QEKEM
Coornhert niet in een hokje te plaatsen
Onder Oranjegezind plebs
en winderige democraten
V
Doorjakkeren en een
hamburger bestellen
Intellectuelen in hun duivelse krochten
GEEFZE
EEN BEETJE
HOOP
HELPONS
HELPEN
COORNHERT
Dwars maar recht
INFORMATIEF
"Beste man. je bent een enorme Franse troepen, die ook hier de ver-
Cliff'. Weinig politici zullen zich beelding aan de macht wilden bren-
door deze uitroep beledigd voelen, gen. Daarna volgden staatsgrepen
de goede verstaander elkaar op. totdat aan het einde
kan het hard aankomen. 'Cliff staat
voor Cliff Barnes, de eeuwige looser
uit het tragi-komische tv-feuilleton
Dallas. Calvinistische ingetogen
heid zet in Nederland de toon van
de discussie, waarbij het beschaafd
peuteren in de marge van de brede
consensus tot norm lijkt verheven.
In de jaren tussen 1780 en 1800
werd het politieke debat wèl op een
ongekend hevige wijze gevoerd. De
Nederlanders kregen toen te maken
met een probleem dat zij nog niet
kenden: hoe kom je van een onge
wenst regime af? De ideeën van de
verlichting eisten overal in Europa
meer rechten voor het individu en
keerden zich tegen dogmatische en
absolutistische stelsels.
In Nederland organiseerde de
naar zelfbestuur hunkerende bur
gerij zich in de 'patriotten', die het
opnamen tegen de 'Orangisten' van
de autoritaire prins Willem V. Toen
na verloop van tijd de patriotten in
twee kampen uiteen vielen leidde
dat tot een volstrekt onoverzichte
lijke situatie. De Orangisten riepen
het leger van buurland Pruisen te
hulp. waarop de patriotten massaal
naar het revolutionaire Frankrijk
vluchtten.
Een paar jaar later kwamen de pa
triotten terug in het kielzog van
Revolutie in woorden geeft het
bloemrijke verhaal bij de beelden
van een patriot die aan de galg
wordt gebracht en door raven wordt
Kijk. kijk, ze vreten
hem de ogen uit z'n kop. ha. ze eten
lekker van die zwendelaar, die
schoft, kijk kijk, hoe de vogel vreet,
In de literatuur had de strijd duide- hi.j >s delicieuze". De man in kwestie
Gescheld
lijke sporen nagelaten. Verdacht
makingen, vulgaire praatjes, onbe
schofte aanvallen en gescheld wa
ren aan de orde van de dag. Een
nieuw verschijnsel was de systema
tische propaganda. Emotionele en
afstandelijke beschouwingen
stierf overigens pas jaren later, rus
tig i
Belletje trekken
Leiden was in die jaren een patriot-
Oranjeklanten had-
geëngageerde auteurs en scheld- den het er niet gemakkelijk,
kannonades van broodschrijvers Francq van Berkhey, lector natuur-
verschenen in een groot aantal gen- lijke historie aan de Leidse univer
siteit, beschrijft in zijn verhande
ling 'De Bataafsche menschlijkheid
opgehelderd' aan welke pesterijen
en soms regelrechte terreur hij
blootstond: nachtelijk belletje trek-
In revolutie in woorden' is daar
uit een selectie gemaakt en 'ver
taald' in hedendaags Nederlands,
'Winderige' democraten. Oranjege
zind 'plebs' en patriotten 'met hun ken e
veel te grote muil', worden op s
kelijke wijze geportretteerd door ken
i onder de drek gesmeerd
huis zijn nog de minste ongemak
hun politieke tegenstanders.
Een voorbeeld van een in de 18e
eeuw favoriet genre is de 'leesce-
dul', een lijk- of begrafenisbriefje.
Deze vorm werd gebruikt
zer te doen geloven dat ei
persoon was overleden. Zeer in
zwang was ook de 'toverlantaarn',
waarmee op kermissen rondtrek
kende lieden lichtbeelden vertoon
den van al dan niet waar gebeurde
zaken.
hij werd geconfron
teerd. Eén keer vreesde hij zelfs
voor zijn leven, toen hij door stu
denten werd aangevallen. Maar dat
waren dan ook lieden 'van het soort
de le- dat nooit afstudeerd', zoals de
gehaat schrijver fiinties opmerkt.
ERIC JAN WETERINGS
Revolutie in woorden, keuze en toe
lichting door A.J. Hanou. Uitgeverij
Querido, 12,50.
Er is geen land dat i
foor de reiziger per auto dan de Ver
enigde Staten. Grenzen zijn er niet,
dé wegen zijn prima en eten en drin-
openligt komen, ze fortuin zullen maken als
ken kunnen
automobilist hoeft alleen het
pje open te draaien worden aan
geschaft. Even later worden de on
vermijdelijke hamburger en cola
aangereikt. Gemak dient de mens.
Het is dus geen wonder dat veel
schrijvers het nuttige(n) met het
aangename combineren en hun rei
servaringen in de Verenigde Staten
te boek stellen. Met stramme benen
en een korte zucht naar avontuur
stappen ze sporadisch uit. Voor het
overige geldt: doorjakkeren. Een
bekend voorbeeld is William Least leuk. Meestal
Heat Moon met Blue Highways.
Vóór Moon pleitte (behalve zijn
naam) dat hij in ieder geval een aan
tal interessante personen bezocht.
Maar tegen Moon kan worden inge
bracht dat hij niet erg kritisch was,
of het zou moeten zijn dat hij zich
ergert aan de duizenden kilometers
prikkeldraad langs de weg.
Bill Bryson getuigt van een kriti-
filmster of rockmusicus of qui;
deelnemer of zoiets. En als het niet
loopt zoals het moet, kunnen
praatpaal de tijd nog massamoordenaar wor
den".
Het zijn vooral dit soort algeme
ne, vlotgeschreven observaties die
Het verloren continent z'n meer
waarde verschaffen, ook al doet ver
taler Jean Schalekamp daar wat af
breuk aan door Engelse namen ri
goureus in het Nederlands te verta
len. Veel minder sterk dan in z'n
kijk op Amerika in het algemeen is
Bryson in zijn beschrijving van wat
hij aan stads- en natuurschoon te
genkomt. Een stadje is leuk of niet-
niets te doen en
el iéts is te doen, zoals in
New York, gaat Bryson er in een
vloek en een zucht aan voorbij of er
gert zich aan de toegangsprijzen.
Bryson is ook bij uitstek alleen.
De enige contacten die hij anno nu
heeft met Amerikanen stammen
nog van voordat hij het land verliet.
Voor de bewoners van het conti
nent is, zeker als ze niet in een res-
zijn probeert bijvoorbeeld te achterha
len waar de gigantische sequoia
staat, waar zo weet hij nog uit z'n
auto door de
Wie denkt dat de term intellectue
len typisch is voor de 20ste eeuw, zit
er behoorlijk naast. Althans, dat be
weert de Franse historicus Jacques
le Goff in zijn boek De intellectuelen
in de Middeleeuwen, dat al 20 jaar
oud is maar onlangs in het Neder
lands is vertaald.
Hoewel hij zich niet echt be-
kommmert om een precieze defrni- h^ajfsterker', durfden'kn't.ek'Yè
geen vaste woon- of verblijfplaats
en voorzagen in hun onderhoud
door rond te trekken als zangers of
narren. De gevestigde orde sprak
hier natuurlijk schande van, want
zij deden juist veel moeite om ieder
een op zijn plaats, taak, orde en
stand te wijzen.
De goliarden onttrokken zich
de term, weet hij toch
melijk te maken dat in de 12
eeuw een bepaalde groep
op die term aanspraak mocht ma
ken. In een tijdperk waarin het
grootste deel van de mensen hun
brood met handwerk moesten ver
dienen. vielen mensen die oude
boeken gingen bestuderen en er op
vallend een eigen mening op nahiel
den al snel op.
Monnikken verichtten geestelijk
werk maar moesten ook andere Het Verstand
r'd±" De goliarden lieten zich .uitdrukte-
op de gevestigde orde.
Geestelijken, adel en boeren kregen
er flink van langs. Favoriete doel
witten waren de paus, bisschoppen
en monniken. Het was een botsing
tussen het zoeken van het heil bui
ten deze wereld en het willen verbe
teren van de echte wereld. De goli
arden waren kortom de voorlopers
van de humanisten van enkele eeu
wen later.
zich
van geschriften,
J houd van de boeken hadden
het nauwgezet kopiëren lijksleiden door hun redet het
ïruien, maar voor ae in- stan(^ ]-)jt jn tegenstelling tot de tra
ditionalisten die zich strikt hielden
de geschreven autoriteiten
elijlcs aandacht. Het was in die tijd
?lafC„ï.telrd ial b™kf.n zoals Prediker en Augustinus.
De intellectueel werkte ook
economische dan geeste
lijke waarde hadden. Le Goffs intel
lectuelen daarentegen wilden be
wust iets
gaan dan hun voorgangers.
Poel van verderf
De bekende leermeester Bernardus
van Chartres, dat in die tijd een bol
werk van intellectuelen was, zei:
'Wij zijn dwergen op de schouders
van reuzen'. Een ander centrum van
geleerdheid werd Parijs, dat voor de
een uitgroeide tot een 'bron van in
tellectueel genot" en voor de ander
iot een 'duistere duivelse krocht,
een morsige poel van verderf.
Waarmee duidelijk moge zijn dat
deze nieuwe beroepsgroep niet
door iedereen met open armen ont
vangen werd. Een diepe kloof
scheidde de traditionele geestelij
ken en de nieuwe stedelijke bewo
ners. Bernardus van Clairvaux riep
de studenten en leermeesters van
Parijs toe: 'Ontvlucht dit leefkli
maat, verlaat dit Babylon. De wou
den hebben u meer te bieden dan de
boeken'.
Bij de nieuwelingen vielen vooral
de goliarden nog eens extra op. De
dichtbundels Carmina Burana zijn
bij voorbeeld onder hun naam uit-
gegeven. Deze mannen bezaten
stad en zijn rol
scheDDen" verder schePPende ambachtsman,
scneppe veraer ..f.pl.jo 7\rV\ crpliilr aan Hp anrlp
Hij
oelde zich gelijk aan de andere ste
delingen die werkten. Zijn functie
was het bestuderen en onderwijzen
van de vrije kunsten zoals gramma
tica, retorica, de getallen, de maten
en de berekening van de loop van
de sterren. Hij had ook een werk
plaats zoals andere ambachtlieden
met instrumenten zoals zijn bureau,
boeken en schrijfgerei.
Een ander duidelijk verschil met
de traditionalisten was dat zij on
derwijs gaven: wetenschap moest
niet worden opgepot maar verbreid.
De scholen waren werkplaatsen
van waaruit de ideeën als koopwaar
verspreid moesten worden.
De dertiende eeuw was de eeuw
van de universiteiten. Intellectue
len organiseerden zich om hun be
langen te verdedigen. Binnen de
steden veroverden de universitei
ten langzamerhand een vaste
plaats. Er kwamen studieprogram
ma's, examens maar ook een nieu
we rang, die van student. In die
eeuw werden de nieuwkomers al
onderworpen aan inwijdingsritue- zfeh d*oorde
len. De jongeling moest worden
ontdaan van zijn 'boerse, om niet te
zeggen dierlijke aard'. Door de ont
groening bevrijdde de toekomstige
intellectueel volgens Le Goff zich
van zijn afkomst als boerenkinkel.
AMSTERDAM - Eén van de meest
in het oog springende boeken die dit
voorjaar in de boekhandel ver
schijnt is de biografie van Nelson
Mandela, de onlangs vrijgelaten
anti-apartheidsstrijder en leider
van het Zuidafrikaanse ANC. Het
eerste exemplaar werd gepresen
teerd tijdens de jaarlijkse informa
tiemarkt van uitgevers Vers voor de
Pers', op 19 februari in Amsterdam.
In april zal het boek in de winkel lig-
toch besluit om in de auto a
moeder die in Des Moines. low
is achtergebleven een tocht va
een paar maanden te ondernemen kindertijd—jemet
door Het verloren continentzit hij stam kunt rijden,
vol kritiek en vooroordelen.
Als gevolg daarvan levert Bry-
sons reis over de lange, soms com
pleet verlaten vlaktes van de Vere
nigde Staten, schitterend proza op.
"In een wanhopige poging te voor
komen dat ik mijn verstand verloor,
zette ik de radio aan, maar toen her
innerde ik me dat de Amerikaanse
radio bedoeld
hun verstand al verloren hebben
Of. wanneer Bryson op weg naai
Californie een lifter tegenkomt: "Ik
kwam in een land van zwervers
dromers, mislukkelingen, vagebon
gen. De biografie, geschreven door den, krankzinnigen - die gaan
Fatima Meer. wordt uitgeven door Amerika altijd
AJ&P en kost in de winkel f 32.50.
het westen. Ze
hebben allemaal dat wanhopige
idee dat, als ze eenmaal aan de kust
In het Sequoia National Park, Ca
lifornia, staat de grote boom in ieder
geval niet. Bryson scheldt wat,
maar vraagt verder niets. Even later
rijdt hij door Yosemite National
Park, op nog geen tien kilometer af
stand van de boom die hij bedoelt.
Als hij even de moeite had genomen
iemand de weg te vragen, had hij ge-
mensen die merkt dat je nog steeds dwars door
de stam kunt rijden. En ook dat de
rest van de sequoia al geruime tijd
ontbreekt omdat de boom z'n eigen
last niet meer kon dragen. Maar
Bryson jakkert alweer door en be
stelt een hamburger.
JEROEN DIRKS
Bill Bryson: Het verloren continent.
Uitgeverij Amber, 34,50.
Nieuwe uitgaven
Non-fictie
Alles het einde, G.F. Merthens. Kritische Ovc
Een geestelijke, een astronoom en een mathematicus. Intellectuelen gin-
ïn in de Middeleeuwen in tegen de gevestigde orde.
beschouwing op massacultuur. Uitg.
lans, 27,50.
Marianne, een carrière doorbroken,
Ida Vos. Dagboek van moeder van zwaar
spastisch meisje dat ondanks alle sombe
re meningen van deskundigen inmiddels
op de middelbare school zit. Uitg. Van
Wijnen, ƒ27,50.
Ik ben journalist ex professo, P.A
Daum. Verzameling van Daums Indone
sische journalistiek. Uitg. Nijgh Van
Ditmar, ƒ29.90.
Het conciliair proces, verleiding of uit
daging. A.G. Knevel (red.). Beschouwin
gen over de bezinning van de kerken op
de thema's van gerechtigheid, vrede en
de heelheid van de schepping. Uitg. Kok,
17,90.
Rouw dragen, Laura Reedijk-Boers-
ma. Praktisch boekje over het ven verken
van rouw. Uitg. Kok, 15,90.
Lang gekeken. Toch gezien. Mink van
Rijsdijk. Uitg. Kok, 13,25.
Schaakzaken. Een bundeling schaak
verhalen en -analyses van Jan Timman.
Uitgeverij Bert Bakker, 29,90
riode dat ook bioscopen waren uitgerust
met een bordje 'verboden voor joden'
Uitgeverij de Arbeiderspers, 59,90.
Kinderboeken
Buster en de regenboog,
met tekeningen van Julief
ter raakt betrokken bij tal van ontwikke
lingen. Uitg. Querido, ƒ22,90.
Gevangen in de Andes, Lyll öeccera de
Jenkins. Militairen nemen de vader van
de zeventienjarige Marta mee. Uitg.
Querido, 25,00.
De wereld van... Serie van zes geïllu
streerde boekjes voor kinderen vanaf 10
jaar met gevarieerde informatie over ver
schillende zaken. Uitg. Zwijsen, 15,95
per stuk, 84,00 per zes.
Mijn tante is een grindewal, Anne Pro
voost. Meisje maakt stranding van een
kudde grindewallen (een soort walvis)
mee op de kust van Cape Cod aan de Ver
enigde Staten. Uitg. Houtekiet, ƒ31,50.
Proza/literatuur
Het cijfer
bundel O'
Bzztóh, 25,00.
Een jaarboek 1989. Aad Nuis, Jaap
Goedegebuure en Jos Borre. Overzicht
van de Nederlandse en Vlaamse litera
tuur. Uitg. Aramith.
arne Reuter Herkansing, Alice Adams. Uitgeverij
de Wit. Bus- De Arbeiderspers, 49.40
De schandpaal, Alexander Grin. Uit
geverij De Arbeiderspers, 34,90
Verdaagd verdriet. Patrick Modiano.
Uitgeverij De Arbeiderspers, 26,90.
De Dingen, Georges Perec. Uitgeverij
De Arbeiderspers, 29,90.
1Reizen in de onderwereld, Fiona Pitt-
Kethley. Uitgeverij De Arbeiderspers,
ƒ39.90.
Het Dagboek, roman over een 'foute'
kunstenaar in de jaren '40-'45 van Adri-
aan Venema. Uitgeverij De Arbeiders
pers, 29,90.
Poëzie
Verval
Een niet onbelangrijke ontwikke
ling door de opkomst van het intel
lectuele beroep was die van het
handboek. Een boek was niet lan
ger een log luxe-object met prachti
ge versierselen, maar een makkelijk
te hanteren instrument. Le Goff zlJn
meent dat deze ontwikkeling niet
minder dan een revolutie was. In de
schaduw van universiteiten vestig
den zich boekhandelaren en talloze
kopiisten.
Het einde van de middeleeuwen
in de veertiende eeuw luidde tevens
het verval van de universiteit in.
Hongersnoden, pestepidemieën en
een ontregelde economie zorgden
voor andere tijden. Al eerder bleek
dat bepaalde leermeesters liever bij
de klasse van bezittenden dan bij de
werkenden wilden behoren. In na
volging van andere rijken begon
nen zij te speculeren en zelfs te woe
keren. Een begrijpelijk gevolg was
dat het intellectuele peil van het
universitair milieu daalde.
In de vijftiende eeuw sloten ge
leerden zich aan bij de anti-intellec
tuele stroming en waren gevoeliger
voor de mystiek. De leerstellingen
van Aristoteles werden ruw aan de
kant gezet. Wat Johannes Gerson
rector van universiteit -
schreef mag dan ook duidelijk zijn.
"Wat nut is het u de dingen
Was Coornhert katholiek of calvi
nist, libertijn of mysticus, rationa
list of spiritualist? Vierhonderd jaar
na de dood van Dirck Volckerts-
zoon Coornhert is die vraag nog
steeds niet afdoende beantwoord.
Tientallen deskundigen hebben
heen gebogen
over de persoon van Coornhert. Erg
ver zijn ze niet gekomen.Coornhert
dwars maar recht' is niet alleen de
titel van het boek dat nu over de
man verschenen is, maar ook een
van de weinige typeringen waar
over de deskundigen niet van me
ning kunnen verschillen.
Het boek is uitgebracht ter gele
genheid van de 400ste sterfdag van
Coornhert, op 18 oktober van dit
jaar. Het hele jaar door zal zijn leven
en werk op verschillende manieren
worden herdacht. Onderwerpen
er in overvloed, want Coornhert
een veelzijdig man. Hij was gra
veur, etser, dichter, auteur van to
neelstukken, notaris, hofmeester,
stadssecretaris en niet in de laatste
plaats een van de vertrouwensman
nen van de Prins van Oranje.
Het leven van Dirck Volckerts-
zoon Coornhert werd bijna volledig
bepaald door de periode waarin hij
leefde, een van de meest woelige uit
de vaderlandse geschiedenis. Hij
werd in 1522 in Amsterdam geboren
uit vermogende ouders. Zijn vader
was een welvarend lakenkoopman
en zijn moeder kwam uit een rijke
familie. Hij groeide op in een cultu
reel en intellectueel gezin en leidde
een beschermd leventje. Coornhert
was pas zestien, toen hij een reis
naar Frankrijk en Spanje maakte.
Oudere vrouw
Het eigenzinnige karakter kwam
voor het eerst tot uiting, toen. hij op
17-jarige leeftijd tegen de wens van
Parijs! z'Jn ouders trouwde met een twaalf
zijn! Jaar oudere vrouw. Coornhert ves-
deze tigde zich in Haarlem, waar hij bijna
Coornhert: dwars r
r recht.
.vereld te kennen als deze wereld
n hele leven heeft gewoond. Eerst
zelf zal vergaan. In de hel waarheen ^afr „s
gij u spoedt bestaat geen weten-
schap. Stopt dit voos gezwoeg".
MEINDERT VAN DER KAAIJ
Jacques Lc Goff: De intellectuelen
in de Middeleeuwen, Wereldbiblio
theek. 39.50.
etser,
trad na twee jaar in dienst van
de edelman Reinoud III van Brede-
rode.
Het gezin verhuisde naar het Huis
Batestein bij Vianen. waar hij ken-
maakte met de Hollandse adel.
Coornhert niet en hij keerde terug
naar Haarlem, waar hij opnieuw
graveur werd. Tegelijkertijd be
kwaamde hij zich als jurist. Ook be
gon hij in die periode met het schrij
ven van gedichten en toneelstuk
ken. Hij werd een bekend vertaler
van Latijns klassieke werken.
Coornhert werd in 1562 benoemd
tot stadssecretaris van Haarlem
Maar de frivole hofsfeer beviel kreeg in die functie veel te maken
Coornhert was van huis uit katho
liek en bleef dat ook zijn hele leven,
maar hij gruwde van de dogmati
sche leer en de onderworpenheid
aan het gezag van de paus in Rome.
Coornhert beschouwde zichzelf als
een gelovige, die trouw wilde blij
ven aan een algemeen christelijke
kerk en stond zichzelf een eigen in
terpretatie van het geloof toe.
Hij nam kennis van het protestan
tisme en las verschillende anti
roomse boeken. Hij verafschuwde
het calvinisme vanwege de leer van
de voorbeschikking, maar hij ging
met dezelfde felheid tekeer tegen
reformatorische en contra-reforma
torische stromingen, die de eigen
dogma's zo hoog stelden dat zij an
dersgelovigen verketterden en ver
volgden.
Vrije wil
Volgens Coornhert beschikt de
mens over een vrije wil en is hij in
staat om met het door God geschon
ken menselijk verstand zijn leven
op aarde te vervolmaken. De over
heid kan het geloof niet aan zijn on
derdanen opleggen, wat de Span
jaarden wel probeerden. Coornhert
koos de kant van de Prins van Oran
je, in wie hij een medestander vond
om aan de vervolging van niet-ka-
tholieken een einde te maken.
De reactie op die vervolging, de
beeldenstorm, was voor de prins
niet alleen politiek ongewenst maar
ook principieel verwerpelijk. Met
moeite slaagde Willem van Oranje
erin de landvoogdes tot concessies
te bewegen. De kettervervolgingen
werden stopgezet en in sommige
plaatsen mochten protestanten hun
eigen eredienst houden.
Coornhert trad in die periode op
als bemiddelaar. Hij zorgde ervoor
dat de protestanten in Haarlem een
noodkerk mochten bouwen buiten
met de woelige landelijke politiek, de stadsmuren, waardoor Haarlem
Het verzet van de Hollandse adel te- voor een beeldenstorm werd ge-
gen landvoogdes Margaretha van spaard. Toch werd zijn bemiddeling
Parma nam steeds grotere vormen zowel door katholieken als pro-
aan. Calvinisten werden door het testanten gewantrouwd. Voor de ze-
oerkatholieke Spaanse bewind kerheid vluchtte hij naar Keulen,
steeds vaker vervolgd en dat leidde een vergissing omdat die vlucht
tot een spontane volkswoede, de werd beschouwd als bewijs van
beeldenstorm van 1566. Dat heeft schuld. Bij terugkeer in Haarlem,
een diepe indruk op Coornhert ach- inmiddels was de hertog van Alva
tergelaten. i de nieuwe landvoogd geworden.
werd Coornhert gearresteerd en op
gesloten in de Gevangenpoort in
Den Haag.
Coornhert werd in voorlopige
vrijheid gesteld op voorwaarde dat
hij voor het onderzoek beschikbaar
bleef. Maar hij had weinig vertrou
wen in zijn proces en vluchtte op
nieuw naar Duitsland. Hij werd tot
verbanning veroordeeld en al zijn
bezittingen werden verbeurd ver
klaard. De amnestie die in 1574 door
de nieuwe landvoogd Requenses
werd verleend, gold niet voor hem.
In Duitsland kon hij niet aarden en
hij vroeg koning Filips II het ban
vonnis in te trekken. Een antwoord
heeft hij nooit gekregen.
Samenwerking
Toch kon Coornhert naar zijn va
derland terugkeren, toen de op
stand tegen de Spaanse overheer
sers een onverwacht gunstige wen
ding nam, die uiteindelijk leidde tot
de Pacificatie van Gent. Voor het
eerst leek samenwerking mogelijk
tussen protestant en katholiek in de
strijd tegen de Spanjaarden. Coorn
hert keerde terug naar Haarlem,
waar hij zijn notarispraktijk weer
oppakte.
Maar de situatie verslechterde en
dé opstandelingen leden naderlaag
na nederlaag. De geloofsvervolgin
gen keerden terug en Coornhert be
sloot, na de moord op Willem van
Oranje en de dood van Haarlems
burgemeester* Van der Laan die
Coornhert bescherming bood. een
veiliger verblijf te zoeken. Hij vond
dat in Gouda waar hij in 159Ö over
leed.
In 'Coornhert dwars maar recht'
krijgen tien deskundigen de gele
genheid alle facetten van het leven
van Coornhert te belichten. Zijn vi
sie op het geloof, zijn filosofie, zijn
relatie met de Prins, zijn rol in de
Nederlandse geschiedenis, zijn pro
za en prentkunst, het komt allemaal
uitvoerig aan de orde. Maar een af
doend antwoord op de vraag 'wie
was Coornhert' geeft ook dit boek
niet.
JOS HEYMANS
Dirck Volckertszoon Coornhert,
Dwars maar recht', 189 pagina's. Uitge
verij De Walburg Pers,/....
