'Geloofskeus Afrikaan vooral pragmatisch
Miljonair zonder geld 'gelukkiger dan ooit'
Boek dominee Ype Schaaf brengt rol van bijbel in Afrika in kaart
USIBUItilSIUlBI
ZATERDAG 20 JANUARI 1990
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 9
DOKKUM De kerken in Afrika groeien. Onstuimig. Met
honderden tegelijk verruilen de mensen de beangstigende
natuurgodsdiensten voor het christendom. Die keuze is
vaak pragmatisch, constateert dominee Ype Schaaf uit
Dokkum, van wie volgende week een boek over de rol van
de bijbel in Afrika wordt gepresenteerd. "In één jaar tijd
hebben zestigduizend Tiv's (een volk in Nigeria) besloten
christen te worden. Waarom? Dat was de snelste manier om
scholen te krijgen".
nuskop gekregen. "Ze waren het ge
weten van de kolonisator (bijvoor
beeld in de strijd tegen de slavernij),
maar deelden zijn superioriteitsge
voelens. Ze hielpen de Afrikaan om
zichzelf te blijven door wat bijbel en
verkondiging betreft gebruik te ma
ken van de Afrikaanse talen, maar
ze dienden tegelijk de kolonisator
door zijn taal in het onderwijs te do
ceren".
Polygamie
Toch wordt nu overal in Afrika de
kerk als eigenlands en Afrikaans er
varen. "De eerste leiders, de natio
nale elite, zijn bijna allen uit de ker
ken voortgekomen". Want de bijbel
bevatte een boodschap van exodus,
van bevrijding en rechtvaardigheid.
Nergens wordt volgens hem het
christendom gezien als een zaak die
met het kolonialisme had moeten
verdwijnen. "Zelfs niet in Zuid-
Afrika, omdat daar alleen de zwarte
kerkelijke leiders tellen".
Het Afrikaans inkleuren van Het
Boek van de witte man, heeft de no
dige aanpassingen gevraagd van al
le partijen. "Bill Reyburn, de eerste
vertaalspecialist van de bijbelge
nootschappen in Afrika, heeft eens
gezegd: 'De Amerikanen gingen
naar Afrika om daar de kerk te
stichten die in de VS niet gelukt
was'. Maar dat kan niet! De proble
men van de Afrikanen zijn anders,
dus hun antwoorden ook. Dat
Zeker vijftig miljoen mensen zullen
in de komende 25 jaar een keus ma
ken tussen de natuurgodsdiensten
en de kerken; de geloofsovertuiging
die de meest bevredigende ant
woorden geeft, wordt gezamenlijk
binnengehaald, aldus Schaaf.
"Dan moet je niet moeilijk of
duur doen en praten over echte be
kering ofzo. Maar je moet zeggen: er
is potentiële openheid en het is aan
de kerk om daar op in te spelen. Het
is echt niet zo dat ze daar minder
geestelijk zijn dan wij; mensen die
zo'n harde strijd moeten leveren om
fysiek te overleven laten een hele
boel keuzen in hun leven mede
daardoor bepalen. Zo simpel is
dat".
door
Wim Schrijver
Een Afrikaan, zo beschrijft de
predikant ergens in zijn boek, is gek
op de verhaaltjes-dominee. Schaaf
zelf zal dan zeker in de smaak zijn
gevallen toen hij in de jaren zestig
voor de bijbelgenootschappen in
Afrika werkzaam was. En zo kan het
ook gebeuren dat in zijn beschou
wingen in het christelijke Friesch
Dagblad, waarvan hij hoofdredac
teur is, met een zekere regelmaat
anecdotes over Afrikaanse stam
men opduiken.
"Mijn maitresse", noemt de pre
dikant het bewuste continent lief
kozend. Hoe weinig geheimzinnig
hij doet over die relatie blijkt alleen
al uit de vele Afrikaanse voorwer
pen, die zijn te vinden in zijn fraaie
woning in het centrum van Dok
kum. Daar vertelt hij graag over zijn
boek, dat op 23 januari bij het Ne
derlands Bijbelgenootschap in
Haarlem wordt overhandigd aan de
Ghanese missionaire predikant in
Utrecht, D. N. A. Kpobi, en enige
Afrikaanse theologische studenten
in ons land.
Januskop
In zijn boek dat met het oog op
Afrika zelf in een Franse en Engelse
vertaling zal verschijnen preten
deert Schaaf niets nieuws te zeggen.
Het is echter wel zo dat de geschie
denis en de rol van de bijbel in Afri
ka voor het eerst geheel en zonder
bijvoorbeeld een specifiek protes
tantse, rooms-katholieke of natio
nale bril op papier is gezet.
'Hij ging zijn weg met blijdschap',
aldus de titel van het boek, die ver
wijst naar de ontmoeting tussen de
minister uit het rijk van de Candace
(nu Sudan) en de evangelist Philip-
pus, ongeveer in het jaar 40 na
Christus. Philippus vertelt de mi
nister over Jezus, waarop deze tot
bekering komt, zich direct laat
dopen en, zo volgt er in het bijbel
boek Handelingen der Apostelen,
'hij ging zijn weg met blijdschap'.
Met dit ideaal trokken talloze zen
delingen en missionarissen, vooral
in de vorige eeuw, naar Afrika. Ve
len stierven daar snel, want het was
een uiterst ongezond beroep. En tot
op de dag van vandaag hebben de
Afrikanen respect voor deze, ook
tot de westerse verbeelding spre
kende, pioniers. Toch wordt in Afri
ka ook het grapje verteld, dat de
zendelingen kwarrien en zeiden: la
ten wij bidden. Toen de Afrikanen
na dat gebed de ogen weer opende
den, lag de bijbel op hun schoot;
hun land was echter van hen afge-
vraagt om een creatieve benade- man met vier vrouwen wil christen
ring". worden. In Afrika betekent dat: zij
Een bekend voorbeeld is het pro- willen alle vijf christen worden. Wat
bleem waar vertalers mee te maken doe je dan? Drie vrouwen weg laten
hadden: wat doe je met het woord sturen? Dat worden dus de oudste
'sneeuw' in de talen van het Sahel- drie en waar moeten die heen? Of je
gebied? En wat te doen met ethi- zegt: de kerk accepteert de huidige
sche kwesties als polygamie? "Een stand van zaken, maar er mag geen
vijfde bij! Of je laat de
het avondmaal en weigert de man".
Maar, weet Schaaf, de boodschap
van de bijbel heeft aantrekkings
kracht voor veel Afrikanen. "De
christen bevrijdt je van de tovenaar
en de angst voor de dood". Hij her
innert zich de vertoning van een
film over het leven van Jezus, in de
open lucht voor twintigduizend Ba-
milikes (een volk in westelijk Came-
roun). "Toen Jezus werd gekrui
sigd, was het doodstil, maar na de
opstanding klonk er een donderend
applaus!"
Het zwarte babel
De conclusie, waar het hele boek
naartoe werkt, is: "Het christendom
heeft alle toekomst als het voor de
Afrikanen een authentieke ontmoe
ting met Christus is. Dat breng je al
leen tot stand wanneer de bood
schap Afrikaans is. Een eigen verta
ling dus, want Christus sprak ook
plat-Aramees en geen verheven
kerktaal. En je moet de Afrikaan
ook het Oude Testament geven". De
reden: "De Afrikaan denkt totaal en
dat doet het Oude Testament ook.
Bijvoorbeeld het Hebreeuwse
woord 'dabar' betekent zowel
woord als daad. Die stijl van denken
begrijpt hij. Zo kan hij ook Christus
beter begrijpen".
Schaaf voert dan ook een warm
pleidooi om niet alleen het Nieuwe
Testament of aparte evangeliever
halen uit te geven. In dat kader
plaatst hij ook een kritische noot bij
de internationale Wycliffs, die al
leen het Nieuwe Testament verta
len. Dat is principieel onjuist, vindt
de predikant. Ook de hoeveelheid
werk die nog verzet moet worden in
het zwarte babel Afrika telt ruim
1800 talen is nog zo enorm, dat er
andere prioriteiten gesteld moeten
worden. De Wycliffs gaan echter
desgevraagd zelfs voor de kleinste
taalgroep aan de slag.
En daarom heeft de predikant
ook kritiek op de geldstroom uit het
christelijke Westen. Het bijbelver
taalwerk wordt nu overschaduwd
door zending en ontwikkelings
werk (diaconaat). Hij bepleit een ge
lijke spreiding van middelen. "Bij
belvertalingen zijn nog steeds een
soort extraatje. Strategisch gezien
is het vanuit christelijk oogpunt
dom, dat de Afrikaanse bijbelhui
zen voortdurend tekorten hebben.
Juist de bijbel is fundamenteel voor
de christelijke kerk".
De aantrekkingskracht van de is
lam, die een Afrikaanse religie zegt
te zijn, moet niet worden overschat,
aldus Schaaf. Een Unesco-verte-
genwoordiger heeft hem ooit eens
gezegd: 'De islam heeft geen enkel
antwoord op de moderne samenle
ving'. "Maar je kunt de vraag ook te
rugkaatsen: hoe relevant is het
christendom voor de westerse sa
menleving?"
Superieur
Op de vraag of Afrika nog een lange
weg te gaan heeft in het Afrikanise-
ren van de bijbel, reageert Schaaf
met verontwaardigd gesnuif. "Dat
is een pretentieuze westerse opmer
king!" Delen van Afrika kenden al
het Oude Testament voor Jezus was
geboren, antwoordt hij. En wat te
denken van de oeroude Koptisch-
Orthodoxe Kerk van Egypte, of de
Ethiopisch-Orthodoxe Kerk? "Stel
die vraag maar eens aan de Ethio
piër. Die voelt zich superieur aan de
andere Afrikanen of de blanken.
Zijn keizer was zelfs een afstamme
ling van koning Salomo!"
"En moet je de kerken in Afrika
nu zien. Ze groeien zo gigantisch
dat de Wereldraad van Kerken bij
voorbeeld zijn hele policy heeft af
gestemd op de kerken in de Derde
Wereld. En de Rooms-Katholieke
Kerk heeft nu een paus uit de Twee
de Wereld, maar de volgende zal
echt uit de Derde Wereld moeten
komen".
'Hij ging zijn weg met blijdschap' is
uitgegeven door Kok in Kampen en
kost 42 gulden 50. Het boek is vanaf vol
gende weck in de handel.
De christelijke kerken en de bij
bel, zo betoogt Schaaf dan ook, heb
ben in de koloniale periode een Ja-
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk geen dien
sten; Marekerk 9.45 ds Pannekoek Oegst-
geest, 12 oec studentend. 5 ds Hovius Katwijk
aan Zee; Maranathak. (L Morsweg) 10 ds
Koolstra; Oecumenische geloofsgemeen
schap De Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds Al-
blas en pastoor Van Welt. 11.15 ds Alblas;
Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds Hortensius; Be-
vrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 kand Verweij,
5 ds Hortensius; Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds
Nauta; Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pasteur
Ribs; 'Stevenshof' (rk kerk Haagse Schouw)
11 kand kand Vd Burg. Acad. Ziekenhuis 9 rk
dienst, 10.15 ds V Beinum. Diakonessenhuis
elke zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds V 't
Hof. Endegeest zie Oegstgeest. Geref. Kerk
Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surina
mese.) geen diensten; Oude Vest 10 vic Vd
Wel; Maranathak. zie herv. gem.; Bevrijdingsk.
zie herv. gem.; verzorgingstehuis Groenhoven
10 ds Verdoorn; Merenwijk zie herv. gemeen
ds Den Hertog. Geref. Gem. (zie onder Leider
dorp). Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem.
(Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds Mostert. Doopsgez.-
Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10.30 ds Brüsewitz. Baptistengemeente (aula
'Nieuweroord', Rijnsburgerweg 124) 10ds Ag-
tereek mmv echtpaar Govers. Evang. Ge
meenschap (Middelstegr. 3) 9 en 10.30 ev V
Groningen. Evangeliecentrum-Pinksterbew.
(Bethlehemskerk Lammermarkt) 10 ev Zijlstra.
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 ev V Twilled. Le
ger des Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10
en 4.30. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4, wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ont
moeting'. Noordhofland V.schoten) elke zat. 10
tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie. Christe
lijke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Brahmsl.) 10, 11 en 12. Oud-Kath. K. (Zoe-
terw.singel) 10. Rooms-Kath. K. Haagweg zat.
7, zo. 10.30; Herensingel zat. 7. zo. 9.30 en 11
Rijndijk (Stevenshof) zat. 7, zo. 9.30; Steen-
schuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6 en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7. zo. 9.30 en 11Lam-
menschansweg zat. 7. zo. 9 en 10.30; Haart-
.straat zat. 7, zo. 10.30 en 12.15; Merenwijk zie
herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoude)
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 9.30 ds Verseput
Oegstgeest ha.
EINDHOVEN (ANP) - Een
Amerikaanse multimiljonair
die zijn hele bezit (drie
huizen, evenveel auto's, een
oceaanjacht, een privé-
vliegtuig, onroerend goed en
nogal wat miljoenen op de
bank) weggaf om Christus te
volgen, is "gelukkiger dan hij
ooit in zijn leven is geweest".
Zijn enige probleem is nu hoe
hij andere welgestelde
mensen ervan kan overtuigen
dat zij zonder geld en zonder
macht er beter aan toe zouden
zijn.
Jean Anthony Quartemont (59)
had een succesvol leven als ach
tereenvolgens journalist, bankier
en marketingdeskundige. Nu
woont hij met zijn echtgenote
Margreth in een tweekamerflat in
Helmond. Hij coördineert vanuit
Eindhoven de activiteiten van
Lumen 2000, een internationaal
verband van rk organisaties en
groepen die via radio, tv en video
de verspreiding van het evangelie
willen bevorderen.
Lumen 2000 is voortgekomen
uit een ontmoeting in 1983 te
Eindhoven van rk media specia
listen met als doel tv voor evange
lisatiedoeleinden te gebruiken.
De organisatie steunt de aange
sloten organisaties met complete
programma's, opnamen van be
kende persoonlijkheden als de
paus en moeder Teresa, techni
sche en personele assistentie in
de vorm van onder meer oplei
ding. Lumen 2000 wordt finan
cieel mede mogelijk gemaakt
door de Stichting Getuigenis van
Gods Liefde, waarvan Piet Der-
ksen (ex-Sporthuis Centrum)
voorzitter van het bestuur is.
"Het is niet zo dat alle welge
stelde christenen mijn voorbeeld
moeten volgen. Veel rijke gelovi
gen doen vaak veel goeds. Rijk
dom op zich is geen zonde. Jezus
keek ook niet neer op Lazarus die
rijk werd. In mijn geval was het
nodig. Ik dacht belangrijk te zijn
omdat ik over veel geld beschik
te. Zelfs christelijke leiders vin
den zichzelf belangrijk. Nu weet
ik dat ik om mijn werk niet be
langrijk ben. Ik ben belangrijk
omdat God van mij houdt".
Geestesdoop
Twee van zijn vijf kinderen verlie
ten de Rooms-Katholieke Kerk
om zich bij de Pinksterbeweging
aan te sluiten. "Dat stak me wel",
aldus Quartemont, die z'n leven
lang een trouw kerkganger was.
Zijn oudste zoon Stuart werkt nu
als arts en prediker in Nigeria.
Een jongere zoon, Dirk, wilde niet
deugen. Hij zocht z'n heil bij een
andere vrouw, in alcohol, drugs
en God weet wat niet al.
Toen Dirk een ernstige ziekte
aan zijn voet kreeg, ging hij op
aandrang vap zijn broer Stuart
naar diens kerk in Houston
(Texas). "Het was puur uit angst,
dat ie meeging", zegt Jean
Quartemont. "Hoe dan ook, dank
zij de groep zingende en bidden-
Jean Quartemont, ooit multimiljonair, woont nu in een tweekamerflat.
de jongeren in die kerk genas die
voet volledig". Daarop ontving
Dirk de geestesdoop, waar hij op
dat moment nog weinig heil in
zag. Thuisgekomen begon hij in
de bijbel te lezen en werd hij door
het evangelie gegrepen. Nu helpt
hij in de Bondsrepubliek als
evangelist in de grootste jeugdge
vangenis van West-Europa.
Nieuwsgierig geworden be
zocht Jean Quartemont in Hous
ton de enige rk parochie die van
de bisschop toestemming had ge
kregen diensten van de charisma
tische beweging te houden. Het
was een vervallen gebouw in de
zwarte wijk. Bovendien had de
bisschop de diensten voor zwar
ten verboden, in de hoop dat er
dan niemand zou komen.
nadat die diensten daar waren be
gonnen, was het er een geweldige
chaos. Dansende, zingende, lof
prijzende en biddende mensen,
mensen die in tongen spraken,
een Spaanstalige groep met trom
petten. Het was zo indrukwek
kend. Dat had ik nog nooit in een
rooms-katholieke kerk meege
maakt".
Telegram
Enkele maanden later beleefde
Quartemont z'n bekering. "Ik
voelde dat ik door die kerk te be
zoeken dichter bij God was geko
men. Ik begon in de bijbel te le
zen. Toen kwam ik ook het bijbel
vers tegen dat een kameel eerder
door het oog van een naald gaat,
dan een rijke het Koninkrijk der
hemelen binnen gaat. Tegen m'n
vrouw zei ik: 'wat zou je ervan
denken als we al onze bezittingen
aan God geven?' Zij dacht dat ik
dat niet zou kunnen opbrengen".
Een telegram van een zieke tan
te uit de Bondsrepubliek, waar
zijn vrouw is geboren, bespoedig
de de beslissing. "Wij besloten
haar te helpen. We hebben alles
weggegeven, aan de eigen paro
chie, aan de charismatische paro
chie en aan het missiewerk in
Afrika. Met drie koffers zijn we
naar Europa gereisd".
Dat was in 1985. De tante genas
en had de Quartemonts niet lan
ger nodig. Via een franciscaan in
Den Haag, Koos Peperzak, kwam
Quartemont in contact met Piet
Derksen. Binnenkort werkt hij al
weer twee jaar bij Lumen 2000.
"Mijn vrouw en ik hebben ons
nog nooit zo gelukkig gevoeld".
tr1 j r=i f
AARI ONDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds Tase-
laar. 7 ds V Dok. Geref. Kerk 10 ds Watel
Hoofddorp. 6.30 ds Wilschut. Chr. Geref. Kerk
9.30 en 4.30 ds Wallet Sliedrecht. Rk Kerk zat.
7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds Jonkman: Kruiskerk 10 ds V
Roon Zeist; Opstandingskerk 6.30 ds Boer; G.
Herderkerk 10 ds Mulder; De Bron 9 ds Wig
mans oec dienst. 10.30 en 6.30 ds Moll;
Ashram (Marsdiep) 10 ds Nieuwenhuis; Ouds-
hoornse kerk 10 ds Ter Bals; Sionskerk (Me
teoorlaan) 9.30 ds Smelt Peru. 6.30 ds Siebe-
link Linschoten. Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds
Wilschut ha, 6.30 ds Ommering ha; Salv.kerk
10 ds Boer. Geref. K. Vnjg. (school Bospark.
Beatrixl. 4) 9.30 ds Room. 5 ds De Boer. Ned.
Geref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 ds Jans-
sens, 4.30 br Fröling. Chr. Geref. Kerk (Grij-
pensteinstr.) 9.30 en 4.30 ds Vd Meij. woe 7.30
ds Beekhuis. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240)
9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1)10 zend
Verkerk. 6.30 ds Koekkoek. Bapt.gem. Noord
(school Kalkovenw. 62) 10 dienst rond Kruis
tochten. Volle-evang.gem. ('De Ark'. Pr. Hen-
drikstr. 54) geen opgave. Pinkstergem. 'Het
Licht' (Morgenstersch. Briljantstr. 1) 10. Chris
tengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel',
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds Goossen
Waddinsveen, 6 ds Boer. Geref./Herv. Gem.
(geb. 'De Hoeksteen'. Schweitzerstr.-Bern-
hardstr.) geen opgave. Geref. Gem. 9.30 en 6.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en
6.30 ds Vd Scheur ha; Salv.kerk 10 en 6.30 ds
Terlouw ha; Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10 en
6.30 ds Vd Hoef ha. Geref. Kerk 10 ds Zout
man, 6.30 ds Elderman. Geref. K. Vrijg. (Ich-
thusk.) 9.30 ds Feenstra. 4.30 ds Simpelaar.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30.
Evang.-Luth. Gem.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds
Jansen ha, 6.30 dr Haitsma; De Stek 9.30 ds
Jonkers Dordrecht ha. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds Oosting
sf.
Evang.gem
hr V Steeni
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9 ds De Graaf
Katwijk. 6.30 ds V Dis Wassenaar jeugdd. Ge
ref. Kerk 10.30 ds Terpstra Rijnsburg. 5 ds Ver-
sluys Alphen. Rk Kerk: dorp zat. 7. zo. 10 en
11.30; Anker zat. 7. zo. 11Rijndijk zo. 9.30.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds Verbeek. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds Hofland. Chr. Ge-
10 en 5 ds V Langevelde. Rk Kerk:
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds V Dok Alphen
ha. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.15.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds Koldewijn. Rk
Kerk zat. 7. ZO. 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds Kattenberg Leiden, 6 ds Sloof;
Ontm.kerk 10 ds Vd Bank Ede. ds De Graat
jeugdd. Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-colle-
ge) zie Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 10 ds v
Breevoort, 5 ds Vd Horst. Rk Kerk zat. 7. zo.
10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 ds
Hovius. 6 ds Ten Voorde; O Kerk 10 ds Sjolle-
ma. 6 ds Visser; Ichthusk. 10 ds Stam. 6 ds
Vroegindeweij. Pmëlk. 9.30 ds Visser. 6 ds
Sjollema; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds
Bogaard. 6 ds Vd Berg. Overduin 2.15 ds Vd
Beid. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-
college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds Westera-
Franke. Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds Vd Horst, 5
ds Mink; Triumfatork. 10 ds mink, 5 ds Baas
Sassenheim. Geref. K. Vrijg. 9.30, 5.30 ds Hei-
da. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo) 10.
Chr. Geref K. 10 en 5. Vrije Chr. Geref. Gem.
(Unizaal) 10 hr Driesprong Dordrecht. Geref.
Gem. (Remisesfr10 en 5. Geref. Gem. in
Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 hr Driesprong Dordrecht.
Vliegkamp 10. Soefi-tempel (Zuidduinweg) 4.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds Doesburg, 6.30 hr Henzen;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds Stegeman. Ley-
thenrode 10 ds De Leeuw. Elis.-ziekenhuis
9.30 ds Brommet ha. 10.45 rector Vijftigschild.
Geref. Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofd-
str. 73) 10 en 4.30 ds V Eckeveld. Bapt.gem.
(wijkgeb. Zijlkw.) 7 themadienst: 'de super
mens'. Rk Kerk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds Schilt. Geref
Kerk 9.30 mw Hordijk Nieuw-Vennep, 7 ds Czi- Zilk zat. 7, zo. 10.30.
ria Rijnsburg. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds Vd
Staat Uithoorn ha. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds
Kraan. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds V Roe
kei. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds Geuze.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds De Jong Bos
koop. 7 ds Den Heeten Hoofddorp.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Vd Lee ha. 5 ds Volk
Katwijk, 7 ds Kuiper; Hooldstr. (Zee) 10 ds Rui
tenburg; De Rank (Golfbaan) 10 ds Vd Bergh.
Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds Kuiper.
5 ds Ruitenburg; Vinkenl. (Binnen) 10 ds
Scholte. Kapel W. v.d. Bergh-stichtlng 11 ds
Slofstra. 'Sole Mio' 9 ds Vd Lee. Ned. Prol.
Bond (aula O.Zeew.) 10.30 mw ds Brussee-
Van der Zee Voorburg. Rk Kerk Zee zat. 7, zo.
10.30; Binnen zat. 7. zo. 9.30 en 11. De Ark
(Pickeplein 1) 10 hr V Duin. 7 ds Agtereek.
NOORDWIJKERHOUTDorpsk. 10 ds Vd Me.j
RIJNSBURG: Herv Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds Smaling ha. 5 ds V Niel ha. Bethelkerk 9.30
ds Bruijn Maarn. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds
Snel. 5 ds Verschoor; Immanuelkerk 9 en
10.30 ds Verschoor; Maranathakerk 9.30 ds
Ribbennk, 5 ds Snel. Geref. Kerk Vrijg. 10 en
5.15 ds Grutter Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds V
Sorge. Evang. Christengem. (aula mavo) 10ds
Vd Lugt Harderwijk, 4 doopdienst. Rk Kerk zo.
10.30.
RIJPWETERING Rk Kerk z
i 10.30.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Verdijk;
Pauluskerk 10 ds Gelder, 7 hr Hoffenaar Voor
hout. Geref. Kerk 10 ds Huisman Hazerswou-
de. Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 9.30 en
4.30 ds Blijdorp. Ned. Geref. Kerk (Salvatori)
10. 7 ds Vos. Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds V
Dijken. Geref. Gem. 10 en 4 ds Blok. Evange-
liegemeente (Heereweg 52a) 9.45 hr Piet Rk
Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en 11.30. Poel
polder zat. 7, zo. 10.30; Mariakerk zat. 7, zo. 9
en 10.15, Engelbew. zat. 7, zo. 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds V
Mourik. Geref. Kerk 9.30 ds Vd Weg, 5 ds Vd
Weg. Chr. Geref. Kerk 9.30,2.15 ds De Romph
Noordeloos. Remonstr. Gem. 10 hr De Graaf
Bierbrauwer. Evang. gem. (ver.gebouw 'De
Rank'. Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Mey.
6.30 ds Ten Voorde Katwijk jeugdd. Geref
Kerk 9.30 ds Delhaas Zwammerdam. Rk Kerk
zat. 7. zo. 9 en 11.
OEGSTGEEST; Herv. Gem. Groene ot Will-
.kerk 10 ds Kooman SoW-dienst; Pauluskerk
10 ds Da Costa en pater Koster oec dienst ha;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds Schlinge-
mann Den Haag, 7 drs Schwencke. Geref.
Kerk 10 ds De Bruin. Geref. Kerk Vrijg. (aula
Dr. Schilderschool) 9.30 en 4.30 ds Bremmer
Enschede. Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum)
8.45 en 4 ds Janse. Van Wijckerslooth 4 ds
Vegter. Endegeest 10 ds Friedench. Volle-
evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will-
SASSENHEIM: Herv. Gem. 10 ds Vollebregt, 7
ds Bras ha. Geret. Kerk 10 ds Biewinga ha, 7
zie herv kerk. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds Hogen-
TER AAR Herv Gem. 9 30 ds 1 Hooft Alphen,
6.30 ds Vd Hoeven Rijnsaterswoude. Geref.
Kerk 9.30 ds Rang Nieuw-Vennep, 6.30 ds
Wattel Hoofddorp. Rk Kerk Aardam zat. 7. zo.
9 en 12; kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr Vermeulen,
6.30 hr Noordam Soest gezamenlijke zen-
dingsd. Gerei Kerk 10 ds Bras. 6.30 gez dienst
herv kerk. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4 ds Heida.
(British school in The Netherlands, J. v. Hoof-
laan 3) 10.30 canon Allen en ds De Zwart ge-
bedsd mmv koor. Aulabasisgemeenschap
(Ontmoeting) 10.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds
Kaars Papendrecht, 5 ds Kunz; Hoeksteen
9.30 ds Goossen. 6.30 ds Schipaanboord; Bet-
helk. 9.30 ds Kunz. 5 ds Goossen, Rehoboth-
school 9 30 ds Schipaanboord; Imm.kerk 10
en 5 ds V Houwelingen. Geref. Kerk Kruisk.
10.15 en 5 ds Bongers; Ontm.kerk 9 30 ds De
Moor. Geref. K, Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 en 2.45
ds Hoogendoorn. Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en
5 ds Vd Want. Oud-Geref. Gem, (Mercurius-
weg 29) 10 en 6.30. Remonstr. Gem. 10 dr
Cossee.
WASSENAAR Herv. Gem. Dorpsk 10 ds V
Setms Haarlem, 4.30 ds V Dis; Kievietk. ('Sa
men op weg') 10 ds Janse de Jonge, Messiask.
zie Zijllaan, Dorpscentrum 9 30 drs De Reuver
Delft. Geref. Kerk Zijllaan 10 oec dienst en 7 ds
Vd Woude. Ned. Prot. Bond (Kerkdam) oec
dienst Zijllaan, RK Kerk St. Jozef zat. 7, zon, 10
zie Zijllaan en 11Will.kerk zat. 7, zon. 9,30 en
11; Goede Herder zat. 5, zon. 10.30.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds V
't Hof ha. Geref. Kerk 9.30 en 6 30 drs Aalders
Ned. Prot Bond (De Wijk, Schoolstr. 20)
.kerk z
1 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds Heijting. Geret. K. 9.30 en 5 ds Terlaak
Alphen. Remonstr. Gem. 10 ds Vos-Wiegand.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN Rk Kerk Mar Pres
zat 7. zo 10 30. Petrus-B. zat. 7. zo. 9.30 en
10.30
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds Vd
VOORSCHOTEN: Herv Gem. Dorpskerk
10.30 pastoor Hessing en ds Ledegang ge-
bedsd mmv koor, 7 zie Ontmoeting; De Ont
moeting (Noordhofland) 7 ds Blanken oec ge- Wielsma Uithoorn,
spreksd. Herv. evang. op geref. grondslag
(kerkgeb. 'Rehoboth', A. van Leeuwenhoekka
de) 9.30 ds Koorevaar Rotterdam, 4.30 ds V
Kooten. Hulp en Heil-kerk ('Schakenbos',
Leidschendam) 10 ds Verheule Geref. Kerk
10 geen dienst, 7 zie Ontmoeting. Geref. K.
Vnjg. (Bachlaan) 8.30 ds Geelhoed. 2.30 ds
Trimp. Rk Kerk Laur kerk zat. 7, zo 10.30 pas
toor Paardekoper en ds Schaap gebedsd, M.
Godskerk. zat 7, zo. 10. Kerk van Engeland
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds Wolt-
haus. Rk Kerk St. Jan zat. 7.30. zon. 9.30; Chr.
Dienaark. zat. 7. zon. 10. Meerburgkerk H.
