in de vrouwenbajes
Overleven
Verouderen (1)
SPREEKUUR
'Dit is het Hilton niet,
dit is Hotel Tristesse'
door Barbara Thiel, arts
ZATERDAG 20 JANUARI 1990
PAGINA 25
Bijlmerbajes, de vrouwentoren. Tientallen camera
ogen registreren alles in de lange gangen. Dikke
deuren klikken open en dicht; van afstand bestuurd
door bewaarders. Dagelijkse sleur. Eenzaamheid.
Roddels. Liefde. Jaloezie. Verdriet. Cynische
humor. Soms wroeging en altijd die controle.
Overleven in de vrouwenbajes is vooral aanpassen.
Aan de regels van het systeem. En sterk zijn.
Sommige gedetineerden worden door de lange
celstraf een beetje gek, praten in zichzelf.
Vervreemden helemaal: zijn bajesmaf. "Hoe langer
je hier zit, hoe slechter het met je gaat".
door AnnaLaura Molducci
Penitentiaire Inrichting De Singel, zo
heet de Amsterdamse vrouwengevange
nis, annex huis van bewaring. De Bijl
merbajes is niet de enige vrouwengevan
genis. Er worden steeds meer cellen voor
vrouwen bijgebouwd. Nu zijn dat er
ruim 242. De Noordsingel in Rotterdam
was in 1977 de enige vrouwenbajes, met
59 cellen.
In Breda komt volgend jaar een huis
van bewaring met 126 cellen, waardoor
het totaal aantal cellen voor vrouwen op
345 komt. Naast Amsterdam kunnen
vrouwen zitten in Groningen, Utrecht en
Maastricht. Het Brabantse plaatsje
Zevenem heeft een half open inrichting
met tuin in een oud klooster. Daar gaan
gedetineerden aan het eind van de straf
tijd naar toe.
Bijlmerbajes op een doordeweekse
dag. De witte betonnen blokken torens
lichten op. Onheilspellend. Over wat er
binnen de gevangenismuren gebeurt,
circuleren de meest wilde verhalen.
Zware criminelen die met eigen televisie
in hun cel leven als hotelgasten. Maar het
bajesbestaan blijkt vooral sleur. Taai
overleven. Onder strak regime. De be
waarder: "Regels, daar draait het hier
om. Anders nemen ze een loopje met je".
Macht en onmacht binnen de muren.
In 'de toren' wonen 87 vrouwen. Lang
en kortgestraften. De helft zit voor over
treding van de Opiumwet. Nederlandsen
hebben andere delicten gepleegd. Er zijn
acht paviljoens, elk met eigen bewaking.
In het huis van bewaring op paviljoen 1.
wachten vrouwen op hun straf. 'Afge-
straften' zitten elders in de toren. Een
langgestrafte gevangene verhuist wel
een paar keer over de paviljoens. Je kunt
maar het beste op '5' zitten, vinden gede
tineerden. "Waarom kom je niet bij ons?
Dan kan je eens zien hoe het bajesleven
er echt uit ziet", kankert een gedetineer
de van paviljoen 3. "Ze sturen jullie altijd
maar naar vijf'. Daar mogen de vrouwen
zelf koken en zijn de bewaarders 'wel
tof. Maar daar kom je niet zomaar. Die
plaats moet je verdienen.
'Niet eerlijk'
De gedetineerden 2ijn in aantocht voor
de handwerkles, laat de bewaarder we
ten. Hij staat via de portofoon in contact
met collega's. De vrouwen komen het lo
kaal in. De Zuidamerikaansen klitten bij
elkaar. De Nederlandsen ook. Een be
waarder schuift aan tafel om te controle
ren of alle gedetineerden er zijn. De op
komst is mager. Dertien vrouwen laten
verstek gaan. Dat mag, maar er moet wel
een reden zijn. zegt de bewaarder. 'Geen
zin', mag niet te vaak voorkomen. Dan
volgt een gesprek.
Frederieke probeert de handwerkles
sen zo aangenaam mogelijk te maken:
"Ik zie vrouwen soms in hun verdriet en
ellende wegkruipen", zegt ze. "Mensen
hebben er baat bij dat ze iets kunnen
doen. Een hoer leren breien. Da s leuk".
Colombiaanse Sylvia is begin 30. Ze
kwam hier 'by plane". In haar koffer twee
kilo dope. Ze kreeg vier jaar. Ging nog in
beroep, maar dat hielp niet. "Het is niet
eerlijk dat ik zoveel ben kwijtgeraakt. Ik
verloor mijn familie en mijn kinderen.
Wij worden gepakt, de drugsbazen niet
Is dat eerlijk?" In augustus is ze vrij.
Maar. wat dan? Haar kinderen zitten bij
haar ex-man. Moeder is 'crimineel' en
krijgt haar kinderen niet meer te zien. Ze
staart voor zich uit.
Waarom deed ze het? Kende ze de con
sequenties niet? "Ik had geld nodig. Ik
ben gescheiden en heb drie kinderen. En
mijn broer is ziek. Hij heeft dure medicij
nen nodig. Mi.jn zuster is alcoholist en
junkie. Ik wist niet dat ik zo'n zware straf
zou krijgen". Sylvia richt haar bruine
ogen naar het plafond en zucht. Ze buigt
voorover en fluistert: "Voor ons is elke
dag hier hetzelfde. We proberen er het
beste van te maken, maar dat is niet mo
gelijk".
De buitenlandse vrouwen vormen een
aparte groep. Ze zijn gepakt met heroine
of cocaine. Vaak een, twee kilo. Vermoe
delijk opgeofferd om de aandacht van
een groter transport af te leiden. Voor
1976 kwamen deze Vrouwen niet vast te
zitten, maar met de aanpassing van de
opiumwet is hun aantal toegenomen. De
koeriers, ook wel muia's of pakezels ge
noemd, zijn meestal alleenstaande of ge
scheiden moeders. Hoe het hun kinde
ren vergaat, weten ze vaak niet. Bellen is
onmogelijk. In de sloppenwijken is geen
telefoon.
Ontspannen
Er heerst een ontspannen sfeer 's avonds
op paviljoen 5. Hier wonen tien vrouwen.
Een gemêleerd gezelschap uit Colombia,
Venezuela, Chili, Bolivia. Singapore. Ca-
rïbisch gebied en één Nederlandse, Anja.
De avondmaaltijd wordt opgediend aan
de lange tafel in de gang. De cellen zijn
open. Twee vrouwelijke bewaarders (of
ficieel: Penitentiaire Inrichtings Wer
kers) schuiven aan. Ze eten wel vaker
mee. De bewaarders maken geintjes met
de gestraften. De dames dragen trai
ningspak of ochtendjas. Anja permanent
het donkere haar van Lisa uit Venezuela.
Muziek schettert in een cel. Als de centi
meters dikke stalen deur wordt dichtge
gooid, ebt het geluid weg.
De Spaanstalige vrouwen prefereren
hun zelf gemaakte hap boven het bajes-
voedsel. Dat betalen ze zelf. Gekocht in
het particuliere winkeltje voor de bajes
klanten. Omdat de kip zo duur is ("kiep
kost negen goelden!"), is er slechts een
flintertje vlees tussen de rijst terug te
vinden. Veel geld hebben de gedetineer
den niet. Ze kunnen ruim 200 gulden per
maand verdienen met 'de arbeid'. Van
dat bedrag betalen ze de huur van de te
levisie (negen gulden per week), de tele
foon en andere extraatjes. De rijst is ver
sierd met ongeschilde gezouten aardap
pels en een pasteitje naar origineel
Singapore-recept. De Spaanstaligen vin
den het heerlijk. Anja 'moet' het niet. Ze
prikt in een hamburger met satésaus.
Een vrouw uit het Caribisch gebied,
houdt haar naam angstvallig geheim. Ze
zit, omdat ze iets slechts deed, dat is nu
eenmaal zo. "This is no Hilton. This is ho-
De ouderdom komt met gebreken; de sa
menleving vergrijst. De combinatie van
die twee beweringen tekent een akelig
beeld van een land vol zieke, oude men
sen. Toch zijn de meeste oudere mensen
helemaal niet ziek en hulpbehoevend. Wel
treedt in de loop van de jaren een aantal
veranderingen in het lichaam op. In deze
en twee volgende rubrieken aandacht
voor die veranderingen bij het ouder
worden, en voor een aantal veel voorko
mende kwalen.
Op dit moment is ruim twaalf procent
van de mensen in Nederland ouder dan
65 jaar (een op de acht), in 2040 zal dat
percentage gestegen zijn tot 24. De meeste
van die mensen zijn gezond en leven zelf
standig. Om een gezonde en zelfstandige
oude dag te kunnen genieten is het nuttig
om zelfde risico's te kennen, en te weten
welke maatregelen de zelfstandigheid zo
lang mogelijk in stand kunnen houden.
Na het dertigste jaar gaat het bergaf
waarts met het menselijk lichaam. Dat
gaat heel geleidelijk en is de eerste jaren
niet merkbaar. Van de meeste organen
neemt de werking af met ongeveer 1 pro
cent per jaar. Zo rond het zeventigste
jaar begint dat te tellen, wat vooral blijkt
uit een verminderde weerstandtegen
verstorende invloeden; het evenwicht
raakt sneller verstoord.
Dat betekent dat bij ouderen vrij klei
ne gebeurtenissen een val, een korte
ziekenhuisopname grote gevolgen kun
nen hebben. Voorkomen is daarom het to
verwoord. en daar kande oudere zelf heel
veel aan bijdragen.
Dat een zekere veroudering optreedt is
te verwachten en normaal. Maar er zijn
ook veranderingen die niet meer nor
maal zijn. Hoe onderscheid je normaal
van ziek. oftewel wat 'hoort erbij' en wat
niet?
Naar normale veroudering wordt veel
tel Tristesse". Ze bestudeert elke dag de
bijbel in haar cel, zegt ze.
Liefde bestaat in de gevangenis. Sommi
ge vrouwelijke gedetineerden hebben
hier een vriendin, anderen gaan tijdens
de lange straf voor het eerst een lesbi
sche relatie aan. De meningen daarover
zijn verschillend. "Ja hoor 'ns: je bent
het, of je bent het niet", zegt een gedeti
neerde bits. Vrouwen met een relatie
'buiten' mogen na ongeveer een jaar de
tentie eens in de maand een vriend of
vriendin ontvangen. Het bezoek-zonder-
toezicht-kamertje heeft bed en douche.
En geen camera.
Zwanger
Een vrijpartij mondt wel eens uit in
een zwangerschap. Soms met opzet, zegt
Rob Mendes, hoofd Sociaal Cultureel
Werk. Een Colombiaanse probeerde zo
haar toekomst met een Nederlandse ex-
gedetineerde veilig te stellen. Toen de
baby er was en moeders straftijd er op zat
moesten moeder en dochter terug naar
Colombia. Vader probeert ze terug te ha
len. Vrouwen die hun straf nog niet heb
ben uitgezeten, moeten hun kind negen
maanden na de bevalling tijdelijk af
staan. Want een kind mag niet in gevan
genschap opgroeien, vindt justitie. Al
vier keer werd een gedetineerde in de ba
jes mama.
Het 'vrijkamertje' wordt door de
Zuidamerikaansen niet gebruikt. Welke
minnaar komt nou voor een uurtje vrijen
naar Nederland gevlogen? Virgo, een 23-
jarige Chileense, prijst zich gelukkig dat
ze geen moeder is. Een man heeft ze ook
niet. Ze ratelt Spaans met Lilly uit Vene
zuela, moeder van twee kinderen, en
Roxanna uit Colombia, moeder van drie
kinderen. De huiskamer van het pavil
joen is schamel ingericht. In de hoek
staat de televisie.
"This, never again", zegt Virgo. De
straf is te zwaar voor die ene kilo cocaïne
en de drieduizend dollar die ze daarmee
verdiende. Ze studeerde in Ecuador.
onderzoek gedaan en de inzichten veran
deren voortdurend. Zo is bijvoorbeeld
lang gedacht dat een lichte bloedarmoe
de bij ouderen normaal was (de zogehe
ten ouderdomsanemie)sinds kort is be
kend dat deze daling niet normaal is, en
dat ook bij ouderen bloedarmoede altijd
een aanwijsbare oorzaak heeft.
De hierna besproken veranderingen
treden niet bij iedereen op, en zeker met
bij iedereen even snel. De een wordt veel
gezonder oud dan de ander, iemand van
80 jaar kan jonger lijken dan een ander
van 70, de 'biologische leeftijdis niet ge
lijk aan de kalenderleeftijd. Hoe dat
komt weten we eigenlijk niet; misschien
speelt erfelijke aanleg wel een rol, maar
ook de leefwijze is ongetwijfeld van be
lang.
We beginnen met het belangrijkste or
gaan: het hart. Dit kan, zolang er geen
sprake is van hart-en vaatziekten, tot op
hoge leeftijd mee: wel is er een geleidelij
ke vermindering van de hoeveelheid
bloed die per minuut wordt rondge
pompt en van de reserve die beschikbaar
is bij inspanning. De bloedvaten worden
minder elastisch dat is niet hetzelfde als
aderverkalking) en de bloeddruk wordt
wat hoger. Ten gevolge hiervan wordt de
doorbloeding van veel organen wat min
der.
Deze normaleouderdomsverschijnse-
len moeten duidelijk worden onderschei
den van hart- en vaatziekten, die wel op
hogere leeftijd veel voorkomen: aderver
kalking, hoge bloeddr\ik, hartinfarct.
De longen worden minder elastisch en
kunnen minder zuurstof in het bloed
brengen; de maag produceert minder
zuur en de darmen nemen het voedsel
minder makkelijk op.
Eigenlijk abnormaal, maar in de Wes
terse wereld bijna normaal, is de alom
Had geen geld. Wilde best wel een pakje
naar Nederland brengen. Werd gepakt
en zwaar gestraft om andere koeriers af
te schrikken. Ze heeft er ruim twee jaar
opzitten. In augustus komt ze vrij. Wen
nen zal ze hier nooit. Veel contact met de
Nederlandsen heeft ze niet. "Ze zijn
soms zo agressief'. Lilly, een vriendelijk
ogende moeder van middelbare leeftijd,
kijkt even op en breit verder. Zij moet
nog een paar maanden.
De feestdagen in de bajes zijn helemaal
vreselijk, vinden de vrouwen. Ze zien
hun kinderen niet. En vervelen zich
stierlijk. "Je kunt zat boeken lezen. Maar
als je elke dag om half tien 's avonds al in
je cel zit, word je daar ook stapel van".
Overdag doen gedetineerden mee aan
activiteitenbegeleiding, ze sporten of
werken. Iedere dag worden ze gelucht.
Al zien de gedetineerden buiten alleen
muren, alles is beter dan het dagelijkse
verblijf in de bedompte ruimten waar
nergens een raampje open kan.
Verfilmd
"Noem me maar Guitara Romany. Dat is
mijn zigeunernaam", zegt een donkerha
rig slank meisje. Guitara is 26 en moet
nog heel lang zitten. Ze werkt halve da
gen 'op de arbeid'. Haar ogen zijn ver
scholen achter een donkere bril. Want
gisteravond in haar cel huilde ze "d'r
ogen uit haar kop". Ze verpakt geluks-
symbooltjes, klavertjes vier. "Niet te ge
loven, hè?"
Guitara kreeg in hoger beroep acht
jaar. omdat de rechters bewezen achtten
dat ze haar man voor geld liet vermoor
den. Ze is mooi. Mysterieus. En ver
schrikkelijk eenzaam. Omgaan met an
dere gedetineerden hoeft voor haar niet,
maar ontsnappen aan het sociale leven is
niet eenvoudig. "Als ik tijdens het luch
ten alleen loop. komen er altijd mensen
naar me toe. Vragen ze wat er is. Je bent
hier nooit alleen. Ja, in je cel".
Haar verhaal is verfilmd in Bijlmer
Bloemen als hét verhaal achter de moord.
aanwezige verstopping, die te tnaken
heeft met het gebruik van weinig ve
zelrijkevoeding. Daarmee in verband
staan ook de uitstulpingen van de dikke
darm (divertikels) die bij vrijwel alle ou
deren te vinden zijn en af en toe klachten
veroorzaken.
De produktie van veel hormonen neemt
af; bijvoorbeeld van de schildklier. Wat
de geslachtshormonen betreft is er bij
vrouwen uiteraard een abrupte daling
na de overgang, bij mannen daalt de pro
duktie van mannelijke geslachtshor
moon veel geleidelijker. Maar mannen
kunnen tot op hoge leeftijd kinderen ma
ken.
De behoefte aan seks hoeft helemaal
niet te verdwijnen. Wel zal bij relatief
veel mensen ziekte of verlies van de part
ner een seksueel leven onmogelijk maken
verder kan de manier van vrijen veran
deren. en de behoefte verminderen.
De pupillen van de ogen worden klei
ner. De aanpassing van de ogen aan het
donker en aan fel licht wordt minder
Toen haar man na haar zoontje ook haar
dochtertje verkrachtte, sloegen bij haar
de stoppen door. Ze laat haar verhaal,
soms in dichtvorm, lezen. Het staat in
een schoolschrift. Ze was een ongewenst
kind. Werd door haar zwager en broer
verkracht. Uitgehuwelijkt op haar der
tiende. Toen tien jaar mishandeld door
haar man.
Ze schrijft: "Ik heb me vanaf het begin
voorgenomen dat ik niets zou zeggen of
doen om mijn daad goed te praten. Nie
mand gelooft me. Zwijgen is het beste
wat ik kan doen". Het verhaal eindigt
met gedichten voor haar kinderen en
haar moeder. Misschien zullen haar kin
deren het ooit lezen. Ze zitten bij haar
schoonfamilie. "Ik mis mijn kinderen zo
dat ik er een ledemaat voor zou willen ge
ven. Ik kan alleen maar blijven hopen.
Hopen dat ze me vergeten. Zelf kan ik
van heimwee en verdriet niet meer sla
pen en eten".
Liefde is voor haar huilen met het licht
uit. Ze heeft haar kinderen na haar aan
houding in 1987 nooit meer gezien. "Wat
moet ik als ik hieruit kom? Die breuk is
nooit meer te lijmen. Wie weet wat voor
beeld ze van mij hebben. In hun ogen
ben ik de moordenaar van hun vader.
Weet je wat ik hoop? Dat ooit de echte
waarheid naar buiten komt".
Ze ergert zich soms aan andere gedeti
neerden. "Lopen ze te kankeren dat ze
een paar jaar zitten". Voor haar heeft het
leven geen zin meer. Daarom deed ze een
zelfmoordpoging. Ze verloor veel bloed,
maar verder gebeurde er niets. "Toen
heb ik als een gek mijn cel opgeruimd,
want als ze erachter komen ga je de iso
leer in". Ze stroopt haar mouw op en
toont een rond genezen gat in haar arm.
Wasserij
Ook Greta ziet haar 'twee jongens' allang
niet meer. Daar kan ze zo 'vre-se-lijk
kwaad' om worden. Greta werkt op de
wasserij. Ze vouwt hemden en onder
goed. Dat kan gevolgen hebben bij het au
torijden: het binnenrijden van een tun-,
nel op een zonnige dag kan verblinding
geven, maar ook het ontmoeten van een
tegenligger 's nachts.
De oren worden slechter. Bij een meer
derheid ontstaat, door niet helemaal be
kende oorzaak, een geleidelijk erger wor
dende slechthorendheid die met oorsui-
zen gepaard kan gaan. Vooral hoge to
nen worden slechter gehoord. Veel men
sen dragen een gehoorapparaat, maar
nog veel meer zouden er een moeten dra
gen. Bedieningsproblemen zullen dat
vaak verhinderen. Gevolg van het niet-
dragen kan isolatie en vereenzaming
zijn. Overigens is bij een deel van de men
sen waarschijnlijk langdurige blootstel
ling aan lawaai de oorzaak van de
slechthorendheid; ook dat kan gepaard
gaan met oorsuizen.
De weerstand tegen infecties wordt
minder. Dat betekent dat ouderen gevoe
liger worden voor bijvoorbeeld griep,
longontsteking en blaasontsteking. Bij
broeken, de meeste met gaten, van man
nelijke gedetineerden uit zeventien an
dere gevangenissen. Ze zit voor 'wat din
getjes'. Geweld en diefstal, zegt ze met
een zwaar Haags accent.
"Hoe moet het nou met mijn kinde
ren? Iedereen kijkt maar naar mijn verle
den. waarom nou1 Ik heb mijn kinderen
al een jaar niet gezien Dat mag niet van
de Kinderbescherming. Ik bel weieens,
en dan zeg ik: mag ik ze alsjeblieft zien.
mijn kinderen. Nee, Greta, zeggen ze
dan. Dat kan niet. Ze kijken altijd naar
mijn verleden, toen ik verslaafd was.
Maar toen ik verslaafd was hadden mijn
kinderen alles. Tèlevisie, video. Ze gin
gen elke dag naar school. Ja. liefde kre
gen ze niet. Maar ik heb altijd goed voor
ze gezorgd. Ze hadden alles".
Geschoten
"Ik hoorde dat mijn ex-vent hier ook
zit. Hij heeft op mijn nieuwe vriend ge
schoten. Ik kende die jongen een paar
dagen. Ik zou met hem een toekomst op
bouwen. M'n ex gunt mij geen gelukkig
leven. Hij heeft gezegd dat als hij mij op
de boulevard (gevangenisjargon voor
een brede gang tussen de mannen en
vrouwentorens waar de sportzalen aan
liggen) tegenkomt, hij me dood slaat.
Nou, hij herkent me toch niet meer. Ik
ben al twintig kilo aangekomen".
Greta denkt vaak aan 'later', als ze hier
uit is. "Ik ga niet terug naar Den Haag. Ze
willen me daar niet meer. Ik ga in een
Tussenhuis. nee, een Tussenfasehuis wo
nen. Daar zitten ook begeleiders. En dan
ga ik 's middags in een dierenhuis wer
ken. Dat maakt een goede indruk, voor
mijn rapport. Ik neem ook een kat, die
kan ik dan lekker knuffelen. En na een
half jaar krijg ik een huis, en misschien
mijn kinderen weer".
Stadsgenoot Mira die nog heel wat ja
ren celstraf voor de boeg heeft, lacht zo
hard dat ze het geluid van de droogtrom-
mels overstemt. "Ha! Je mag helemaal
geen dieren in een Tussenfasehuis heb
ben." "Ach. Rot op! Ook geen vogeltje?",
probeert Greta. "Nog geen goudvis",
buldert Mira.
Ondertussen speelt zich bij de mangel
machine een rel af. Moeilijk te volgen.
Sky Radio schettert door de grote ruim
te. "Laat me toch met rust", schreeuwt
Toos. Ze heeft een slechte dag vandaag.
Kreeg 'rotnieuws' van buiten. Meer wil
ze niet vertellen. Haar Zuidamerikaanse
werkmaatje slaat een arm om haar heen.
Ook een andere gedetineerde probeert
Toos te troosten. Morrend gaat ze aan het
werk.
Greta tettert gewoon door: over wat ze
ook "zóoó be-la-che-lijk" vindt. Altijd als
ze uit d'r bol gaat of scheldt, wordt haar
plas gecontroleerd. Een keer na het be
zoek kreeg ze meteen 'urinecontrole'. Of
ze soms high was. "Ze hebben nog nooit
wat bij mijn gevonden." Mira: "Wat?! Als
hier iemand een stuk stuff heb, weten die
anderen niet hoe hard ze naar de bewa
king moeten hollen. Ze verraaien je,
waar je bijstaat". Volgens Lora, die hier
al voor 'de zestiende' keer zit is ze soms
gewoon 'stoned'. "Dat houwen ze hier
toch niet tegen. Dope krijg je gewoon
van het bezoek".
Wijn
Greta buigt zich over het stapeltje on
derbroeken. Fluistert samenzweerderig
"Een meisje heeft twee weken op in de
isoleercel gezeten, omdat ze druivensap
had gemaakt". "Welnee joh. Dat was
wijn, dat is gaan gisten", zegt Mira.
"Maar dat was niet expres".
Guitara, weer even samen met de een
zaamheid. schrijft: "Ik zit vast. niet al
leen in mijn cel of deze inrichting. Maar
ook in mezelf, ik ben een gevangenis,
mijn eigen gevangenis".
infecties als griep treden ook sneller com
plicaties op. Vandaar dat de jaarlijkse
griepvaccinatie voor ouderen geadvi
seerd wordt (maar helaas niet voor ieder
een vergoed). Die inenting beschermt ech
ter alleen tegen de 'echte' griepinfluen
za, en niet tegen andere griepjes. Boven
dien geeft de prik geen absolute zeker
heid van bescherming.
Ook zijn bij ouderen de verschijnselen
van een infectie minder uitgesproken
koorts is minder hoog en soms zelfs afwe
zig, andere verschijnselen van een ontste
king (pijn, roodheid, zwellingzijn min
der duidelijk. Het gebeurt daardoor wei
eens dat de dokter iets over het hoofd ziet.
Extra oplettendheid is daarom altijd ge
boden. Soms is alleen sufheid een uiting
van een longontsteking.
Incontinentie, het onwillekeurig verlie
zen van urine of ontlasting, is een heel
veel voorkomend probleem van oudere
mensen. Door schaamte praten velen er
echter niet over; zij verbergen hun kiüaal
met ongeschikte opvangmiddelen en iso
leren zich. Toch is juist incontinentie een
kwaal waaraan vaak iets te doen is. Er
zijn veel verschillende oorzaken voor, die
ik hier niet allemaal kan noemen, en veel
dqarvan zijn te behandelen, bijvoorbeeld
met medicijnen. Een eenvoudige blaas
ontsteking kan de oorzaak zijn.
Ook als incontinentie niet te verhelpen
is, zijn er zeer goede 'opvangmiddelen' te
krijgen die het mogelijk maken zonder
angst onder de mensen te verkeren. In
continentie is dus typisch een voorbeeld
van een kwaal die er niet bij hoort en die
noopt tot een bezoek aan de dokter.
In de volgende aflevering hel medicijn
gebruik, de slaap en het geestelijk func
tioneren.
'Je kunt zat boeken lezen. Maar als je elke dag om half tien 's avonds al in je cel zit, word je daar ook stapel van'
