Risico uit liefde voor opera Perikelen rond juke-box Martine Bijl nu 'Mevrouw Bijl' Franz Liszt romantisch vertolkt Nieuw Operatijdschrift voor de Benelux POP Kapsones Experimenteel Mysterieus KUNST PAvjlIN A óv Pianorecital door Toos Onderdenwijngaard met werken van Mendelssohn. Debussy. Rachmaninoff. Tchaikovsky en Liszt. Ge hoord op 12 januari in de Kapelzaal. I LEIDEN - Een mens kan zich zeer sterk verwant voelen met een bepaalde episode in de geschie denis. Uitleg is dan niet nodig; emotioneel kan men zich onmid dellijk en zonder terughoudend heid inleven in bijvoorbeeld de muziek uit de vorige eeuw. Neem nu de muziek van Franz Liszt zoals die door Toos Onderden wijngaard uitgevoerd werd. Meer dan eens stond ik figuurlijk ge sproken dan paf van de vele uitzonderlijke kenmerken van deze componist. Zowel de bra voure van een klavierleeuw hoor de ik. als de charmeur met zijn elegante passages. Opnieuw raak te ik onder de indruk van de vreemde en vaak grillige en voor die tijd vérgezochte samenklan ken. Maar altijd keek ik er van buitenaf tegenaan, tegen die mu ziek. Tegen die gedachten wereld. Voor de pianiste geldt dit waar schijnlijk helemaal niet. Zij is al jarenlang een warm pleitbezorg ster van vooral de onbekende werken van Franz Liszt, die van hoog uit zijn ivoren toren op de wereld neerkijkt. Onderdenwijn gaard is een integer mens die zich met hedendaagse ernst zózeer heeft ingeleefd in die muziek dat ze al dat ongelooflijk moeilijke, pianistische metselwerk uit haar hoofd speelt. Het is waar; ze was wat verkouden, hield de zakdoek bij de hand en raakte er een keer uit. Maar zelfs dat deed ze in de geest van Liszt en met sfeer. Het programma vóór de pauze was eigenlijk al weer vergeten bij de uitvoering van al het werk van Liszt. De duidelijk verhalende en schilderachtige speeltrant in bij voorbeeld de werken van Debus sy en ook Tchaikovsky. De opval lende wijze waarop ze het licht liet schijnen op verrassende, ko mische ritmes en melodische trekies. Liszt trok echter alle aandacht naar zich toe. Hoe kan het ook an ders met werken waaraan geen einde lijkt te komen. Vooral dat aspect van eindeloosheid is mij als twintigste eeuws mens soms wezensvreemd. Alsof de wereld uit haar voegen moest worden ge licht in die tijd. Men zocht naar het einde der tijden. Jammerge- noeg wekte Onderden wijngaard wel de sfeer van de romantiek op, maar de uiteindelijke fascinatie die Liszt moet hebben gevoeld bij het schrijven ervan is tenslotte toch niet doorgedrongen in de Kapelzaal. Bloemen kreeg ze ge noeg en applaus ook, maar het on middellijke, obligate oprijzen als één man bleef achterwege. MONICA SCHIKS LEIDEN - Doet-ie het of doet-ie het niet? Dat blijft de grote vraag omtrent de juke-box op de tentoon stelling 'De jaren zestig. Actie, kunst en cultuur in Leiden' in de Lakenhal. De vermelding buiten werking op het apparaat - direct na de opening - was er niet opgezet, omdat er geen muziek in het muse um mocht klinken, maar omdat het mechanisme het had begeven. Na slechts één dag spelen begaf de juke-box het. "Maar laten we ho pen, dat de kinderziektes nu voorbij zijn" verklaart Ingrid Moerman. Aan Ingrid Moerman, tor historische kunst van de Laken hal, zal het zeker niet liggen. Hoe wel niet verantwoordelijk voor de totale expositie was de juke-box haar idee en omdat de Educatieve dienst geen tijd had, werkte ze het plan uit. "Oud-medewerker van de Lakenhal Rob Schraven is eigenaar van de juke-box en de honderd singles erin zijn voornamelijk van hem en van de bekende Leidse dee jay Nico Bill afkomstig. Ik had een keus uit honderdtachtig plaatjes en met behulp van het in Leiden uitge geven boek Hitsounds in Holland 1960/73 kon ik toonaangevende nummers van de jaren zestig selec teren. Ik had nog een paar originele etiketten, die ik natuurgetrouw ko pieerde. Met een oude schrijfmachi ne zette ik de titels er op. Dat doe je natuurlijk alleen als je ook wilt dat het apparaat speelt." Ingrid Moerman studeerde in de jaren zestig geschiedenis in Leiden. In 1967/68 zat ze voor een aanvullen de studie in het Normandische Caen, waar de Parijse Mei 1968-stu- dentenrevolutie grondiger door werkte dan in het Leidse. "Op de tentoonstelling hier zie je de bezet ting met slaapzakken van het Aca demiegebouw. We dachten in Caen echter dat er een burgeroorlog in Frankrijk zou komen. Er kwam geen post meer. Ik kon geen geld meer krijgen, niet meer bellen. Ik heb daar geen examen kunnen doen en ben door mijn ouders over haast opgehaald". Haar eigen muzi kale herinneringen aan de jaren zes tig gaan misschien daarom eerder terug naar het Franstalige chanson van Adamo, Edith Piaf en Les com pagnons de la chanson, die ook in de juke-box terug te vinden zijn. "Nee, de keus tussen Beatles en Rolling Stones heb ik toen niet ge maakt", bekent Moerman. "Wel herinnner ik me van van'mijn roei vereniging dat we al aan conditie- traning op muziek deden op Het rit me van de regen van Rob de Nijs. En Sophietje natuurlijk van Johnny Lion, het Cocktail Trio". Naast De Nijs treffen we in de juke-box bij voorbeeld The Fortunes, The Casu als, The Four Tops, de Leidse Sleu teltjes en Rita Hovink ('t Is voorbij), ook al uit Leiden afkomstig. Verder Ketelbinkie van de pas overleden Van Schaik en Barcelona van de Wilmari's. En het origineel van Sea led with a kiss van Brian Hyland, onlangs nog een hit van Jason Don ovan. Het hoeft haast geen betoog dat de dames Froböss, Brokken en Valente present zijn. En voor wie die tijd heeft meegemaakt, zal de strekking van Ik kan geen kikker van de kant af duwen (van het Low- land-trio) wel bekend zijn. Maar cu rieus is een singletje met Maagden huisliederen van Amsterdamse stu denten in deze juke-box. Een appa raat van het merk Wurlitzer, type Zodiac, dat zelf overigens uit het be gin van de jaren zeventig stamt. Zou het daaraan liggen? Daags na de opening van de expositie eind december staakte het apparaat het spelen en moest er een onderdeel uit Rotterdam komen. Afgelopen weekend vermaalde hét mechaniek een single en wie er gisteren een kwartje (één single) of een gulden (vijf singles) in gooide, kwam ook nog voor een verrassing te staan. Tenminste, als men in de selectie De pattefoon van Wim Kan op neemt, een opname die blijft ste ken. Maar behulpzame suppoosten openen dan het apparaat en draaien deze single even om. Wat er op de B- kant staat? Iets van Toon Hermans: Waar is toch die slinger van de oude grammofoon?. De juke-box in de Lakenhal: Doet-ie het of doet-ie het niet? AMSTERDAM - De stem van Luciano Pavarotti schalt mij tegemoet in het histori sche huis bij de kruising van twee Amsterdamse' grach ten. Passender welkom is niet denkbaar, want de be woner, Bo van der Meulen, is oprichter en hoofdredacteur van het eerste en enige ope ratijdschrift in de Benelux, getiteld 'Opera'. Een mooi tijdschrift, maar wel een ris kante onderneming. Tien duizend exemplaren liggen vanaf vandaag te koop in kiosken, boekhandels en theaters, maar er is nog niet één abonnee geboekt. Dat moet natuurlijk snel veranderen. Er wordt op ge rekend, dat er na dat eerste nummer drieduizend opera liefhebbers abonnee wor den. Dan draait het blad, dat per oplage 60.000 gulden kost, quitte en gaat het een mooie toekomst tegemoet. Bo van der Meulen noemt zichzelf operagek. De uit Deventer afkom stige eeuwige student werkte twee jaar aan de voorbereiding an het blad, dat hij ziet als een noodzake lijk tegenwicht van de, naar zijn op vatting, vaak liefdeloze manier waarop de grote dagbladen in het westen het fenomeen opera benade- "Ik heb de indruk, dat bij de lan delijke kranten weinig mensen wer- door Joh.M. Pameijer ken, die van opera houden. Vooral Opera Forum in Enschede heeft daaronder te lijden gehad. De visie in het westen op wat Forum deed was per definitie negatief. Als een voorstelling wat tegenviel werd hij door de critici absoluut met de grond gelijk gemaakt. Er is niets makkelijker dan iets de grond in te boren. Termen als 'de zangeres klonk als een lekkende fietsband' komen niet in mijn tijdschrift. Wij schrijven uit liefde voor de opera. Weinig journa listen schijnen te weten hoe moei lijk het is om op een operapodium terecht te komen". "Het vak willen we met respect behandelen zonder kritiekloos te worden. Wat ik wil met dit blad is de mensen naar het theater krijgen en ze laten zien dat opera een feestelij ke gebeurtenis is. Van Amsterdam uit stappen ze heel gemakkelijk in de auto naar Brussel om in de Munt schouwburg een voorstelling van wereldklasse te zien. Maar wat er in Nederland gebeurt daar wordt met de botte bijl op ingehakt. Als je echt van opera houdt kom je bij de beide Nederlandse gezelschappen aan je trekken". Verkocht Bo van der Meulen is afkomstig uit Deventer, deed HEAO in Enschede, muziekwetenschappen in Amster dam en studeert momenteel af in de Engelse taal- en letterkunde. Hij is zeer gehecht aan Amsterdam en noemt zichzelf een van de weinigen, die geen bezwaar heeft tegen het dure Muziektheater. Hij las regel matig buitenlandse operabladen, maar zocht vergeefs naar een Ne derlandstalige uitgave. In Deventer en Enschede was hij trouw bezoe ker van de voorstellingen van Fo rum en hij constateerde ook in de hoofdstad overweldigende belang stelling voor de prestaties van de opera uit Enschede. "Verkocht was ik na het zien van de 'II trovatore' met Pavarotti in Verona en het bijwonen van een operafestival elders in Italié. Sinds dien zie ik, op operagebied alles wat los en vast zit. Natuurlijk ga je je dan ook verdiepen in wat er over ge schreven wordt. Toen stuitte ik op het gemis aan een operablad in het Nederlands. Ik heb nu de sprong ge waagd, maar het blijft riskant. Voor af heb ik vrienden en bekenden, de beide opera's in Nederland, de om roep en de theaters gepolst. Daaruit bleek dat het initiatief haalbaar is. Iedereen is enthousiast. Alleen leeft bijdragen: Wim Koevoet, Erna Straatsma The Stone Roses - 'The Stone Ro ses' (Silvertone) De kleding en haardracht van The Stone Roses passen absoluut niet in het tijdsbeeld van de jaren negen tig. Beatle-koppies ën slobbertruien sieren het uiterlijk van deze vier Britse jongens. Hun muziek heeft ook niets van doen met moderne popmuziek. The Stone Roses ma ken oerdegelijke jaren zestig pop, waarmee ze evenwel veel succes oogsten bij het Britse publiek. Een nieuwe eigenwijze gitaarband, die weigerde om tijdens de Amerikaan se tournee van de Rolling Stones als voorprogramma op te treden. Hun titelloze debuutalbum bevat elf eenvoudige, pakkende gi taarsongs. De muziek van deze band uit Manchester lijkt erg op die van hun stadsgenoten The Smiths. Zanger Ian Brown en de zijnen kij ken alleen veel optimistischer tegen het leven aan. The Stone Roses heb ben niet dat mistroostige en ironi sche dat de muziek van The Smiths zo kenmerkte (vooral door het stem geluid van zanger Morrissey). The Stones Roses zijn vrolijk en zingen over de liefde. Hun met veel psyche delische effecten doorspekte num mers vallen vooral op door ver vreemdende ritmes en tempo-ver snellingen. De achtergrond van 'Don't stop' doet bijvoorbeeld den ken aan een cd die snel wordt 'door gespoeld'. Een beetje vreemd voor deze ouderwetse Britten, maar een mogelijke verklaring is dat de groepsleden dol zijn op 'house'. Arrogant zijn ze ook. 'I wanna be adored' zingt Ian Brown, en 'I am the resurrection'. Ach, een beetje kapsohes mogen ze van mij wel hebben. E.S. 'Like a girl, I want you to keep coming' - diverse artiesten (Rough Trade) John Giorno is een Newyorkse kunstenaar die sinds de jaren zestig actief is in de experimentele kunst. Hij werkte onder anderen met Andy Warhol in de film 'Sleep' (1963) en begon in 1968 het poëzieproject 'Dial a poëm', waarbij zowel schrij vers als muzikanten waren betrok ken. Laurie Anderson en Patti Smith werkten onder anderen aan zijn projecten mee. In 1965 richtte Giorno een eigen platenlabel op: Giorno Poetry Systems. De hierop verschenen platen bevatten altijd een mengeling van gesproken woord en muziek. Dat is ook het ge val op zijn laatste plaat 'Like a girl, I want you to keep coming', die in Nederland door Rough Trade wordt uitgebracht. Dit compilatie-album bevat een aantal nog nooit eerder opgenomen stukken van onder anderen Debbie Harry, David Byrne en New OTder. Zo vertolkt Debbie Harry een tradi tional uit Haiti, getiteld 'Invocation to papa Legba', en zingt David Byr ne een treurig bomenliedje ('Song for the trees') begeleid door een koortje mussen. De enige live-mu- ziek komt van New Order, die de Velvet Underground-klassieker 'Sister Ray' bewerkte. In de ruim ze ven munuten durende opname, ge maakt tijdens een concert in het Braziliaanse Sao Paulo (december 1988), is de band op zijn best: zwaar dreigend, en vrij monotoon. Willi am S. Burroughs houdt, zwaar on der invloed, een betoog over drug gebruik Just'say no to drugs hyste ria'). Karen Finley gaat bijna letter lijk over haar nek van de rijke, door en door verwende Newyorkers in 'Party animal'. De derde gesproken tekst (met begeleiding van funk- band) komt van projectleider Gior no zelf in 'It's a mistake to think your special'. Live Skull en het door Chris Stein geprodcueerde PMS zorgen voor een stevige portie rock; Henry Rollins gooit er in de afslui ter 'Hard' nog een schepje aangst- aanjagende hardcore tegenaan. 'Li ke a girl...' is een vreemde, maar wel interessante verzameling. E.S. Laurie Anderson - 'Strange an gels' (WEA) De Amerikaanse mulfi-media kunstenares Laurie Anderson zingt op haar vijfde album 'Strange an gels'. Dat is nieuw want tot dusverre ging zij met haar immer mild-ironi- sche teksten om als een dichter op een dichtersavond. Anderson, zo blijkt nu, beschikt over een fraaie. Laurie Anderson: ...strijdbare fe ministe... (foto pr) loepzuivere stem waarmee ze niet al haar emoties prijsgeeft. Daardoor blijft het mysterieuze karakter van haar ragfijne composities behou den. In haar nog altijd avant-gardis- tische muziek zijn verder geen revo lutionaire veranderingen doorge voerd. Haar eigen synthesizer blijft een hoofdrol vervullen en de ver schillende gitaristen die ze heeft in geschakeld krijgen zelden de kans zich nadrukkelijk te profileren, laat staan dat ze een solootje mogen 'doen'. 'Strange angels' is tot dusverre het meest serieuze en tegelijk toe- gasnkelijke werkstuk van Anders on. Hoewel humor een der wezens kenmerken van de tien stukken blijft, handelen haar bij tijd en wijle bevreemdende bespiegelingen over onmogelijke vraagstukken zoals 'de zin van het zijn'. Dat er een strijdbare feministe in haar schuil gaat, wordt duidelijk op het uiterst ingetogen 'Beautiful red dress'Heel fraai is ook het dromeri ge 'Hiawatha' en het zwoele en toch afstandelijke 'Coolsville'. 'Strange angels' herbergt te veel moois om op te noemen. Laurie An derson bewijst met deze cd dat ze een unieke positie inneemt in hpt gezelschap van multi-media kun stenaars. Zij gaat door waar pakweg een Kate Bush al driejaar geleden is gestopt en waar Joni Mitchell on danks haar ontdekking van de elek tronica, nooit zal komen. W.K. er bij de Nederlandse Opera een plan om ook met een operablad te beginnen. Een kleine uitgever stak er wat kapitaal in en we hebben sponsors gevonden. Daardoor werd het mo gelijk om het eerste nummer op de markt te brengen. Met Menno Feen- stra voor de CD-rubriek en Sigrid van der Linden voor de rubriek Jon ge Nederlanders heb ik enkele vaste medewerkers kunnen aantrekken. Verder wordt gewerkt met jonge muziekwetenschappers, omdat ik vind dat er te weinig gebruik wordt gemaakt van hun capaciteiten. Ze komen moeilijk aan de bak. Mijn eindredacteur. Peter van der Spek, kent veel muziekwetenschappers, die van armoede maar in een platen zaak zijn gaan werken. Het is een belangrijke taak van het tijdschrift om mensen voor te lichten. Van de 64 pagina's zijn er tien voor de agen da. Dat lijkt heel erg veel, maar er blijkt verbazend veel op het gebied van opera in Nederland te gebeu ren. We zullen veel doen aan voor besprekingen en aan recensies over wat er gebeurt bij de Nederlandse Opera, Forum en Forum Jong. We mikken ook op België. Er is een spe ciale Belgische medewerker be noemd". Vader Met de warmte van een jonge vader noemt Bo van der Meulen het blad 'Opera' zijn kind. "Het wordt beslist geen blad voor vakmensen of des kundigen. Het moet een publieks blad zijn voor mensen, die af en toe eens een operavoorstelling willen zien en die op een eenvoudige ma nier iets over een bepaalde opera willen lezen. We gaan niet moeilijk doen. In het eerste nummer staat bijvoorbeeld een simpel artikel over de opera Carmen, die bij Fo rum gaat. We hebben de visie van regisseur Helge Thoma op de opera en geven aan aantal plaatopnamen, Van stond af aan heb ik mij voor denk ik: als ik er n waarmee de mensen zich op de ogen gehouden dat ik zelf koper zou hebben dan voorstelling kunnen voorbereiden, ben. Nu het eerste nummer klaar is willen kopen". APPEL Toneelgroep de Appel brengt de roman 'Noodlot' van Louis Couperus op de planken. De toneelbewerking van Hans de Wolf gaat op 26 en 27 januari in première in de eigen studio van De Appel aan de Scheveningse Duinstraat. Het stuk is daar al vanaf 19 januari te zien. 'Noodlot', het verhaal over een relatie tussen twee mannen, wordt geregisseerd door Aram Adriaanse. GRONINGEN Martine Bijl dat ze de gesproken tekst zélf moet legt de laatste hand aan haar opschrijven, omdat het er dan natu- nieuwe theatershow. Het rel u.tkom, Daarnaastdoetzeeen vierde soloprogramma gaat SS binnenkort beginnen onder de ^et opmerkelijke titel: 'Mevrouw De titei .Mevrouw Byr heeft te Bijl. Dus niet meer 'Martine,' maken met het door haar niet weg- 'Bijl' of 'Martine Bijl,' doch in gemoffelde feit dat ze inmiddels alle eenvoud en vol ironie: eenenveertig jaar is. Op zich geen 'Mevrouw Bijl'. probleem, ze brengt de nodige uur tjes door in de sportschool en oogt In haar vorige show, die eind de- topfit. Maar er zit een maar aan. cember op de televisie te zien was, Want nog steeds wordt mevrouw koos ze voor verrassende en af en "ak <de geestigste STER-spot van toe tamelijk stevige, pittige teksten de jaren tachtig) joviaal en met waar vooral de oudere fans moeilijk vriendelijk bedoelde ferme klap- konden verteren. Het is zelfs ge- Pe" °P de schouder begroet als ze beurd dat er iemand wegliep bij dealch er6ens vertoont. Dat moet afge- voorstelling. Alsof de oude tijden loPen zlJn- van de Heilige Huizen der On- Martine Bijl, vol ironie: "Het zou schendbaarheid wederom waren heel aangenaam zijn. bedacht ik. als aangebroken. mensen me niet zo onbeschrijflijk iSt r,in ,™ei,rI!'?SLeen hard °P mii" schouders zouden vrouw die het podium bestijgt om slaan en in een restaurant bij de be- een lekker nummertje mensen- stenjng van twee biefstukken niet kwetsen weg te geven. Daarvoor zoudeS uitroepen'Hé, Bijltjo....!'Ik heeft ze teveel klasse. Maar ze vond i::j er niet wezenlijk onder maar S da' Jje' j>d "e,rd te breke,n "f dat alles op de achtergrond zit in het het imago van het heve, zoete da- openmgsnummer. Het is absoluut metje dat in 1964 debuteerde en in „fet zo *dat ik titel wist voor de 67 een Edison verwierf met haar show zoals sommigen me opeens eerste ip. duidelijk willen maken. Mevrouw Bijl vind ik zelfs heel aardig en het dOOr doet het uitstekend op de affiches". Jacques J. d'Ancona um vestigt de oude hap zich achter Na zes jaar met een eigen pro- haar als begeleiders: Henk van der gramma op het toneel te hebben ge- Molen (composities), Charly Ange- staan, is ze er nu in geslaagd duide- nois, Pierre Biersma en Louis De- lijkheid te verschaffen over wat ze bij. Met zogeheten droogrepetities denkt en wie ze is. Vooral de mono- enkele weken geleden m de kleine logen zijn haar dierbaar, omdat ze schouwburg van Zaltbommel be- daarin het meeste van haar zelf laat gon het slopende en toch altijd be zien. Dat laat ze niet aan andere angstigende karwei van de produk- schrijvers over. Ze gaat er van uit tie. Drie dagen geleden speelde Martine Bijl een try out in Veen- dam. Ze brengt geen officiële première met een nazit en de al dan niet ge meende drie zoenen per persoon van collega's uit het vak. Dat idee benauwt haar. Wel is afgesproken dat in Apeldoorn op 26 januari de probeer-fase definitief is afgesloten. De critici mogen dan binnenko men. Mevrouw Bijl kan even voor uit. Tot juni 1991 is ze onderweg met ruim 200 voorstellingen. Martine had aanvankelijk met haar impresariaat Lumen de af spraak gemaakt dat ze niet meer dan vier avonden per week zou op treden. Dat worden er dit seizoen toch weer vijf. Er is veel vraag by de theaters. In het seizoen 1990 - 1991 speelt ze door, maar dan wel vier keer per week. Althans, zo liggen de bedoelingen nu. Befaamd zijn haar types, van wie de roddeljournaliste Agnes de Boer als topper herhaaldelijk opduikt. Zo sierde deze naargeestige, komi sche tante de uitstekende televisie- special van Robert Long op. Met groot en spraakmakend succes. In haar nieuwe programma is Martine Bijl van plan rechttoe rechtaan te werken. Geen hoedjes en verkleedpartijen meer die als ca mouflage dienen. Haar figuren zet ze herkenbaar neer zonder afleiden de entourage. Zelfspot is haar niet vreemd. Daaruit is een nummer ontstaan over haar 'jubileum,' een schertstoespraak over een vrouw die 25 jaar in het vak zit en uiteinde lijk een ster geworden is. Een en al parodie. Henk van der Molen, de leider van het kwartet en de componist-ar rangeur van de meeste liedjes, ziet de onderneming met optimisme te gemoet. "De show is voor mij en de Martine Bijl: "Mevrouw Bijl doet het uitstekend op affiches". Jfou» musici lastiger dan de vorige jxaren, maar ook interessanter. Er is geen echt thema. Het programma is vol ledig geënt op deze tijd. Vrij scherp, maar ook vol vrolijkheid en met een grote lach. Ik heb de indruk dat Martine er gelukkig mee is". Dat klopt. Maar in de aanvangsfa se heerst spanning of de overgan gen tussen de nummers vloeiend verlopen, of de nummers het doen en of ze alle tekst in haar hoofd heeft. De eerste twintig voorstellin gen vindt ze om die redenen het moeilijkst. Daarna wordt optreden voor haar een feest. Martine Bijl: "Op het moment dat Adèle Bloe- mendaal meldt dat ze er genoeg van krijgt, begin ik het pas leuk te vin den".

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 39