Gevlucht voor
de vuile oorlog
Een spoor van geweld
ZATERDAG 3 FEBRUAR11990 W W <y iii "TPT-k t\ pagina23
'Wie in Colombia links is,
tekent voor z'n eigen dood'
ABSOLÜTA RESERVA
Meer dan 2500 Colombianen zijn in 1988 en de eerste helft van 1989 het slacht
offer geworden van wederrechtelijke executies. In dezelfde periode verdwe
nen in Colombia 250 mensen, nadat ze waren gearresteerd. Nog altijd zijn ze
spoorloos. Volgens de mensenrechtenorganisatie Amnesty International
die deze cijfers onlangs bekendmaakte waren de meeste slachtoffers vak
bondsmensen, leden van de linkse oppositiepartij Union Patriotica of sympa
thisanten van de linkse guerrilla. Amnesty legt de schuld van de moordpartij
en bij de paramilitaire doodseskaders, die vaak samenwerken met het leger en
soms door de maffia worden betaald.
Amnesty constateert dat de laatste jaren in Colombia veel massamoorden
zijn gepleegd. Bij dertig incidenten werden in 1988 in totaal 350 burgers ge
dood. Colombiaanse mensenrechtenorganisaties schatten het aantal massa
moorden, waarvan sprake is als vijf of meer mensen tegelijkertijd worden ge
dood, op zeventig. "Opvallend is dat deze moorden bijna zonder uitzondering
voorkwamen in gebieden die onder zware militaire controle staan", aldus Am
nesty in haar blad 'Wordt Vervolgd'.
Bij Amnesty vinden ze het "curieus" dat uit gebieden waar bij herhaling po
litieke, aan onafhankelijke doodseskaders toegeschreven moorden worden
gepleegd, nooit botsingen tussen het leger en doodseskaders zijn gemeld. De
organisatie zet vraagtekens bij de ontkenning van de overheid dat het militai
re apparaat de doodseskaders niet ondersteunt, al geeft ze toe dat individuele
militairen banden hebben met dergelijke groeperingen.
F, XTBA
M A BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
Op de avond van 17 december 1988
werd in Bogota de jeep beschoten
waarmee Oscar Gómez, verkiezings
campagneleider van de linkse opposi
tiepartij Union Patriotica, op weg was
naar huis. Twee lijfwachten van de
binnenlandse veiligheidsdienst DAS
zaten eveneens in de jeep, doelwit van
vier inzittenden van een auto.
De daaropvolgende wildwest-rit
door noord-Bogota, waarbij over en
weer werd geschoten, eindigde bij
een politiepostje dat de vier aanval
lers binnen vluchtten. Gómez is nooit
méér van hen te weten gekomen dan
hun namen. De politie weigerde de
daders over te dragen aan de DAS-
agenten, met het argument dat één
van hen luitenant van de luchtmacht
was en derhalve onder het ministerie
van defensie viel.
Gómez diende desalniettemin een
aanklacht in. Vervolgens moest hij
constateren dat het leger alles in het
werk stelde om het niet tot een ver
oordeling van het viertal te laten ko
men. "Jullie hoeven niet op medewer
king te rekenen, jullie bemoeien je
met zaken die je niets aangaan. Nou
zie je wat ervan komt als je voor zo'n
klootzak van de UP werkt", werd één
van Gómez' lijfwachten te verstaan
gegeven door de commandant van de
legerplaats Tarquino, waar de schiet
grage luitenant was gelegerd. En of ze
hun getuigenverklaringen maar heel
snel wilden intrekken.
Bedreigingen
Gómez zette de zaak toch door en
werd daarna bedreigd. Niet voor het
eerst overigens. Ook zijn familie
kreeg boodschappen met minder
prettige inhoud. Vlak voor afgelopen
kerst werd Gómez door een connectie
in legerkringen getipt dat een nieuwe
aanslag op zijn leven werd voorbe
reid. Colombia ontvluchten was, con
cludeerde hij, de enige oplossing.
Dank zij de hulp van de Nederlandse
ambassade in Bogota en de organisa
tie voor ontwikkelingssamenwerking
Cebemo zit Gómez nu in Oegstgeest,
waar hij samen met z'n landgenote
Fanny'Polania het resultaat afwacht
van de pogingen om in Spanje poli
tiek asiel te krijgen.
"Er zijn sinds onze oprichting al
meer dan 800 UP'ers vermoord, onder
wie vier parlementariërs, burgemees
ters, gemeenteraadsleden, en presi
dentskandidaat Jaime Pardo Lean.
Zoals ook de aanslagen van de
drugsmaffia in de 'totale oorlog' tegen
de regering-Barco in de krant al niet
meer zijn dan achter in de krant weg-
gefrommelde berichtjes.
De sociaal-democratische UP werd
in 1985, tijdens een wapenstilstand in
de guerrilla-oorlog tegen het aloude
regime van liberalen en conservatie
ven, opgericht uit de gelederen van de
grootste guerrilla-beweging FARC
(Gewapende Revolutionaire Krach
ten). De partij moest als een soort
brug fungeren om na bijna dertig jaar
oorlog het gewapend verzet de over
stap te laten maken naar het gewone
politieke leven.
Het begon, blikt Gómez terug, posi
tief, met veertien gekozen parlemen
tariërs bij de verkiezingen in 1986. Op
lokaal niveau verkreeg de partij in
verscheidene gemeenten de meerder
heid. Maar dat bleek al gauw het start
sein voor een ongekende reeks aan
slagen door het leger en de maffia, be
ter bekend als Colombia's eigen 'vuile
oorlog', op alles wat UP-gezind was.
"In sommige gebieden is zowat het
hele partijkader uitgemoord, en ope
reren we nu in feite ondergronds. Wie
daar zegt van de UP te zijn tekent zijn
doodsvonnis".
De komende verkiezingen in maart
zullen volgens Gómez wel wat winst
voor zijn partij opleveren, al zal in de
roerigste gebieden menigeen ervoor
passen z'n leven in de waagschaal te
stellen door een stem voor links.
Pact
In de dood-aan-links-oorlog strijden
de drugsmaffia en het. leger zij aan zij.
"Een deel van het Colombiaanse le
ger", zegt Gómez, "heeft een sterk an
ti-communistische instelling. Er
wordt gedacht volgens de oeroude
doctrine van nationale veiligheid: al
les wat links is, is communistisch. Al
le communisten zijn slecht, dus alle
communisten moeten worden afge
maakt".
"Daarvoor zijn de drugsmaffia en
militairen een pact aangegaan: huur
moordenaars van de maffia, sicarios,
doden in opdracht van het leger link
se politici. In ruil daarvoor krijgt de
maffia meer bewegingsvrijheid voor
de drugshandel. De maffia heeft zelf
immers ook weinig op met een partij
die iets wil doen aan de huidi
ge landeigendomsverhoudingen die
heel weinig mensen heel veel bezit
verschaffen. Eén procent van de land
eigenaren, onder wie veel mafiosi, be
zit in Colombia zestig procent van de
bewerkbare grond".
"Het leger laat zo de maffia het vuile
werk opknappen. Uit onderzpeken is
gebleken dat heel wat militairen in ac
tieve dienst banden hebben met de
narco's. Zo bleek de zelf ook neerge
schoten maffia-moordenaar van een
UP-burgemeester een wapenvergun
ning op zak te hebben die een dag
daarvoor was afgegeven door de com
mandant van de plaatselijke leger
post. Behalve het grootste, aan het le
ger gelieerde doodseskader MAS, zijn
er officieel nog 140 eskaders bekend.
Huurmoordenaars worden op militai
re bases getraind en betaald door de
traditionele grootgrondbezitters en
de maffia".
"Het is zeker waar dat de macht op
deze manier blijft waar hij is", ant
woordt Gómez op de vraag of de rege
rende liberale- en conservatieve partij
ondanks hun veroordelingen van het
geweld wellicht toch niet al .te rouwig
zijn met de activiteiten tegen de UP.
"Colombia heeft van oudsher een tra
ditie van intolerantie tegenover oppo
sitie. Sinds in 1957 de macht grond
wettelijk tussen conservatieven en li
beralen werd verdeeld, kwam er geen
derde partij tussen. Sociale protesten
zijn steevast als subversief gezien, en
die zijn ook nooit met de mond maar
met geweld opgelost".
Staat van beleg
In Colombia heerst al dertig jaar per
manent de staat van beleg. Zodoende
kon volgens Gómez het leger een gro
te machtsfactor worden. "Daarom bo
den presidenten nooit veel tegenspel
Oscar Gómez: "De intimidatie van de maffia gaat zo ver dat velen toch
maar liever meehobbelen". (foto Loek zuyderduin)
In Colombia staat links zijn zo ongeveer gelijk aan een poging tot
zelfmoord. Wie kiest voor een bestaan als 'klootzak van de UP',
reserveert eigenlijk een plaats op de dodenlijst. Oscar Gómez (32) heeft
het aan den lijve ondervonden. Niet voor niets bediende hij zich er van
een schuilnaam, die hem overigens niet de gewenste anonimiteit
verschafte. Hoewel bewaakt door twee, van regeringswege geleverde
lijfwachten, werd hij op 17 december 1988 door vier mannen beschoten in
de hoofdstad Bogota. Gómez heeft de aanslag overleefd, de
campagneleider leeft nu in ballingschap in het rustieke Oegstgeest. "Er
was verder geen speciale reden voor deze aanslag. Ik ben al zo vaak
bedreigd. Wat mij is overkomen, is voor Colombiaanse begrippen niks
bijzonders".
door Simone vari Driel
Een vertrouwd beeld in de Colombiaanse hoofdstad Bogota. Linkse po
litici en journalisten die de praktijken van drugsbaronnen aan de kaak
durven te stellen, zetten zichzelf op de dodenlijst. Met radio journalist
Diego Vargas Lays werd in oktober van het vorig jaar afgerekend. De
Colombiaanse regering looft geregeld grote bedragen uit in ruil voor
mogelijke tips die tot de opsporing van drugsbaronnen leiden. "Maar de
oorlog tegen de maffia is niet te winnen". (foto-s afp en epa>
aan de militairen, ze wakkerden de
vuile oorlog eerder aan".
"Ook de huidige president Barco
begon de doodseskaders pas aan te
pakken toen dat verschijnsel al zo uit
de klauwen was gelopen, dat het een
regelrechte bedreiging van het poli
tieke systeem zelf werd. Denk aan de
moord op de liberale presidentskan
didaat Luis Carlos Galan in augustus
vorig jaar, wat de directe aanleiding
voor de totale oorlog tegen de maffia
was. En aan het feit dat rechters door
de maffia zo ernstig werden bedreigd
dat ze in staking moesten om vol
doende bescherming af te dwingen".
"Barco heeft moeite gedaan om po
litie en ministeries zoveel mogelijk te
zuiveren van maffia-invloeden, maar
dat is een langzaam proces door de
omvang van de infiltratie. Ze zitten nu
eenmaal overal. Met de DAS, een
soort binnenlandse veiligheidsdienst,
heeft Barco een 'schoon' elite-korps
geformeerd. En heel verstandig wordt
het leger buiten de strijd tegen de
drugshandelaren gehouden".
Hoe ver de tentakels van de maffia
reiken, spreekt volgens Gómez over
duidelijk uit de gang van zaken rond
het referendum dat op 21 januari had
moeten worden gehouden. Legalise
ren en dus deelname aan de verkiezin
gen van de verzetsbeweging M-19, het
instellen van het ambt van vice-presi
dent en het verplicht stellen van stem
men waren de belangrijkste vragen
waarover de Colombiaanse bevolking
zich had moeten uitspreken.
Als een donderslag bij heldere he
mel kreeg de regering van de commis
sie die het referendum voorbereidde,
ineens een toegevoegd punt voorge
legd: de uitwijzing van Colombianen
(lees: drugshandelaren) naar de VS.
Onder de totale oorlog tegen de maf
fia heeft de regering-Barco uitleve
ring per decreet mogelijk gemaakt, en
een aantal kopstukken ook overge
dragen aan de Amerikaanse justitie.
De Colombiaanse regering wilde het
volk over die maatregel in geen geval
een oordeel laten uitspreken. Dat
moet wel, vond het parlement. Dat de
steun kreeg van een Senaatscommis
sie, ondanks het dreigende aftreden
van de liberale partijvoorzitter en
diens conservatieve evenknie. Barco
wist vervolgens niet beter te doen dan
de plenaire vergadering van de Se
naat voor te stellen het complete refe
rendum af te blazen.
Frustratie
Gómez ziet hierin duidelijk de hand
van de maffiosi die, met tientallen ja
ren gevangenisstraf in het vooruit
zicht, in geen geval in de VS willen be
landen. "Door hun toedoen werd het
referendum begraven. En de frustra
tie daarover in Colombia is groot. Het
was een stap op de goede weg ge
weest. Het legaliseren van M-19 bij
voorbeeld had het begin van het einde
van het politieke geweld kunnen be
tekenen. Voorlopig komt daar weer
niks van, en dat is erg. Het had sowie
so al twee jaar geduurd voordat de
punten in het referendum eventueel
van kracht zouden worden".
Wat bracht de maffia-bazen ertoe te
denken dat het volk, dat veel onder
het geweld te lijden heeft, bij het refe
rendum wel partij voor hen zou kie
zen? Met de uitwijzingen wordt im
mers schoon schip gemaakt. Gómez
denkt dat voor dat optimisme meer
dere argumenten kunnen worden
aangevoerd. "Uitlevering is helemaal
niet populair, omdat er maar heel wei
nig landen zijn die hun eigen burgers
over de grenzen zetten. Bovendien
geeft het aan dat Colombia niet in
staat is zelf haar inwoners te berech
ten. Verder ging het in het referen
dum niet specifiek ov.er drugshande
laren, maar waren er 30 punten op
grond waarvan een Colombiaan aan
de VS zou kunnen worden uitgele
verd. Daaronder viel ook 'samenzwe-,
ring tegen de Verenigde Staten'. Veel
Colombianen zouden bang zijn dat zij
na de drugshandelaren op de wip
kwamen te zitten".
"Daar komt bij dat de maffia zich
met een heleboel geld, een groot
scheepse campagne, verklikkers en
met terreur ervan zou overtuigen dat
het volk partij voor hen zou kiezen.
Hoewel bedreigingen niet echt veel
positieve publiciteit zouden opleve
ren natuurlijk. De intimidatie van de
maffia gaat zo ver dat velen toch maar
liever meehobbelen".
De drugsoorlog trekt nu alom de
meeste aandacht. Het Colombiaanse
volk is al het geweld dood- en dood
moe, en vindt dat er met de maffia
moet worden gepraat, zegt Gómez.
"Iedereen voelt dat dit een oorlog is
die niet is te winnen. Erop inhakken
heeft gewoon geen zin. Velen menen
dat de drugshandel dan maar legaal
moet worden, en ook ik vind dat dat
een goede maatregel zou zijn. Al tien
jaar zijn we bezig de maffia te bloed
en te zwaard te bestrijden, en we zijn
eerder nog dieper in het ongeluk ge
stort. Nee, ik ben geen voorstander
van amnestie voor de maffia. Legali
seren van drugshandel is iets heel an
ders dan aanslagen en ander narco-
terrorisme. Dat valt niet te vergeven".
Sandinisten
Veel heil in steun van buitenaf (de
Verenigde Staten), ziet Gómez ook
niet. "Dit is iets wat Colombia zelf
.«na l.i rit nttnt ni a lo:, telefonos» de Bogota
m 10108 2773000
imtm-iit:.
2.174700 2472100
i,AS IiAMADAS m WNkN N1NÜÜN C0ST0
moet oplossen. We zijn niet bereid on
ze onafhankelijkheid op te geven, ze
ker niet na wat in Panama is gebeurd.
Van Amerikaanse schepen voor onze
kust moeten we niets hebben. Vroe
ger werden de Amerikaanse interven
ties gerechtvaardigd als strijd tegen
het communisme, nu hebben ze
noodgedwongen de drugsmaffia tot
politieke vijand gebombardeerd om
hun militaire invloed in Latijns-Ame
rika te kunnen blijven uitoefenen".
Gómez benadrukt dat een eventue
le overwinning op de maffia slechts
het einde aan die oorlog betekent. Het
politieke geweld gaat onverminderd
door. "Zolang Colombia niet demo
cratisch wordt, blijven we verwikkeld
in een guerrilla-oorlog. Het moet in
Colombia afgelopen zijn met het re
serveren van drie van de vier soldaten
voor 'binnenlandse vijanden', de link
se oppositie dus. Ze moeten de lands
grenzen verdedigen, voor vijanden
van buitenaf."
"Maar ik ben van mening dat éérst de
maffia weg moet. De traditionele
grootgrondbezitters hebben, als de
boeren in opstand kwamen, altijd de
steun van het leger gezocht. Die veeg
de de boeren dan op min of meer wet
tige manier van het land van zo'n eige
naar af. De nieuwe rijken, de maffia,
maken met hun privé-legers iedereen
die zijn mond opendoet direct af. De
sociale conflicten zullen blijven be
staan als Colombia niet een echte de
mocratie wordt, maar de situatie zou
zonder de maffia minder erg zijn dan
