Het aiiti-seiititisme hier is om te rillen
Generatie zonder levensbeschouwelijk dak
Nationalistische groepen winnen terrein in Polen
Merendeel van scholieren gaat in voetsporen van ouders verder
ZATERDAG 3 FEBRUARI 1990
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 17
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogt, kerk geen dien
sten; Marekerk 9.45 dr Meijers, 12 oec studen
tend, 5 ds Kleermaker Rotterdam; Mara-
nathak. (L. Morsweg) 10 ds Schouten; Oecu
menische geloofsgemeenschap De Regen
boog (Merenwijk) 9.30 ds Hortensius, 1115 ds
Hortensius en pastoor V Well; Bethlehemkerk
(Driftstr.) 10 ds Nauta; Bevrijdingsk. (Mont-
gomerystr.) 10 ds Bouhuys, 5 ds Schouten,
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds Eekhof; Waalse
kerk (Breestr.) 10.30 pasteur Ribs; 'Stevens
hof' (rk kerk' Haagse Schouw) 11Acad. Zie
kenhuis 9 rk dienst, 10.15 ds Schokker ha.
Diakonessenhuis elke zat. 10.30 rk. dienst,
morgen 10.30 ds V 't Hof. Endegeest zie
Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie herv.
gem.; Petrak. (Surinamestr.) zie Beth, kerk,
Oude Vest 10 ds Alblas; Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem., verzor
gingstehuis Groenhoven 10 hr V Wallinga, Me
renwijk zie herv. gemeente. Geref. K. Vrijg.
(Herengr.) 10 ds Houtman, 5 ds Houwen. Chr.
Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds Den Her
tog. Geref Gem. (zie onder Leiderdorp). Ge
ref Gem. in Ned. (Bethleherrïkerk Driftstr.)
11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem (Hoogl.
Kerkgr10.15 hr Schendelaar Den Helder
Doopsgez.-Remonstr Gem (Lokhorstk. Pie
terskerker 10.30 ds Brüsewitz Baptistenge
meente (aula 'Nieuweroord'. Ri|nsburgerweg
124) 10 ds Agtereek ha. Evang. Gemeenschap
(Middelstegr. 3) 9 ev Meulenberg, 10.30 ev
Sussenbach. Evangeliecentrum-Pinksterbew
(Bethlehemskerk Lammermarkt) 10 ev Zijlstra
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr Eikerbout Le
ger des Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10
en 4.30 Nieuw-Apost Kerk(H. Rijnd 24) 9 30
en 4. wo. 8 Zevendedag-adventisten ('De Ont
moeting'. Noordhofland V.schoten) elke zat
10 tot 11 bijbelstudie. 11 tot 12 predikatie.
Chnsteli|ke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L Dagen
(Brahmsl.) 10. 11 en 12. Oud-Kath. K. (Zoe-
terw.singel) 10 Rooms-Kath. K. Haagweg zat.
7. zo. 10.30; Herensingel zat. 7, zo. 9 30 en 11
Rijndijk (Stevenshof) zat. 7. zo. 9.30; Steen-
schuur zat 7. zo. 8.30, 10. 11.30, 6 en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7. zg. 9.30 en 11; Lam-
menschansweg zat. 7. zo 9 en 10.30, Haarl-
straat zat. 7, zo. 10.30 en 12.15; Merenwijk zie
herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
Bernhardstr.) geen opgave. Geref. Gem. 9.30
en 6 ds V Aalst.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 ds
Vd Berg, 6 ds Sjollema; O. Kerk 10 ds Stam, 6
ds Vroegindeweij; lohthusk. 10 ds Christ, 6 ds
Hovius; Pniëlk. 9.30 ds Hovius, 6 ds Christ,
Maranathakerk (Rijnsoever) 10. Overduin 2.15
hr Bor. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-
college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds Westera.
Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds Mink, 5 ds Bos Wijk
bij Duurstede; Triumfatork. 10 ds Bos, 5 ds V
Breevoort. Geref. K. Vrijg. 9.30, 5.30 ds Heida.
Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo) 10. Chr.
Geref. K. 10 en 5. Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni-
zaal) 10 en 5 ds Vd Belt. Geref. Gem. (Remise-
str.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.)
10 en 5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45.
Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 ds
Visser ha. Vliegkamp za 5.30 pater Buskermo-
len 40 dagen na kerst, zo 10.30 ds V Selms.
Soefi (Zuidduinweg) 4 universele eredienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN Herv. Gem 7
ds Vd Lugt. Geref Kerk 10 ds Vd Lugt, 7 zie
herv. kerk
LEIDERDORP Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds Doesburg, 6.30 ds Stegeman;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds Stegeman. Ley-
thenrode 10 ds De Leeuw. Elis.-ziekenhuis
9.30 ds Brommet. Geref. Gemeente Leiden eo
(kerkgeb. Hoofdstr 73) 10 en 4 30 ds Boog
aard. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 4 10 hr De
Vries. Rk Kerk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds Schilt. Geref
Kerk 9.30 ds Vd Kooi, 7 ds Vd Hoeven Rijnsa-
terwoude. Rk Kerk zat 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE Herv. Gem Dorpskerk 10 en 7 ds Ver
dijk ha; Fauluskerk 10 ds De Gelder ha. Geref.
Kerk 10 en 5 ds Boswijk. Geref. K Vrijg. (Prin-
sessestr. 1) 9 ds Geersing. 3 ds Grutter Ned
Geref. Kerk (Salvatori) 10. 5 ds Vos ha. Chr.
Geref. Kerk 10 en 4.30 ds V Dijken. Geref
Gem. 10 en 4, woe 18.30 ds Elshout Evange
liegemeente (Heereweg 52a) 9.45 hr De
Grood. Rk Kerk: Agathakerk zat 7, zo. 10 en
11.30; Poelpolder zat. 7. zo. 10.30; Mariakerk
zat. 7. zo. 9 en 10.15; Engelbew. zat 7, zo
10.30
NIEUWKOOP Herv. Gem. 9.30 ds Schilt-Jan-
sen. 6.30 ds Quartel Geref Kerk 9.30 ds Vd
Weg ha. Chr Geref. Kerk 9.30, 2 15 ds Romph
Noordeloos. Remonstr. Gem. 10 drs Knop
pers. Evang. gem. (ver.gebouw 'De Rank'.
Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7. zo 9
en 10.45.
NIEUWVEEN. Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds De
Graaff. Geref. Kerk 9.30 ds Baane. Rk Kerk
zat. 7. zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 hr Vd
Kamp Beverwijk, 7 ds Quack Berkel. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds Kraan. Chr. Geref, Kerk
9.30 en 4.30 ds V Roekei. Rk Kerk zat. 7, zo.
10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds Geuze.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 hr Schreuder, 7 ds
Vd Geer Veenendaal.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Vd Lee, 5 ds Boer Bent
huizen; Hoofdstr. (Zee) 10 ds Ruitenburg, 5 ds
Vd Lee; De Rank (Golfbaan) 10 ds
Vroegindwey Katwijk. Geref Kerk Buurtkerk
(Hoofdstr.) 10 ds Elgersma, Vinkenl. (Binnen)
10 ds Scholte, 7 ds Elgersma. Kapel W. v.d
Bergh-stichting 11 ds Slofstra. 'Sole Mio' 9 ds
Scholte Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30
dr Verheus Haarlem. Rk Kerk Zee zat. 7, zo.
10.30; Binnen zat. 7, zo. 9.30 en 11. Evang.
Ontmoetingscentrum De Ark (Picképl. 1) 10 hr
V Duin, 7 zangavond.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds Vd Mei|
gezinsd; De Zilk 10 ds Hemmes. Rk Kerk Vic-
tork. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk. zat. 7, zo 9 en
10.30; De Zilk zat. 7. zo. 10.30
OEGSTGEEST: Herv Gem. Groene of Will-
kerk 10 ds De Brum SoW-dienst; Pauluskerk
10 ds Ter Linden; Gemeentecentrum (Lijtw.)
10.30 mw Driessen Leiden. Geref. Kerk 10 ds
Plomp Geref Kerk Vr.jg (aula Dr Schilder
school) 10.15 en 4.30 dr Arntzen Amersfoort
Ned. Geref Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds Vd
Veer Maassluis, 4 ds Janse. Van Wijckerslooth
4 ds Rijksen. Endegeest ds V Gelder Den
Haaq Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk Will.kerk zat. 7. zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE Rk Kerk zat. 7. zo. 9
OUDE EN NIEUWE WETERING Herv Gem
9.30 ds Heijting. Geref. K. 9.30 dr Fernhout Al
phen, 5 dr Helderman Badhoevedorp. Remon
str. Gem 10 dr Metering. Rk Kerk zat. 7, zo. 10
en 11 30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7, zo. 10.30; Petrus-B. zat. 7, zo. 10.30.
RIJNSATERWOUDE Herv. Gem. 9.30 ds Vd
Hoeven, 7 ds Vd Kooi. Chr. Geref. K. 9.30, 2 ds
Beekhuis Rooterdam-Kralingen.
RIJNSBURG Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds Smaling, 5 ds Wagter; Bethelkerk 9.30 ds
Wagter. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds Ver
schoor, 5 ds Snel; Immanuelkerk 9 en 10.30 ds
Snel, 5 ds Cziria; Maranathakerk 9.30 ds Czi-
ria, 5 ds Verschoor. Geref. Kerk Vrijg. 10 en
5.15 ds Grutter. Chr. Geref. K. 9 30 en 5 ds V
Sorge. Evang. Christengem. (aula mavo) 10 hr
Sarneel Rijnsburg ha Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM Herv. Gem. 9 en 10.30 ds Vol-
lebregt, 7 ds Biewinga. Geref. Kerk 10 ds Bras,
7 zie herv kerk. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds Ho-
genbirk ha. Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) 10.30
mw Broström-Bruin Roelof arendsveen. Rk
Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11
TER AAR Herv Gem. 9.30 en 6.30 ds De
Haan. Geref Kerk 9.30 ds De Reus. 6.30 ds
Aalders Woubrugge Rk Kerk Aardam zat. 7.
zo. 9 en 12; kerk Langeraar zat. 7. zq. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG: Herv Gem. 10 dr Vermeulen,
6 30 prof Vd Beek. Geref. Kerk 10 kand Pad
mos Amsterdam, 6.30 ds Cziria Rijnsburg. Ge
ref. K Vrijg 5.30 en 4 ds Heida.
VOORHOUT Herv./Geref. Kerkgemeenschap
10. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11
VOORSCHOTEN Herv. Gsm. Dorpskerk 10
ds Schaap, 7 zie Kruispunt; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds Blanken mmv koren, 7
zie Kruispunt. Herv. evang. op geref. grond
slag (kerkgeb. 'Rehoboth', A. van Leeuwen
hoekkade) 9 30 en 4.30 ds V Kooten. Hulp en
Heil-kerk ('Schakenbos'. Leidschendam) 10
zangdienst. Geref. Kerk 10 ds De Zwart, 7 ds
Schaap. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10.45 en
4.30 ds Geersing. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo.
11.30, M Godskerk. zat. 7, zo. 10. Kerk van
Engeland (British school in The Netherlands, J.
v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse dienst. Aula-
basisgemeenschap (Onderdak) 10.30.
WADDINXVEEN Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds
Jongerden Veenendaal, 5 ds Kunz; Hoeksteen
9 30 kand Russcher Urk, 6.30 ds Schipaan-
boord, Bethelk. 9.30 drs Vergunst Ridderkerk,
5 ds Goossen; Rehoboth-school 9.30 ds Kunz;
Imm.kerk 10 ds De Lang Schiedam, 5 ds Bart
schoonhoven. Geref. Kerk Kruisk, 10.15 en 5
ds De Moor; Ontm.kerk 9.30 mr dr I A Diepen
horst Zeist. Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 ds
Zomer Spakenburg, 2.30 ds Gunnink Krimpen
a/d IJssel Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5 ds Vd
Want. Oud-Geref. Gem. (Mercuriusweg 29) 10
en 6.30 Remonstr. Gem. 10 ds Vd Bilt Rotter-
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds Muis. Rk Kerk
zat. 7. zo. 9 en 10.30.
WASSENAAR Herv. Gem Dorpsk. 10 ds
Steenstra, 4.30 ds V Dis, 7 ds Steenstra open
deurd mmv koor; Kievietk. ('Samen op weg')
10 dr Visser; Messiask. 10 ds Hellendoorn,
Dorpscentrum 9.30 ds Wullschleger Den
Haag. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds Vd Woude. 7
ds Ribbennk Rijnsburg. 7 zie herv kerk. Ned.
Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds Fockema An-
dreae RK Kerk St Jozef za 7, zo 9.30 en 11
Will, za 7. zo 9.30 en 11GH za 5. zo 10.30.
WOUBRUGGE: Herv Gem. 9.30 ds V 't Hof.
6.30 ds Markus Broek op Langedijk. Geref.
Kerk 9.30 ds Aalders. 6.30 ds Buikema Zwam-
merdam. Ned. Prot. Bond (De Wijk, Schoolstr.
20) 10 30 hr Peters Alphen. Rk Kerk zat. 7. zo.
10.30.
ZEVENHOVEN Herv. Gem.9.30 ds Brons
geest Geref Kerk 9.30 ds Rang Nieuw-Ven-
nep, 7 hr Schreuder
ZOETERWOUDE Herv Gem. 10 ds Wolt-
haus. Rk Kerk St. Jan za 7.30, zo 9.30; Chr.
Dienaark. za 7, zo 10. Meerburgkerk H. Rijndijk
zat. 7, zo. 9 30 en 11
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds Pettinga
Utrecht ha. 6.30 ds Veldman Houten ha. Geref
Kerk 10 drs Buikema, 6.30 ds De Reus Ter
Aar. Remonstr. Gem. 10 ds Sachs.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 prof Berk
hof, 5 ds 't Hooft. Geref. Kerk 10 en 6.30 ds V
Wijngaarden. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds Bil-
kes ede. Rk Kerk zat. 7. zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN. Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds 't Hooft, 6.30 ds Ter Laak;
Kruiskerk 10 ds Ter Laak; Opstandingskerk
6.30 ds Wilschut; G. Herderkerk 10 ds Nieu-
wenhuis; De Bron 9 vic Rijken-vd Berg, 10.30
ds Taselaar, 6.30 ds Delhaas; Ashram (Mars
diep) 10 ds Wigmans; Driehoorne 7 ds V Dok,
Oudshoornse kerk 10 ds Ter Bals; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 ds Ouwendijk, 6.30 ds Ver-
maat Maassluis. Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds
Wilschut. 6.30 ds Dronkert Gouda; Salv.kerk
10 ds Wattel Hoofddorp. Geref K. Vr.jg.
(school Bospark, Beatnxl. 4) 9.30 ds De Boer.
5 ds Room. Ned. Geref. Kerk (school Willem-
str9.30 br V Voornveld. 4.30 ds Janssens
Chr Geref Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30
ds Vd Meij, do 19.30 ds Veenendaal. Oud-Ge
rei. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem
(Molenwerfstr 1) 10 en 6.30 ds Koekkoek
Baptgem Noord (school Kalkovenw. 62) 10
drs Stavleu. 6.30 ds Goessens. Volle-evang-
gem ('De Ark'. Pr. Hendrikstr 54) 10 hr Vd
Hoorn Pinkstergem 'Het Licht' tMorgen-
stersch. Briljai.tstr, 1) 10. Christengemeente
'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', noek Emma-
laan) geen opgave. Leger des H. (Zonneweg
3) 10 en 7 (laatste zondag van de maand 5 u.).
Remonstr. Gem. (Van Mandersloostr. 36) 10
ds Cossee. Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo.
9.45 en 11.30. Piusk. zat 7. zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7. zo. 9 en 11
BENTHUIZEN Herv. Gem. 9.30 ds De Reuver
Delft, 6 ds De Jong Zoetermeer Geref /Herv.
Gem. (geb. 'De Hoeksteen'. Schweitzerstr -
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en
6.30; Salv.kerk 10 en 6.30; Bethl.kerk (Nieu-
werbrug) 10 en 6.30. Geref. Kerk 10 ds Elder-
man, 6.30 ds Zoutman. Geref. K. Vrijg, (Ich-
thusk.) 9.30 en 4.30 ds Simpelaar. Geref.
Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30. Evang.-Lu-
th. Gem.
ds Oosting. Geref. Gem. 9.30, 7 ds Boogaard.
Volle Evang.gemeente 'Bethel' (Burg. Colijn-
str. 83) hr V Steenis.
HAZERSWOUDE Herv. Gem. 10 30 kand Ro
denburg Katwijk a/d Zee. 6.30 ds Ommering
Alphen. Geref. Kerk 9 ds Huisman. 5 ds Koster
Maasdijk. Rk Kerk: dorp zat. 7. zo. 10 en 11.30;
Anker zat 7, zo. 11Rijndijk zo. 9.30.
HILLEGOM Herv. Gem. zie Hoeksteen. Geref.
Kerk ('Hoeksteen') 10 en 5 ds Verbeek gezam
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds V Langevel-
KATWIJK AAN DEN RIJN Herv. Gem
Dorpsk. 10 ds De Graaf, 6 ds Sloof; Ontm.kerk
10 ds Sloof. 6.30 ds De Graaf Herv Gem 'De
Rank' (P Groen-college) zie Katwijk aan Zee
Geref. Kerk 10 hr Abbink Santpoort |eugdd. 5
ds Mink. Rk Kerk zat. 7, zo. 10
WARSCHAU (GPD) Polen, een rooms-katholiek bolwerk in
Europa. Maar liefst 92 tot 95 procent van de Poolse bevolking
(34 miljoen) is rooms-katholiek. Geen wonder dat in het afge
lopen decennium de Rooms-Katholieke Kerk door haar steun
aan de oppositie een belangrijke rol kon spelen bij de wisseling
van de macht in Polen. De communisten ruimden het veld en
het een aantal jaren geleden nog verboden vakverbond Solida
riteit zit inmiddels in de regering. Maar de toekomst van Polen
ziet er niet rooskleurig uit. Economisch gezien zi$ het land in
een diep dal. En overal in het land steken nationalistische groe
peringen de kop op. Mocht de regering-Mazowiecki falen dat
zijn de zondebokken snel gevonden: 'Russen eruit, Duitsers er
uit, Joden eruit'.
Polen-kenner ds. Piet van Veldhui
zen is bezorgd. Veel zal afhangen
van de opstelling van de machtige
RK Kerk. Halina Bortnowska, theo
loge en commentator van het gezag
hebbende rooms-katholieke week
blad ZNAK, vertrouwt erop dat
haar kerk de juiste weg zal-weten te
kiezen.
"Als ik zie wat er nu in Polen ge
beurt, dan lopen de-rillingen over
mijn rug. Overal in het land steken
nationalistische splintergroepen de
kop cp. Zij zijn zeer sterk racistisch
en anti-semitisch. De ideologie van
deze groepen doet mij denken aan
de ideologie van de nazi's in Hitler-
Duitsland".
Van Veldhuizen kent het land
goed. In het kader van een uitwisse
lingsprogramma van de Wereldraad
van Kerken studeerde hij van 1981
tot 1982 tijdens de staat van beleg
aan de universiteit van Ljubjin.
Later keerde hij terug. Van 1987 tot
1989 was hij als adviseur in dienst
van de kleine Poolse Hervormde
Kerk. Hij reist nu nog regelmatig
naar Polen voor het geven van semi-
door
Robert van de Woestijne
sche handelswijze van de bisschop
pen in het recente verleden. "Zon
der de invloed van de RK Kerk zou
een vreedzame wisseling van de
macht in Polen niet mogelijk zijn
geweest. De bisschoppen bemid
delden tussen Solidariteit en het
communistische regime. Die strate
gische opstelling van het episco
paat en de roep om geweldloos ver
zet heeft heel sterk bijgedragen aan
de vreedzame omwenteling".
Ze vindt het moeilijk om precies
aan te geven hoe groot de invloed
van de RK Kerk nu eigenlijk op de
Poolse maatschappij is. "In feite be
hoort de kerk tot onze natuurlijke
omgeving. Dus de vraag naar de
precieze invloed van de kerk is net
zo onzinnig als de vraag naar de in
vloed van je ouders op je leven.
Van Veldhuizen is bang voor het
zich steeds sterker manifesterende
intolerante nationalisme in Polen:
"Feitelijk is die stroming al sinds de
oorlogsjaren ondergronds aanwe
zig. Ze werd echter nauwelijks op
gemerkt. omdat er één gezamenlij-
ke oppositie tegen de communisten
was. Nu daar geen sprake meer van
is, komt veel intolerantie naar bui
ten. Er zijn op dit moment heel veel
nationalistische splintergroepen".
Frustraties
De predikant wijst in dit verband op
de loop van de Poolse geschiedenis,
waardoor er een ideale voedingsbo
dem voor racisme en anti-semitis-
me is gecreëerd. "De Polen hebben
zich in de loop der geschiedenis,
waarin zij lange tijd overheerst wer
den door vreemde mogendheden,
altijd slachtoffers gevoeld. Hun
frustraties hebben zij steeds op an
deren afgewenteld. Zoiets kan heel
verslavend werken".
Volgens Van Veldhuizen schuilt
het grote gevaar van de nationalisti
sche groepen in hun vermogen om
de zondebokken in de maatschap
pij aan te wijzen: Joden, Russen,
Duitsers. "Regelmatig hoor je al de
roep: Russen eruit, Duitsers eruit,
Joden eruit. Er zijn op dit moment
nog zesduizend geregistreerden bij
Joodse gemeenschappen in Polen.
Maar er zijn nog Keel veel mensen
met Joodse wortels. Als het erop
aankomt, weet men van de meeste
mensen waar men tegen is wel aan
te wijzen dat hij Jood is".
Erg belangrijk is volgens Van
Veldhuizen hoe de RK Kerk in
speelt op dit opkomende nationalis
me. Maar hij is niet erg tevreden
met de positie die het episcopaat op
dit moment inneemt. "Tot nu toe
heeft de RK Kerk in de strijd tegen
de communisten het volk verenigd.
Maar de situatie is inmiddels veran
derd. Nu is het belangrijk dat er te
gengas gegeven wordt tegen be
paalde groepen. Kar-dinaal Glemp
doet dat echter veel te weinig. Hij
suggereert zelfs te vaak, wellicht
ongewild, dat hij affiniteit met na
tionalistische bewegingen heeft".
Maalstroom
De theologe Halina Bortnowska uit
Warschau heeft meer vertrouwen in
het episcopaat. Zij wijst op de tacti-
LEIDEN Een duidelijke
meerderheid van de Nederland
se scholieren is dakloos in le
vensbeschouwelijk opzicht. Er
kan gerust gesproken worden
van een geringe kerkelijke be
trokkenheid (71 procent van de
jongeren wil zich geen lid van
een kerkgenootschap noemen),
terwijl de aantrekkingskracht
van alternatieve levensbe
schouwelijke bewegingen zeer
gering is. De meeste jongeren,
kerkelijk of niet, gaan verder in
het voetspoor van de ouders.
door
Wim Schrijver
Deze conclusies trekt dr. J. J. M*
de Hart uit Nijmegen in zijn deze
week verschenen boek 'Levensbe
schouwelijke en politieke praktij
ken van Nederlandse middelbare
scholieren', de handelseditie van
het proefschrift waarop hij onlangs
promoveerde.
Het betreft een kwantitatief on
derzoek. Kiezen sommige onder
zoekers voor 'diepte-interviews'
met een handjevol mensen (bijvoor
beeld 'Het lege testament' van Piet
van der Ploeg over kerkverlating).
De Hart baseert zich op de antwoor
den van ruim 5000 scholieren uit de
bovenbouw van het havo en het
vwo, geselecteerd uit een enquête
waaraan 14.000 jongeren van 106
scholen van verschillende signa
tuur uit heel Nederland in 1983 mee
werkten.
Min of meer wekelijks ter kerke
gaan slechts twee op de tien jonge
ren, terwijl bijna vier van de tien
zeggen dat nooit te doen, aldus De
Hart in zijn studie, die verscheen
onder auspiciën van het Katholiek
Studiecentrum in Nijmegen. Ga je
nog een stapje verder, aldus De
Hart, en bekijk je het aantal scholie
ren dat daarnaast extra activiteiten
in de kerk ontwikkelt, dan kom je
uit op 15 procent.
Nog eens vijftien procent be
schouwt zich als een geestverwant
van het Humanistisch Verbond of
een oosterse stroming. Zes van de
tien jongeren zeggen 'wel eens' te
bidden. Met andere godsdienstige
praktijken hebben de meeste scho
lieren minder ervaring. Wel is er een
tamelijk omvangrijke interesse
voor zaken als meditatie, reïncarna
tie en yoga. En de meesten lezen
ook horoscopen, maar dat houdt
volgens De Hart geen echt geloof in
astrologie in.
'Harde kern'
Die belangstelling voor het bidden
geeft volgens de Nijmeegse onder
zoeker aan dat er sprake is van een
'zeer geindivdualiseerde vorm van
religiositeit'. Dat valt ook te consta
teren bij de 56 procent die zich niet
onder een levensbeschouwelijk bal
dakijn wil plaatsen. Naast de 'harde
kern' van de volledig niet-geïnteres-
seerden (een op de vijf), is 18 pro
cent van de scholieren op eigen
houtje aan de slag binnen het alter
natieve circuit.
Diezelfde ondervraagden zeggen
er wel bij dat hun interesse voor pa-
raculturele onderwerpen niet voort
vloeit uit een hoge waardering voor
levensbeschouwing. Waar die be
langstelling dan wel op stoelt, is on
duidelijk. Daarnaast is er nog eens
16 procent die wel degelijk tot indi
viduele godsdienstpraktijken ko
zestig veelal geïnterpreteerd als on
derdelen van de rebellie tegen de
ouderen, maar zegt De Hart. het
lijkt echter eerder om een radicali
sering van de ouderlijke praktijken
te gaan.
Verder blijkt volgens De Hart
heel duidelijk dat de godsdienstige
opvoeding vooral een zaak van de
'kerkse milieus' is. Het kerklid
maatschap van de ouders is van
minder belang dan de mate van hun
betrokkenheid bij het kerkelijk le
ven. De Hart: In het belang dat jon
geren aan godsdienst toekennen,
weerspiegelt zich vooral de plaats
die de godsdienstige opvoeding
naar hun indruk inneemt binnen
het gezinsleven.
De zelfde invloed geldt volgens
de onderzoeker voor het politieke
stemgedrag van de jongeren. Het
opvallende is intussen, dat de scho
lieren zelf godsdienst en politiek
twee aparte werelden vinden. De
Hart ziet wel duidelijke relaties. Zo
signaleert hij twee extreme catego
rieën naast de stemmers op de drie
grote partijen: de a-politieke jeugd,
die ook geringe levensbeschouwe
lijke interesse blijkt te hebben, en
de politiek zeer actieven, die ook in
levenbeschouwelijk opzicht de
meest gemotiveerde groep is.
Dit laatste drukt zich vooral uit
via de deelname in alternatieve
godsdienstigheid (een 'soort zoek
gedrag'). Die mensen moeten vol
gens De Hart vooral gezocht wor
den in de kring van 'groen links'. Hij
ziet daarbij de vooraf geponeerde
stelling bevestigd: naarmate het
verschil met hun ouders qua kerks-
de scholieren wil zich volgens onderzoeker De Hart niet bij een levensbeschouwelijke heid groter is, gaan jongeren zich in
(archieffoto wim die mate sterker richten op links po-
Dijkman) litiek activisme.
men. Maar, zegt De Hart, het is zeer
waarschijnlijk dat die praktijk ver
vaagt, naar mate men lager buiten
elke groep vertoeft.
Van de kerkelijke jongeren (bijna
arie van de tien) blijken de rooms-
katholieken de minste belangstel
ling voor godsdienst aan de dag te
leggen. De hervormde scholieren
komen nauwelijks iets beter uit de
bus. Maar dan de gereformeerden
en leden van kleinere protestantse
kerkgenootschappen! Deze scholie
ren, aldus De Hart, zijn 'zeer kerks'
en op allerlei manieren actief in
het kerkelijk leven.
Die conclusie is een fraaie onder
streping van het eind vorig jaar ver
schenen onderzoek 'Gereformeer
den in meervoud' van G. Dekker en
J. Peters, die onze samenleving in
twee groepen splitsen, gerefor
meerden en andersdenkenden. De
Hart constateert verder dat rooms-
katholieken en hervormden samen
de koplopers zijn van een afname in
de kerkgang; de gereformeerde
jeugd besteedt minder tijd dan de
ouders aan bijbellezen en gebed.
Radicalisering
Dat is ook een opvallende conclusie
in De Harts boek: zowel de kerkelij-
ken als de buiten-kerkelijken be
vinden zich overwegend op één lijn
met de ouders. Geloofsverlating en
ontkerkelijking werd in de jaren
Het zijn trouwens niet alleen de
potentiele activisten die voorstan
der zijn van buitenparlementaire
actievormen; vrijwel de helft van de
ondervraagde scholieren ziet derge
lijke alternatieve acties als een legi
tieme mogelijkheid.
Levensbeschouwelijke en politieke
praktijken van Nederlandse middel
bare scholieren is uitgegeven door Kok
in Kampen en kost 49 gulden 50.
ke organisaties niet functioneerden,
was de kerk altijd paraat".
Over de huidige situatie in Polen
zegt zij: "De mensen in het Westen
realiseren zich niet dat het in ons
land allemaal nog maar net begon
nen is. We zitten nog steeds in een
proces van verandering en weten
niet wanneer daar een einde aan zal
komen. Het is een maalstroom. In
de huidige situatie is de kerk de sta
biliserende factor. De mensen ver
trouwen de kerk. Van de kerk wil
len zij horen of mensen te vertrou
wen zijn of niet. En ik geloof zeker
dat de bisschoppen maatregelen
zullen treffen als de zaken uit de
hand dreigen te lopen".
Van Veldhuizen is blij dat, ondanks
haar duidelijk hiërarchische struc
tuur, de RK Kerk nog meer stem
men heeft. "De rooms-katholieke
intellegentsia, sterk vertegenwoor
digd in het vakverbond Solidariteit,
ziet het gevaar in van een grote
rooms-katholieke natie en staat een
pluralistische maatschappij voor.
Maar voor het scheppen van een
dergelijke maatschappij heb je na
tuurlijk wel andere partners nodig".
Van de protestante kerken komt
echter alleen de kleine Hervormde
Kerk daarvoor in aanmerking. Van
Veldhuizen: "De andere protestan
te kerken zijn besmet omdat zij zich
door het oude communistische re
gime hebben laten misbruiken. In
ruil voor een aantal privileges ver
dedigden zij het oude regime. Het is
onbegrijpelijk dat kerken zich heb
ben laten pressen zich zo te presen
teren. Dat zal de kerken niet snel
vergeven worden".
Vooral de Lutherse Kerk (90.000
leden) en in mindere mate de Ortho
doxe Kerk (900.000 leden) hebben
zich aan collaboratie met het com
munistische regime schuldig ge
maakt. De Lutherse Kerk heeft zich
in een moeilijke positie gemanoeu
vreerd. "Zij zit in een situatie waar
in zij het niet kan maken om de re
volutie mee te vieren. Zij kunnen
niet van harte meedoen aan de ver
nieuwing. Bisschop Narzynski van
de Lutherse Kerk heeft onlangs tij
dens overleg van de minister van ar
beid. Jacek Kuron en de niet-katho-
lieke kerken in Polen zelfs het oude
beleid verdedigd".
Symboolfunctie
De hoop van de rooms-katholieke
intelligentsia is daarom gevestigd
op de kleine Hervormde Kerk. Een
kleine kerk met slechts vierduizend
leden. "Toch is dat een geschikte
partner omdat de hervormden zich
tegenover Solidariteit altijd kri-
tisch-solidair hebben opgesteld. En
een bijkomend voordeel is dat de
hervormden niet bang zijn om door
de nationalisten geassocieerd te
worden met een bepaalde minder
heidsgroepering in de maatschap
pij. Zij staan daarom open voor sa
menwerking".
Ook wat de oecumene betreft
hebben de hervormden zich altijd
sterk gemaakt voor goede contac
ten met de RK Kerk. "De hervorm
den vervullen dus een belangrijke
symboolfunctie. Het feit dat zij zich
open stellen voor oecumenische
contacten en samenwerking met
anderen geeft de rooms-katholie-
ken van Solidariteit de gelegenheid
om dat pluralisme in de samenle
ving waar te maken".
Tijdens de befaamde stakingen op de Lenin-scheepswerf in Gdansk, waarbij de vrije vakbond Solidariteit ont
stond, werd ten behoeve van de vele rooms-katholieke arbeiders op het terrein van de werf een mis gehouden. Beur
telings gingen de arbeiders te biecht. (archieffoto gpd>
Maar de afgelopen jaren heeft de bouwd. In tijden van nood en ge- de kerk voor ons een schuilplaats.
RK Kerk erg veel krediet opge- weid van de kant van de politie was En wanneer allerlei maatschappelij
