'Alleen opinies te meten, niet het doen'
Fysiotherapeut grijpt vaak naar soft laser
Zestig procent kan van zijn
vliegangst worden afgeholpen
Leidse professor plaatst vraagtekens bij betrouwbaarheid opiniepeilingen
'Verschil taal mens en aap klein'
Voorspellingen klimaatverandering hoogst onzeker
Embryo's vis in
Duitse bocht
ernstig misvormd
Produkten van
biotechnologie
zijn onbekend
DINSDAG 6 MAART 1990
Het gebruik van de soft laser neemt
in de fysiotherapie hand over hand
toe. Maar over de effecten van deze
nieuwe techniek is nog onvoldoen
de bekend. Het wordt dan ook niet
uitgesloten dat lasertherapie scha
delijk kan zijn voor de patient.
Daarom concludeert TNO dat het
onderzoek naar de de soft laser ern
stige gebreken vertoont en dat de
beste studies uitsluitend melding
maken van een placebo-effect.
door Jan Westerlaken en
Ben Apeldoorn
TNO verwijt de ziekenfondsen en
de overheid struisvogelpolitiek.
Lasertherapie mag officieel niet in
de fysiotherapie, dus bestaat zij
niet. Intussen gaat de opmars van
de soft laser echter gewoon voort en
blijft een beleid achterwege. De
TNO-onderzoekers vinden het rea
listischer om het gebruik van de
softlaser als een experimentele
voorziening te erkennen en het ge
bruik aan strikte voorwaarden te
binden.
De vraag die TNO zich in het on
derzoek heeft gesteld is aan welke
voorwaarden moet worden voldaan
TNO: 'Therapie kan schadelijk zijn voor patiënt'
EINDREDACTIE HANS SONDERS
om de mogelijkheden van de soft
laser medisch en maatschappelijk
optimaal te benutten. Vanaf de ja
ren zestig zijn de uitgaven voor fy
siotherapie sterk gestegen. Vormen
van therapie waarbij apparatuur
wordt gebruikt zijn in het pakket
opgenomen terwijl het therapeu
tisch effect onvoldoende bekend
was. Er is in de fysiotherapie nooit
naar gestreefd de uitgaven in de
hand te houden. TNO noemt het te
kenend voor de gebrekkige kennis
over effect en kwaliteit dat de Ne
derlandse fysiotherapie nauwelijks
onderzoekstraditie kent.
Het soft laseronderzoek staat nog
in de kinderschoenen, vooral in Ne
derland. In vergelijking met het
buitenland spelen universiteiten en
ziekenhuizen geen rol van beteke
nis. Volgens de wet valt de soft laser
niet onder het pakket van de fysio
therapeut. Maar die wet geeft onvol
doende mogelijkheden de opmars
van de soft laser te stuiten. De ver
wachting is dan ook dat het gebruik
ervan in de komende jaren toe
neemt. TNO beveelt daarom aan het
onderzoek naar de soft laser te in
tensiveren, om vooral te achterha
len wanneer het gebruik ervan wel
of niet zinvol is.
Golven
Het woord 'laser' is een afkorting
van Light Amplification by Stimu
lated Emission of Radiation. Het is
dus een lichtversterker en wel van
licht van één en dezelfde golflengte.
In een laser worden atomen, ionen
of moleculen eerst in een bepaalde
fysische toestand gebracht en dan
gepressed om fotonen (lichtdeel
tjes) van precies dezelfde energie
uit te zenden. Men noemt dat 'gesti
muleerde uitzending' (stimulated
emission).
De laser werd rond I960 uitgevon
den en wordt sedertdien voor vele
doeleinden gebruikt: optische com
municatie, chirurgie (oogoperaties!
snijden van metalen en zelfs het
lezen van digitaal opgeslagen infor
matie.
In hun krachtigste vorm worden
ze ook toegepast bij laboratorium
proeven op het gebied van de kern
fysica en kernfusie waar geweldige
krachten en onvoorstelbaar hoge
temperaturen voor nodig zijn.
In de fysiotherapie maakt men
echter gebruikt van de 'zeer zachte
lasers' die binnen zekere tijdmarges
geen schade aan kunnen richten.
Het verschil tussen 'harde' en 'zach
te' lasers is een beetje te vergelijken
met dat tussen de vlam van een
acethyleenbrander en die van een
kaars
Infraroodlasers zijn hoofdzake
lijk werkzaam in het infrarode ge
bied met golflengten tussen 780 en
904 nanometer (gen nanometer is
een miljoenste millimeter). Dat
golflengtegebied kan met het blote
oog niet meer worden waargeno
men. Het ligt in het nabije infra
rood, het 'warmte'gebied, vandaar
dat r
Nauwelijks verschil
Ongeveer twee jaar geleden maak
ten onderzoekers veel ophef van de
'geweldige genezende werking van
infraroodlasers' maar de praktijk
wijst uit dat de toestellen wel een
genezende werking hebben maar
toch niet duidelijk verschillend met
de overige door de fysiotherapeut
gebezigde apparatuur.
Alleen littekenweefsel schijnt
met behulp van lasers sneller te ge-
Waarom is niet met zekerheid be
kend. maar het kan zijn dat het na
tuurlijke afweermechanisme ster
ker wordt gestimuleerd door
laserstraling dan anders.
In feite worden de zachte lasers
voor hetzelfde doel ingezet als de
andere fysio-apparatuur: op een of
twee centimeter hoogte boven de
huid wordt er (eventueel) onder
huids waar zich in spierweefsel een
kwetsuur ophoudt, gedurende een
bepaalde tijd een hoeveelheid
warmte ontwikkeld.
Of de 'zachte infrarode lasers'
echt veel heilzamer zijn dan hun
warmte-soortgenoten moet echter
nog blijken.
De gemeenteraadsverkiezingen staan weer voor de deur
en komende weken kunnen we rekenen op een stroom
van uitslagen van opiniepeilingen die met zetelverde
ling en al de uitslag voorspellen. Bij de betrouwbaarheid
van deze enquêtes wil een enkele scepticus nog wel eens
een vraagteken plaatsen, maar triomfantelijk wijzen de
onderzoeksbureaus dan op de resultaten van de peilin
gen, die vaak inderdaad verdraaid dicht bij de uiteinde
lijke uitslag liggen.
"Een klein wondertje", meent de bovendrijven. Hoezo 61 procent
Leidse hoogleraar politieke weten
schappen. dr. Rudy Andeweg.
"maar dat zal veel te maken hebben
met het feit dat de omstandigheiden
waaronder het onderzoek wordt ge
daan erg sterk overeenkomen met
de feitelijke verkiezingen". Desorfc
danks plaatst hij vraagtekens bij de
betrouwbaarheid van de enquêtes:
"Het enige dat je kunt meten zijn
opinies. Niet iedereen heeft die en al
heeft hij of zij ze, dan is dat nog het
zelfde als het 'doen'".
door Nico Hylkema
De enquête rukt op en niet alleen
in de politiek. Het kan zo gek niet
zijn, of de media schakelen een on
derzoeksbureau in om ons latei-
kond te doen van wat de 'man in de
straat' denkt. Wil een krant weten
hoe de Winschoter bevolking denkt
over het beleid van het gemeentebe
stuur. dan komt er een onderzoek.
Resultaat, na ondervraging van 250
gemeentenaren: 61 procent van de
bevolking is het niet eens met dat
beleid. Enige argwaan komt hier
'sinds wanneer heeft de bevolking
zo'n interesse in het gemeentebe
leid en een uitgesproken mening?
Andeweg deelt die scepsis. Hij is
onder andere de auteur vaneen
boek over de opiniepeilingen voor
de verkiezingen van 1986, die er zo
grandioos naast zaten. "Enquêtes",
zo stelt hij, "moeten voldoen
een aantal voorwaarden. In de eer
ste plaats zijn dat omvang en de
aard van de steekproef. De omvang
bepaalt de betrouwbaarheid; onder
vraagje iedereen, dan weetje het ze
ker, ondervraag je één persoon dan
is er grote kans er naast te zitten".
Een eenvoudig statistisch model
letje leert dat bij het ondervragen
van de bovengenoemde 250 perso
nen, een zogenaamde bandbreedte
van 56 tot 66 procent ontstaat, waar
binnen de kans op vergissen één op
tien is. Verhoog je het aantal onder
vraagden tot negenhonderd dan
versmalt die bandbreedte van 59 tot
63 procent. De betrouwbaarheid
neemt derhalve toe met het ver
smallen van de bandbreedte, maar
helemaal zeker weet je het nooit.
Als bureaus een grotere betrouw
baarheid willen hebben, van bjj-
Drbeeld 95 procent, dan moeten
ze de bandbreedte in eerste instan
tie verbreden, om hem daarna door
middel van nog grotere aantallen
ondervraagden weer te versmallen.
Andeweg: "Met 250 ondervraagden
weet je wel iets, hoewel er een kans
van 10 procent is dat je helemaal
niets weet. De rest is echter onze
ker".
Naast dit statistische model kan
de steekproef ook worden getoetst
op de aard ervan. Andeweg: "Het
hele verhaal van de statistische be
rekening gaat er vanuit dat de steek
proef volstrekt willekeurig is. Dat
wil zeggen, dat iedereen in principe
geïnterviewd had kunnen worden.
Dat komt niet zo vaak voor en daar
door kan een vertekening optreden.
V^el bureaus geven de enquêteurs
de opdracht tien mensen te intervie
wen, liefst half om half mannen en
vrouwen en redelijk verdeeld over
leeftijden".
"Daarmee", zo meent Andeweg,
"haal je de volstrekte willekeur al
uit de steekproef'. Ook achteraf
vinden correcties plaats. Bijvoor
beeld wanneer er verhoudingsge
wijs te weinig werkende mannen
zijn vertegenwoordigd. Dan krijgen
die werkende mannen wat extra ge-
AMSTERDAM - "Twintig percent
van de mensen heeft tijdens een
vliegreis last van min of meer ernsti
ge klachten door angst. Bij nog eens
tien percent is die angst zo groot dat
men in het geheel afziet van vlie
gen", aldus de Amsterdamse hoog
leraar in de psychiatrie, prof. dr. R.
van Dyck, (hoorbaar van Belgische
afkomst).
De angst dat het vliegtuig zal
neerstorten, het angstige gevoel in
het vliegtuig opgesloten te zitten en
hoogtevrees noemt Van Dyck de
belangrijkste aspecten die mensen
vliegangst bezorgen. Daarnaast spe
len ook de angst zijn of haar zelfbe
heersing te verliezen, missèlijk te
worden of in paniek te raken een rol
bij het ontstaan van vliegangst.
"In de meeste gevallen is die
angst niet terug te voeren op een
traumatische ervaring die met het
vliegen te maken heeft, zoals bij
voorbeeld het verlies van een be
kende door een vliegongeluk.
Vliegangst is een onberedeneerde,
fobische angst. Ook bij mensen die
al gevlogen hebben, kan het voor
komen". zegt hij. Vliegangst be
zorgt mensen hartkloppingen, een
versnelde ademhaling, zij krijgen
het benauwd, gaan zwéten en be
ven, en worden duizelig.
Maar er is wel degelijk iets aan
vliegangst te doen. "Vooral het ma
ken van éen of meer proefvluchten
is een zeer werkzaam middel om
mensen over hun vliegangst heen te
helpen", zegt de Amsterdamse
hoogleraar, die op de Valeriuskli-
niek een 'angstpoli' heeft.
"Maar met alléén een proefvlucht
kom je er toch niet. Mensen mqt
vliegangst moet ook geleerd wor
den zich te ontspannen. De oefenin
gen die wij ze meegeven, lijken nog
het meest op meditatie, op een soort
zelfhypnose. Daarnaast proberen
wij ook om deze mensen te leren in
zien dat hun angsten onredelijk, ir
rationeel zijn".
Voorbeeld
Van Dypk: "Ik zal u eert voorbeeld
geven. Mensen met vliegangst krij
gen het direct al Spaans benauwd
wanneer het vliegtuig in een turbu
lentie terecht komt. Wij proberen
deze mensen duidelijk te maken dat
wat met een vliegtuig in turbulent
weer gebeurt, te vergelijken is met
wanneer een bus over een hobbeli
ge weg rijdt".
Niet alleen 'gewone' passagiers
blijken last van vliegangst te heb
ben. Ook onder piloten komt het
voor. Gegevens wijzen erop dat zo'n
drie percent van de piloten hun
vliegbrevet verliest als gevolg van
vliegangst. Maar bij hen zijn het
veel vaker traumatische gebeurte
nissen die met het vliegen te maken
hebben, die een 'verborgen' angst
tot echte vliegangst maken.
Ook piloten kunnen worden be
handeld om van hun vliegangst af te
komen. Via een intensieve therapie
waarin hen onder meer wordt ge
leerd zich te ontspannen en om te
gaan met angstverwekkende situa
ties. gevolgd door een intensieve
begeleiding, blijkt dat dertig per
cent van de piloten zijn werk weer
geheel en nog eens dertig percent
zijn werk weer gedeeltelijk kan her
vatten.
Passagiers kunnen hoop putten
uit de resultaten van behandelin
gen: zestig percent van hen kan ook
op langere termijn van zijn
vliegangst worden afgeholpen. Wie
die veertig percent is bij wie het
angstzweet blijft uitbreken wan
neer een vliegreis voor de deur
staat, weet Van Dyck niet: "Daar is
nog geen onderzoek naar gedaan".
HENK HELLEMA
Een tijdopname van het Amerikaanse ruimteveer Atlantis, zoals het jongstleden 28 februari,
langs de nachtelijke hemel scheerde. De shuttle vervoerde een militaire satelliet en had vijfbema
boord.
AMSTERDAM (ANP) - Wie
mocht denken dat de mens het
enige wezen op deze aardbol is
dat is gezegend met de gave van
de taal zal zijn inzichten moeten
herzien. Althans, als het aan de
psycholoog G.M.J. Raijmakers
(72) ligt. die op 8 maart promo
veert op het proefschrift 'Het ont
staan van spraak en taal bij de pri
maten'.
Volgens Raijmakers zijn de
anatomische en taalkundige ver
schillen tussen mens en chimpan
see slechts gradueel van aard. Er
is geen wezenlijke kloof tussen de
taal van de mens en de communi
catieve geluiden van andere ge
wervelde dieren. Alleen is de
menselijke taal wat verfijnder, al
dus de conclusie van de promo
vendus.
Geluiden als loeien, piepen en
brullen zijn wel degelijk voorlo
pers van de menselijke taal.
meent hij. De mens ligt nog wel
wat voor op de aap: "Tijdens de
evolutie treedt verfijning op van
communicatieve geluiden". Maar
de ook bij apen aanwezige herse
nen. keel en mond maken een
verdere ontwikkeling van hun
spraak mogelijk.
Wanneer een chimpansee plas
tic tekens of een toetsenbord ter
beschikking krijgt komen de slui
merende taalvermogens tot le
ven. heeft Raijmakers ontdekt.
De chimpansees kunnen daar
mee met elkaar en met mensen
converseren. Zij kunnen deze te
kens gebruiken als symbolen,
zoals ook de woordklanken van
alle menselijke talen symbolen
zijn voor de voorwerpen of han
delingen die men wil aanduiden.
De dwergchimpansee blijkt zelfs
zonder speciale training vele
woorden van de menselijke taal te
kunnen begrijpen.
In alle klimaatmodellen
puter het broeikaseffect, met een al dan niet dra
matische klimaatverandering en zeespiegelrij
zing wordt voorgerekend, worden twee feiten
als vaststaand aangenomen. Ten eerste dat de
gemiddelde temperatuur op aarde sinds 1880
met een halve graad Celsius is gestegen. Ten
tweede dat het gehalte aan kooldioxyde in de at
mosfeer voor de Industriële Revolutie 0.028 per
cent bedroeg en door die revolutie is gestegen
tot 0.0348 percent. Die twee feiten met elkaar in
verband gebracht en gecombineerd met de ver
wachting dat bij voortgaande industrialisatie
het kooldioxydegehalte zal zijn verdubbeld in
2050, leidt tot de dreigende voorspellingen over
het toekomstige klimaat.
Dat die voorspellingen hoogst onzeker zijn,
wordt niet bestreden. Maar hoe hard zijn eigen
lijk die twee als vaststaand aangenomen feiten?
Kijken we naar de temperatuur, dan zien we dat
sinds ongeveer 1880 op heel veel plaatsen ter
wereld regelmatig de temperatuur is gemeten.
Betrekkelijk veel van die meetgegevens zijn be
waard gebleven. De computer rekent er moeite
loos
uit.
i gemiddelde temperatuurstijging i
echter een probleem. De punten waarop
vroeger werd gemeten liggen niet keurig gelijk
matig verdeeld over de aarde. Bovendien lagen
weerstations (bijvoorbeeld op vliegvelden)
vroeger aan de rand van steden en inmiddels
midden in verstedelijkte gebieden met veel as
falt. beton en daken. In zulke gebieden is het en
kele graden warnier. De oude meetgegevens
corrigeren met een factor voor de mate van ver
stedelijking in de tijd, maakt het allemaal nog
meer tot een gok.
Ook in het scherp bekritiseerde rapport van
het Amerikaanse Marshall Institute, waarin de
broeikastheorie en de voorspellende klimaat
modellen te onzeker heten om er enig beleid op
te baseren, wordt nog uitgegaan van die halve
graad temperatuurstijging. Een van de opstel
lers van dat invloedrijke rapport, William A.
Nierenberg van het Scripps Institution of Ocea
nography, heeft daar blijkens een ingezonden
brief in 'Science' nu spijt van. "Na de laatste ver
gadering van de Climate Diagnostic Workshop
te hebben bijgewoond, ben ik er zeker van dat
wicht bij de uitwerking
quète. In beide gevallen kun je nau
welijks meer spreken van echte
nauwkeurigheid.
Andeweg: "De steekproef moet
afspiegeling zijn van het pu
bliek. De meeste marktonderzoeks
bureaus richten zich op huishou
dens. Dan maakt het niet uit of de
man dan wel de vrouw wordt geïn
terviewd. Bij politieke enquêtes ligt
het natuurlijk anders".
Een heel bepalend onderdeel van
de enquête is natuurlijk de vraag
stelling. Andeweg noemt het voor
beeld van de opiniepeiling rond de
Vrouwenpartij. De vraag luidde
daar: 'Zou u wel op een Vrouwen
partij willen stemmen?' De uit
komst was spectaculair -18 procent
- en haalde alle media breeduit. Na
de verkiezingen is er nooit meer iets
van de Vrouwenpartij gehoord. De
fout zat hem volgens Andeweg in de
vraagstelling. Hadden de enquê
teurs de andere ongeveer dertig par
tijen naast de Vrouwenpartij gelegd
en gevraagd een keuze te maken,
dan was de uitslag heel anders ge
weest.
Daarnaast moeten enquêteurs re
kening houden met het feit dat
mensen geneigd zijn de enquêteur
tevreden te stellen. Enquêteurs
denken dat mensen altijd een me
ning hebben. Andeweg: "Onlangs
was er een onderzoek naar de be
kendheid van ministers, daarop
was ook de naam de schrijver Guè-
pin vermeld. Natuurlijk kenden de
mensen die 'minister'. Waarmee ik
maar wil zeggen, dat de vraag altijd
zo moet zijn dat mensen de kans
krijgen te zeggen: ik weet het niet".
Stellingen
De invoering van het 100/120
kilometer regime op auto
snelwegen stemt somber
over het vermogen van de
(Nederlandse) overheid te le
ren uit ervaring.
(Politie en sociale controle, A. Ca
chet)
Het bedenken van stellingen
is niet alleen het leukste on
derdeel van het promoveren
maar ook het minst kostbare:
het vergt uren in plaats van
jaren.
(Politie en sociale controle, A. Ca
chet)
Veroudering is een jonge en
veelbelovende tak van de
wetenschap.
(On the Dynamics of Spin Glas
ses, G.J.M. Koper)
Gegeven de grote sommen
geld die worden uitgetrokken
voor de bijscholing en trai
ning van gemeentelijke top
ambtenaren, is het bevreem
dend dat aan bijscholing en
training van wethouders
(nog) nauwelijks aandacht
wordt besteed.
(Afspiegeling en afspraak, P W.
Tops)
de meeste klimatologen geloven dat er de
laatste honderd jaar geen temperatuurstijging
van enige betekenis is geweest", schrijft hij.
De toename van het gehalte aan kooldioxyde
is beter gemeten, maar laat geen klimaatvoor
spelling toe. Analyse van in gletscherijs op
Groenland en Antarctica ingevroren, goed te da
teren oude luchtbellen, geeft aanleiding tot het
vermoeden dat zonder menselijke activiteit het
gehalte aan kooldioxyde 0,028 percent zou zijn.
De laatste dertig jaar is de toename van dat ge
halte (van 0,0315 tot 0,0348 percent) nauwkeurig
gemeten door de chemicus Charles D. Keeling
op een meetstation op de helling van de vulkaan
Mauno Loa op Hawaii. Hoe de aardse systemen
op die toename reageren blijft echter onduide
lijk.
IJsmonsters wijzen immers ook uit dat het
methaangehalte in de atmosfeer de laatste twee
honderd jaar is verdrievoudigd. En methaan ab
sorbeert twintig maal meer warmte dan kooldi
oxyde. Het zou dus volgens de klimaatmodellen
nu veel warmer moeten zijn dan het is.
KEES WIESE
De helft van alle wijting-embryo's,
onderzocht in de afgelopen driejaar
en tussen de 5 en 20 procent embry
o's van tong, kabeljauw, bot en
schol waren ernstig misvormd. Dat
melden wetenschappers van het Fe
derale Onderzoeksinstituut voor
Vissery in Cuxhaven. De afwijkin
gen komen het meest voor in de
Duitse Bocht, waar het afval van ti
tanium dioxide produktie de laatste
twinig jaar is gedumpt.
De onderzoekers stellen niet te
weten wat het aantal misvormingen
in de voorgaande jaren is geweest,
maar omdat de meeste aangetaste
embryo's chromosone abnormali
teiten vertonen ligt chemische ver
ontreiniging als oorzaak voor de
hand.
Zij vermoeden in het bijzonder
dat chloride-stoffen uit pesticiden,
die opgeslagen zijn in het vet en de
lever van vissen, doorgegeven
wordt in ontwikkelende eieren en
sperma. Volgens de wetenschap
pers is nog niet te voorspellen wat
de daling van de visreproduktie zal
betekenen voor de stabiliteit van de
visstand in de Noordzee. Ze zien
nog geen onmiddellijke instorting
van de betrokken vispopulaties,
omdat de soorten buiten de meest
verontreinigde delen van de Noord
zee paaien.
Ze waarschuwen echter dat de ge
vonden gegevens een nieuwe aan
wijzing zijn voor overmatige vervui
ling van sommige delen van de
Noordzee.
Alhoewel het begrip biotechnologie
ruim de helft van de Nederlanders
bekend in de oren klinkt, is slechts
een kwart van de bevolking zich be
wust welke produkten met behulp
van biotechnologie worden ge
maakt.
Deze conclusies trekt het insti
tuut voor Consumentenonderzoek
(Swoka), dat recent een onderzoek
heeft uitgevoerd onder 1729 Neder
landers. Voor de organisatoren van
het symposium 'From clone to Cli
nic' (Van kloon tot kliniek) een brug
te slaan tussen de fundamentele
biotechnologie en langs biotechno-
logische weg verkregen produkten.
Het symposium heeft plaats v,an
19 tot 22 maart in de Amsterdamse
RAI. Aan de orde komen onder an
dere: de registratie, toxicologische
aspecten, problemen met het testen
en de ervaringen met de zes produk
ten die nu op de markt zijn. Tevens
komen op het symposium de thera
peutische mogelijkheden aan de or
de die door middel van recombi
nant DNA-technieken zijn bereid.
Laserlaboratorium
Vrije Universiteit
AMSTERDAM (ANP) - De Vrije
Universiteit in Amsterdam krijgt
binnenkort een laserlaboratorium.
Het wordt opgezet door de hoogle
raar fysische chemie, prof. dr. S
Stolte en de atoomfysicus, prof. dr.
W. Hogervorst. De bedoeling .van
het laboratorium is vooral dat doel
matiger gebruik wordt gemaakt van
peperdure laserapparatuur. "Als je
de apparatuur deelt met andere on
derzoekers, maak je er veel efficiën
ter gebruik van", aldus Hogervorst.
Er moeten zowel fysici, chemici
als biofysici in het laboratorium
gaan werken. Het zou het grootste
laboratorium in zijn soort in Neder
land worden.
