Onze man wil niet naar Tokyo
NABIJ
Homo-uitspraak
van 'Lunteren' is
bom onder GOR
I REPORTAGEi
DONDERDAG 8 MAART 1990
Nederlands bedrijfsleven komt moeizaam dichter bij Verre Oosten
Ooit vestigde Nederland zijn naam als handelsnatie door
de vaart op het verre Indië. Maar anno 1990 zoekt de Ne
derlandse ondernemer het zo dicht mogelijk bij huis.
Ook al wordt de exportmarkt in Japan alsmaar groter en
slaan de Aziatische tijgers hun economische klauwen
steeds verder uit, de employee van de handelsmaat
schappij zit liever in Roelofarendsveen dan in Jakarta,
en de kleine exportbedrijven gaan liever naar Spanje.
De markt in het Verre Oosten is gesloten, geeft de Ne
derlandse ondernemer klagend als oorzaak. "Ze gaan
liever thuis tennissen", zegt een handelsman laatdun
kend. "Men staart zich blind op Oost-Europa", is het ver
wijt van een Verre Oosten-kenner. Het Nederlandse be
drijfsleven worstelt met het land van de rijzende zon dat
achter de horizon dreigt weg te zakken.
LEIDEN/REGIO - Toen de
gordel van smaragd aan de
evenaar nog 'Ons Indië' was,
wilden de Nederlandse han
delslui wel naar de Oost. En
ook nadien bleven handels
maatschappijen zoals de
Borneo Sumatra handels
maatschappij (Borsumij),
die tegenwoordig 5 procent
van de totale Nederlandse
handel met het Oosten voor
zijn rekening neemt, zeer
gretig. Maar uit de 106 jaren
van het bestaan van hetzelf
de Borsumij, die de geschie
denis van de Nederlandse
handel met het Verre Oosten
grotendeels weerspiegelt,
blijkt dat het anno 1990 heel
anders is.
door
Karei Berkhout
In 1950 vertrok tegenwoordig
topman Van der Klooster van
Borsumij, dat een grote vestiging
heeft in Roelofarendsveen, naar het
inmiddels onafhankelijke Indone
sië. Van der Klooster: "De bevol
king wilde wel weer handel drijven
en omdat Nederlanders als enige
buitenlanders Maleis spraken, za
ten wij op de eerste rij. Ik kan mij
herinneren dat ik mijn uitzending
indertijd als een grote eer be
schouwde. Tegenwoordig hebben
de jongelui bij ons niet veel zin om
naar het Verre Oosten te gaan. Als
wij een Nederlander willen uitzen
den naar bijvoorbeeld Tokyo kost
ons dat zoveel aan extra salaris dat
het goedkoper is om een Engels
man te sturen. Wij hebben dan ook
veel Engelsen in dienst".
Toch is het Verre Oosten de enige
grote nieuwe afzetmarkt buiten de
EG. Afrika is een vergeten conti
nent, Latijns-Amerika worstelt met
zijn schuldenlast en Oost-Europa
moet nog worden opgebouwd. Al
leen in Azië bloeien handel en in
dustrie op, vaak met groeicijfers
waar menig Westeuropees land ja
loers op kan zijn.
Allereerst is er natuurlijk de eco
nomische grootmacht Japan, dat
weliswaar de naam heeft moeilijk
toegankelijk te zijn, maar wel een
enorme markt biedt met zeer koop
krachtige consumenten. "Een nor
male Japanse arbeider verdient al
10 dollar per uur. Bovendien moet
Japan veel importeren, waaronder
ook voedsel. Als je dan weet dat Ne
derland het tweede voedselexporte-
rende land ter wereld is, dan liggen
daar voor ons land dus grote moge
lijkheden", zegt directeur Karl van
de organisatie voor Dutch Japanese
Trade (Dujat) in Sassenheim.
Japan is bovendien niet het enige
land met perspectieven. Economen
komen termen tekort om de specta
culaire groei van het Verre Oosten
aan te geven. Zo heet de voormalige
kolonie Indonesië tegenwoordig
een New Emerging Country, een
land dus dat zich samen met bij
voorbeeld de Filipijnen en Maleisië
pas recent aan het ontwikkelen is.
Dat is dus weer iets anders dan de
New Industrializing Countries
(NIC's) Taiwan, Zuid-Korea, Sig-
napore en Hong Kong, ook wel de
Aziatische Tijgers genoemd, die in
het spoor van supermacht Japan lij
ken te treden. "De levenstandaard
stijgt daar snel en het wordt dus een
goede exportmarkt", stelt Görte-
möller van het Centrum voor Han
delsbevordering. En Van der Kloos
ter vult aan, dat deze landen in te
genstelling tot Japan "niet erg zijn
afgegrendeld", zodat import en ex
port meer in evenwicht is zijn.
Superman
Van een nieuw Nederlands elan is
echter geen sprake. De export naar
de Aziatische tijgers omvat maar
zo'n 3 miljard gulden en de groei is
laag. De Nederlandse bedrijven die
exporteren naar het Oosten doen
dat vaak al tenminste 25 jaar en veel
i bedrijven komen er niet bij.
Van de 2000 bedrijven die bij
voorbeeld bij de Leidse Kamer van
Koophandel staan ingeschreven als
import- of exportbedrijf, drijven er
nog geen 50 handel met het Verre
Oosten. Uitgedrukt in percentages
komt dat neer op 2,5, precies even
veel als de totale Nederlandse han
del met het Verre Oosten: in de eer
ste 10 maanden van 1989 exporteer
de Nederland voor 5,3 miljard rich
ting Azië op een totale export van
188,7 miljard gulden.
Nu moet de ondernemer die zijn
produkten wil verkopen in het Ver
re Oosten wel een beetje een super
man of -vrouw zijn, want de cultuur
verschillen zijn soms groot. De Du-
jat die onder de hoede van de im
porteur van Mitsubishi in Sassen
heim zijn kennis over Japan slijt
aan exportbedrijven, heeft in de fol
der een profiel geschetst van de ide
ale zakenvrouw of -man voor het
Oosten: geduld, doorzettingsver
mogen, behoorlijk wat geld, kennis
van het land en liefst een paar grijze
haren (Oosters respect voor ouder
dom) behoren tot de
Bloembollen: het heeft lang geduurd, maar de Nederlandse bollenexporteurs hebben na jarenlange onderhande
lingen toegang gekregen tot de Japanse markt: "Ze willen de beste kwaliteit, maar zeuren nooit over de prijs en
betalen zonder aanmaningen". (archieffoto)
Ontoegankelijk
Bovendien zijn veel landen letter
lijk en figuurlijk moeilijk ontoegan
kelijk. Naast de afstand en de cultu
rele verschillen zijn de importbe
perkingen in bijvoorbeeld Japan -
met 2 miljard gulden export de be
langrijkste Nederlandse markt in
het Oosten - bijna legendarisch. Van
der Klooster, die hoogwaardige
technologische produkten expor
teert: "Wat Japan doet is niet leuk
meer. Onopgemerkt heeft dat toch
zeer rijke land de yen de afgelopen
maanden met 25 procent gedeva
lueerd. Schandalig, alsof de yen een
soort Italiaanse lire is. Onze produk
ten zijn daar dus ook weer een
kwart duurder geworden".
Hoe moeilijk het is om door te
In Nagasaki herinnert een Hollands dorp aan de tijden dat de Nederlan
ders nog echt belangstelling hadden voor handel met het Verre Oosten.
(foto ANP)
dringen op bijvoorbeeld de Japanse
markt toont het relaas van de Bond
van Nederlandse Bloembollenhan
delaren (wie anders) die beginjaren
tachtig besloot tot een offensief. Om
de bloembollen überhaupt een blik
waardig te laten keuren, vertrok in
1984 een regeringsdelegatie. Japan
ners onderhandelen nu eenmaal
graag op overheidsniveau en ook
het ministerie van economisché za
ken, het Lisser plantenkundig labo
ratorium, de landbouw hogeschool
en het produktschap voor de sier
teeltgewassen werden erbij betrok
ken.
Deze instanties moesten en moe
ten vooral voortdurend gezond
heidsverklaringen afgeven voor de
bollen. Secretaris Westerhof van de
bloembollenexporteurs wil dat met
het oog op de broze contacten niet
meteen protectionisme noemen, al
lijkt het er volgens hem wel op: "Op
Japan heerst een enorme eiland
mentaliteit, men is als de dood voor
vreemde ziekten van buitenaf. Elke
bollensoort wordt uitgebreid onder
zocht en moet daarvoor een jaar op
een quarantaine-veld staan. Ze zijn
zeer precies en keuren af wat wij
nog acceptabel vinden. In Japan be
moeit ook iedere werknemer zich
ermee, die de handelaren weer
steeds dezelfde vragen stelt. Het ge
duld van de Nederlandse zakenman
dat niet zo groot is wordt dan
behoorlijk op de proef gesteld".
Maar na jaren taai onderhandelen
mag Nederland sinds begin dit jaar
85 tulpensoorten en 22 lelie-soorten
exporteren. En hoewel nog altijd ie
dere partij uitgebreid wordt ge
keurd, mag de bollenexport een
succes worden genoemd. De hande
laren verkochten afgelopen jaar 73
miljoen bollen in Japan en dromen
nu van de 100 miljoen.
Een succesvolle export naar Ja
pan is dus wel degelijk mogelijk,
vindt directeur Karl van het Dujat:
"Na de bollen proberen wij nu iets
met varkensvlees. Op massa-goed
zit Japan natuurlijk niet te wachten,
maar heel gespecialiseerde produk
ten kun je daar wel kwijt. Als het
tenminste heel goede produkten
zijn".
Zulke speciale produkten levert
bijvoorbeeld Anderson in Alphen
aan den Rijn al ongeveer 15 jaar en
het bedrijf "is daar best trots op",
zegt directeur Van den Berg. "Wij
leveren al het mogelijke materiaal
voor de drukpersen, zoals bijvoor
beeld viscositeit-meters (voor de
dikte van de inkt). Het gaat daarbij
om enkele honderdtallen en ze vin
den het niet interessant om die zelf
te produceren".
Daarbij komt dat Japanners goe
de klanten zijn, is de ervaring van
exportbedrijven. Bollenexporteur
Kapiteijn was 25 jaar geleden één
van de pioniers in Japan en heeft nu
de export naar dat land tot éénderde
van zijn omzet is gestegen nog altijd
dezelfde afnemers. "Japanners wil
len de beste kwaliteit, maar zeuren
Bloedbad Plein Hemelse Vrede:
'De bestelling kwam gewoon aan'
Toen het Chinese leger vorig jaar juni de opstand van de studenten
neersloeg, was de internationale verontwaardiging zeer groot. Spoedig
daarna overheerste echter al het 'realisme' en .begon het Westen zich al
weer zorgen te maken over de handelscontacten met China.
De laatste jaren voerde het communistische China namelijk een
open-deur-politiek, waar buitenlandse ondernemingen gretig gebruik
van maakten. De Nederlandse export is met nog geen 500 miljoen gul
den per jaar niet indrukwekkend. De import uit het lage-loon-land Chi
na is met ruim een 1 miljard gulden behoorlijk en behelst vooral grond
stoffen, vuurwerk, spijkers en textiel dat handelsmaatschappijen daar
laten vervaardigen.
De Leidse munitiefabriek Kat bijvoorbeeld haalt bijna al zijn vuur
werk uit China via een agentschap in Hong Kong. Directeur Van Eeuw-
ijk maakt zich helemaal niet druk: "De opstand was een incident en
verder doen wij niet aan politiek. Net als ieder jaar is 95 procent van de
bestellingen binnengekomen".
De Notenfabriek Euronuts in Alphen aan den Rijn importeert nage
noeg al zijn pinda's uit China en doet ook niet moeilijk: "De studenten
kwamen in de stad dan wel in opstand, de boeren hebben gewoon door
gewerkt. Onze bestelling is dan ook zoals altijd binnengekomen".
Van der Klooster van Borsumij ziet het anders: "Los van de hele hu
manitaire kant, heerst er ook een grote onzekerheid over wat de rege
ring verder van plan is. Vroeger voor de open-deur-politiek was het za
kendoen moeizaam, maar wel zeker. Nu zal geen enkel bedrijf miljoe
nen investeren in een joint-venture, want wie weet wat er gebeurt".
nooit over de prijs en betalen altijd
zonder aanmaning op tijd. Boven
dien blyven ze je altijd trouw en hol
len niet aan achter de aanbieding
van een concurrent".
Tennissen
Dat ondanks de positieve ervarin
gen het Nederlandse bedrijfsleven
zich nog steeds niet heeft gestort op
het Verre Oosten, heeft waarschijn
lijk een oorzaak die dieper ligt dan
eenvoudig protectionisme aan Ja
panse kant: het Verre Oosten is echt
ver weg. "Jongeren blijven liever
thuis tennissen", zegt Van der
Klooster. "Japan is uit de aandacht
verdrongen door Oost-Europa, dat
een stuk dichterbij is", zegt Karl
(Dujat), "en nu de groeiende markt
in Spanje meer mogelijkheden
biedt, hapt de Nederlandse onder
nemer daar toe. Want dat land kent
hij van zijn vakantie".
De culturele kloof met Japan en
andere landen in het Verre Oosten
is veel groter. "Japanners buigen
veel, maar dan moet jij niet meebui
gen", geeft Van den Berg (Anders
on) als voorbeeld. Japanners willen
de handelspartner in levende lijve
ontmoeten en een persoonlijke
band opbouwen door verschillende
ontmoetingen voordat een contract
wordt getekend. Je mag een Japan
ner nooit zijn gezicht laten verliezen
en je moet afspraken altijd zeer pre
cies nakomen.
Handel met het Verre Oosten
vergt meer dan alleen maar in het
vliegtuig stappen. Zoals de al eerder
genoemde Superman na zijn kan
tooruren de gedaante van kantoor
klerk inruilt voor die van held, zo
moet ook de zakenman en zaken
vrouw omschakelen. Grote bedrij
ven beseffen met de enorme afzet
markt in het vooruitzicht het belang
daarvan. Sommige concerns zoals
AKZO laten om die reden hun jonge
werknemers aanzitten aan de
Round Table van het Dujat, waar 5
Nederlanders en 5 Japanners de
kloof trachten te verkleinen.
Van Eyk van Heslinga zit daar via
haar bedrijf AKZO Coatings (Sik-
kens) in Sassenheim. "Wij bespre
ken zowel alledaagse als heel zake
lijke dingen, waaruit dan wel de ver
schillen in cultuur blyken. Als je
bijvoorbeeld in Nederland ziek
wordt probeert de dokter je zo min
mogelijk medicijnen te geven. Ja
panse vrouwen die hier wonen ver
wachten van een arts echter altijd
een oplossing en maken zich dan
zorgen".
En meer zakelijk: "Laatst vertel
de een Japanner die hier bij de ABN
werkt, dat hij uitgebreid was gaan
lobbyen om een beslissing erdoor te
krijgen. Dat is in Japan normaal om
gezichtsverlies van een ander te
voorkomen. Bij de bank hadden ze
echter gezegd: 'Waarom moeten we
dan nog vergaderen?' Daar had hij
wel even moeite mee".
Het dichten van de kloof maakt
sommige toch zakelijk ingestelde
ondernemers haast lyrisch en ont
roerd. "Dat is toch prachtig, één we
reld met allemaal jonge mensen die
elkaar begrijpen en leren kennen",
zegt Karl. Nog mooier zei Görtemöl-
ler (handelsbevordering) het on
langs: "Mijn kinderen zitten in Am
stelveen op een heel leuk internatio
naal schooltje. En tussen al die blan
ke, gele en zwarte kinderen groeit
iets heel moois. Onderwijs over het
Verre Oosten mag van mij al op de
kleuterschool beginnen".
Vanavond geeft algemeen directeur
Pao Sun Lu van het Far East Trade Offi
ce in het Academiegebouw aan het Ra
penburg 73 een lezing over Taiwan in het
kader van de lezingen- en symposiacy-
clus 'Het verre oosten dichterbij' van de
Studentenvereniging voor Internationa
le Betrekkingen (SIB). De lezing begint
om 20.00 uur).
Oecumenische raad vergadert in '92
LUNTEREN - Het is verre van denkbeeldig dat de Gerefor
meerde Kerken op de volgende vergadering van de internatio
nale Gereformeerde Oecumenische Raad (GOR) voor het lid
maatschap zullen moeten bedanken. Andere kerken zullen dan
volgen.
EN VER
Die vrees verwoorde de secretaris
van de GOR, dr. Richard van
Houten (VS), gisteren tijdens zijn
bezoek aan de gereformeerde sy
node in Lunteren. Hij zei nu reeds
ziek te worden bij de gedachte dat
het GOR-bestuur voor de algeme
ne vergadering in 1992 een advies
moet opstellen over het lidmaat
schap van de Gereformeerde Ker
ken in Nederland.
De GOR heeft tijdens zijn
laatste zitting in 1988 in Harare de
gereformeerde synode in Neder
land namelijk verzocht om haar
(te ruime) standpunt over homo
seksualiteit te herzien. Nu de sy
node de bewuste uitspraak uit
1979 deze week heeft onder
streept, is de verwachting dat dit
tot een confrontatie zal leiden op
de komende vergadering.
Overigens zag Van Houten gis-
- Barbara Harris. (archieffoto)
Orthodoxen in
Seoul boycotten
Barbara Harris
SEOUL (ANP) - Afgevaardig
den van de orthodoxe kerken zijn
in Seoul demonstratief weggeble
ven van een gebedsdienst die
door de Amerikaanse bisschop
Barbara Harris werd geleid.
De orthodoxe deelnemers aan
de wereldconferentie van het
conciliair proces voor gerechtig
heid, vrede en behoud van de
schepping lieten zo hun afkeu
ring blijken van de openstelling
van het ambt voor vrouwen.
De zwarte Barbara Harris is de
eerste vrouwelijke bisschop in de
Episcopale Kerk, onderdeel van
de wereldwijde anglicaanse kerk
gemeenschap. Net als de Rooms-
Katholieke Kerk moeten de Rus-
sisch-Orthodoxe Kerk en de
Grieks-Orthodoxe Kerk niets
hebben van vrouwelijke priesters
en bisschoppen. "Daar zijn wij al
eeuwen tegen", verduidelijkte
een orthodoxe geestelijke. Harris
heeft tijdens de dienst geen woor
den gewijd aan de boycot van de
orthodoxen.
teren nog wel enig licht voor de
komende zitting. Een ruime
meerderheid van de GOR-leden
verwierp namelijk in Harare het
voorstel om de Gereformeerde
Kerken in Nederland een ultima
tum te stellen. Het is echter de
vraag wat er straks zal gebeuren,
nu is gebleken dat de Gerefor
meerde Kerken hun intussen wel
zeer omstreden standpunt heb
ben onderstreept.
Vaij Houten heeft zijn hoop ge
vestigd op een GOR-studie over
de toepassing van bijbelse gege
vens bij de beantwoording van ei
gentijdse ethische vragen. Deze
studie, die naar verwachting in
september gereed is, kan een dia
loog tussen de lidkerken op gang
brengen. In ieder geval is dit rap
port "cruciaal" voor het lidmaat
schap van de Gereformeerde Ker
ken, aldus Van Houten.
Hij liet blijken de Gereformeer
de Kerken (een "zeer belangrijk
lid" van de GOR) niet graag kwijt
te raken. Onder meer bij het be
strijden van de apartheid hebben
de Gereformeerde Kerken een
voortrekkersrol vervuld.
De praeses van de Gerefor
meerde synode, ds. E. Overeem,
maakte duidelijk dat er wat hem
betreft weinig manoevreerruimte
is. "Laat de GOR niet proberen
een breekijzer te zijn tussen ons
en onze homoseksuele gemeente
leden", zo hield hij Van Houten
voor. Het conflict kan volgens
hem alleen worden opgelost als
de andere lidkerken de Gerefor
meerde Kerken ondanks de ver
schillen in bijbeluitleg volledig
willen aanvaarden.
Vier leden van de GOR, waar
onder de Christelijke Gerefor
meerde Kerken, hebben in 1988
hun lidmaatschap opgeschort,
nadat de Gereformeerde Kerken
hun lidmaatschap mochten be
houden. De christelijk-gerefor-
meerde synode heeft vorig jaar
het lidmaatschap opgezegd.
Studie over vrede
LUNTEREN (ANP) - De Gere
formeerde Kerken willen de hui
dige ontspanning tussen Oost en
West alsmede het ontbreken van
polarisatie in eigen gelederen be
nutten voor een theologische
doordenking van de Vragen rond
oorlog en vrede. Dat zal niet uitlo
pen op een nieuwe synode-uit
spraak of een theologische be
schouwing .over vredespolitiek,
maar wordt een diepergaande be
zinning ten dienste van de be
wustwording in de gemeenten.
Aldus heeft de synode
besloten.
Eerste School
met koran en
bijbel geopend
EDE (ANP) - In Ede is gisteren
de eerste islamitisch-christelijke
basisschool in Nederland ge
opend. De school, de voormalig
christelijk-nationale Juliana van
Stolbergschool, heeft sinds het
begin van dit jaar al een gemengd
christelijk-islamitisch bestuur.
De school staat model voor het
zogenoemde ontmoetingsonder-
wijs, waarin men ruimte wil cre
ëren voor ontmoetingen met be
lijders van andere godsdiensten.
De school telt 140 leerlingen;
ruim 60 procent is van buiten
landse herkomst. Elke week krij
gen de kinderen 2,5 uur onderwijs
in eigen taal en cultuur. De school
blijft onder de oude naam voort
bestaan.
Directeur B. ten Broek bena
drukte tijdens een bescheiden
symposium dat het de bestuursle
den en het personeel veel energie
heeft gekost voor de school daad
werkelijk van start kon gaan. "En
nog moeten wij tegen heel wat
vooroordelen vechten", aldus
Ten Broek. Het is volgens hem
juist in het belang van de kinde
ren dat zij met eikaars cultuur
kunnen kennismaken.
Drs. J. D. Kraan, gereformeerd
predikant in Nieuw-Vennep en
voorheen aansgesteld voor de
ontmoeting met moslims in het
christelijk onderwijs, zei het te
betreuren dat er juist vanuit de
christelijke hoek zoveel kritiek
op dit ontmoetingsonderwijs is
gekomen. Enkele ouders hebben
hun kinderen van school hebben
gehaald, zo bleek uit zijn verhaal.
Bisschoppenconferentie. De
Berlijnse bisschoppenconferen
tie wil voorlopig zelfstandig blij
ven. De Oostduitse rk bisschop
pen zijn van mening dat op "pas
torale gronden" de tijd nog niet
rijp is voor een fusie met de West-
duitse bisschoppenconferentie.
Overigens is men van mening dat
het uiteindelijk niet de bedoeling
kan zijn dat er twee Duitse bis
schoppenconferenties zijn. De
bisschoppen willen echter nog
niet zeggen wanneer het volgens
hen mogelijk is om te fuseren.
Moker. De kerkelijke omroep
Moker besteedt vanavond (zeven
uur) o.a. aandacht aan de Schep-
pingskérk in Leiderdorp. Ont
vangst via FM 105.7 of kabel FM
88.1.
Ondoorgrondelijk. In een serie
van vier lezingen over 'de zin van
het leven' naar aanleiding van het
bijbelboek Prediker, spreekt dr.
Willem Ouweneel morgenavond
in de Streekschool (Lammens-
schanspark 1) in Leiden over
'Gods bestuur is ondoorgronde
lijk'. Aanvang is acht uur.
Jeugdfestival. In Voorschoten
vindt zaterdag in het Cultureel
Centrum voor de tiende maal het
Jeugdfestival van de Gerefor
meerd/Hervormde Jeugdraad
plaats. De avond vol dans, caba
ret, muziek en theater - gepre
senteerd door meer dan honderd
'artiesten' vanaf vijf jaar oud
begint om half acht. De toegang is
vrjj.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: benoemd tot vica
ris te Utrecht (herv.-geref.) mw. J. H.
M. E. Broeyer-Bogers wonende aldaar;
beroepen te Kootwijk-Kootwijker
broek B. J. van Vreeswijk Ridderkerk.
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Zoetermeer G. J. van Aalst
Benthuizen, te Haarlem J. Mijnders
Veenendaal, te Leerdam E. Venema
Elspeet, te Rotterdam-Alexanderpol-
der J. M. Kleppe Rijssen.
