Klanktaal van wonderlijke schoonheid'
Residentie-Orkest brengt Diepenbrock op drie cd's
Toekomst Raad voor de Kunst verzekerd
Bij toneelgroep 'De Appel'
Heldere, maar plompe
Prinz von Homburg
DINSDAG 13 FEBRUARI 1990
DEN HAAG Er is geen land ter wereld dat zoveel aan
de export van zijn eigen componisten doet als Engeland.
Werk van Elgar, Vaughan Williams, Britten, Tippett,
Bax, Simpson en Moeran is in vele uitvoeringen op cd
verkrijgbaar. Dit al dan niet gesponsord door bedrijven
en ideëel ondersteund door de aan deze muziekvinders
gewijde trusts, die daar als paddestoelen uit de grond
rijzen.
In Nederland ligt dit precies omgekeerd. Onze muzikale
voorouders en tijdgenoten worden amper geëxporteerd.
Wat ook de reden van dit culturele
minderwaardigheidscomplex mag zijn, er lijkt nu iets
ten goede te gaan veranderen. Onlangs werd de Teleac-
cursus 'Muziek in de Nederlanden' gepresenteerd en
binnenkort ligt de eerste cd met werk van Alphons
Diepenbrock (1862-1921) in de etalage van de klassieke
vakhandel.
Het gaat om een project van in totaal drie cd's voor het
Engelse merk Chandos dat wordt gerealiseerd door het
Residentie-Orkest onder leiding van Hans Vonk. De bij
de discs gevoegde toelichtingen zijn geschreven door
prof. dr. Eduard Reeser. Hij is Diepenbrock-kenner bij
uitstek en verzorgt bovendien de lijvige uitgave van de
'Verzamelde brieven en documenten'. We praten met
Theo Muller, artistiek directeur van het Residentie-
Orkest, voor wie dit project- evenals voor Reeser- de
verwezenlijking van een jongensdroom betekent.
"Ik heb natuurlijk eerst geprobeerd
om de grootste maaschappijen te in
teresseren. Maar dat lukte niet om
dat men drie cd's te veel vond. Toch
is dit nodig om de luisteraar een re
presentatief beeld van Diepenb-
rocks componeren te bieden. Chan-
dos heeft als belangrijk voordeel
dat zij in beginsel gefascineerd is
door minder bekend repertoire:
Bax, Finzi, Stanford, Moeran. Ik
heb partituren en bandjes opge
stuurd naar de producer van Chan
dos, Brian Couzens, en de reactie
was meteen: 'Excellent music'.
Daarbij: Chandos neemt voortreffe
lijk op en heeft ook nog eens een op
timale wereldwijde distributie".
Door
Maarten Brandt
Hoe zou je Diepenbrocks muziek
willen plaatsen
"Evenals bij voorbeeld Bax in En-
Twee thema's
in Mozartweek
ZEIST (GPD) - De Mozartweek
Zeist heeft dit jaar de thema's 'Mo
zart en de vrijmetselarij' en 'Mozart
en de componist Johann Christian
Bach'. Voor het eerst in het vierjarig
bestaan van de week gaat de organi
serende stichting Nederlandse Mo
zartweek Zeist samenwerken met
de NOS. Het eerste concert wordt
zaterdag 12 mei gegeven, het slot-
concert is op 20 mei.
In totaal omvat de Mozartweek
dertien concerten, vijf lezingen en
een expositie,.die evenals voorgaan
de jaren worden gehouden in diver
se kerken en zalen in Zeist, waaron
der Slot Zeist.
Het programma staat inmiddels
al vast. De Zweedse dirigent Arnold
Östman leidt op 12 mei het Ra'dio
Kamer Orkest. Op 13 mei is er een
concert met vrijmetselaarsmuziek
door solisten, het Nederlands Ma
drigaalkoor en kamerorkest Ma-
drigalesco onder leiding van Henk
Briër.
In de andere concerten zijn onder
anderen te beluisteren: Ronald
Brautigam, het Amati Kwintet uit
Zürich, het Boedapester Blazersen
semble, het Lafayette Kwartet uit
de Verenigde Staten, Het Neder
lands Mozart Trio en the City of Ox
ford Choir.
De expositie is gewijd aan Mozart
en dé vrijmetselarij. Hiervoor werkt
de stichting nauw samen met de
Utrechtse Loge Johapnes. Ook wor
den twee van de vijf lezingfen door
vrijmetselaren verzorgd. De lezin
gen hebben plaats onder auspiciën
van de Instituten voor Muziekwe
tenschap te Nijmegen en Utrecht.
geland of Zemlinsky in Oostenrijk
was Diepenbrock een typische
overgangsfiguur met heel sterke
kanten. Veel van zijn stukken doen
niet onder voor eerdergenoemde
componisten. Hij heeft zich zowel
in het vaarwater van Wagner en Ri
chard. Strauss als dat van Debussy
bewogen maar daarbinnen toch een
persoonlijke klank weten te ont
wikkelen. Overigens, die Strauss-
invloed is wel wat overschat. Dat
'De Vogels' citaten uit 'Der Rosen-
kavalier' zou bevatten, is onzin.
Toen Diepenbrock dit werk
schreef, had hij die partituur nog
nooit gezien".
Mahler
"Veel interessanter is, dat Diepenb
rock met zijn symfonische liederen-
waarbij de rol van het orkest even
belangrijk is als die van een zang-
stem- Mahler duidelijk vooruit was.
De eerste 'Hymne an die Nacht' ont
stond geruime tijd vóór 'Das Lied
von der Erde'. Mahler schreef trou
wens niet voor niets enthousiast
Vanuit Amsterdam aan zijn vrouw
dat hij zeer geboeid was door Die
penbrock".
Wat komt er op de cd's te staan?
"De eerste cd is gewijd aan de to
neelmuziek: ouverture 'De Vogels,
de vijfdelige suite uit 'Marsyas', de
vierdelige suite uit'Elektra' plus als
extraatje de 'Hymne' voor viool en
orkest. De volgende cd bevat de
symphonische liederen Tm grossen
Schweigen' (bariton en orkest), de
beide 'Hymnen an die Nacht' (so
praan, resp. mezzo-sopraan en or
kest), 'Die Nacht' (mezzo-sopraan
Theo Muller -."Diepenbrock was Mahler ver vooruit
en orkest) en 'Wenige Wissen'. Van
laatstgenoemd lied bestaan twee
versies. We geven terwille van de di
versiteit de voorkeur aan die voor
tenor bóven die voor sopraan.
"Op de derde cd worden het 'Te
Deum' en de 'Missa in die festo' op
genomen. Voor de Mis gebruiken
we de door Hendrik Andriessen vol
tooide versie, die berust op een be
werking van Diepenbrock zelf voor
gemengd koor en mannenkoor,
waarvan hij echter slechts twee de
len gereed kreeg. Andriessen heeft
het stuk in deze geest voltooid. De
Het valt op, dat je niet naar volle
digheid hebt gestreefd. Zowel van
'De Vogels' als van 'Marsyas' be
staat er meer muziek. Bovendien is
'Lydische Nacht' niet opgenomen.
"Ik meen dat je de componist met
die volledigheid geen goede dienst
zou bewijzen. Niemand haalt het
toch in zijn hoofd om de complete
toneelmuziek van Nielsen uit te
brengen, waarbij er in het Deens
doorheen wordt gekletst. 'Lydische
Nacht' is een lied van niet minder
dan vierentwintig minuten. In zijn
oorspronkelijke vorm gaat aan het
eigenlijke lied een orkestinleiding
van twaalf minuten vooraf, waarbij
er gelijktijdig wordt gedeclameerd.
En dat dan niet in mooi Nederlands,
maar in die vreselijke ulevellenver-
zen van Balthazar Verhagen".
Subtiel
"Nu weet je misschien dat Reeser
ooit heeft geprobeerd om dit pro
bleem op te lossen door 'Lydische
Nacht' te herschrijven tot een sym
fonisch gedicht van zestien minu
ten. Ook dit bevredigt toch niet.
Vandaar dat ik aan Reeser heb ge
vraagd of hij eens zou willen over
wegen om de eerste twaalf minuten
in te korten en om te vormen tot een
soort instrumentaal voorspel, zodat
de zanger dus alleen als zanger fun
geert. Want eerlijk is eerlijk: het is
zeer fraaie muziek en als zodanig
wel geschikt om eens te worden op
genomen".
"Zijn klanktaal is subtiel. Hij be
dient zich vaak van weelderige
kleuren. Alleen moet je oppassen
dat het tijdgebonden karakter van
deze muziek niet teveel de over
hand krijgt. In sommige liederen,
zoals bij voorbeeld in de 'Hymne an
die Nacht' nr 1, loop je het gevaar
dat de zaak iets bidprenterigs krijgt.
Daarom hebben we gezocht naar
een sopraan met een niet al te engel
achtig geluid, die ook een beetje
dramatiek in haar stem heeft. Dat
werd Charlotte Margiono.
"Dan de 'Hymne' voor viool en or
kest, die in eerste instantie is ge
componeerd voor viool en piano en
op haar beurt geïnspireerd door een
bruiloftslied. Natuurlijk, het werk
draagt duidelijk de sporen van zijn
tijd, doet af en toe aan Franck den
ken, maar is toch heel violistisch ge
schreven. Alweer: als je zo'n stuk te
schmierend speelt, komt de werke
lijke kwaliteit ervan onvoldoende
uit de verf. Gelukkig is Emmy Ver-
hey iemand die dat precies aanvoelt
en juist heel puur en ongekunsteld
te werk gaat".
Tempo
DEN HAAG (ANP) - De Raad voor de Kunst
blijft in ere. Dit heeft minister d'Ancona van het
ministerie van cultuur (WVC) maandag in de
Tweede Kamer laten weten bij de behandeling
van de begroting voor kunst en cultuur.
Het verbinden van politiek en kunst is vol
gens de minister een hachelijke zaak. De tradi
tionele rolverdeling tussen enerzijds de minis
ter en anderzijds de artistiek inhoudelijk advi
seur is en blijft het fundament waarop ons
kunstbeleid rust. Er moet wel ruimte zijn voor
discussie over die kwaliteit, ook in het parle
ment, aldus d'Ancona..
Van verschillende kanten was om haar stand-
.punt ten opzichte van de Raad voor de Kunst ge
vraagd. In antwoord hierop liet de minister we
ten het functioneren van het adviesorgaan ter
discussie te willen stellen. Taken, samenstelling
en werkwijze van de Raad voor de Kunst dienen
nader onder de loep te worden genomen. Daar
bij moet ook de structuur van de fondsen voor
onderscheiden kunstuitingen worden betrok
ken.
In haar beleid wil d'Ancona voorrang geven
aan de kwaliteit van het cultuurbehoud en aan
de cultuurparticipatie. De Kamerleden stem
den er mee in dat de extra middelen voor cul
tuur voor het overgrote deel worden besteed om
de zorgwekkende achterstand in te lopen, die is
ontstaan bij conservering en restauratie van ons
cultureel erfgoed. Dit wordt wel gekoppeld aan
zorgvuldige selectie. Verder wordt de zoge
naamde publieksfunctie van de musea ver
sterkt.
Over de deelneming aan cultuur merkte d'An
cona onder meer op, wat verder te willen kijken
dan het gesubsidieerde cultuuraanbod in offi
cieel geregistreerde accommodaties. Ze noem
de grammofoonplaat, cd, radio, televisie, video,
bioscoopfilm, kunstzinnige vorming en vormen
van amateuristische kunstbeoefening. Ze ziet
daar nog plaats voor bijstellingen, intensivering
en meer samenhang en samenwerking ook tus
sen verschillende disciplines.
Sprekend over cultuur en Europese integratie
wees de minister de Kamerleden erop dat niet
slechts moet worden gestreefd naar uitbreiding
van het EG-verdrag met een culturele paragraaf.
Ook dient te worden uitgezocht hoe binnen de
gestelde regels nog mogelijkheden zijn voor de
culturele sector. Een meerderheid van de Ka
merleden achtte dit tweede spoor voorshands
gevaarlijk.
dan ook in z'n partituren zelden
aantreffen.
Hij ging er vanuit, dat een musi
cus in hart en nieren dat vanzelf wel
aanvoelde. In zekere zin had hij
daarin geen ongelijk, ook al was hij
iets te optimistisch. Maar stel je in
derdaad maar eens voor, dat je in
het 'Te Deum' al die verlangzamin
gen zou opvolgen zónder op het
juiste moment het 'a tempo' aan te
voelen. Dan staat de muziek uitein
delijk geheel stil".
Wat is naar jouw mening het
unieke in Diepenbrocks muziek
"De tegenstrijdigheid. Kijk, Die
penbrock was rooms-katholiek en
een gedegen klassicus. Aan de an
dere kant was hij ook een mens van
vlees en bloed. Die twee zaken strij
den in zijn muziek om het voorste
gelid. Het 'Marsyas'- gegeven is wat
de laatste betreft eigenlijk een pa
rallel met Diepenbrocks eigen le
ven: een Satyr- een god uit de
Griekse mythologie, begiftigd met
aardse neigingen- die de strijd
moest aanbinden met de God der
Muzen, Apollo. Kort en goed, dat
aardse- het sensuele en zelfs eroti
sche incluis- was Diepenbrock al
lerminst vreemd, alhoewel je merkt
dat hij dit tracht te onderdrukken.
Het resultaat is een geheimzinnige,
soms bijna opgewonden klanktaal
van een wonderlijke schoonheid.
Een muziek, die regelmatig vervuld
is van een intense melancholie. Ja,
dat is Diepenbrock ten voeten uit".
"De eerst versie van de Vioolhymne
is voor de concertmeester van het
toenmalige Concertgebouworkest,
Louis Zimmerman, gemaakt. Hij
heeft het geheel ingrijpend onder
handen genomen. Zo zijn er talrijke
detailverschillen tussen Zimmer-
mans en Diepenbrocks versie. Dat
komt niet alleen in de voordrachts
tekens, maar ook soms in de noten
tot uitdrukking. Interessant is nu,
dat de componist zelf uiterst spaar
zaam was met de voordrachtste
kens, die de kleine tempofluctaties
betreffen. Voor Diepenbrock was
flexibiliteit- alle vertragingen en
vrijheden in temdo inbegrepen- iets
vanzelfsprekends. Een aanduiding
als 'a tempo' (letterlijk: 'terug naar
het oorspronkelijke tempo') zul je
Voorstelling: Prinz Friederich von Homburg
van Heinrich von Kleist. Groep: De Appel.
Regie en bewerking: Jaroslav Chundela.
Met: o.a. Eric Schneider (de keurvorst), Aus
Greidanus (de prins) en Christine Ewert,
Aafke Bruining. Luk van Mello en Eric van
Ingen. Gezien: première 9 febr., Appelthea
ter, Scheveningen. Te zien: t.m. 1 april Ap
peltheater, daarna o.a. in Leiden (4 apr.),
Utrecht (5 apr.) en Haarlem (6 apr.)
DEN HAAG (GPD) - Het toneel
stuk Prinz Friederich von Hom
burg, zo leerden we op school, is
een hoogtepunt in de Duitse ro
mantiek in het algemeen en dat
van Heinrich von Kleist (1777-
1811) in het bijzonder. Een heuse
klassieker dus, maar dan wel een
die het Nederlandse toneel altijd
opmerkelijk links heeft laten lig
gen.
Werd er hier sporadisch een
stuk van de op jonge leeftijd door
zelfdoding omgekomen auteur
op het repertoire gezet, dan viel
de keuze altijd op het dartele
Amphitryon, het dichtelijke Pen-
thesilea of het sprookjesachtige
Katchen von Heilbronn. Naar het
schijnt is Toneelgroep De Appel
zelfs het eerste Nederlandse ge
zelschap dat het met Prinz Frie
derich von Homburg heeft aange
durfd. Inderdaad blijkt het om
een puntgave dramatisch uitwer
king te gaan van een typisch ro
mantische vraagstelling: Smoren
wij de stem van het hart niet al te
veel in het omhulsel van het ver
stand?
Von Kleist laat zijn titelfiguur
letterlijk in de ban van een droom
raken. Een droom die de jonge
prins verliefde levenslust ver
schaft en titanenmoed geeft,
maar die hem ook ernstig in con
flict brengt met zijn militaire su
perieur en tweede vader, de keur
vorst van Brandenburg. Want ook
al groeide Von Homburg tot de
held van de slag bij Fehrbellin uit,
het blijft voor de keurvorst onver
teerbaar dat hij in de hitte van de
strijd een dienstbevel heeft gene
geerd.
Bevel blijft bevel. Toch tekent
Von Kleist de keurvorst niet als
een domme en blinde bewaker
van de 'Kadaver—discziplin',
daarvoor is zijn tekst te intelli
gent, te principieel en vooral ook
met te veel menselijke twijfels ge
schreven. En zo ongelijk kun je
hem ook weer niet geven. Uit de
fases naar de volwassenheid die
Von Kleist zijn titelfiguur laat
doorlopen, blijkt dat de prins in
derdaad eerder overmoedig dan
werkelijk heldhaftig was.
Gevoel versus verstand. Dat is
iets van alle tijden en toch valt het
te begrijpen waarom Nederland
se theatermakers altijd met een
boogje om dit stuk hebben heen
gelopen. Het is namelijk nogal
Duits. Meer nog dan bij de ov
ge stukken van Von Kleist wordt
het thema uitgewerkt als een c
delijke reactie op het Pruisische
militarisme van die dagen. Dat is
een cultuur die wij niet kennen,
en zover die wel kennen hebben
we er geen behoefte aan om daar
nog aan herinnerd te worden. Be
grippen als vaderlandsliefde, hel
dendom en krijgstucht marche
ren nadrukkelijk door de tekst
heen.
De Appel vroeg voor de regie
en bewerking een Van Kleist
specialist, de in Zwitserland
woonachtige Tsjech Jaroslav
Chundela. Bij eerdere opvoerin
gen, zo vertelde hij in een inter
view, benaderde hij het stuk
steeds vanuit het trauma gevoel
dat het leven in een totalitaire
Oosteuropese staat met zich mee
brengt. Dat lijkt inderdaad een
betekenisvolle actuele invals
hoek, ook voor ons Nederlanders,
maar in zekere zin helaas voor
Chundela: dezelfde actualiteit in
het Oostblok heeft die politieke
angel inmiddels danig afge
stompt.
Nu zie je een regie die met zijn
sombere toneelbeeld en zijn i
listische Statsi—uniformen de
onderdrukkende sfeer van i
gevangenis probeert op te i
pen, maar die dat tegelijk ook
weer ontkracht met een acteren
waarbij plaats is voor kleine rela
tiverende grapjes. Toegankelijk
is het stuk wel gemaakt. De ont
wikkelingen worden overzichte
lijk getoond. Wat een personage
bij het uitspreken van een bepaal
de passage voelt, krijgt steeds
zonneklare illustratie. De acteurs
schuwen, zoals meestal bij De Ap
pel, het grote gebaar, en de forse
stemverheffing niet.
Dat Von Kleists taalgebruik
heel wat muzikaler kan klinken,
dan in deze voorstelling het geval
is, bewees dezelfde groep twee
seizoenen terug toen Hans Croi-
set daar de regie van Von Kleists
Amphytrion deed. Als kamermu
ziek van Mozart harmonieerden
en contrasteerden de stemmen
met elkaar. Dat was een genot
voor het oor. Bij Chundela is het
meer een fanfare die voorbij
trekt: een ratelend leggen
klemtonen, zonder veel variëteit
en subtiliteit. Maar nogmaals:
toegankelijk is de tekst wel ge
maakt. De Appel heeft me over
tuigd, dat een prachtige opvoe
ring van dit bijna door het Neder
landse toneel vergeten stuk tot de
mogelijkheden moet behoren.
ERIC v.d. VELDEN
'Hartzeer'
Monique van de Ven en Thorn Hof
fman zijn twee van de acteurs in
de tragi-komedie 'Hartzeer' die
vanavond, zaterdag en maandag
in de Leidse Schouwburg te zien
is. Beth Henley schreef dit stuk,
dat in 1980 op Broadway in pre
mière ging en gaat over het leven
van drie zusters. Bij een toevalli
ge ontmoeting blijkt dat hun le
vens niet verlopen zoals zij zou
den willen. Dit geeft echter meer
aanleiding tot hilariteit dan tot
somberheid.
Spookhuis
De liefde tussen Dirk en Danny
die samen een spookhuis op de
kermis exploiteren staat centraal
in de familievoorstelling 'Hemel
Lief van Theater Terra. Het
spookhuis moet vernieuwd wor
den want de bezoekers blijven
weg. Dan gaat Dirk dood maar
hij moet terugkomen om nog iets
af te maken. De voorstelling
woensdag in de Leidse Schouw
burg begint om 14.30 uur en is
voor iedereen vanaf 8 jaar.
Lutz en John Kraaykamp
se Schouwburg.
'Zondagskinderen'
Vereenzaming en dreigende de
mentie in een bejaardenhuis. Dat
is de strekking van het blijspel
Zondagskinderenwaarin John
Kraaykamp een gepensioneerde
Engelse majoor speelt, die samen
met zijn vriend (gespeeld door
Pieter Lutz) vecht tegen de ouder
dom. Angstvallig houden zij el
kaar in de gaten. Hoe moet het
verder, wanneer één van hen op
zondagochtend weer even 'kind.'
wordt? De kritieken waren lovend
voor deze acteurs, die samen met
Simone Rooskens donderdag in
de Leidse Schouwburg staan.
zijn donderdag te zien in de Leid-
(foto Jan Swinkels)
Galilei
Bertold Brecht's 'Het leven van
Galilei' uit 1938 wordt dinsdag
door het Zuidelijk Toneel in de
Leidse Schouwburg opgevoerd.
De Italiaanse wetenschapper Ga
lilei staat met zijn theorie over de
om de zon draaiende aarde cen
traal in dit stuk over wetenschap
en geweten, waarden en waar
heid. De muziek wordt verzorgd
door Vera Vingerhoeds.
RO-theater
Het RO-theater brengt woensdag
Het Zuidelijk Toneel tijdens een repetitie voor 'Galilei'.
(foto Patrick G. Mets)
en donderdag in het LAK-theater
de voorstelling 'Vrouwen voor ri
vierlandschap', naar de laatste
roman van Heinrich Böll. Twee
echtgenotes van Westduitse politi
ci en een tekstschrijver van een-
minister vertellen elk hun eigen
verbitterd verhaal over wat zich
achter de schermen van de poli
tiek afspeelt en hoe persoonlijke
belangen de democratie bepalen.
Adam en Eva
De komedie 'Adam en Eva' geeft
het antwoord op de vraag waar
om God dood is. Het geeft tevens
een bedekte kritiek op het 'commu
nistische paradijs en de aartsen
gelen in de partij'. Volgens regis
seur Thomas de Neve van theater
groep F ACT is dit echter niet een
stuk met een boodschap maar ook
niet alleen een grappige voorstel
ling. 'Adam en Eva' is vrijdag en
zaterdag te zien in het LAK-thea
ter.
Circus Elleboog
Zoals elk jaar brengen de kinde
ren van Circus Elleboog een be
zoek aan het LAK-theater. Koord
dansen, ballopen, acrobatie, fiet
sen op eenwielers, jongleren: de
veertig kinderen laten zondag
Patty Pontier en Jes Vriens in 'i
te zien in het LAK-theater.
zien wat ze kunnen. Natuurlijk
zijn er ook de onvervalste clowns
en ook de apen, beren en olifanten
ontbreken niet. Samen bieden ze
twee uur vermaak voor jong en
oud. De voorstelling begint om
15.00 uur.
Flamenco
Danser en choreograaf Curro Ve-
lez komt met het programma 'Fie
sta Flamenco' vrijdag naar de
Muzenhof. Zijn gezelschap van
veertien personen die dansen, zin
gen en gitaar spelen, brengt de
pure flamenco zoals de Siqui-
diyas en Café de Chinitas.
en Eva', vrijdag en zaterdag
Imperium
Theatergroep Imperium speelt
donderdag, vrijdag en zaterdag
het toneelstuk 'Van de brug af ge
zien' in het Leidse Microtheater
Imperium. De eenakter werd in
1955 geschreven door Arthur Mil
ler, ex-echtgenoot van Marilyn
Monroe. Het verhaal speelt zich af
in de jaren vijftig in New York.
Twee mensen voeden een wees
meisje op als hun dochter. Wan
neer deze verliefd wordt op een il
legale Italiaanse immigrant, ont
staat er een tragedie van jaloezie.
