Oorlog om een wijnpompje
De vacu-vin: een goudmijntje,
maar ook doelwit van plagiaat
'Bij octrooi en
vrouwen kun je
je beste vriend
niet vertróuwen'
ZATERDAG 20 JANUARI 1990
PAGINA 27
Wat heeft een Delftse wijnhandelaar
gemeen met de Noordwijkse directeur
van een uitvinderscentrum en een
Rotterdamse uitvinder met een 'Willie
Wortelcomplex'? Een klein
vacuümpompje, dat het mogelijk
maakt de wijn nog te drinken enkele
dagen na opening van de fles. De
vacu-vin is behalve een goudmijntje
voor de uitvinder ook het troetelkind
van het ministerie van economische
zaken, het pronkstuk van Nederlands
vernuft en een paradepaardje van de
Nederlandse export. Het verhaal over
het pientere pompje staat echter ook
bol van frustraties, jaloezie,
verdachtmakingen, ingetrokken
televisie-optredens, een rechtzaak,
dwangsommen, dreigbrieven en
obsessies. En vooral plagiaat. "Bij
octrooi en vrouwen kun je zelfs je
beste vriend niet vertrouwen".
door Karei Berkhout
Links de plagiaten, rechts van defies de enige echte vacu-vin. foto Lock zuyderdui
Als studenten vorig jaar juni niet het
plein van de Hemelse Vrede in Peking
hadden bezet, dan was het beroemde Ne
derlandse rijtje van bloembollen, kaas,
klompjes en molentjes daar wellicht uit
gebreid met een klein vacuümpompje.
Want bij het bezoek van koningin
Beatrix en prins Claus aan China zou het
Nederlandse staatshoofd de Chinese lei
der Deng Xiao Ping een apparaatje heb
ben aangeboden, waarmee deze zijn wijn
lang na opening van de fles goed had
kunnen houden. Maar het staatsbezoek
aan de Chinese volksrepubliek werd af
gelast en de door de producent gekoes
terde droom van '1 miljard Chinezen 1
miljard verkochte vacu-vins' verdampte.
De vacu-vin als Hollands symbool zou
het hoogtepunt zijn geworden van een
komeetachtige opkomst van een eenvou
dig vacuümpompje. In enkele jaren tijd
zijn er miljoenen exemplaren van ver
kocht in zo'n 25 landen. In het begin
volgde het pompje het spoor van de kur-
ketrekker naar de keukenla. Daarna
drong het door tot de gelederen van de
kleine relatiegeschenken van het genre
aansteker. Vliegtuigmaatschappijen lij
men nu hun eerste klas passagiers er
mee, het ministerie van economische za
ken pronkt bij handelsmissies naar het
buitenland met dit 'pronkstukje van Ne
derlands vernuft' zoals de folder ron
kend meldt.
Charme
De charme van het pompje zit hem voor
de inwoners van Nederland-koopmans
land vooral in het gegeven dat een inge
ving. een moment van helderheid, uit
eindelijk leidde tot een goedlopend ex
portbedrijf. En door tie 'ei-van- Colom-
bus' oplossing van een probleem waar
mee de wijnboeren al eeuwen worstelen:
namelijk hoe kan worden voorkomen
dat wijn na opening van de fles zuur
wordt.
Het antwoord viel de wijnhandelaar
Bernd Schneider bekend van de tele
visie zoals dat heet in, toen hij jaren ge
leden op een feestje wijn dronk die de be
kende olie-achtige en zure smaak had.
Het schoot hem te binnen dat hij in
Frankrijk ooit had gezien hoe wijnboe
ren grote wijntanks vacuüm zuigen om
te voorkomen dat de wijn aan zuurstof
wordt blootgesteld. Samen met zijn tech
nisch onderlegde broer ontwikkelde hij
vervolgens in 1983 een koperen pompje
met een kurk. Maar dat werkte niet.
Na nog wat vergeefse pogingen met
kunststoFmodellen vond hij op een dag
de oplossing in een klein rubber dopje
met een sneetje. De werking daarvan is
te vergelijken met een omgekeerd ven
tiel. die wel lucht uitlaat, maar niet bin
nenlaat. Samen met een pompje kan met
dit dopje een fles luchtledig worden ge
zogen. zodat de zuurstof de wijn niet kan
bederven.
In juni 1985 deponeerde Schneider dit
model bij de notaris en vervolgens stapte
hij naar het Rotterdamse uitvindercen
trum onderdeel van het regionale in
novatiecentrum dat valt onder het minis
terie van Economische zaken met de
vraag: 'hebben jullie iemand die dit kan
produceren'. Er werd een contract geslo
ten, waarbij werd afgesproken dat het
centrum zoals te doen gebruikelijk een
deel van de opbrengst krijgt van wat in
middels de vacu-vin was gaan heten. Het
centrum boog zich ook over het octrooi
en andere juridische kwesties, die aan
vankelijk haarkloverijen leken maar be
langrijker zouden worden naarmate de
contouren van het succes van deze uit
vinding zichtbaarder werden.
De sleutel van de laatste deur naar het
succes lag in Leiden, om precies te zijn
bij het Leidse bedrijf Premiumstore. De
eerste afnemer de supermarktketen
Konmar van zo'n 20.000 pompjes
stond namelijk al te trappelen, maar de
mallen moesten nog worden gemaakt.
Schneider moest dus al voor ettelijke
tonnen gaan investeren, zonder de ga
rantie te hebben dat de pomp genoeg
succes zou hebben om de kosten eruit te
halen. Om het risico van een failliet te be
perken had hij razendsnel een zogeheten
besloten vènnootschap nodig, waarop
hij echter een paar weken zou moeten
wachten.
Plank-bv
Geen nood, de Noordwijker F. Karei
Steup, door het Rotterdamse centrum
twee jaar geleden als directeur aange
trokken voor 'het commerciële verhaal
bij uitvindingen', had nog een bv 'op de
plank' liggen. Steup verkocht op 26 sep
tember 1986 zijn Leidse Premiumstore
bv aan Schneider, die het 'bedrijf vervol
gens ombouwde tot Vacu Products bv.
Steup: "Het was een gewone 'plank-bv',
zoals je die veel aangeboden ziet worden.
Bernd had er een nodig en ik had er een
die 'schoon' was. dus zonder schulden".
Het lijkt een detail, maar toen het succes
van de vacu-vin er eenmaal was, werd
ook dit belangrijk.
Want in juni 1984, dus ongeveer een
jaar eerder dan Schneider, was de Rot
terdamse uitvinder Leon Richard
(Steup: "De vraag is of hij niet één van
die vele Willie Wortels is") bij het uitvin
derscentrum gekomen met tekeningen
van. jawel, een wijnfles vacuümpomp.
Het uitvinderscentrum zag er na onder
zoek wel wat in, maar ook niet meer dan
dat.
Toenmalig directeur van Heteren bood
Richard in februari 1985 een 'passief be
middelingscontract' aan, wat betekende
dat zijn vinding in een map terecht
kwam en niet verder werd ontwikkeld.
Richard weigerde dit, omdat hij een 'ac
tieve bemiddeling' wenste. Zaak geslo
ten, zo leek het.
Toen Richard in september 1986 ver
nam dat Schneider zijn vacu-vin op de
markt ging brengen, werd hij woedend.
Volgens de Rotterdamse uitvinder had
het uitvinderscentrum de belangen
van Richard opgeofferd aan die van
Schneider door Schneider wel en hem
niet een 'actief contract' aan te bieden.
In een brief van 14 december 1987 aan
de Octrooiraad concludeert Richard uit
die telefoongesprekken dat het uitvin
derscentrum zijn belangen overboord
heeft gezet voor die van Schneider. Vol
gens hem blijkt dat uit het feit dat voor
de pomp van Schneider wel een produ
cent is gezocht en voor zijn pomp niet.
Verder meldt hij dat tegen Schneider is
gezegd dat hij een octrooi kon krijgen op
zijn pomp, terwijl dat hem nooit is ver
teld. hoewel het ook voor zijn pomp mo
gelijk was. Bovendien heeft het uitvin
derscentrum wel tegen Schneider ge
zegd dat Richard bezig was met de
pomp, maar heeft het centrum verzuimd
Richard in te lichten over de bezigheden
van Schneider.
Directeur Steup geeft achteraf toe dat
het uitvinderscentrum Richard had moe
ten inlichten, maar voelt zich veront
schuldigd door het feit dat niet hij, maar
Van Heteren directeur was toen Schnei
ders voor het eerst aanklopte. Maar. zo
zegt hij: "Richard was nog lang niet klaar
met zijn pomp en moest nog een heleboel
problemen oplossen als die al ooit op te
lossen waren. Zijn pomp had in die vorm
tussen de 400 en de 1800 gulden moeten
kosten en was dus commercieel onhaal
baar".
"Schneider was toen hij bij ons kwam,
afgezien van wat commerciële tekortko
mingen een niet zo aantrekkelijk uiter
lijk bijvoorbeeld) al bijna klaar en had al
leen maar een producent nodig. Zijn
pomp kost nog geen twee tientjes in de
winkel en dat geeft al aan waarom het
centrum wel met Schneider is verder ge
gaan. In geen geval heeft Schneider het
idee gepikt van Richard, want de twee
pompen lijken in geen velden of wegen
op elkaar. Het is gewoon, zoals het zo
vaak gaat, dat twee mensen voor hetzelf
de probleem de oplossing in dezelfde
richting hebben gezocht".
Eigen kracht
Een bezoek aan Schneider bevestigt
dat de wijnkoper het geheel op eigen
kracht heeft gedaan. Uit zijn kluis tovert
hij talloze modellen tevoorschijn waar
mee de geboorte van het pompje lang
zaam gestalte krijgt. Van het knullige ko
peren pompje tot het gelikte apparaatje
dat aan de koningin werd meegegeven.
Schneider: "Jaren heb ik gezocht en ge
werkt om de lange weg af te leggen van
een ideetje naar een volwaardig produkt.
Ik heb Richard gevraagd om hier eens te
komen praten en te kijken, maar hij heeft
dat geweigerd. Hij blijft volhouden te
zijn beduveld".
Het lijkt er op dat dit idee bij Richard
een idee fixe is geworden, een soort ob
sessie. De Rotterdamse uitvinder is een
papieren offensief begonnen tegen
Schneider en Steup. Iedereen die ooit te
maken kreeg met een van hen ontving al
uitgebreide brieven van Xenotec (het be
drijfje van Richard) waarin alle gesprek
ken (door Richard allemaal op de band
vastgelegd) en alle handelingen van
Steup en Schneider uit de doeken wor
den gedaan.
Radio Rijnmond had ooit een gesprek
met Schneider over de vacu-vin en ont
ving vervolgens een brief over de ver
meende wandaden van Schneider. Vero
nica toonde de vacu-vin ooit in een con
sumenten-programma, kreeg een brief,
reageerde niet en werd vervolgens aan
geklaagd door Richard bij het Commisa-
riaat voor de Media en de Raad voor de
Journalistiek.
De dossiers van Richard hebben bij el
kaar de dikte van drie telefoonboeken.
Elk interview dat Steup ooit gaf over het
uitvinderscentrum zit erin, net als een
krantebericht over een bedrijf van éen
adviseur van het uitvinderscentrum.
Van Steup zijn alle gangen inmiddels
nagegaan, zijn persoonlijke (hij woont in
Noordwijk) en zijn zakelijke (hij heeft be
drijven). Vooral het feit dat de directeur
van het uitvinderscentrum Steup zijn ei
gen bv heeft verkocht aan wijninkoper
Schneider wijst er volgens Richard op
dat Steup een persoonlijk belang had bij
de produktie van de vacu-vin.
Proces
De Rotterdamse rechtbank gaf Richard
hierin op 29 december vorig jaar groten
deels gelijk in een zaak die door het uit
vinderscentrum was aangespannen te
gen Richard. In het vonnis schreef recht
bank-president Boot onder meer: "Dit
soort verwevenheden...doen immers licht
de gedachte rijzen dat Steup, wiens taak
is objectief te beoordelen of een uitvin
ding levensvatbaar is, subjectieve mo
menten laat meespelen...het met de ene
pet op meeprofiteren van hetgeen men
met de andere pet ambtshalve heeft ver
nomen (is) in het algemeen minder wen
selijk".
Volgens de rechter is er echter geen
sprake van dat Schneider met behulp
van het uitvinderscentrum de vondst
van de vacu-vin heeft gestolen van Ri
chard. De beide vindingen lijken volgens
de rechter in niets op elkaar. Richard
mag dan daar dan ook geen uitspraak
meer over doen op straffe van een boete
van 10.000 gulden per overtreding. Als
Richard een uitspraak doet over Steup of
Schneider zonder het vonnis mee te stu
ren moet hij ook dat forse bedrag op tafel
leggen.
Steup is over het laatste uiteraard te
vreden: "Maar het blijft diep triest dat ie
mand die op zichzelf goede ideeën heeft,
het zo ver heeft laten komen. En toch kan
ik hem ergens wel begrijpen, want het is
inderdaad zo dat er ontzettend veel idee-
en worden gestolen. Plagiaat is werkelijk
aan de orde van de dag".
Alert
Schneider weet daarover mee te praten
en met een kreet gooit hij een enorme
stapel plastic pompjes op tafel. "Iemand
beschuldigt mij van plagiaat, maar hier
voor mij ligt de echte naapenj. Deze
pompjes uit Japan. Engeland, Canada,
Westduitsland en de Verenigde Staten
hebben mij al een miljoen gulden gekost
aan proceskosten om ze van de markt te
krijgen. Ik heb zelfs meegemaakt dat ie
mand in Zuidafrika patent heeft aange
vraagd op mijn pompje".
"Je moet heel alert zijn. want het gaat
heel snel", zegt Schneider. Een in West
duitsland gemaakt pompje kwam al een
maand na de vacu-vin op de markt. Nog
krasser is het voorbeeld van de vacu-tai-
ner, een op hetzelfde principe gebaseerd
potje, waarin bederfelijke waren kunnen
worden opgeborgen. Een dag na de in
troductie kwam over de fax een foto bin
nen uit een Japanse krant waarin exact
hetzelfde potje onder de naam Magie Air
werd aangeboden.
Handig
Steup: "Mensen zijn handig in het na
maken, en lezen heel goed de beschrij
ving in het octrooi. In de beschrijving
van de vacu-vin staat bijvoorbeeld:
pompje valt over dopje. Dan laten ze het
dopje over het pompje vallen, maar het
idee blijft dan toch hetzelfde".
Ir. Rijlaarsdam, docent octrooirecht
aan de Technische Universiteit van
Delft, kent nog een methode. "Echte cre
ativiteit is een schaars goed, maar in het
namaken zijn mensen erg inventief. Nog
voor een produkt op de markt komt.
wordt het soms al nagemaakt. Mensen le
zen heel zorgvuldig de beschrijving in de
octrooi-aanvraag en reconstrueren aan
de hand daarvan dan de uitvinding".
Dat had een verklaring kunnen zijn
voor de even raadselachtige als razend
snelle naaperij van de vacu-tainer in Ja
pan. Steup die met Schneider langs ging
bij de producent van Magie Air weet ech
ter: "De man is gewoon met het idee van
het dopje aan de slag gegaan en heeft
toen, voortbordurend op dat idee, ook
een opbergpotje verzonnen. Maar ook
dat blijft toch pikken".
Bescherming
Het bestrijden van plagiaat is heel moei
lijk. Niet alleen kost het vaak veel geld
om een proces te voeren in Canada be
gint het er al mee dat een bedrag van
100.000 dollar als borg moet worden ge
stort, zonder zeker te weten dat je dat
ook. terugkrijgt maar het is ook niet
eenvoudig aan te tonen dat er werkelijk
inbreuk is gepleegd op het octrooi. De
idee-bescherming kent namelijk twee
vormen: het groot octrooi en de model
bescherming. Het eerste beschermt al
leen produkten die echt helemaal nieuw
en origineel zijn; het tweede beperkt zich
tot de vorm van de uitvinding en dan nog
alleen de uiterlijke vorm. Dat betekent
dat veel inventieve oplossingen vallen
tussen de wal van het octrooi (te hoge
drempel) en het schip van de modelbe
scherming (te weinig bescherming).
De wet voor een allesomvattende mo
delbescherming ligt al jaren in de ijskast,
omdat multinationals als Philips er niet
aan willen uit angst voor misbruik door
de Japanners. Dat betekent dat de kleine
uitvinders in een moeilijke positie zitten
en dat voor hen de door Rijlaarsdam ge
citeerde uitspraak geldt: "In zaken van
octrooi en vrouwen kun je zelfs je beste
vriend niet vertrouwen".
