'Laten we ons niet mengen in interne kerkstrijd'
LEIDEN Geen van de ker
ken in Roemenië wast de
handen schoon. Luttele
maanden voor zijn val ont
ving de dictator nog een
brief van de orthodoxe, lu
therse, rooms-katholieke en
gereformeerde kerkleiders
waarin hij "de grootste zoon
van het vaderland" werd ge
noemd. Alleen de nu be
faamde dominee Laslo Tö-
kes sprak zich duidelijk uit
tegen het regime. En daar
door, zegt dominee J. Cziria
uit Rijnsburg, is het chris
tendom toch de bananeschil
geworden waarop Ceauses-
cu is uitgegleden.
door
Wim Schrijver
hoorde bij de minderheid die^ zo
vee] mogelijk moest verdwijnen"..
Sinds die gedenkwaardige laatste
maand is er veel veranderd in Roe
menië. Iemand die dat aan den lijve
heeft ondervonden is dominee A.
Dronkers, hervormd diaconaal pre
dikant in Leiden, die net vorige
week terugkeerde van een bezoek
aan Tirgu Muris, een grote stad in
Transsylvanie, waarmee de Leidse
hervormden en gereformeerden
reeds sinds anderhalf jaar goede
kerkelijke contacten onderhouden.
"Dat ging heel geheimzinnig, heel
padvinder-achtig eigenlijk. Maar
het gezin van de predikant daar, do
minee Denes Fulop, was zeer
kwetsbaar. Hij was een vriend van
Tökes en had zelf in de gevangenis
gezeten. Maar toch stelde hij het
contact buitengewoon op prijs. Van
die kant werd ook steeds bena
drukt: meer dan materiële steun
gaat het ons om de morele onder
steuning", zo vertelt Dronkers.
Waren de coniacten van de Leid
se kerkelijke bezoekers altijd al
enerverend, tijdens een bezoek be
gin december, werden Dronkers en
kerkelijk werkster Jacqueline
Schoonwater door de geheime poli
tie aangehouden en tot diep in de
nacht om de beurt verhoord. "De
volgende dag begon de geschiede
nis weer opnieuw. We zouden wes
terse spionnen zijn".
Tijdens de verhoren bleek al spoe
dig dat ook hun kerkelijke contac
ten aan de tand waren gevoeld. "Dat
was wel moeilijk, want wij probeer
den hen er zoveel mogelijk buiten te
houden. Ons werd dan ook verwe
ten dat we de waarheid niet echt
vertelden".
Uiteindelijk moesten zij een ver
klaring ondertekenen, dat zij inder
daad spionnen waren, maar dat wei
gerde het tweetal. "Wij zouden daar
op het land uitgezet worden, maar
omdat onze contacten toch al be
kend waren, zeiden we dat we eerst
afscheid wilden nemen. Dat hebben
we gedaan, met de Securitate voor
de deur. Dat was een emotioneel be
zoek, waarbij we te horen kregen
dat we moesten blijven komen.
Het begon allemaal met Tökes. In
juli van het vorig jaar werd in de we
reld bekend dat een Roemeense
predikant van de Hongaarstalige
gereformeerde kerk, de moed had
gehad om voor de Hongaarse staat
stelevisie felle kritiek te leveren op
de situatie van de mensenrechten in
zijn land. Tökes, zo luidde zijn
naam, wilde "de muur van stilte"
doorbreken rond de onderdrukking
van de Hongaarse minderheid in
Roemenië.
Van de kant van de kerkleiding
kreeg Tökes geen bijval. In april al
had bisschop Laslo Papp besloten
hem over te plaatsen. Maar Tökes
weigerde Timisoara te verlaten. Czi
ria, die hem vorige maand tijdens
een bezoek aan Roemenië bezocht,
vroeg hem waarom. "Hij was, ver
telde hij, op onrechtmatige wijze
losgemaakt van zijn gemeente. Zijn
kerkeraad wilde hem namelijk niet
laten gaan".
Na het bewuste interview gaf
Papp hem opnieuw het bevel om af
te reizen naar een piepkleine dorps-
gemeente in het uiterste noordwes
ten. Weer ging Tökes in beroep. In
oktober besloot een kerkeraadsver-
gadering, bestaande uit acht van de
31 leden, onder druk van de gehei
me politie, om met Tökes vertrek in
te stemmen. De maand daarvoor
was een van de ouderlingen dood
aangetroffen op een bospad...
Daar Tökes in feite geen werk
meer had in Timisoara. lieten de au
toriteiten zijn verblijfsvergunning
ook vervallen. Hij weigerde echter
te gaan en trok zich met zijn gezin
terug in een bijgebouw van de kerk.
Na een geweldadige inval van de ge
heime politie, volgde in december
een ultimatum: de familie moest de
stad verlaten. Honderden Hon
gaarstalige gereformeerden verza
melden zich om het gebouw het
begin van een volksopstand, waar
bij ook duizenden Roemenen wa
ren betrokken.
Morele steun
Cziria: "Tökes vertelde dat de me
nigte een paar keer door de Securi
tate werd weggedrongen, maar op
een bepaald moment mengde de ge
heime politie zich onder de mensen.
Het is zijn overtuiging dat de agen
ten begonnen zijn met het schreeu
wen van: 'weg met Ceauscescu!',
om de mensen bewust te provoce
ren, en zo uit elkaar te krijgen. Maar
dat is uit de hand gelopen".
Wat Cziria, die als geboren Hon
gaar zeer goede contacten in Roe
menië heeft, het meest verbazing
wekkende van de gebeurtenissen in
december vorig jaar.vond, is dat
"het gereformeerde christendom"
de aanzet heeft gegeven tot de val
van de dictatuur. "En dat is des te
verrassender, omdat de Hongaarse
gereformeerde kerk in feite nauwe
lijks bestaansrecht had, omdat zij
vólutie gewapperd heeft: "De
Want, zeiden ze, dat is voor ons de
enige mogelijkheid om de deur
open te houden".
De volgende ontmoeting, vorige
week, was "heel bijzonder". De her
vormde en gereformeerde kerken
van Leiden en Leiderdorp hadden
samen met de gemeente Leiden on
der meer schrijf- en stencilmachi
nes ingeladen, evenals papier. De
pastorie van Fulop bleek inmiddels
een brandpunt te zijn "van een hele
boel initiatieven". En 's zondags in
de kerk konden de Leidse afgevaar
digden tijdens een indrukwekken
de dienst openlijk hun verbonden-,
heid benadrukken.
"Wat voor ons ook een heel merk
waardige ervaring was", verhaalt
Dronkers, "was het hotel waarin wij
gratis waren ondergebracht als
deelnemers van een transport. Toen
wij kamer 608 binnengingen, drong
het opeens tot ons door dat dat we
in diezelfde kamer urenlang waren
verhoord. Dat was een heel onwe
zenlijke gebeurtenis".
"Erg gelukkig" is Dronkers met
het feit dat de Hongaarstalige gere
formeerden spontaan een deel van
de uit Leiden overgebrachte goede
ren, overdroegen aan de Roemenen.
"Ik denk dat wij ons als kerken hier
in Nederland moeten afvragen, in
hoeverre wij heel Roemenië kun
nen steunen, en niet alleen een be
paalde groep". Volgens Dronkers
zit ook de kerkelijke gemeenschap
aldaar in "een geweldige turbulente
situatie. Ook zij probeert haar aan
deel te leveren".
Beklemmend
De Leidse kerken gaan de ontmoe
tingen dan ook verder uitwerken.
Deze zomer zullen weer kerkleden
die kant opgaan. Ook staat een jon
gerenreis gepland. Het zal dan feest
zijn in Tirgu Muris, omdat het cen
traal gelegen kerkgebouw vijfhon
derd jaar bestaat. "Wij moeten de
mensen daar blijven steunen via on
ze contacten", is de overtuiging van
Dronkers.
Een dergelijke relatie op plaatse
lijke niveau lijkt dominee P. Wil
schut, gereformeerd predikant in
Alphen aan den Rijn,
Dronkers: Toen wij de hotelkamer binnengingen, drong het opeens tot
ms door dat wij in diezelfde kamer urenlang waren verhoord".
uitstekend idee. Ook hij bezocht on
langs Roemenië, samen met een
hervormd-gereformeerde delegatie,
die een vrachtwagen vol hulpgoe
deren uit Alphen begeleidde. Reis
doel was het dorp Stoyna, waar de
in Alphen woonachtige Roemeense
vluchteling Costi Manda familie
had wonen.
Wilschut, die al vanaf de gebeur
tenissen rond Tökes en het sluiten
van de grens in november zeer mee
leefde, ervoer dat de situatie in Roe
menië voor hem steeds meer "een
gewetenszaak" werd. De uiteinde
lijke confrontatie maakte een grote
indruk op hem. In het kerkblad
schreef hij: 'We ontmoetten onbe
schrijflijk verdriet naast onbe
schrijflijke vreugde, we ontmoetten
een land, waar alles stuk is. Een ver
nietigde cultuur, een vernietigde
moraal, vernietigde menselijke ver
houdingen...'.
De sfeer in Timisoara, vlak na de
geweldadigheden van de revolutie,
vond hij "zeer beklemmend". "Het
land is nog in totale chaos. Zelf heb
ben we daar ook nog iets van onder
vonden, omdat onze eigen auto is
leeggeroofd". En: "Er waren vrese
lijk veel huilende mensen op straat.
Vooral bij de trappen van de grote
kathedraal, waar ook kinderen wa
ren doodgeschoten. Dat was trou
wens ook iets heel bijzonders: datje
die orthodoxe kerk in kon. De men
sen konden daar gewoon weer kerk
diensten houden".
Via het uitdelen van goederen in
Stoyna kwam Wilschut met veel
mensen in contact, geassisteerd
door een lerares Frans die als tolk
fungeerde. "Wij waren de eerste
buitenlanders die de mensen daar
zagen. Het is een heel vreemde sen
satie, om te worden binnengehaald
op de manier waarop de Canadezen
hier na de oorlog werden ontvan
gen". Een. eerste voedseluitdeling
in de open lucht liep bijna uit de
hand, waarop besloten werd om de
adressen te bezoeken waar hulp het
noodzakelijkst was.
Biecht v
Daarbij was een jonge orthodoxe
priester behulpzaam. De Roemeen
se Orthodoxe Kerk was de enige
kerk ter plaatse. "Er zal daar heel
veel moeten veranderen. De ge
loofsopvoeding, zo werd van ver
schillende kanten gezegd, gebeurde
meestal via de oma's. Zij leerden de
kinderen bidden. De ouders waren
heel voorzichtig; je wist nooit wat
het kind op school zou doorvertel
len. Het feit alleen al dat er daar nog
christenen zijn, dat de Ceausescu-
tijd de kerk niet heeft stuk gekregen
dat is een stukje werk van de
Geest".
Wel heeft hij stellig de indruk dat
het wantrouwen tegenover de or
thodoxe kerkleiding erg groot is.
Deze verreweg grootste kerk van
Roemenië, was als de tweede hand
op de buik van Ceausescu. Wil
schut: "Men vertelde ons dat daar
praktisch niemand te biecht durfde
te gaan omdat ze bang waren dat de
priesters alles zouden doorbrieven
aan de Securitate. Overigens zijn de
oudere priesters vooral verdacht, de
jongere hebben meer crediet. Zij
worden gezien als symbool van de
nieuwe geestelijkheid, de echte
kerk".
Het groepje uit Alphen was in het
land, toen op 12 januari de nationale
dodenherdenking plaatsvond,
waarbij de grote optocht geleid
werd door vertegenwoordigers uit
diverse kerken. "De sprekers ston
den ook allemaal voor de grote ka
thedraal in Timisoara. Dat is toch
een duidelijk teken dat het christen
dom in het land nog een grote rol
speelt".
Terwijl Wilschut van de reis zit te
vertellen, arriveert een brief uit
Roemenië. "Kijk, dat vind ik het be
langrijkste, dat we er een aantal
contacten aan hebben overgehou
den. Het is maar kleinschalig, maar
dat is al erg belangrijk. Je gaat na
een paar dagen, waarbij je tot diep
in de nacht vooral luistert naar de
verhalen van de mensen, als oude
vrienden uit elkaar".
RIJNSBURG "Laten we ons
als Nederlandse kerken niet
mengen in de interne discussies
van de Hongaarstalige gerefor
meerde kerk in Roemenië". Dat
zegt dominee J. Cziria met na
druk, wanneer hij wordt ge
vraagd naar een reactie op de
uitlatingen van dr. G. H. van de
Graaf, vice-voorzitter van de
Hervormde Kerk, na een be
zoek aan Roemenië. Van de
Graaf woonde daar onder meer
een demonstratie bij tegen de
tijdelijke leiding van de kerk.
Van de Graaf, die goede contacten
heeft in Roemenië, bracht vorige
maand een bezoek aan de gerefor
meerde (of zoals de hervormden
hier zeggen: hervormde) kerk daar.
Namens de hervormde, gerefor
meerde en lutherse synodes had hij
"groeten en zegenwensen" overge
bracht.
Zijn evaluatie van de kerkelijke
situatie in Roemenië trok bij terug
keer veel aandacht. Diverse van zijn
opmerkingen zijn Cziria in het ver
keerde keelgat geschoten. Om te be
ginnen heeft het hem "zeer verdro
ten" dat volgens Van de Graaf do
minee Laslo Tökes niet uniek was
in zijn pleidooi voor verzoening. Bo
vendien vindt Van de Graaf dat Tö
kes minder dan Walesa of Havel een
visie uitdraagt.
"Wat is dan wel die visie van
Walesa of Havel?", vraagt Cziria
zich boos af. Volgens hem doet zijn
hervormde collega Tökes groot on
recht: "Van de Graaf suggereert dat
er ook nog anderen waren die net zo
moedig optraden als Tökes. Daar is
helemaal niets van waar. Niemand,
maar dan ook niemand was zo held
haftig als Tökes. Wat dat betreft was
hij een zeer eenzame strijder".
Er is er volgens Cziria maar één
die zich qua moed kan meten met
Tökes en dat is diens vriend domi
nee Janos Molnar. "Hij was de enige
die Tökes openlijk steunde. Hij
werd daarna èn door bisschop Papp
èn door de Securitate onder druk
gezet om zijn standpunt te herroe
pen. Dat heeft hij niet gedaan, maar
hij heeft uiteindelijk onder die druk
wel het land verlaten".
Closetpapier
Papp is verdwenen, waarschijnlijk
is hij ondergedoken bij een van zijn
kinderen, die dank zij zijn inspan
ningen allen buiten het "Roemeen
se paradijs" wonen, zo merkt Cziria
cynisch op. Er is nu een interim-
kerkleiding, in afwachting van de
volgende grote kerkelijke vergade
ring. De Rijnsburgse predikant
vindt het onbegrijpelijk dat Van de
Graaf heeft meegedaan aan een de
monstratie tegen deze 'raad van be
stuur' in de stad Cluj.
Cziria: "Ik ben helemaal geen
held die snel gaat demonstreren.
Maar toen er in 1988 een demonstra
tie was bij de Roemeense ambassa
de in Den Haag, voelde ik mij ge
dwongen om mee te doen. Dat was
heel riskant, want we werden ge
filmd en wij hadden visa nodig voor
onze reizen. En bij de demonstratie,
eind vorig jaar bij de ambassade,
was mijn vrouw aanwezig, omdat ik
werkzaamheden had in de gemeen
te. Maar Van de Graaf was er niet in
1988 en in december ook niet!"
heeft Van de Graaf
pas na de val van het regime die rol
len closetpapier getoond, gemaakt
van bijbels? In Amerika heeft dat al
jaren geleden tot vragen in de Se
naat geleid?" Cziria kan niets an
ders dan concluderen, dan dat Van
de Graaf speciaal de belangen van
één van de groepen binnen de Hon
gaarstalige gereformeerde kerk op
het oog heeft. "Hij hoort bij de clan,
die zo snel mogelijk een andere
kerkleiding wil".
Naast 'de grote massa' in de onge
veer 800.000 leden tellende kerk, is
er volgens Cziria een groep te on
derscheiden die rond Istvan Tökes
(de vader van Laslo) is ontstaan,
evenals een groep rond de inmid
dels overleden I. Juhasz, vader van
Tamas Juhasz, hoogleraar dogma
tiek aan het theologisch opleidings
instituut. Zowel Tökes sr. als
Juhasz sr. waren indertijd in de race
voor de functie van bisschop van
Cluj, die uiteindelijk door Gyula
Nagy werd bezet. Deze is overigens
onlangs afgetreden.
"De oude Tökes heeft zich daarbij
neergelegd, maar de oude Juhasz
heeft het nooit kunnen verkroppen
en bleef Nagy openlijk bestrijden".
Nagy wordt nu alom bekritiseerd
om zijn slappe houding, maar zegt
Cziria, "iedereen die in Roemenië in
zo'n positie verkeerde moest in ze
kere zin meedoen. Maar hij is zeker
geen verrader. Hij heeft de mensen
en de kerk vanuit zijn positie zoveel
mogelijk willen helpen".
Goede geest
Van de Graaf zit volgens Cziria op
de lijn van Juhasz, die hij tijdens
zijn verblijf in Roemenië goed leer
de kennen. Zoon Andras, predi
kant, hoopte enige jaren geleden
voorzitter te worden van een classis.
De uiteindelijk verkozen voorziter
maakt nu deel uit van de huidige
kerkleiding... En zijn broer Tamas
wil naar de overtuiging van Cziria
rector worden van het theologisch
instituut, een functie die nu bekleed
wordt door A. Péntek.
Cziria: "Wij hebben het recht niet,
of we nu Van de Graaf of Cziria
heetten, om ons met de kerkelijke
situatie daar te bemoeien. Wat be
reiken we daarmee? Wij moeten de
kerk als geheel steunen en de
machtsstrijd intern laten uitvech
ten".
Van de Graaf, geconfronteerd
met de opmerkingen van Cziria,
wuift alle kritiek weg en beaamt dat
er vanuit Nederland geen partij mag
worden gekozen. "Ik ben wel aan
wezig geweest bij die demonstratie,
heb ook meegelopen, maar dat wil
niet zeggen dat ik partij koos. Ik heb
de mensen die de petitie in ont
vangst namen hartelijk begroet. Mij
is later zelfs gevraagd om deel uit te
maken van die 'raad van bestuur'.
Dat zegt toch wel wat".
Hij heeft ook met Tökes gespro
ken en wel ten huize van Tamas
Juhasz... "Wij hebben in een heel
goede geest met elkaar van gedach
ten gewisseld. Natuurlijk is er wel
verschil van inzicht, maar wij waren
samen dankbaar voor de ontwikke
lingen". Van de Graaf beaamt dat er
tot voor kort 'allerlei groepjes' wa
ren, maar "ik ben juist blij dat de
mensen weer 'on speaking terms'
zijn. Ik zal de laatste zijn om een me
ningsverschil uit het verleden
vanuit Nederland op te rakelen.
Jammer dat Cziria dat zo oppakt".
LEIDEN: Herv, Gem. Hoogl. kerk geen dien
sten; Marekerk 9.45 dr Meijers ha, 12 oec stu
dentend, 5 ds V Eijk Gouda; Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds Eekhof ha; Oecumenische ge
loofsgemeenschap De Regenboog (Meren-
wijk) 9.30 en 11.15 pastoor V Well; Bethlehem-
kerk (Driftstr.) 10 ds Hortensius open deurd;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds V Hunnik
intrede ds Rietveld, 5 ds Hortensius; Vredesk.
(Burggravenl.) 10 ds Nauta gezinsdienst;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pasteur Ribs;
'Stevenshof' (rk kerk Haagse Schouw) 11 ds
Koolstra. Acad. Ziekenhuis 9 rk dienst, 10.15
ds V Beinum. Diakonessenhuis elke zat. 10.30
rk. dienst, morgen 10.30 ds V 't Hof. Endegeest
zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie
herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10.30 hr
Storm dovendienst; Oude Vest 10 ds Dron
kers; Maranathak. zie herv. gem., Bevrijdingsk.
zie herv. gem.; verzorgingshuis Groenhoven
10 ds Verdoom; Merenwijk zie herv. gemeen
te. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds Hout
man. Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds
Den Hertog. Geref. Gem. (zie onder Leider
dorp). Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem.
(Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds Mostert-, Doopsgez.-
Remonstr Gem (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10.30 ds Vos-Wiegand. Baptistengemeente
(aula 'Nieuweroord', Rijnsburgerweg 124) 10
ds Agtereek. Evang. Gemeenschap (Middel-
stegr. 3) 9 en 10.30 ev Koehorst. Evangelie-
Bethlehemskerk Lam-
v Zijlstra. Pinkstergem. (O. Vest
13) 10 ev Dekker. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 4.30. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24). 9.30 en 4, wo. 8. Zevende
dag-adventisten ('De Ontmoeting', Noordhof
land V,schoten) elke zat. 10 tot 11 bijbelstudie,
11 tot 12 predikatie Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30 Kerk van J. Chr. v.d. Heili
gen der L. Dagen (Brahmsl.) 10, 11 en 12.
Oud-Kath. K (Zoeterw.singel) za 7. Rooms-
Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 10.30; Herensin
gel zat. 7, zo. 9 30 en 11Rijndijk (Stevenshof)
zat. 7, zo. 9.30; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30,
10, 11 30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7,
zo. 9.30 en 1.1Lammenschansweg zat. 7, zo.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds Ten
Voorde, 7 ds De Haan. Geref. Kerk 10 ds Wil
schut, 6.30 ds Boer. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4
ds Velema Nunspeet ha. Rk Kerk zat. 7, zo.
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds Johkman, 6.30 ds 't Hooft;
Kruiskerk 10 ds De Kruijf; Opstandingskerk 10
ds 't Hooft; G. Herderkerk 10 en 6.30 ds Nieu-
wenhuis ha; De Bron 9 ds Taselaar ha, 10.30
ds Bogers ha, 6.30 ds Delhaas ha; Ashram
(Marsdiep) 10 ds Mulder ha; Oudshoornse
kerk 10 ds V Ginkel Amsterdam; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 en 6.30 ds Ouwendijk ha.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds V 't Hoff Boskoop,
6.30 drs Wilschut; Salv.kerk 10 ds Boer, 6.30
ds Jonkman. Geref. K. Vrijg. (school Bospark,
Beatrixl. 4) 9.30 en 5 ds Room. Ned. Geref.
Kerk (school Willemstr.) 10.30 ds Janse
(zie Zoeterwoude).
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30 ds
Koekkoek. Bapt.gem. Noord (school Kalk-
ovenw. 62) 10 hr Vd Steen, 6.30 hr Vd Berg.
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54)
10 hr Waljaard. Pinkstergem. 'Het Licht' (Mor-
genstersch. Briljantstr. 1)10. Christengemeen
te 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma-
laan) geen opgave. Leger des H. (Zonneweg
3) 10 en 7 (laatste zondag van de maand 5 u.).
Remonstr. Gem. (Van Mandersloostr. 36)
geen dienst. Rk Kerk- Bonifaciusk, zat. 7, zo.
9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7. zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds Boer.
Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) 10 ds Gijsbertsen.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds V Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10 hr
Mulder Ede, 6.30 ds Jonkers Utrecht; Salv
.kerk 10 ds Frederikze Woerden, 6.30 ds Vd
Hoef; Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10 ds Vd Hoef,
6.30 ds Vroegindeweij Voorthuizen. Geref.
Kerk 10 ds Zoutman, 6.30 ds Elderman. Geref.
K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 4.30 ds Simpelaar.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30.
Evang.-Luth. Gem. geen opgave.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds Vd
veer Gouda, 6.30 zie geref. kerk; De Stek 9.30
ds Ter Bals Alphen. Geref. Kerk 9.30 ds De
Jong, 6.30 dr Wigmans Alphen jeugdd. Chr.
Geref. Kerk 9.30 ds Buijs Albasserdam, 5 ds
Oosting. Geref. Gem. 9.30, 3 ds Bac. Volle
Evang.gemeente 'Bethel' (Burg. Colijnstr. 83)
geen opgave.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 10.30 ds V Dis
Wassenaar, 6.30 ds Stam Katwijk aan Zee.
Geref. Kerk 9 en 5 ds Huisman. Rk Kerk: dorp
zat. 7, zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7, zo. 11;
Rijndijk zo. 9.30.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds Rotfusz. Geref.
Kerk ('Hoeksteen') 10 ds Hofland. Chr. Geref.
Kerk 10 en 5 ds v Langevelde ha. Rk Kerk:
Graaf; Ontm.kerk 10 ds De Graaf, 6.30 ds Ro
mein Rotterdam. Hen/. Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Geref.
Kerk 10 ds Vd Horst. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
Sjollema; Ichthusk. 10 ds Hovius, 6 ds Vd Berg;
Pniëlk. 9.30 ds Sjollema, 6 ds Vd Berg; Mara-
nathakerk (Rijnsoever) 10 ds Visser, 6 ds Bo
gaard jeugdd, Overduin 2.15 ds Vd Beid. Hen/.
Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college Pr.
Frederikdreef 15) 10 ds Quartel Gouda. Geref.
Kerk Vr.kerk 10 ds Elderman Bodegraven, 3 ds
Slofstra Noordwijk; Triumfatork. 10 ds V Bree-
voort, 5 ds Vd Horst. Geref. K. Vrijg. 9.30 en
5.30 ds Heida. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer
mavo) 10 10 ds Zwarts, 7 ds Janssens. Chr.
Geref. K. 10 en 5 ds Beekhuis. Vrije Chr. Geref.
Gem. (Unizaal) 10. Geref. Gem. (Remisestr.)
10 en 5. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en
5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh.
baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 ds Visser
oodrachtd.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. 10
hr Hoffenaar Voorhout, 7 zie geref. kerk. Geref.
Kerk 10 mw Attema-Roosjen, 7 ds Moll Alphen
ad Rijn.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds Doesburg, 3 ds Bovenberg, 6.30
ds Doesburg, Scheppingsk. 9 en 10.30 hr Lie-
taert Peerbolte. Leythenrode 10 pater Poelma.
Elis.-ziekenhuis 10 rector Vijftigschild. Geref.
Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73)
10 en 4.30 ds Boogaard. Bapt.gem. (wijkgeb.
Zijlkw.) 10 hr Lourens Rotterdam. Rk Kerk zat.
Evang. gem. (ver.gebouw 'De Rank', Regthuy-
splein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 dr V 't Kruis,
6.30 ds Driebergen. Geref. Kerk 9.30 ds Snel.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds V Win
terswijk, 7 zie geref. kerk. Geref. Kerk 9.30 ds
Rang, 7 ontmoetlngsdienst. Chr. Geref. Kerk
9.30 ds Hogenbirk, 4.30 ds V Roekei. Rk Kerk
zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds Geuze.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds Fernhout Al
phen, 7 hr Schreuder.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Elgersma jeugdpasto
raal 5 ds Maasland Capelle; Hoofdstr. (Zee)
10 ds Vollebregt Sassenheim, 5 ds Elgersma;
De Rank (Golfbaan) 10 kand Burger Waddinx-
veen. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds
Kuiper; Vinkenl. (Binnen) 7 ds Scholte. Kapel
W. v.d. Bergh-stichting 11'Sole Mio' 9 ds Kui
per. Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) geen
dienst. Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen
zat. 7, zo. 9.30 en 11Evang. Ontmoetingscen
trum De Ark (Picképlein 110 hr Brands, 7 hr V
10 e
1.30.
Gem. 10 ds Koldewijn. Rk
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds Schilt ge
zinsdienst. Geref. Kerk 9.30 en 7 ds Vd Kooi
ha. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Kooistra
Apeldoorn; Pauluskerk 10 ds Verdijk, 7 ds Ger
mans Sassenheim. Geref. Kerk 10 ds Plomp
Oegstgeest. Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 9
en 4.30 ds Geersing. Ned. Geref. Kerk (Salva-
tori) 10 en 5 ds Vos. Chr. Geref. Kerk 10 en
4.30 ds V Dijken. Geref. Gem. 10 en 4, woe
7.30 ds V Aalst. Evangeliegemeente (Heere-
weg 52a) 9.45 hr Spaargaren ha Rk Kerk:
Agathakerk zat. 7, zo. 10 en 11.30; Poelpolder
zat. 7, zo. 10.30; Mariakerk zat. 7, zo. 9 en
10.15; Engelbew. zat. 7, zo. 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds V
Mourik. Gerei. Kerk 9.30 ds Vd Weg-Rull-
mann, 5 avondgebed. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
6.30 ds Veenendaal Barendrecht. Remonstr.
Gem. 10 drs V Woerden-Surink Gouda.
zefk. z£
10.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds Vd
Hoeven, 7 ds V 't Hof. Chr. Geref. K. 9.30, 2.15
ds Hoefnagel Nieuwpoort.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds V Niel, 5 ds Vd Bosch; Bethelkerk 9.30 en 5
ds Smaling. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds
Terpstra, 5 ds Ribberink; Immanuelkerk 9 en
10.30 ds Ribberink, 5 ds Verschoor; Mara-
nathakerk 9.30 ds Verschoor, 5 ds Terpstra.
Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds Grutter. Chr.
Geref. K. 9.30 en 5 ds V Sorge. Evang. Chris-
tengem. (aula mavo) 10 10 hr Vd Laak Katwijk.
Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING; Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
Kerk 10 ds Biewinga, 7 zie herv kerk. Chr. Ge
ref. K. 10 ds V Roekei, 5 ds Hogenbirk. Ned.
Prot. Bond (Jul.laan 17) geen dienst. Rk Kerk
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds Kooman; Pauluskerk 10 ds Da Cos
ta; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 prof Leer
touwer Leiden. Geref. Kerk 10 ds Bras Sassen
heim. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30 ds Feenstra Berkel, 4.45 ds hoog-
endoorn Waddinxveen. Ned. Geref. Kerk
(Gem.centrum) 8.45 en 4 ds Janse Oegstgeest
ha. Van Wijckerslooth 4 hr Schot. Endegeest
10 ds Friederich. Volle-evangeliegem. (Gem-
centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en
10.30.
OUD-ADE Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10.45 ds Geersing,
4.30. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; M.
Godskerk. zat. 7, zo. 10. Kerk van Engeland
(British school in The Netherlands, J. v. Hoof-
laan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN. Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds
Kunz, 5 ds Goossen; Hoeksteen 9,30 ds Schi-
paanboord, 6.30 ds Kunz; Bethelk. 9.30 ds
Goossen, 5 ds Schipaanboord; Rehoboth-
school 9.30 kand Stam Houten; Imm.kerk 10
kand Hermanus Schiedam. 5 ds Onstein. Ge
ref. Kerk Kruisk. 10.15 ds De Moor, 5 ds Dron-
kert Gouda; Ontm.kerk 9.30 ds Bongers. Ge
ref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 en 2.45 ds Hoog-
endoorn. Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5 ds Vd
Want. Oud-Geref. Gem. (Mercuriusweg 29) 10
en 6.30. Remonstr. Gem. geen dienst.
WARMOND: Herv. Gem. 10.dr Muis. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9 en 10.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds
Steenstra, 4,30 ds V Dis ha; Kievietk. ('Samen
op weg') 10 ds Visser ha; Messiask. 10:30 ds
Hellendoorn ha; Dorpscentrum 9.30 ds Dekker
Rotterdam. Geref. Kerk Zijllaan 10 dr Vlijm
Voorschoten, 7 ds Vd Born Leiderdorp, Ned,
Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 prof Sperna V
1 Rotterdam, RK Kerk Jozef z
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 k
6.30 ds De Graaff. Geref. Kerk 9,30 i
Reus, 6.30 ds Aalders Woubrugge. Rk Kerk
Aardam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk Langeraar zat.
7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 en 6.30 dr
Vermeulen ha. Geref. Kerk 10 ds Scholte
Noordwijk jeugdd, 6.30 ds Oegema. Geref. K.
Will.
3.30 e
GH z
3.30
Vrijg. 8.30 ds Geelhoed,
VOORSCHOTEN' Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds Schaap, 7 zie Kruispunt; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds De Zwart, 7 zie Kruis
punt. Herv. evang. op geref. grondslag (kerk
geb. 'Rehoboth', A. van Leeuwenhoekkade)
9.30 ds Schalkoort Delft, 4.30 ds Stoutjesdijk
Dordrecht. Hulp en Heil-kerk ('Schakenbos',
10.30,
WOUBRUGGE: Herv, Gem. 9.30 os Vd Hoe
ven Rijnsaterswoude, 6.30 ds V 'l Hol. Geref.
Kerk 9,30 ds Aalders, 6.30 drs De Reus Ter
Aar. Ned. Prot. Bond (De Wijk, Schoolstr. 20)
geen dienst. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ZEVENHOVEN. Herv. Gem. 9.30 ds De Haan,
7 kand Vd Kamp. Geref. Kerk 9.30 hr Schreu
der, 7 ds Christ Katwijk.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds Wolt-
haus. Rk Kerk St. Jan za 7.30, zo 9.30; Chr.
Dienaark. za 7, zo 10 Meerburgkerk H. Rijndijk
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds V Roon,
6.30 kand Vroeg in de Wei Dordrecht. Gerei.
Kerk 10 hr V Wallinga Leiderdorp. 6.30 zie herv
kerk. Remonstr. Gem. geen dienst,
