Geveld door het systeem
'Geen geluk, maar woede'
'Vladimir ging kapot aan
het gebrek aan erkenning'
Gorbatsjov en perestrojka kwamen voor Vyssotski te laat
ZATERDAG 3 FEBRUARI 1990
EXTRA
PAGINA 27
dit boek geschreven, want ik wil dat de
mensen werkelijk Vyssotski leren ken
nen en begrijpen wie hij was".
Simone Signoret dwong Vyssotski's
weduwe, de Franse actrice Marina
Vlady, het werkelijke verhaal op te
schrijven. Vorige week verscheen de Ne
derlandse vertaling van haar ontroeren
de boek, Vladimir, of de onderbroken
vlucht. Vlady was even in Nederland en
luchtte haar hart, zoals ze dat ook in fe
bruari van het vorig jaar gedurende een
krankzinnige, alle beschrijvingen tarten
de, tien dagen durende tournee door de
Sovjetunie had gedaan.
"Ik trok tien dagen lang 6000 mensen
per dag die ieder 5 roebel betaalden. De
sessies duurden dagelijks twee keer
tweeëneenhalf uur. Radio, tv, schrijven
de pers, een woud van fototoestellen, en
oeverloze, eindeloze vragen over Volo-
dia. Mensen getuigden van ontmoetin
gen met hem, vroegen honderduit, lieten
me niet gaan. Reisden dagen om me te
kunnen ontmoeten en meer te weten te
komen. Eén van de steden waar ik zo'n
'lezing' gaf was Perm. Jarenlang was dat
een verboden stad voor outsiders. De
eerste vreemdeling die ze daar zagen was
ik. En ik moest ze alles vertellen. Alles
over de man van wie elk Russisch gezin
illegale cassettes bezat en die grijsdraai-
de".
"Niemand weet wie hij was. Zelfs de
Russen niet, die zijn poëzie eh zijn songs
kennen. Maar in de Sovjetunie is het pri-
véleven decennia lang geen gesprekson
derwerp geweest. Je praatte niet over
thuis. Dus niemand wist wat hem precies
bewoog, waarom hij zo leed. Niemand
kon de vraag beantwoorden waarom de
ze man op zijn 42ste in 1980 moest over
lijden. Ik besloot dat uit te leggen. Ik kon
niet leven met het beeld van een man die
als een heilige wordt beschouwd. Hij was
geen ikoon. Hij was ook geen ploert,
zoals weer anderen wilden doen gelo-
Gebrek aan lucht
„Hij was sterk en zwak tegelijk. Vladi
mir dronk, gebruikte morfine, leed,
schreeuwde, verwoestte zijn eigen leven.
Hij ging kapot aan gebrek aan lucht. Hij
stikte in het Russische klimaat en onder
de vernedering, omdat zijn werk niet of
ficieel werd erkend. Omdat hij niet of
nauwelijks op de radio aan bod kwam,
niet werd gepubliceerd, terwijl hij bestef-
te dat hij de meest geliefde dichter van
het volk was. Als je een vergelijking wilt:
Brei, Dylan of Lennon hebben ze hier in
het Westen toch ook niet het zwijgen op
gelegd, is 't wel? Volodia werd gebroken,,
en had zelf het gevoel achter de feiten en.
de tijd aan te lopen. En nu? Nu wordt er-
een cassette met tien platen vol illegale-
opnamen door het staatsbedrijf Melodiat
uitgebracht, publiceert een belangrijke-
Franse uitgeverij Vladimirs gedichten."
Marina Vlady's boek is als een droom,
een perfecte mengeling van feiten en fic
tie. "Twaalf jaar samenleven onder zulke
moeilijke omstandigheden zoals die wij
hebben gekend, kan niemand samenvat
ten in 250 pagina's", zegt ze geprikkeld.
"Ik kan niet alles opschrijven, want dan
heb ik 3500 pagina's nodig".
"Ik heb nooit over het schrijfproces se
rieus nagedacht. Toen ik in 1985 besloot
dit verhaal op te schrijven omdat de be
richten over Volodia's heiligverklaring
steeds idiotere berichten begonnen op te
leveren, had ik nog nooit geschreven.
Signoret oefende druk op me uit, maar ik
wilde er eerst niet aan. Ik ben een actrice,
zei ik. Nou, zei ze, dat was ik ook. Maar
nu ben ik een schrijfster. Ach, zei ik,
maar jij bent een genie. Ik niet. Uiteinde
lijk overtuigde ze me door te zeggen dat
ik de enige zou zijn zie alles wist".
„Ik zocht naar een juiste méthode. Als
je niet gewend bent te schrijven of het
niet hebt geleerd, dan ben je aan de go
den overgeleverd. Ik zocht een goede
vriend op, Chris Marker, en vertelde
hem: hoe moet ik te werk gaan? De ge
schiedenis van Rusland chronologisch
opschrijven? Hij vroeg alleen: heb je
nooit eerder geschreven? Ik zei: nee,
nooit, alleen een paar duizend brieven
aan Volodia. Chris zei: schrijf'dan ge
woon alsof je Volodia schrijft. Schrijf
brieven! Zo vond ik de sleutel. Daarom is
Volodia 'jij' in het boek. Het heeft me
twee jaar gekost, waarin ik alles opnieuw
beleefde en frequent huilbuien had en
depressies doormaakte."
Passie
"On tire sur unefile de laine et tout le plot
vient", zeg je in het Frans. Je trekt aan
een draadje en het hele verhaal ontwik
kelt zich als vanzelf. Het was een heel
klein beginnetje. Ik wilde getuigen van
ons leven, van zijn lijden en van zijn
kunst. Ik heb het voordeel dat ik actrice
ben. Die leren hele teksten van buiten,
die beheersen na jaren nog hele scènes
die ze ooit hebben geschoten".
Vlady was alles voor Vyssotski. "Moe
der, lief, slavin, zuster, verpleegster. Al
les. Dokter. En, hoe noem je dat..." Ze
omvat haar lijf met haar eigen armen.
"Iemand aan wie je vast kunt grijpen.
Maar zoiets doet zich altijd voor in een
verhaal met zoveel passie. Iemand vraagt
je alles te zijn en dan wil je ook alles zijn.
Een normale uitwisseling van alles. Dat
kan alleen als er volkomen passie be
staat. Zoiets kun je maar één keer. Na
Vyssotski's dood was ik uitgeput. Toen
wij samenleefden waren we in de kracht
van ons leven, tussen de dertig en de
veertig. Nu zou ik zo'n leven niet meer
kunnen opbrengen. Ik zou de kracht niet
meer hebben om hem te stoppen in zijn
vrije val naar de dood. Ik zou te tolerant,
te zacht, te lui zijn. Voor een relatie zoals
wij die hadden moet je bruut kunnen
zijn. Je moet weten hoe je nee moet zeg
gen. Een gedrogeerde verdraagt geen fa-
taliste als partner".
"Ik voel me niet ongemakkelijk onder
de gebeurtenissen van de laatste drie
jaar. Ik ben erg gelukkig en nieuwsgierig
tegelijk. Alleen de wetenschap dat zove-
len hun leven hebben gegeven voor zelfs
de geringste verandering stemt me som
ber en verdrietig. Zij die het verdienen
zijn er niet meer. Vooral hij".
"De artistieke vrijheid is nu vrijwel
compleet, zeker in vergelijking met de
barse omstandigheden waaronder Volo
dia moest werken. Het grote probleem is
nu van luxe aard. 'Als je vrijheid hebt,
wat doe je er dan mee?', zo vroeg Vladi
mir zich al af. Ik denk beslist dat er iets
zal gebeuren in de Sovjetunie, maar in
een tijd waarin een maatschappij grote
veranderingen doormaakt is het heel
moeilijk nieuwe talenten met leidingge
vende kwaliteiten te vinden".
"Creativiteit bloeit makkelijker als je
hard moet vechten voor je bestaan. Mis
schien is dat onze romantische voorstel
ling van zaken, maar we maken nu in de
Sovjetunie een periode mee zonder grote
nieuwe schrijvers, dichters, filmers en
musici. De middelmaat dicteert de toon.
Ook op schildergebied. De schilders
konden vroeger niet aan verf en linnen
komen en daar leden ze verschrikkelijk
onder. Nu is materiaal veel gemakkelij
ker verkrijgbaar, en komt er niks uit
hun handen. Vyssotski kon zingen en
soms optreden, maar schilders konden
niks verkopen, niks tonen. Alleen in ei
gen huis".
'Vladimir, of de onderbroken vlucht',
Marina Vlady. Uitg. De Boekerij.
Wat verderop in de straat stop je voor een levensmiddelenwinkel: de etalage puilt uit
van het vlees, worsten, fruit, conserven. Je ziet lijkbleek en plotseling vouw je dubbel
en begint op het trottoir over te geven.
(Uit: 'Vladimir, of de onderbroken vlucht').
West-Berlijn was de eerste stad die Vladimir Vyssotski in het Westen zag. In 1973
had de Russische acteur en chansonnier eindelijk toestemming gekregen om het Oost
blok tijdelijk te verlaten. Zijn vrouw, de beeldschone Franse actrice Marina Vlady,
had Brezjnjevs hart weten te ontdooien en de partijleider had zijn hoogst zeldzame
fiat gegeven.
Veertien jaar later haalt Marina Vlady zich de eerste confrontatie van Vyssots
ki met het rijke Westen voor de geest. Even beeldend als de tv-reportages van die zon
dag in oktober jongstleden, toen de Muur in Berlijn openging en bijna vier miljoen
Oostduitsers zich verdrongen voor de goed gevulde etalages in het Westen.
"Later in het hotel, staat het huilen je nader dan het lachen. Hoe kan dat nouDeze
mensen, die de oorlog hebben verloren, bezitten dit alles en ons volk, dat zoveel heeft,
geleden, heeft niets! De oorlog is bijna dertig jaar voorbij en wij hebben 'm gewon
nen, maar wij zijn arm en er is niets te koop. In sommige steden is er al in geen jaren
vers vlees meer te krijgen, er is gebrek aan alles, overal en altijd
"Dat eerste contact met het Westen, waar je zo naar had verlangd, riep een totaal
onverwachte reactie in je op. Het is geen geluk maar woede, geen verbazing maar
walging, niet het gevoel verrijkt te zijn als andere landen zich voor je openen, maar
de ontdekking dat het Russische volk nog veel armer is dan je je ooit had kunnen in
denken".
(Uit: 'Vladimir, of de onderbroken vlucht').
Sacharov, Solsjenitsin, Sjtsjaranski,
Jeltsin. Die namen vallen nog altijd als
Westerse media schrijven over Russi
sche dissidenten. Voor de in 1980 overle
den Vladimir Semjonovitsj Vyssotski
(koosnaam: Volodia) kwamen Gor
batsjov, glasnost en perestrojka te laat.
De grote ster van het Moskouse Tagan-
ka-theater, de chansonnier met de rauwe
stem, was de werkelijke held van het
volk tijdens de sombere jaren van het
Brezjnjev-regime.
"Voor mij is het woord dissident on
verbrekelijk verbonden met iemand die
het land uit wil", meent Marina Vlady. Ze
heeft het raam van de Amsterdamse ho
tel-lobby een tikje opengeschoven om
frisse lucht binnen te laten.
"Sacharov bleef wel en werkte van
binnenuit aan veranderingen, maar...
oké, laat ik het begrip dissident uitbrei
den tot hen die de politieke strijd aan
gaan binnen de politieke arena. Volodia
was niet zo'n man. Hij gebruikte humor
en sarcasme als wapens, zelfs zijn hard
ste kritiek werd in humor, zwarte humor
verpakt. Zelfs de bittere, tragische en he-
komt zijn werk in alle openheid op straat,
en blijkt er iemand geweest te zijn die al
les al feilloos verwoordde voordat de
overheid er aan wilde".
J eugdsentiment
Marina Vlady ontmoette Vyssotski in
1967. Ze was als actrice, die naam had ge
maakt in de z.g. nouvelle vague (een
Franse filmstroming aan het eind van de
jaren vijftig), uitgenodigd voor het Mos
kouse theaterfestival. Vlady hoorde een
beetje bij het jeugdsentiment van de ja
ren vijftig, zo schreef Ab van Ieperen in
1977 in Vrij Nederland: "Het blonde, iet
wat ondoorgrondelijke meisje met Slavi
sche trekken dat optrad in nogal troebe
le, maar voor die tijd o zo opwindende
films". Ze was opgetreden in films van
Marco Ferreri, Orson Welles, Jean-Luc
Godard en Miklós Jancso. Van een 'star
let' had ze zich ontwikkeld tot een fasci
nerende actrice die meer te bieden had
dan een fraai uiterlijk.
Vlady zag Volodia spelen in het Tagan-
ka-theater, in een stuk gebaseerd op een
lang gedicht van Yessenin, Poegatsjev
Hij is wel vergeleken met Brei, Dylan en Lennon. Iedere Sovjet-burger kende
zijn vlijmscherpe liedjes en gedichten, zij het dan van illegale, grijsgedraaide
cassettebandjes. Vladimir Vyssotski stierf in 1980 op 42-jarige leeftijd aan een
overdosis morfine. Gekweld en kapotgemaakt door het systeem, dat toen nog
door de feodale garde van Brezjnjev werd gedicteerd. Zijn derde echtgenote,
de befaamde Franse actrice Marina Vlady, beleefde twaalf onstuimige jaren
met hem en legde die vast in een ontroerende biografie, die vorige week in
Nederlandse vertaling verscheen. "Zijn teksten gaan over onmacht, over
dronkenschap en delirium, over gebrek aan voedsel, over de monotonie van
het sleurbestaan. Daarom is hij zo geliefd, nu nog meer dan tijdens zijn leven,
want nu komt zijn werk in alle openheid op straat, en blijkt er iemand geweest te
zijn die alles al feilloos verwoordde voordat de overheid er aan wilde".
door John Oomkes
le ernstige songs en de epische gedichten
die hij aan het eind van zijn leven schreef
gaven nooit uiting aan een vorm van sys
teemkritiek die Solsjenitsin koos. Tus
sen haakjes: de helft van zijn 800 teksten
heeft hij nooit gezongen, dat waren pure
gedichten. Volodia hield van zijn land en
hi.i was een patriot; hij trok het niet node
loos omlaag. Solsjenitsin ging krankzin
nig genoeg bijna zo ver dat hij opriep tot
gewapende strijd tegen de Sovjetunie".
Leidend figuur
"Volodia was een van de leidende figu
ren in de brede beweging die het land
wilden veranderen, maar als een van de
weinigen pleitte hij openlijk voor een
einde van de censuur, hij wilde een zich
vrij ontwikkelende cultuur. Hij was geen
systeemcriticus. Hij vocht tegen de bu
reaucratie, tegen de nomenklatura, tegen
de kanker die zijn land wurgde".
"Vyssotski was politiek niet zo uitge
sproken als Sacharov. Hij was sarcasti-
que, gebruikte het woord, benutte de
symbolen. Dat was, ook volgens mij, veel
sterker. Het volk begreep hem en hield
van hem, van 7 tot 70, van links tot
rechts, van de academici tot het simpele
uitschot in de gevangenissen. Volodia
wist hoe hij moest schreeuwen. Hij wist
wat er in de gewone, kleine man omging.
Zijn teksten gaan over onmacht, over
dronkenschap en delirium, over gebrek
aan voedsel, over de monotonie van het
sleurbestaan. Daarom is hij zo geliefd, nu
nog meer dan tijdens zijn leven, want nu
de woekeraar. In haar boek schrijft ze:
"Op het toneel staat een man met ont
bloot bovenlijf, borstkas en armen met
kettingen ingesnoerd, worstelend en
schreeuwend. Het geheel maakt een
angstaanjagende indruk". Al in de nazit
van dè voorstelling kreeg de romance
tussen de oermens en de filmactrice vas
te vorm. Vyssotski scheidde van zijn
tweede vrouw en hertrouwde met Mari-
Een leven vol tegenstellingen een
perfecte afspiegeling van de wisselende
balans van vertrouwen en wantrouwen
in de relatie tussen Oost en West nam
zijn loop. Vlady offerde een belangrijk
deel van haar mogelijkheden als actrice
voor het lot van haar man op, steunde
hem ondanks de tegenwerking die ze
kreeg, en wist net dat beetje ruimte voor
hem te creëren dat nu het verschil uit
maakt tussen alleen maar een mythe en
een legende met een tastbare artistieke
erfenis.
Ommekeer
Na 1987 volgde een complete ommekeer.
'Volodia' werd op een voetstuk gehesen
en zijn sokkel werd voorzien van ge-
schiedvervalsende opschriften. "Na de
verheerlijking begon de vervalsing. Er
werd een sterk geredigeerd boek met
Vyssotski's teksten gepubliceerd. Ik wil
de er eerst niet van weten, maar allengs
begon ik te lezen wat anderen over Volo
dia schreven. Zijn Russische familie, zijn
zogenaamde vrienden. Daarom heb ik
Marina Vlady: "Twaalf jaar samenleven onder zulke moeilijke omstandig
heden zoals die wij hebben gekend, kan niemand samenvatten in 250 pagi
na's. Ik kan niet alles opschrijven, want dan heb ik 3500 pagina's nodig".
"Volodia was een van de leidende figuren in de brede beweging die het land wilden veranderen, maar als een van de weinigen pleitte hij openlijk voor een
einde van de censuur, hij wilde een zich vrij ontwikkelende cultuur. Hij was geen systeemcriticus. Hij voeht tegen de bureaucratie, tegen de nomenklatura,
tegen de kanker die zijn land wurgde". (foto-»: Fotopersbureau ue Boen
