten openden. Die eisten niet alleen het aftreden van Mangope. die zij een corrupte marionet van Pretoria noemden, maar ook opnieuw aansluiting van het thuisland met zijn twee miljoen inwoners bij Zuid- Afrika. President Mangope heeft eerder al verklaard nog in geen 100 jaar" te zullen aftreden of het gebied te ver laten. In 1988 werd een poging tot staatsgreep tegen hem verijdeld door Zuidafrikaanse troepen. (into aim staatsgrepen of pogingen daan toe. De uitzondering is Venda, maar 1976 het eerste ook daar hebben corruptie en wan beheer kennelijk de kritische grens bereikt, want er wordt sinds een dag of tien op grote schaal gestaakt en gedemonstreerd. Naast de vier onafhankelijke zijn er nog zes 'zelfbesturende' thuislan den. die nog niet rijp voor onafhan kelijkheid werden geacht of, zoals Zulu-leider Buthelezi. dat om poli wordt in de eerste plaats veroor zaakt wordt door lokale grieven. Maar ze is ongetwijfeld aangewak kerd door de vrijlating van ANC-lei- Het ANC heeft de thuislanden, produkten van de apartheid im mers, nooit erkend en wil deze weer inlijven bij Zuid-Afrika. Dat doel der Nelson Mandela. De bevrijding wil de beweging echter langs vreed- ohtpopten zich met verontrustende tieke redenen niet wensten: Gazan- kulu, KwaNdebele, KwaNgwane. KwaZulu, Lebowa en QuaQua. Ook deze thuislanden zouden zonder fi nanciële steun snelheid tot potentaten, die melijk oog hadden voor de door Zuid-Afrika gevulde staatsruif en zich nauwelijks bekommerden om het welzijn van hun straatarme be volking. Oppositie werd met harde hand de kop ingedrukt zonder ech ter de gewenste stabiliteit te bren gen: drie van de vier onafhankelijke ■erleve Mandela De onrust die de deur staan en velen lij ken daarop, vooral in hun drankge bruik, een voorschot te hebben ge nomen. Sommige waarnemers zien dan ook de hand van het ANC wijd verbreide onlusten. Wat daar ook waar van moge zijn, - met complottheorieën is voorzich tigheid geboden - feit is dat de nieu we machtshebbers in Ciskei samen willen werken met het ANC en zich weer willen aansluiten bij Zuid- Pretoria niet Afrika. Ook de sterke man van Transkei, generaal Bantu Holomisa, speelt met deze gedachte, terwijl de tocht inister-president van KwaNgane mestvaalt weg bereiken. Walter Sisulu en Nelson Mandela hebben de lei ders van de thuislanden regelmatig en opgeroepen zich bij hen aan te slui- de ten. Ze hebben hun aanhang ook op het hart gebonden niet alle thuis- landbonzen over een kam te sche ren en te verketteren als collabora teurs van Pretoria. Zij w eten dat in elk geval met de redelijken onder hen samengewerkt moet worden. In het 'nieuwe Zuid-Afrika' zal geen plaats meer zijn voor de thuis landen, dat is zeker, maar of de af- spreekwoordelijke de geschiedenis aantal thuislan- Enos Mabuza al langer bekend staat der bloedvergieten zal verlopen, i al enkele weken beheerst, om zijn ANC-sympathieèn. hoogst twijfelachtig.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 7