Burenruzies en racisme
herleven in Oost-Europa
NABIJ
Nieuwe commissie
moet weg bereiden
voor SoW-statuut
I REPORTAGE i
LEIDEN De revolutie in
Oost-Europa heeft zijn duis
tere kanten. Nationalisme,
racisme en anti-semitisme
begeleiden het ontstaan van
de uiterst wankele democra
tieën, waarvan het nog niet
eens zeker is of zij het em
bryonale stadium al achter
zich hebben gelaten. Niet al
leen in de Sovjetunie zijn
door Gorbatsjovs glasnost-
politiek sinds lang sluime
rende ressentimenten tus
sen verschillende bevol
kingsgroepen opnieuw tot
uitbarsting gekomen. Ook in
Polen, Hongarije, de DDR,
Tsjechoslowakije, Bulgarije
en Roemenië is een veertig
jaar geleden door de com
munistische machthebbers
stilgezette tijdbom opnieuw
tot tikken gebracht.
door Aly Knol
Er zijn Silezische Duitsers in Polen
en Siebenbürgse Duitsers in Roe
menië. Er zijn Hongaarse Tsjechen
en Russische Roemenen, Turkse
Bulgaren en Oostduitse Sorben,
Bulgaarse Albanezen en Roemeen
se Hongaren. De mengelmoes is on
overzichtelijk en complex.
Voor de huidige en de dit jaar
overal nieuw te kiezen regeringen is
het nu al soms razend moeilijk de
beginnende vlammetjes op eigen
territorium tijdig te doven. Maar het
wordt pas echt link als de verschil
lende bevolkingsgroepen ook nog
eens over de grenzen heen kabaal
gaan maken om zaken die door de
afloop van de Eerste en Tweede We
reldoorlog in ieder geval binnen
afzienbare tijd geen keer kunnen
Mengelmoes van nationaliteiten doen tijdbom opnieuw tikken
Kort voor de omwenteling in Roe
menië stonden Budapest en Buka-
rest zo ongeveer op voet van oorlog.
Het Hongaarse leger werd in paraat
heid gehouden, gealarmeerd door
i de Joegoslavische provincie Kosovo protester
tegen Servische plannen hun rechten te
(foto AP) Duitsland,
Neo-nazi's
Het zijn dit soort uitlatingen die in
de DDR het bloed soms tot koken
bracht. Neo-nazi's belden de joodse
gemeente in Erfurt op: "De oven
van Buchenwald wacht nog op jul
lie". Ze vernielden in Oost-Berlijn
het monument ter nagedachtenis
van de soldaten van het Rode Leger
die samen met de geallieerden de
Tweede Wereldoorlog beëindigden
en riepen steeds luider 'Deutsch-
land einig Vaterland'. Een zin overi
gens die cynisch genoeg uit het
Oostduitse volkslied stamt, maar
niet meer mocht worden gezongen
onder Honeckers heerschappij.
Kenners van de rechts-extremis-
tische randgroepen in de DDR
schatten het aantal Oostduitse neo
nazi's op minstens 1500. Volgens
een peiling van het Oostberlijnse in
stituut voor jeugdonderzoek ten
deert 2 percent van de DDR-jonge-
ren "naar rechts-buiten", in grote
steden als Oost-Berlijn en Leipzig
zelfs 6 percent. De Westduitse Re-
publikaner wisten, zonder op noe
menswaardig protest te stuiten, in
Leipzig bij de tweede maandag-de
monstratie van dit jaar 25.000 pam
fletten te verspreiden met oproepen
het herstel van een Groot-
de Westduitse minister van bui- 'spoedig jaden wegvoeren". Er zijn
r de Servische
die te lijden hadden onder wat
Ceausescu de 'systematisering van
de landbouw' noemde: het platgooi
heid: emigratie naar West-Duits-
land of een vrije culturele en demo
cratische ontplooiing in Roemenië
i honderden historische dor- zelf. "Wij verwachten", zei Gen-
pen om plaats te maken voor agro- scher, "dat Roemenië in de toe-
industriële centra op onmenselijke komst volledig de rechten eerbie-
schaal. De nieuwe regering maakte
als een van haar eerste daden aan
deze campagne terstond een eind.
Toch liet de Hongaars-Roemeen
se dominee Laszlo Tökes, wiens
dreigende arrestatie in Timisoara
half december het startsein zou blij
ken voor de Roemeense revolutie,
onlangs in Der Spiegel een ijzige
waarschuwing horen: "Daarbuiten
in de dorpen begint de strijd pas. De
schuldigen lopen nog altijd vrij
rond; de roofdieren zijn nog onder
ons. Ik heb zojuist gehoord dat een
bijeenkomst van de Hongaarse De
mocraten in een buurdorp verbo
den werd en de deelnemers be
dreigd zijn met arrestatie. Er be
staat, vooral in Siebenbürgen, het
gevaar dat nationalisme als wapen
tegen vrijheid en democratie wordt
misbruikt".
En verder: "Wij moeten de leu
gens van het vroegere regime be
strijden dat het Roemeense volk ja
renlang heeft voorgehouden dat de
eenheid van Roemenië door af
scheidingsbewegingen in Sieben
bürgen werd bedreigd. Zodra
Hongaren hun recht op een eigen
cultuur, het gebruik van hun taal,
opeisen, begint het chauvinisme
meteen te koken. Daarom is het in
de eerste plaats zaak dat wij een
weg vinden om ons met de Roeme-
Ook de Roemeense Duitsers heb
ben hun portie gehad. Reden waar-
digt van de minderheden, zodat zij
de vrijheid hebben te blijven of het
land te verlaten".
Genscher maakte duidelijk hoe
cynisch het vroegere Roemeense
regime met de Duitsers placht om te
gaan. Op basis van een in 1978 met
Bonn gesloten verdrag casfteerde
Ceausescu ongeveer 10.000 D-mark S^Konrads' waarschuwing
al synagoges beklad en ook tijdens heren de Albanese onderdanen
voetbalwedstrijden werden anti-se- hun rechten trachten te ontdoen,
mitische leuzen aangeheven. Net zijn daarvan slechts een triest voor
als in de Sovjetunie de Russisch-na- beeld,
tionalistische Pamjat-beweging
openlijk tegen joden ageert, zijn
ook in Hongarije door de hervor
mingen weer anti-semitische ten-
denzen naar de oppervlakte gedre
ven. Opperrabijn Alfred Schoener:
"Anti-semitisme is de afgelopen
vier decennia nooit van ons wegge
weest. Het was alleen verboden er
openlijk over de spreken".
De 60.000 leden tellende joodse
gemeente in Hongarije maakt zich
om de grafiti nog niet eens zoveel
zorgen. Erger vindt zij het moe-
Stern, vlijmscherp: "De legitima
tie van de DDR was anti-fascisme.
Fascisme werd absurd genoeg
gedefinieerd als het eind-stadium
van het monopolie-kapitalisme.
De,eT1.<?' Daaruit viel af te leiden dat alle ver-
Uitspraken van de Albanese antwoordelijkheid voor het verle-
troonpretendent Leka I vanuit zijn den berUstte bij het kapitalistische
Zuidafnkaanse ballingsoord bij Jo- West-Duitsland. Hoeveel van de
hannesburg, dat hij de Albanese miljoenen Oostduitsers die recente-
provincies in Joegoslavië als hij het lijk de straat zijn opgegaan in een
r het zeggen krijgt op heroïsche woede
r terug wil hebben, kun- beje bestaan zijn i
leen
deze nationalistische haat al- oordeling te accepteren dat ook zij
de last van het nazi-verleden heb-
ben te dragen?"
tt 'j^er,e Duitser die hij liet gaat. achterhoofd dat een partij als het
Voor dat douceurtje mochten in de Hongaarse Democratische Forum
loop der jaren 130.000 Duitsers het
land verlaten. Geschrokken
deze hem onbekende koehandel, tische trommel slaan,
zei de nieuwe Roemeense minister
van buitenlandse zaken, Sergiu Ce-
lak: "Ik hoop dat niemand de verte
genwoordigers van het vrije Roe
menië verantwoordelijk houdt voor vi
misdaden en misbruik tijdens het hóud
vorige bewind".
Maar net als de Hongaren staan
ook de Duitsers in Roemenië nog
wantrouwig tegenover de nieuwe
machthebbers, Genscher kreeg te politieke podium te willen beklim-
aanwakkeren.
Turkse Bulgaren
"Als wij zo doorgaan, worden wij
van de lijst geciviliseerde volkeren Moldcivië
geschrapt", sprak de Bulgaarse
schrijver Petar Danailov op de tele
visie. Hij had het over de demon
straties en uitbarstingen van haat
politieke gröepê- die het land °hv.fr!W°elde?' nadat de
machthebbers de rechten
van de Turkse Bulgaren hadden
hersteld, een bevolkingsgroep die
In Joegoslavië, vond
dig
maar meteen per verbod de mond te
snoeren. De organisatie - met de
wijdse titel 'Vereniging voor het Be
de Historische Waarheid,
de Servische Taal en het Cyrillisch
de Verdediging van Koso-
kondigde aan als Partij van Ser-
de Russische tsaar Alexander II in
1878 het Ottomaanse juk was afge
schud.
'Bulgarije voor de Bulgaren' en
'Wij Bulgaren willen geen slaven
van de Turken zijn' werd er woe
dend op straat geroepen, toen het
iTsche'NSion'Së Ve?n7ëuwïng"hêt besluit teruggedraaid werd dat de
horen dat ondanks de herv
gen nog minstens 100.000 etnische
Duitsers in de komende jaren rich
ting Bondsrepubliek willen verhui-
Anti-semitisme
In Hongarije is het vorig jaar weer
een gevleugeld woord geworden,
die uitspraak van de moeder van
schrijver Gyrgy Konrad: "Kijk uit,
m'n jongen, als ze over Transsylva-
nië beginnen te praten, gaan ze
i stokje
De regering stak
voor, want het gaat hier
weging met een apert nationalis
tisch programma" die tot openlijke
conflicten tussen de Joegoslavische
deelrepublieken kan leiden.
"Met Tito stierf de laatste Joego
slaaf'. Het is geen overdreven ge
zegde meer. Sinds de oude staats-
afgezette partijleider Zjivkov nog
had genomen en dat bepaalde dat
be- niet grensverkeer al dik tevreden. Maar
De nationale eigenaardigheden in
Oost-Europa zijn legio. In Russisch
Moldavië, een deel van het vroegere
Bessarabië dat Roemenië door het
Molotov-Von Ribbentrop-pact ver
loor, gaan steeds meer stemmen op
voor 'hereniging' met Roemeens
Moldavië. Het Moldavisch volks
front in de Sovjetunie: "Wij zijn on
derdrukt geweest door het Otto
maanse rijk, daarna door het Oos
tenrijks-Hongaars rijk, daarna door
het Sovjetrijk, nu is het tijd om vrij
te zijn".
Aan de andere zijde van de grens
rivier de Prut zit men nog niet te
springen om een snelle samensme-
ling en is men voorlopig met de pas
besloten vergemakkelijking -\
mochten dragen. In het
lim-zuiden
even boze Turken: 'Eruit met de
christenen'.
De zaak is voorlopig gesust, de re
gering in Sofia blijft erbij dat iedere
c mcci ÜU1Uo uc aiaaia- Bulgaar recht heeft op zijn eigen ccii
heenging, zijn de verschillende PuIt]fur if "„kt f enclave als reactie op de golf van
t j ook daar zeggen Roemeense acti-
het Jiepen ^al vjsten: "Ze zijn net als wij, Latijnen,
mo o Roemenen, 2e zijn onze broeders".
Er zitten ook veel Russen in Mol
davië, zoals in Tiraspol. De bewo
ners hebben hun stad deze week
uitgeroepen tot een onafhankelijke
bevolkingsgroepen in Joegoslavië d°nalisnie
stelselmatig over elkaar heen geval- aarmao a*c aan k ic <^r> wee.
len. De onlusten en doden in Koso-
BEVOLKINGSGROEPEN IN OOST-EUROPA
Reeds vóór de Tweede Wereldoorlog was Oosteuropa het toneel van etnische onlusten. Met
het wegvallen van de communistische overheersing in het Oostblok steken de vaak
gewelddadige botsingen tussen de tussen de verschillende bevolkingsgroepen weer de kop op.
de Sovjetrepubliek.
De Russen in Tiraspol staakten vo
rig jaar om te protesteren tegen een
besluit van het parlement om de
Moldavische taal tot officiële taal
van de republiek te bestempelen.
Onderstaand een overzicht van de belangrijkste etnische groeperingen in diverse Oostbloklanden
1.3% Sorben en
overigen
Tsjechoslowakije
1 4% I Hongaren
Duitsers, Polen, Oekraïners,
Russen, zigeuners
Grieken, Walachijers,
zigeuners, Serviërs
en Bulgaren
Turken
L 2.6% zigeuners
L- 2.5% Macedoniërs
Oekraïners,
Serviërs, Kroaten,
Russen, Turken
en zigeuners
het daarmee gedaan is, is een twee
de. Er is gesuggereerd dat Zjivkov
haviken in de provincie de nationa-
liteitenstrijd aanwakkeren om op
die manier het democratiserings
proces te frustreren. Ze doen dat
overigens met uiterst primitieve ar
gumenten: Turken verdrijven chris
tenen uit hun dorpen, ze vergiftigen
bronnen, verkrachten vrouwen en
beheksen vee...
"Wij leven in permanente angst per stand, 60.000 nakomelingen van
voor een eerste botsing, een eerste Westslavonische stammen die
Kristalnacht", aldus de Bulgaarse rondom de stad Bautzen in de DDR
Sorben
schrijv
doos v
haat zich opent, komen alle minder- stad Cottbus het e
verwante
an bij de
het Pools geli-
heden in het vizier. De zigeuners net ëerde Neder-Sorbisch. Ze kregen i:
zo goed als de joden en de Arme- '47 culturele zelfstandigheid, eigen
niërs". scholen, uitgeverijen, theaters en
:a. Toch voelt deze groep die
de Tweede Wereldoorlog nog
teveront- 200.000 mensen telde de hete
in de ondergang in de nek.
geen sprake van dat we ons
willen afscheiden om een eigen
staat te vormen, dat zou belachelijk
Tsjechoslowaakse president Vaclav zijn", zegt de Sorbische radiojour-
Uitgewezen
"Wij hebben de plicht
schuldigen tegenover de Duitsers adem
die na de Tweede Wereldoorlog "Er
werden uitgewezen". Het waren
moedige woorden
Havel. Hij gaf openlijk toe dat
danks de beschamende rol
Sudetenduitsers bij de opkomst
van Hitier en de verkwanseling
Tsjechoslowakije ook
nalist Helmut Rychter. "Maar
de willen de neergang van onze taal en
onze gemeenschap een halt toeroe
pen. Ook moet er een einde komen
de open mijnbouw in de streek,
fout had begaan door na de oorlog die onze dorpen vernietigt".
3,2 miljoen Duitsers goedschiks of Ook Polen kent Sorben, maar Po-
kwaadschiks te verdrijven. Zoals len kent vooral Polen die nergens
ook Polen tienduizenden Duitsers meer welkom zijn en in toenemen-
compensatie van de in het oosten Bondsrepubliek zint
aan de Sovjetunie verloren dels op maatregelen
landstreken.
Onder aanhaling van Havel
inmid-
de aanhou
dende toestroom van Poolse Duit-
te stoppen. Het wil West-Duits-
schreef de Amerikaanse historicus land zo langzamerhand niet
de Columbia-u
zich kunnen
versiteit instemmend in The New beroepen op het 'Deutschtum',
York Times: "Erkenning
waartoe hun groot- en overgrootva-
The New York Times biedt,
even logisch als moeilijk: "Als de
Oosteuropeanen proberen i
waarden voor een nieuw Europa".
Sterns artikel is een frontale aan
val op de Westduitse bondskanse
lier Helmut Kohl, die met zijn uit- komst op te bouwen, moeten
spraken over een Duitse hereniging streven naar een nieuw begrip
te veel angstige vragen heeft opge- het verleden. De taak
roepen. Kohl betoogt dat de Bonds- verleiding bestaat on
republiek niet uit is op een Duitse len op oude haat
se grens met Polen. Maar daar hoort den
nog wel iets achteraan. Want, her- Dat was een daad van een hartver-
haalde Kohl evenzovele malen, hij warmende fatsoenlijkheid die een
weet niet hoe een verenigde BRD- antwoord behoeft".
UlWLUA^u JAnuari i99f
Na opstappen prominente adviseurs
LEUSDEN (ANP) Een speciale commissie moet een kerkor-
delijke verklaring van overeenstemming opstellen voor het Sa
men op Weg-proces van de Hervormde Kerk en de Gerefor
meerde Kerken in Nederland. Pas als deze verklaring is goed
gekeurd, kan er een statuut worden opgesteld waarin bindende
bepalingen zijn opgenomen.
Dit voorstel doen de Raad van
Deputaten (deskundigen) Samen
op Weg en de synodebesturen van
de beide kerken in een rapport
dat op 14 februari tijdens de geza
menlijke vergadering van de sy
noden wordt besproken.
De raad en de besturen honore
ren hiermee de bezwaren die eer
der door het bestuur van de Her
vormde Kerk tegen een ontwerp
statuut voor de herenigde kerk
naar voren zijn gebracht. De vice-
voorzitter van de Raad van Depu
taten, mr. P. Ingwersen, kan zich
als enige niet met het voorstel
verenigen.
Secretaris ds. B. J. Aalbers van
de Raad van Deputaten, opsteller
van het rapport, maakt een verge
lijking met de verklaring van
overeenstemming over het sa-
men-kerk-zijn, die de gezamenlij
ke vergadering in november 1986
aanvaardde. De beide synoden
verklaarden zich toen in 'staat
van hereniging'.
Het hervormd synodebestuur
wees in april vorig jaar het ont-
werp-statuut af dat de aanzet zou
moeten geven voor een kerkorde
van de herenigde kerk. Het be
stuur wilde dat er eerst overeen
stemming zou komen over de
grondlijnen van de toekomstige
kerk.
Dit besluit was voor zeven pro
minente hervormde en gerefor
meerde adviseurs, onder wie Ing
wersen, aanleiding hun lidmaat-
EN VER
schap van de werkgroep die zich
met de toekomstige vormgeving
van de herenigde kerk bezig
houdt, neer te leggen. Zij vonden
dat er te weinig ruimte werd gela
ten voor de gedachte dat hereni
ging van beide kerken ook ver
nieuwing moet betekenen.
Ingwersen wil niet aan de her
vormde bezwaren tegemoet ko
men. Hij voelt meer voor de tot nu
toe gevolgde werkwijze met
schetsen waarin telkens een be
paald onderdeel van de herenigde
kerk werd besproken. Pas als er
overeenstemming over een be
paald onderdeel van de nieuwe
kerkorde is bereikt, kan deze na
raadpleging van de kerkelijke
vergaderingen tot geldend recht
worden verheven, zo vindt Ing
wersen.
De Raad van Deputaten hoopt
dat de speciale commissie uiter
lijk midden 1991 met een advies
komt. De raad legt er de nadruk
op dat nauwe banden met de her
vormde en gereformeerde advies
organen voor de kerkorde drin
gend noodzakelijk zijn, "opdat
een resultaat ook door deze orga
nen in belangrijke mate kan wor
den onderschreven".
Evangelische
jeugd massaal
naar Oostblok
EMMELOORD (ANP) - Interna
tionale evangelische organisaties
zijn van plan deze zomer ruim
10.000 jongeren evangelisatie
werk te laten verrichten in Oost-
Europa. Campus Crusade for
Christ, Operatie Mobilisatie en
Jeugd met een Opdracht denken
hierbij vooral aan lectuur-
verspreiding en hulpverlening
aan kerken in nood.
Volgens coördinator Jan den
Ouden van Operatie Mobilisatie
is het voor het eerst dat evangeli
sche organisaties op deze manier
hun krachten bundelen.
De drie organisaties sturen in
ieder geval gezamenlijk al 7.000
jongeren naar de Sovjetunie en de
Oosteuropese landen (minus Al
banië). Daarnaast hopen zij dat
andere evangelische instanties
hun eigen bijdrage leveren. Het is
de bedoeling dat de jongeren
twee tot zes weken op pad gaan.
De organisaties hebben zich tot
nu toe steeds op kleine schaal en
in alle stilte gericht op Oost-Euro
pa.
Hervormde Kerk
voert overleg met
Shell-werknemers
LEIDSCHENDAM (ANP) - Ze
ventig hervormde gemeentele
den die bij Shell werken, bezoe
ken dit weekeinde een bijeen
komst met het hervormd synode-
bestuur. Coördinator drs. L. J.
Hogebrink spreekt over een "pas
toraal overleg".
Het beraad werd in november
1988 al aangekondigd, nadat in de
synode kritische vragen waren
gesteld over de boycot van Shell
waartoe de Wereldraad van Ker
ken heeft opgeroepen.
De herhaalde oproepen van de
hervormde synode aan Shell om
zich uit Zuidafrika terug te trek
ken, hebben volgens de secretaris
van de hervormde Raad voor
Overheid en Samenleving (ROS),
Shell-werknemers "in tweestrijd
en gewetensnood" gebracht. Tij
dens de bijeenkomst wordt het
hervormde beleid toegelicht.
QUAGADOUGOU - Een moe
der in een lepra-kolonie in Gui-
nee-Bisau gaf haar tweeling de
horst, terwijl de paus daar een be
zoek bracht. De paus riep gisteren-
in Quagadougoude hoofdstad
van Burkina Faso, de gelovigen
op zich te verzetten tegen abortus
en voorbehoedsmiddelen. De groei
van de bevolking in beide landen
hoort bij de hoogste percentages
in de wereld. Tegelijk vroeg de
paus de westerse landen om hulp
aan Afrika om het continent te
redden van armoede en hongers
nood. Voor vandaag stond Tchad
op het programma van de paus.
Leerstoel. De Charismatische
Werkgemeenschap Nederland
(CWN) gaat een bijzondere leer
stoel charismatische theologie in
stellen. Voorzitter ds. W. W. Ver
hoef spreekt van een stimulering
van een "open theologische be
zinning" tussen de charismati
sche- (pinkster) theologie en de
andere theologische richtingen.
Waar de leerstoel wordt geves
tigd, is nog niet duidelijk. Er is
overleg met de Rijksuniversiteit
Utrecht en de Vrije Universiteit te
Amsterdam.
Rk onderwijzers. De bond van
katholieke schoolbesturen in het
basisonderwijs overweegt onder
wijzers in Vlaanderen te werven.
Volgens secretaris mr. M. Frede-
rix is de bond bezorgd over de ge
volgen van het te verwachten te
korten '93: 11.000 te weinig) aan
leraren voor de identiteit van het
rk basisonderwijs. De bond wil
overigens eerst de 'stille reserve'
van vooral vrouwelijke docenten
aanspreken.
Beroepingswerk
Gereformeerde Kerken: aangeno
men naar Oostvoorne mw. drs. A. G.
Endeveld kand. Amsterdam, naar
Tzum mw. drs. J. van der Neut kand.
aldaar.
Geref. Kerken vrijgemaakt: beroe
pen te Nieuwleusen J J. Room Al
phen a/d Rijn, te Heerde i.e. met Wa
penveld K. de Vries IJsselmuiden-
Grafhorst.
Nederlands Geref. Kerken: beroe
pen te Sliedrecht W. Borgdorff Doorn.
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Goudswaard G. J. van Aalst
Benthuizen, te Utrecht C. J. Meeusen
Rotterdam-Z.
Geref. Gemeenten in Nederland: be
roepen te Vlaardingen J. Roos Chilli-
wack (Canada).
