Racisme Amerika herleeft
Gif in de Volgermeer woekert langzaam voort
Crisis in onderwijs is ramp
voor zwarte Zuidafrikanen
REPORTAGE
PAGINA 2
ZATERDAG 20 JANUARI 1990
door
Mitchell Landsberg/AP
NEW YORK - Door een reeks bom-
aanslagen op zwarte rechters en
burgerrechtenorganisaties in het
zuiden van de Verenigde Staten en
een golf van geweld en vandalishle
overal in het land is dé angst ont
staan dat de rassenhaat opnieuw de
kop opsteekt.
Deze week begon in Zuid-Afrika
het nieuwe schooljaar. Voor het
zwarte onderwijs in crisissfeer,
want terwijl van de blanke leerlin
gen eind vorig jaar ruim 90 procent
slaagde voor het eindexamen, haal
de van de zwarte scholieren slechts
42 procent het einddiploma. De tol
van de apartheid blijkt in het onder
wijs te hoog geworden.
door
Peter van Nuijsenburg
JOHANNESBURG - Oupa Mabe-
toa (18) is een van de twee scholie
ren uit Soweto, de zwarte miljoe
nenstad ten zuidwesten van Johan
nesburg, die na zijn eindexamen
naar de Universiteit mag. Oupa is
daarmee uniek want voor duizen
den zwarte medeleerlingen werd
het eindexamen eind vorig jaar een
drama. Van de zwarte kandidaten
slaagde in heel Zuid-Afrika maar 42
procent. In Soweto, waar alle pro
blemen die dit land kent in de over
treffende trap worden aangetroffen,
kon in sommige wijken slechts 14
procent de schooltas in triomf aan
de vlaggestok hangen. Het is, zoals
onderwijskundigen beamen, een
tragedie zonder weerga.
Oupa was zo bescheiden om zijn
prestatie op het conto van de Heer
te schrijven, maar uit zijn relaas
blijkt dat zijn eigen aandeel niet on
derschat mag worden. In een omge
ving waar een student meewarig
wordt bekeken, zat hij dag en nacht
gebogen over zijn boeken. Hij meed
de televisie, gaf zijn hobby, tafelten
nis, er aan, en zong niet langer in het
kerkkoor, een hele opoffering voor
een diepgelovige jongen als Oupa.
Zijn vrienden verklaarden hem
voor gek, maar hij zette door. En als
hij er even geen gat in zag, waren er
twee vrienden de een studeert
aan de Open Universiteit; de ander
aan de Universiteit van Kaapstad
die hem er door sleepten. Boven
dien had Oupa geluk: op zijn school
kon vrijwel het hele jaar normaal les
worden gegeven.
Dat is uitzonderlijk. De meeste
middelbare, maar ook veel lagere
scholen in Soweto kampen met pro
blemen die elke leerkracht tot wan
hoop moeten drijven. Er is een
schreeuwend tekort aan lokalen -
klassen met meer dan 50 leerlingen
zijn regel lesmateriaal en elemen
taire voorzieningen als schoolban
ken en schoolborden. En hoe gemo
tiveerd ze ook mogen'zijn, vele lera
ren zijn jong, onervaren en onvol
doende gekwalificeerd.
Ze moeten daarnaast nog het
hoofd bieden aan die andere plaag
van Soweto: de criminaliteit. Op ve
le scholen terroriseren jeugdbendes
hun medescholieren en onderwij
zers, bloeit de drugshandel en is
vandalisme schering en inslag. Er is
een verontrustende toename van
het aantal verkrachtingen en, de
meest schokkende ontwikkeling,
moorden. Wie hier als leraar over
eind wil blijven, moet geen eelt,
maar pantserstaai op zijn ziel heb
ben.
Vrijwel dagelijks komen er on
rustbarende berichten uit diverse
delen van de VS. In Portland, Ore
gon, werd een vijftienjarig Latijns-
Amerikaans meisje in elkaar gesla
gen door een bende skinheads. In
Wellesley, Massachusetts, zijn twee
jongeren gearresteerd omdat ze ha
kenkruizen en racistische leuzen op
muren hadden gespoten. En in New
York werd een bende blanke jonge
ren gearresteerd voor de moord op
een zwarte man die zich op 'hun ter
ritorium' had begeven. Er zijn tal
van nieuwe anti-racistische organi
saties opgericht.
Politie, rechters en het parlement
bekijken hoe de excessen voorko
men kunnen worden. Maar er is ver
schil van mening over de vraag of
het racisme werkelijk weer is toege
nomen. Het grotere aantal meldin
gen kan het gevolg zijn van een ge
richter beleid van de politie, die ras
senhaat sneller aanwijst als motief
voor een misdrijf. Ook is het moge
lijk dat het publiek sneller een mis
drijf aangeeft, of dat het 'gewoon'
om een toename van het aantal ge
weldsmisdrijven gaat.
Ku Klux Klan
Niettemin denken veel Amerikanen
dat etnisch gemotiveerde geweld
smisdrijven wel degelijk toenemen.
Zij wijzen op de skinheads, die de
gelederen van de extreem-racisti
sche Ku Klux Klan hebben ver
sterkt, op het toenemend racisme
aan de universiteiten en op een was
lijst van misdrijven die uitsluitend
een racistisch motief hebben.
Eén van die mensen is Bill Ta-
foya, docent lange-termijnplanning
aan het opleidingsinstituut van de
FBI in Quantico, Virginia. Tafoya is
er van overtuigd dat het aantal ra
cistische misdrijven stijgt en zegt
dat ook andere onderzoekers die
mening zijn toegedaan.
Een lichtpuntje is dat de politie
meer aandacht begint te besteden
aan racistische misdrijven. In Bal-
timore, New York en Boston lopen
al langer speciale projecten om ra
cistisch geweld te bestrijden. Hun
voorbeeld is onlangs gevolgd door
onder meer Minneapolis, Philadel
phia, San Franciso en Portland. De
meeste projecten hebben een twee
ledig doel: rassenmisdrijven regis
teren als aparte categorie en het pu
bliek duidelijk maken dat dergelij
ke delicten niet worden getole
reerd. "Als de mensen niet het idee
hebben dat ze naar de politie en de
rechter kunnen stappen, gaan ze de
straat op", zegt Bill Johnston van de
politie in Boston.
Deze crisis is uiteraard niet van het
laatste jaar. Het zwarte onderwijs zit
al jaren in een peilloos diep dal,
maar het debacle is nog nooit zo
groot geweest als het afgelopen jaar.
Dat heeft de discussie over de oor
zaken en achtergronden weer in
volle hevigheid doen oplaaien.
Ambtenaren van het departe
ment voor zwart onderwijs wijzen
op de geweldige toestroom van
zwarte leerlingen. Per jaar komen er
250.000 leerlingen bij. Om deze golf
op te vangen, moeten er per jaar 300
nieuwe scholen worden gebouwd
en 8000 leerkrachten opgeleid. Ter
illustratie: in het fiscale jaar 1987/88
werden 52 nieuwe scholen in ge
bruik genomen. En de begroting
voor zwart onderwijs zit volgens de
verantwoordelijke minister, dr.
Stoffel van der Merwe, aan haar pla
fond. Het geld om binnen 10 jaar de
achterstand van het zwarte op het
blanke onderwijs weg te werken,
zoals aanvankelijk was beoogd, ont
breekt. Dat mogen de voorstanders
van economische sancties zich voor
een belangrijk deel aanrekenen, al
dus Van der Merwe.
Maar dat laat onverlet dat Preto
ria voor een blanke leerling vijf
maal zoveel geld uittrekt als voor
een zwarte scholier. Volgens het ge
zaghebbende Instituut voor Ras-
senrelaties, wordt voor een zwarte
leerling 503 rand (ongeveer 375 gul
den) per jaar gereserveerd; voor een
blanke scholier ligt dat bedrag op
2538 rand (ruim 1800 gulden).
De financiële factor verklaart
veel, maar lang niet alles, zeggen de
deskundigen. De scholen zijn de
haarden van verzet tegen de apart
heid geworden. In 1976 brak in So
weto een opstand uit van scholieren
die weigerden onderwijs in het Afri
kaans, de taal van de onderdrukker,
te volgen. Deze opstand werd in
bloed gesmoord: volgens conserva
tieve schattingen vielen ër ongeveer
1000 doden. Het machtsvertoon van
de regering had als gevolg dat scho
lieren en studenten sindsdien de
meest militante tegenstanders van
de apartheid zijn.
Crisis
Dat bleek in de jaren 1984-87, toen
Pretoria werd geconfronteerd met
de grootste crisis sinds de invoering
van apartheid. Scholieren en stu
denten namen opnieuw het voor
touw in het verzet. Onder het motto
'Bevrijding gaat voor onderwijs'
werden de scholen geboycot. Ook
deze rebellie werd met geweld on
derdrukt en toen de balans werd op
gemaakt, bleek het zwarte onder
wijs, en dus de zwarte leerling, een
van de belangrijkste slachtoffers.
Scholen waren verwoest; veel leer
lingen konden de discipline van de
schoolbanken niet meer opbren
gen. In onderwijskundige publica
ties wordt naar hen verwezen als de
'verloren generatie'.
Terwijl de scholen in Soweto de
toeloop niet aankunnen; worden in
Johannesburg tientallen blanke
scholen met sluiting bedreigd. Zij
hebben een tekort aan leerlingen,
omdat vele blanken zijn weggetrok
ken uit wijken die aanvankelijk
voor hen waren gereserveerd, maar
waar zich steeds meer zwarten heb
ben gevestigd. De scholen in deze
buurten zouden van sluiting kun
nen worden gered door zwarte leer
lingen toe te laten. Vele schoolbe
sturen willen dit ook en de voorde
len zijn evident: het zou de zwarte
scholieren de reis (en dus geld) naar
Soweto besparen en de scholen
daar verlossen van hun overbevol
king. Maar deze oplossing stuit op
het onverbiddelijke nee van de
overheid. Het is in strijd met de nog
altijd heersende ideologie.
Veertig jaar apartheid is de be
langrijkste oorzaak van de malaise
in het zwarte onderwijs, die stelling
zal zelfs bij de meeste blanke onder-
wijsbureaucraten op weinig weer
stand stuiten. Maar de voor hand
liggende oplossing: algemeen, voor
iedereen toegankelijk onderwijs
zal, aldus minister Van der Merwe,
niet onder deze regering plaatsvin
den.
Een meisje, ge
kleed in Ku
Klux Klan kle
ren, probeert het
Nazi-saluut van
haar vader na te
doen, tijdens een
manifestatie
van de Klan vo
rige week zater
dag in Lawren-
cebuYQ, Tennes
see. (foto AP)
Bijhouden
Vooral aan het bijhouden van mel
dingen wordt veel belang geacht.
Op het ogenblik zijn er geen lande
lijke cijfers over racistische misdrij
ven;'een van de redenen waarom er
zoveel verschil van mening bestaat.
Maar in het Congres is inmiddels
een wetsvoorstel ingediend dat het
ministerie van justitie zou verplich
ten zulke cijfers te gaan bijhouden.
Intussen is de afgelopen paar jaar
in tien van de staten een wet aange
nomen die in het aanleggen van sta
tistieken voorziet. In 31 staten is een
wet aangenomen die "etnische inti
midatie" strafbaar stelt en in zeker
34 staten is "institutioneel vandalis
me" strafbaar.
Ook rechters proberen nieuwe
me te bestrijden. In Eugene, Ore
gon, werd een man wegens "etni
sche intimidatie" vorig jaar niet al
leen tot twee maanden gevangenis
straf veroordeeld maar ook tot het
volgen van een voorlichtingscursus
over racisme. En in Montgomery,
Alabama, moesten zeven leden van
de Ku Klux Klan ook een dergelijke
cursus volgen, als onderdeel van
een schikking in een geding dat was
aangespannen door de Southern
Christian Leadership Conference.
Fundamenteel
Maar niemand denkt dat met zulke
maatregelen een eind kan worden
gemaakt aan rassenhaat en rassen-
geweld. Daarvoor zijn fundamente
lere, sociale veranderingen vereist.
Sommigen denken daarbij aan het
economisch systeem, anderen aan
het gebrekkige onderwijs. Weer an
deren menen dat er vooral een men
taliteitsverandering nodig is.
"We bereiden de mensen slecht
voor om op beschaafde wijze samen
te leven met anderen," zegt recher
cheur Paul Sanderson van de Ne-
wyorkse politie. „We zijn daar alle
maal verantwoordelijk voor".
BROEK IN WATERLAND - Een
half vergane schoen steekt met zijn
neus uit de aarde omhoog. Een roes
tig fietsframe en een verkleurd
spaarvarken, leeg, liggen naast de
resten van een vat. Ook leeg. Zo ver
het oog reikt, lijkt de voormalige
vuilstortplaats in de Volgermeer
ten noorden van Amsterdam meer
op een natuurgebied met rietkra
gen, wegschietende fazanten, op
vallend veel konijnekeutels en her
en der stille getuigen van vele jaren
vuilstort die aan de oppervlakte zijn
gekomen. De bodem is overwoe
kerd met planten, maar onder
gronds 'woekert' het gif langzaam
voort.
door
Rien Floris
De vaten die daar lang geleden
zijn gestort door het Amsterdamse
chemisch bedrijf Philips Duphar
lekken hun giftige inhoud nog
steeds in het grondwater. Verdwij
nen zullen de vaten waarschijnlijk
nooit, maar als het aan projectleider
bodemsanering Hans Teunissen
ligt, zal de verpreiding van het gif in
ieder geval een halt worden toe
geroepen en wordt de situatie in de
Volgermeer in elk geval 'beheers
baar'.
Boven op tonnen huisvuil in de
Volgermeer, staat sinds enige tijd
een 'veldlaboratorium' voor het ne
men en beoordelen van monsters.
In een grote loods, verscholen tus
sen het struweel, ronkt een water
zuiveringsinstallatie waarmee proe
ven worden gedaan om het che
misch verontreinigde water van de
Volgermeer weer 'milieutechnisch
acceptabel' te maken.
Projectleider Teunissen van de
dienst milieu en water van de pro
vincie Noord-Holland spreekt over
"zeer sterk verontreinigd water en
de grootste bodemsanering van de
provincie Noord-Holland". Hij leidt
een proefsanering van de Volger
meer, waarbij wordt onderzocht of
sanering van de honderd hectare
grote stortplaats wel uitvoerbaar is
en welke methodiek het beste resul
taat heeft. Eind maart moet een
eindrapportage gereed zijn over de
proefsanering en kan een keuze
worden gemaakt uit de verschillen
de methoden.
Infiltratie
Over de wijze van proefsanering
van de Volgermeer is in grote lijnen
overeenstemming. "Het idee is om
er een infiltratiegebied van te ma
ken. We willen de grondwaterstand
met twee en een halve meter verla
gen waardoor je een kwelsituatie
krijgt. Door die kwelvorming komt
het water omhoog en gaat er dus
geen water meer omlaag. Tegelij
kertijd komt er een zes kilometer
lange damwand rondom de Volger
meer die ten minste vijftien meter
diep steekt en daardoor aansluit op
het basisveen. Door de damwand
kan het gif niet meer horizontaal
wegstromen en doordat je het
grondwaterpeil verlaagt, kan het
water ook niet verder zakken. Al het
regenwater dat dan valt, stroomt in
het grondwater dat wordt afge-
pompt en gezuiverd", aldus Teunis
sen.
De bovenlaag van de Volgermeer
zal verder nog moeten worden afge
dekt met een laag grond van circa
een meter om verder contact tussen
dieren en de vervuiling tegen te
gaan.
De taak van Teunissen is de onze
kerheden van het saneringsplan te
beproeven en weg te nemen. De
peilverlaging zal tot stand moeten
komen door de vaart die midden
door de Volgermeer loopt uit te gra
ven. Daarnaast zullen op het terrein
putten worden geslagen met pom
pen die tot op grote diepte grondwa
ter 'afmalen'. "De volgende stap is
de zuivering. We zijn nu volcontinu
bezig met een zuiveringsproces,
waarbij twintig kubieke meter wa
ter per uur wordt gezuiverd. Dat is
in feite een klein fabriekje waarbij
we alles bemonsteren om te onder
zoeken wat het beste werkt".
Fysiek-chemisch
Teunissen spreekt van een "fysisch-
chemische waterzuivering", ge
combineerd met een luchtbehande
ling. Het water wordt eerst opge
pompt en naar een bufferbassin ge
leid. Daarna wordt het belucht om
i Waterland ten noorden
het ijzer in het water te laten oxide
ren en door toevoeging van chemi
caliën neer te laten slaan, zodat het
uit het water kan worden verwij
derd.
"Omdat het een oude vuilstort is,
zit er erg veel metaal in het water.
Eigenlijk kan dat weinig kwaad,
maar we doen dit om ijzerafzetting
in het zuiveringssysteem tegen te
gaan; iets dergelijks doen we ook
om kalk uit het water te halen."
Daarna wordt het water door zand-
filters geleid en uiteindelijk naar
een vijf meter hoge beluchtingsto
ren gevoerd waar de chemische ver
ontreinigingen, waar het immers al
lemaal om draait, uit het water moe
ten worden verwijderd.
"Die toren is een soort waterval
die is verdeeld in heel veel stroom
pjes, zodat er veel lucht bij kan. Te
gen die stroompjes in wordt lucht
aangezogen. Hierdoor kunnen de
vluchtige verbindingen in het bij-
de toekomst worden afgevoerd
de rioolwaterzuiveringsinstal-
zonder de verbindingen die afkom
stig zijn van Duphar zoals de benze
nen en de fenolen verdampen. De latie in Amsterdam-Oost
lucht wordt daarna weer gezuiverd 'biologische nabehandeling',
met compostfilters waarbij
ettelijke typen aan het testen zijn", woon
aldus de projectleider.
Een uniek experiment in de w
terzuivering van de Volgermeer
proef
an de Volger-
Een volledige sanering van de
Volgermeer, waarbij het chemische
de toepassing van zogenaamde afval wordt verwijderd, wordt
ozontechnologie. Dit proces uit de lopig niet haalbaar geacht. "Er zal
Verenigde Staten is niet eerder in hier geen vat weg gaan, i
onder invloed van ultraviolet aanvaardbaar, ter voorkoming
licht moeten (gechloreerde) kool- erger. Als je niks zou doen, krijg je
waterstoffen zoals benzenen en fe- hier een verontreiniging van het he-
nolen kunnen worden afgebroken le gebied". De Volgermeerpolder
tot water. De zuiveringsprocessen ligt hoger dan de omliggende pol
met ozon en de beluchtingstoren ders, waardoor het gif zich als een
worden los van elkaar uitgevoerd olievlek naar lager gelegen polders
met dezelfde waterstroom om zo te kan verspreiden. In het verleden is
kunnen onderzoeken welke metho- ook verontreinigd slib gevonden i
de het beste resultaat heeft. Na z
vering in de installatie zal het water de vaart
verbinding stond met
de Volgermeer.
Wachten
Die vaart is nu afgesloten en het
wachten is op de zes kilometer lan
ge damwand om verdere versprei
ding te stoppen. "We zullen hier een
geïsoleerde situatie houden en
meer niet. Tenzij in de toekomst
wordt besloten om alsnog af te gra
ven, maar als jij een plaats weet
waar het afval naar toe kan..."
Dat de verwerking van het che
misch afval geen eenvoudige zaak
is, blijkt wel uit de 1200 vaten che
misch afval die nog steeds in 26
scheepscontainers op de belt staan,
nadat ze in 1981 werden 'opgele
peld' uit het hoofdstedelijke huis
vuil. Maar ook hiervoor wordt nu
een plan gemaakt. "We maken een
plan voor de afvoer van die vaten
naar de Afval Verwerking Rijn
mond. Dat is de enige inrichting die
geschikt is om dit afval te vernieti
gen, maar ze heeft te weinig capaci
teit. Ze hebben ons nu al laten we
ten dat het verwerken van dat che
mische afval niet eerder zal gebeu
ren dan in 1992", aldus Teunissen.
Het vervoer van de vaten op zich
zal overigens niet bestaan uit een
simpel opladen van de scheepscon
tainers en dan per vrachtwagen
richting Rotterdam. Voor het trans
port zullen de 1200 vaten stuk voor
stuk in andere vaten moeten wor
den verpakt om verspreiding van
het gif te voorkomen. Dit 'inpak-
plan' illustreert duidelijk de geva
ren die er aan het gif in de Volger
meer kleven.
Chemicaliën
Projectleider Hans Teunissen heeft
er persoonlijk echter geen proble
men mee om op en met het gif in de
Volgermeer te werken. "Je moet het
vergelijken met mensen die in een
laboratorium met chemicaliën wer
ken. Er valt mee te werken als je
maar weet waar je het over. hebt. En
of dat nou dankbaar werk is om het
vuil van iemand anders op te moe
ten ruimen... Het is een erfenis van
de generatie voor mij. Ik vind het
wel dankbaar werk, want je draagt
iets bij aan het milieu, en iedereen is
er van overtuigd dat het een absolu
te noodzaak is dat hier iets ge
beurt".
