Railversneller TNO bereikt hypersone snelheden
Oorlog Suriname
nu onvoorspelbaar
Cao bij Hoogovens
en wegtransport
Hoge boetes veevoederbedrijf
Mongolië heeft eerste oppositiepartij
MAANDAG 19 FEBRUARI 1990
BINNENLAND BUITENLAND
Qmvcntionecl kanon
In het Laboratorium voor
Pulsfysica TNO in Delft staat
in een verder vrijwel lege
ruimte een merkwaardig
apparaat, waarvan bij nadere
beschouwing in ieder geval
duidelijk wordt dat hier iets
met elektriciteit gebeurt. Het
bedoelde apparaat is bekend
onder verschillende namen, al
naar gelang het belang dat
mensen eraan toekennen:
Railgun, railversneller.
burg van Oslo was evenwel geen
succes. De grote lichtflitsen die ont
stonden. deden de toeschouwers de
schouwburg in paniek ontvluchten.
In de daarop volgende decennia zijn
verschillende pogingen onderno
men om het principe van het elek
tromagnetisch lanceren voor zowel
militaire als ruimtevaartdoeleinden
in-de praktijk te brengen.
Duitse inspanning
Een hoogtepunt in de activiteiten
was de Tweede Wereldoorlog. De
Duitsers hadden een laboratorium
voor dit doel gebouwd, maar ze
slaagden er niet in een bruikbaar
wapen te ontwikkelen. Na de oorlog
is dit laboratorium steen voor steen
afgebroken door de Amerikanen en
in de Verenigde Staten weer opge
bouwd.
Het onderzoek is daarna traag ge
vorderd. Een goed gecoördineerde
en systhematische actie leek nodig
om een geschikte methode te vin
den voor toepassing van het princi
pe. Een doorbraak was de uitvin
ding van de 'gepulsde homopolaire
generator' in de olie-industrie, een
speciale stroombron die in korte
tijd enorme energiepulsen kan leve
ren. Dat heeft in het begin van de ja
ren zeventig geleid tot de railver
sneller. De versneller bestaat uit
twee geleidende staven, een ener
giebron. die de korte stroompuls
aan één kant kan leveren en een ge
leidend segment dat kan bewegen.
De Lorentz-kracht opgewekt
door het magneetveld, dat bij elke
stroomstoot ontstaat, werkt naar
buiten. De kunst is die kracht te be
heersen en te benutten voor lance
ringen. Daarbij komen immense
krachten vrij, naarmate de stroom
puls sterker is. De snelheid waar
mee de bewegende geleider wordt
voortgestuwd, is rechtevenredig
met de sterkte van de stroomstoot.
Doelstellingen
Kolkert is sinds 1981 betrokken bij
het onderzoek. Een kennis van hem
leidde het programma in de VS. Dat
leiddet ertoe dat Nederland en
Westeuropa als geheel toetraden tot
het ontwikkelingsprogramma. Kol
kert, in dienst van de Hoofdgroep
Defensie Onderzoek van TNO,
bracht het onderzoek naar Neder
land. Voor het onderzoek bij TNO
gelden twee doelstellingen: Wat
kan de technologie opleveren in de
civiele sector en welke mogelijkhe
den biedt het voor defensie.
Het eerste doel heeft geleid tot het
onderzoek naar het opwekken van
zeer hoge energiepulsen. Het twee
de gaat in de richting van het lance
ren van voorwerpen en de toepas
sing van nieuwe materialen. Het op
wekken van hoge energiepulsen be
helst de opwekking, de omvorming
en het opslaan van honderden me-
»CfMKllet
Elektromagnetische
bncecrinnchting
door
Nico Hylkema
Eind vorig jaar bewogen zich door
de railversneller aluminium blokjes
met hypersone snelheid. Dat was
een van de eerste tastbare resulta
ten van een voor Nederland onge
woon onderzoek: het elektromag
netisch lanceren van projectielen.
Op een video-filmpje toont dr. Hans
Kolkert de eerder genoemde ge
beurtenis. Veel meer dan een lichte
schok door het apparaat en enkele
lichtflitsen valt er niet te zien. Des
ondanks krijgt de toeschouwer het
idee, dat hier enorme krachten aan
het werk zijn. Een indruk die Kol
kert al snel bevestigt.
Lorentz-kracht
Het idee om projectielen anders te
lanceren dan door middel van kruit
is op zich niet nieuw. Al omstreeks
de helft van de vorige eeuw rees de
gedachte om gebruik te maken van
de krachten van elektromagnetis
me, de zogenaamde Lorentz-kracht,
genoemd naar de beroemde Neder
landse natuurkundige. Het was de
Noor Kristian Birkeland die begin
deze eeuw baanbrekend werk deed.
om het toepassen van elektrische
energie voor lanceren te verwerke
lijken.
Als je door een spoel stroom laat
gaan, ontstaat een magnetisch veld
in tijd. Zet je achter die spoel een
tweede smailere, dan zuigt de eerste
deze als het ware op en kun je iets
wegschieten. Je moet er dan wel
voor zorgen dat aan het eind van de
eerste spoel geen stroom meer is,
want dan ontstaat het omgekeerde
effect. Het grote probleem is het op
wekken van de immense hoeveel
heid stroom die nodig is voor de
stroompuls, die de snelheid van de
opgezogen spoel dusdanig opvoert,
dat het wegschieten van een projec
tiel mogelijk is.
Birkeland maakte een aantal pro-
to-typen waarmee hij snelheden be
reikte van 100 meter per seconde.
Een demonstratie in de schouw
pig is de doorgang verzekerd met
gelden van TNO en uit Amerikaan
se fondsen. Ook komt er Eurpese
samenwerking op gang. TNO
draagt in vijfjaar 14 miljoen bij in
het project, terwijl de VS zorgen
voor nog eens 10 miljoen._ Kolkert
is vrij optimistisch over de voort
gang. Door de samenwerking met
de VS is er sprake van uitwisseling
van kennis en blijft Europa bij. "An
ders laatje buiten je om Japan en de
Verenigde Staten de hete kastanjes
uit het vuur halen en heb je boven
dien geen invloed meer".
Eigenlijk is onderzoek, zoals nu
door Kolkert en zijn medewerkers
wordt uitgevoerd, voor'een klein
land als Nederland te duur. Voorlo-
Guyana, waar zij verblijven als
vluchtelingen. In het oorlogsgebied
wonen ongevèer 31.000 bosnegers,
afstammelingen van ontsnapte sla
ven, en 10.000 indianen.
Kourou
Op 21 juli vorig jaar tekenden
Shankar en Brunswijk een vredes
verdrag, maar dat akkoord werd
door hét leger verworpen. De mili
tairen waren,vooral kwaad omdat
het Junglecommando op grond van
het verdrag een aantal politietaken
zou krijgen en met het leger zou
moeten samenwerken.
De beweging van Toekayana-in-
dianen werd op 1 september be
kend, toen de rebellen een veerboot
kaaptén in het westen van het land.
De groep sprak zich in een verkla
ring uit tegen het akkoord van
Kourou, tussen Shankar en Bruns
wijk, omdat het de "terroristen"
zeggenschap zou geven over het ge
bied waar de indianen wonen.
Brunswijk vroeg vervolgens om
directe besprekingen met Bouterse,
in een poging de "spraakverwar
ring" uit de weg te ruimen. De afge
lopen week maakte Bouterse be
kend dat hij het Junglecommando
had voorgesteld een omscholings
programma uit te voeren, om de re
bellen een vak te leren. In het plan
zou .ook een moment worden vast
gelegd waarop de rebellen hun wa
pens in moeten leveren. Ontwape
ning van de rebellen was steeds een
omstreden punt geweest tussen le
ger en regering.1
Een bron bij het leger zei dat het
niet waarschijnlijk is dat het weer
tot een gewapend conflict zal ko
men tussen leger en rebellen, omdat
de betrekkingen tijdens de onder
handelingen van de afgelopen
maanden sterk zijn verbeterd. Dat
werd bevestigd tijdens een telefo
nisch interview met Brunswijk, die
zei dat hij genoeg had van de ge
vechten. De rebellenleider reageer
de niet op het besluit van Bouterse
om zijn onderhandelingsmandaat
terug te geven. Bouterse heeft ge
zegd dat hij bereid blijft om een bij
drage te leveren aan het vredespro
ces, maar "we zullen eerst wat con
crete afspraken moeten maken,
want ik wil voorkomen dat ik weer
in de rug word aangevallen".
Intussen stijgt de spanning tus
sen het leger en de Verenigde Sta
ten, omdat de Amerikaanse ambas
sadeur Richard Howland de militai
ren ervan heeft beschuldigd een ne
gatieve invloed op het vredesproces
te hebben. De ambassade heeft ge
waarschuwd dat een nieuwe greep
naar de macht door het leger "om
4 welke reden dan ook en met welke
middelen dan ook, in strijd zou zijn
met de wil van het Surinaamse volk,
zoals die bij de verkiezingen van
1987 is uitgesproken."
PARAMARIBO (IPS) - De sluime
rende bush-oorlog in Suriname is
de afgelopen week een onvoorspel
bare fase ingegaan, nu legerleider
Desi Bouterse de vredesonderhan
delingen met de rebellengroepen
abrupt heeft afgebroken. Omdat hij
niet langer steun zou hebben van de
regering, gaf Bouterse zijn onder
handelingsmandaat terug aan presi
dent Ramsewak Shankar.
Zonder de totale steun van de re
gering, aldus Bouterse, kon hij het
vredesproces niet langer voortzet
ten. Bouterse maakte zijn besluit
bekend na een openlijke botsing
met Shankar over de .manier waar
op het conflict moet worden aange
pakt. Shankar had Bouterse be
schuldigd van insubordinatie, na
dat de legerleider de president er
van had beschuldigd zijn belofte
niet te zijn nagekomen dat hij ver
slag zou doen aan het parlement
over het verloop van de onderhan
delingen.
In sommige kringen wordt 'het
besluit van Bouterse gezien als een
duidelijke waarschuwing van het
leger aan het adres van de burgerre
gering. Amerikaanse diplomaten
spraken vorige week hun veront
rusting uit over mogelijk toenemen
de invloed van de militairen in Suri
name. "Wij maken ons beslist zor
gen om de omstandigheden in Suri
name en de bedreigingen tegen het
democratisch proces. Ik geloof dat
andere regeringen zich eveneens
zorgen maken," zei een hoge func
tionaris van het ministerie van bui
tenlandse zaken tegen de Miami He
rald.
In totaal zijn er vier groepen op
standelingen actief in de Surinaam
se jungle. Sinds november voeren
zij onderhandelen met het Suri
naamse leger. De belangrijkste
groep is nog altijd het Junglecom
mando van de vroegere soldaat
Ronnie Brunswijk. Verder zijn er
een groep van Toekayana indianen,
de 'Unie voor Bevrijding en Demo
cratie' en de Mandela Bosnegerbe
vrijdingsbeweging.
Bouterse is erin geslaagd de vier
groepen aan de onderhandelingsta
fel te krijgen om te praten over een
vredesregeling. Het Junglecom
mando begon zijn strijd meer dan
drie jaar geleden tegén de toen nog
militaire regering van Bouterse.
Door onderlinge ruzies is de rebel
lenbeweging uiteengevallen, waar
door de situatie nog ondoorzichti
ger geworden is. Etnische spannin
gen zijn een belangrijke oorzaak
van de frictie in Suriname.
Brunswijk is vooral actief in het
oosten van het land, waar hij enor
me schade heeft toegebracht aan de
bauxiet-industrie, ooit de kurk
waarop de Surinaamse economie
dreef. De strijd heeft 16.000 ménsen
de grens overgedreven naar Frans
Een bejaarde
Ulanbaatar
passeert het eni
ge standbeeld
van Josef Stalin
in de Mongoolse
hoofdstad. Al
een paar weken
geleden werd
een groot stand
beeld van de dic
tator verwij
derd, dit week
einde kondigde
de Mongoolse
partijleiding
aan dat Stalin
helemaal uit het
straatbeeld zal
verdwijnen. Dit
weekeinde werd
ook de eerste of
ficiële oppositie
partij opge
richt, een gevolg
van het door
dringen van de
glasnost en pe
restrojka in het
nu 69 jaar de
communistische
partij geregeer
de land. Alleen
in de Sovjetunie
is de communis
tische partij
langer aan de
macht, (foto afp)
ervoor dat meer vlees en minder vet
ontstaat. Toediening is in de EG en
Verenigde Staten echter streng ver
boden.
De zaak kwam aan het licht nadat
bij het Duitse bedrijf van Alpuro het
eveneens verboden middel Clenbu-
terol was aangetroffen. De Algeme
ne Inspectiedienst (AID) heeft toen
bij Alpuro in Uddel en bij contraét-
boeren in onder andere Schijndel
en Reusel monsters genomen waar
bij geen Clenbuterol maar Salbu-
tamol werd aangetroffen.
ZUTPHEN (ANP) - De economi
sche politierechter in Zutphen, mr.
B.J.J. Meissen, heeft veevoederbe
drijf Alpuro BV in Uddel voor het
gebruik van het verboden, groei
hormoon Salbutamol vanmorgen
veroordeeld tot boetes van driemaal
15.000 gulden. Ook moet het bedrijf
3.620.000 gulden aan de staat beta
len. Dat bedrag wordt beschouwd
als het ten onrechte genoten voor
deel.
De uitspraak wijkt iets af van de
eisen van de officier van justitie. Hij
had veertien dagen geleden een
boete van vijftigduizend gulden, be
taling van vijf miljoen gulden en
twee jaar onderbewindstelling van
het bedrijf geëist. De 64-jarige alge
meen directeur van Alpuro uit Ud
del werd veroordeeld tot betaling
van driemaal 8.000 gulden aan boe
tes, telkens te vervangen door tach
tig dagen. Tegen hem was 25.000
gulden of zes maanden geëist.
Tussen 20 maart 1989 en eind au
gustus 1989 heeft het bedrijf 550 ki
logram van het verboden groeibe-
vorderend middel Salbutamol ver
werkt in veertien ton kalvervoer.
Het-produkt, dat in lichte dosering
ook bij mensen wordt gebruikt als
geneesmiddel tegen astma, ver
sterkt de groei bij kalveren en zorgt
uit de weg gegaan. De oppositie eist
onder meer een hoger tempo in "il-
tod" en "shinurchlit", Mongools
voor glasnost en perestrojka. Ook
wil ze dat er een eind komt aan de
privileges die regerings- en partij
functionarissen genieten.
In een hal die de autoriteiten voor
het congres beschikbaar gesteld
hadden, lazen leiders van de nieuwe
partij een manifest voor waarin ze
aankondigen korte metten te ma
ken met de bureaucratie, een eind te
maken aan de buitenlandse schuld,
het systeem van centrale planning
te vervangen door een marktgerich
te economie, de lonen te verhogen
en de belastingen te verlagen en de
sociale uitkeringen aan de armen te
verhogen.
De Mongoolse staatstelevisie
bracht een rechtstreeks verslag van
de eerste twee uur van de vergade
ring en bracht haar prominent in
het nieuws. Premier Dumaagiyn
Sodnom heeft vorige week laten
doorschemeren dat de communisti
sche partij en de regering bereid
zijn tot overleg met de beweging.
De partij volgt schoorvoetend dé
hervormingen die in de Sovjetunie
in gang zijn gezet. In Ulaanbaatar
werd zaterdag door het politburo
van de communistische partij de
onttakeling aangekondigd van het
laatste standbeeld van Stalin in de
hoofdstad.
NEPAL In Nepal zijn gisteren ze
ker vier doden gevallen toen onge
regeldheden uitbraken op de eerste
dag van een campagne voor de in
voering van een meerpartijendemo-
cratie. In het kader daarvan heeft de
oppositie voor vandaag opgeroepen
tot een algemene staking. Ondanks
een golf van arrestaties en officiële
waarschuwingen gingen aanhan
gers van verboden politieke partij
en de straatop. Bij gevechten met de
politie, in Chitwan, op zo'n 150 kilo
meter van de hoofdstad Kathman-
du, vonden twee studenten en een
politieman de dood. Het vierde
slachtoffer, een agent, viel in
Hetauda, op zo'n 100 kilometer van
Kathmandu.
ULAANBAATAR (DPA/Rtr/U-
PI/AP) De democratische bewe
ging van Mongolië heeft zich giste
ren tot de eerste oppositiepartij van
het Aziatische land uitgeroepen. De
afgevaardigden naar het oprich
tingscongres van de Mongoolse De
mocratische Unie (MDU) eisten di
rect een eind aan het communisme
en het aftreden van het regerende
Politburo.
De MDU heeft sinds december
vijf demonstraties gehouden op het
belangrijkste plein van Ulaanbaat
ar, waar ze een meerpartijenstelsel,
structurele hervormingen en een
meer marktgerichte economie eiste,
maar een directe confrontatie met
de communistische regering is ze
