In de greep van de misdaad
Van Gogh als handelswaar
'In Lelystad woon je mooi, maar het heeft veel weg van Miami Vice'
tl't-
ZATERDAG 13 JANUARI 1990
PAGINA 35
*Het winkelcentrum van Lelystadtevens trefpunt van criminelen. "Ze roven en stelen. Die lui zijn soms bliksemsnel. Er is hier een mannetje dat in een
paar seconden voor 300 gulden koffie steelt. Ook worden van klanten de boodschappen van de kassaband gestolen als ze net aan het betalen zijn". (foto gpd>
De huizen zijn er prachtig en het is
volgens vele inwoners al met al pret
tig wonen in Lelystad. Maar een bes
te naam heeft de poldergemeente
niet weten op te bouwen. De crimina
liteit viert er hoogtij, er is een ware
drugsscene ontstaan. Het ministerie
van justitie maakte vorige week be
kend dat Lelystad verhoudingsgewijs
de meest inbraakgevoelige gemeen
te van Nederland is. In 1988 werd bij
eén op de twaalf woningen ingebro
ken. "De politie houdt hier geregeld
razzia's. Lelystad is soms net Miami
Vice".
Door Weert Schenk
Nee, onveilig voelt ze zich niet. Als je je
nergens mee bemoeit, heb je ook geen
last. Er is natuurlijk wel het een en ander
gebeurd. De bank en het postkantoor
zijn een paar keer overvallen en daarom
nu gesloten. En bij Bun, de snackbar, za
ten ze met een handgranaat. En pas was
er ook nog een overval op het buurtcen
trum, heeft ze gehoord.
De moeder wandelt met haar kind
door de Waterwijk in Lelystad. In het
buurtje staan tientallen mooie woningen
leeg. Achter veel ramen van de nog wel
bewoonde huizen staat de waarschu
wing: 'Hier waak ik', met de foto van een
vervaarlijk uitziende bouvier.
De vrouw zegt dat de situatie in de
wijk de laatste tijd aanmerkelijk is verbe
terd. De politie heeft ervoor gezorgd dat
de lui die voor overlast zorgden zijn ver
trokken. De ellende begint nu in andere
wijken.
Ze vertelt dat Ome Wil, die in de Bos
wijk woont, tegenwoordig een stalen
pijp bij zich heeft als hij zijn hond uitlaat.
Ome Wil en Tante Bet gaan nu ook ver
huizen, naar Steenwijk. Maar dat heeft,
gelooft ze, niets te maken met de crimi
nelen; meer met hun zoon. Want, en dat
vindt iedereen, de huizen zijn prachtig
en het is hier heel prettig wonen.
Lelystad, 57.000 inwoners, heeft geen
beste naam. De polderstad behoort.tot de
tien gemeenten met de grootste crimina
liteit. Vorige week maakte het ministerie
bekend dat naar verhouding in Lelystad
de meeste inbraken plaatsvinden. In
1988 werd bij één op de twaalf woningen
ingebroken.
Drugsscene
Een groot deel van de misdrijven wordt
veroorzaakt door de lokale drugsscene,
hoewel precieze cijfers daarover niet be
kend zijn. Maar het was ook in Lelystad
dat een bende van zes jochies van negen
tot twaalf jaar werd opgerold, die zich op
grote schaal bezig hield met zakkenrolle
rij en tasjesroof.
Het onderbezette politiekorps doet er
van alles aan om de leefbaarheid in Lely
stad te verbeteren. Volgens woordvoer
der Mastenbroek wijzen de eerste cijfers
over 1989 uit dat dit niet zonder resultaat
gebeurt: we zijn op de goede weg.
Bij snackbar Bun kijkt niemand meer
op of om als een achttal agenten een in
val doet in een nabijgelegen woning. De
schooljeugd blijft rustig achter het pa
tatje zitten en ook op straat draait nie
mand zich om. Iedereen in de Waterwijk
kent 't zo langzamerhand wel. Het is een
beeld van bijna alledag.
"Het is hier echt Miami Vice", zegt Ron
van Leeuwen, de 22-jarige bedrijfsleider
van de snackbar. "Af en toe worden hier
razzia's gehouden. Dan gaat de politie
naar binnen met getrokken pistolen en
iedereen die een verkeerd woord zegt,
wordt letterlijk de politie-auto ingesla
gen". Hij heeft het zelf vaak genoeg van
nabij meegemaakt, want de snackbar is
zo ongeveer het clubhuis van zwaar cri
minelen en drugsverslaafden. Bij proble
men is slechts één telefoontje nodig om
binnen twee, drie minuten enkele poli
tiewagens en motoragenten voor de deur
te hebben.
Het personeel van de snackbar houdt
het er meestal niet langer uit dan enkele
weken, maar Van Leeuwen is niet van
plan zich te laten inpakken. Hij weigert
de tent te sluiten, ook al is hij wel gedu
rende een half jaar al om acht uur 's
avonds dicht gegaan.
De overlast wordt veroorzaakt door
mannen tot een jaar of 45, zegt Van Leeu
wen. "Het is allemaal tuig. Vijftig, zestig
procent van de mensen die hier binnen
komen is gevaarlijk. Hebben met drugs
te maken, mishandelen hun vrouw of
kind, of het zijn verkrachters en nog er
ger".
Ook moordenaars krijgt hij in de zaak.
"Anderhalf jaar geleden, geloof ik, kwa
men hier een man en een vrouw, zoals va
ker, doodgewoon een patatje halen. Had
den ze net een vrouw op een stoel gebon
den en zo levend in het IJsselmeer ge
donderd. De vrouw had alleen maar 45
gulden terug gevraagd, die ze aan hen ge
leend had. Die twee lopen nu hier ge
woon weer vrij rond".
De cliëntèle van de snackbar is voor el
kaar ook niet gemakkelijk. Van Leeu
wen bevestigt het incident met de hand
granaat, en messen worden ook bliksem
snel getrokken als er onenigheid ont
staat. De bedrijfsleider is er zelf nog
steeds aardig tussen uitgesprongen.
Geen grootspraak
"Het is maar hoe je er mee omgaat", zegt
hij, "ze hebben gedreigd de zaak te over
vallen. Maar ik heb keihard gezegd dat
de eerste overvaller die hier binnenkomt
mij kapot moet schieten. En dat is geen
grootspraak van een piepeltje van 22
jaar. Dat meen ik. Je moet enerzijds een
geintje kunnen maken, maar tegelijker
tijd laten zien dat je niet bang bent. Dat
dwingt respect af'. Van Leeuwen zorgt
wel dat ze niets van hem weten: "Anders
zoeken ze je thuis op of pakken ze je
vrienden". Voor het instappen contro
leert hij altijd zijn auto. Vorig week lag er
nog een plank met spijkers voor de wie
len.
De laatste maanden lijkt de situatie te
verbeteren, zegt de jonge bedrijfsleider.
Hij denkt dat dat mede komt doordat de
politie heel attent is en ook een koffie
shop heeft gesloten, waar met hard drugs
en wapens werd gehandeld.
Daardoor kunnen in de wijk sinds kort
ook weer postzegels worden gekocht.
Ter vervanging van het gesloten post
kantoor is in de enige supermarkt een
postagentschap geopend. "Het is een ex
periment", zegt Van Leeuwen, "als daar
iets gebeurt, wordt het meteen geslo
ten".
Bijna alles in Lelystad wordt gesloten,
voegt hij er cynisch aan toe. "Alle jonge
rencentra zijn al dicht, omdat er met de
regelmaat van de klok steekpartijen wa
ren. Binnenkort gaat er bij het station
een prachtige disco open. Ik geef je op
een briefje: de eerste dag is er vechten,
de tweede dag is er vechten, dan is het
even rustig en na twee maanden is er een
ernstige steekpartij en gaat de disco
voorgoed dicht".
Veel mensen voelen zich in Lelystad
onbehaaglijk, zegt directeur G. Pol van
de christelijke woningbouwvereniging
'De Opdracht'. "Je woont natuurlijk niet
prettig als de huizen om je heen' leeg
staan. De criminaliteit is één van de rede
nen om te verhuizen. Veel mensen laten
zich angst aanpraten. Je wordt hier ook
gestigmatiseerd, zo van: woon jij in dat
gevaarlijke Lelystad?"
Werkloosheid
Pol schetst in een vogelvlucht de proble
men van de ver afgelegen polderstad:
een grote werkloosheid (rond de 18 pro
cent), teruglopende overheidsdiensten
(door het opheffen van de Rijksdienst
voor de IJsselmeerpolders zijn honder
den arbeidsplaatsen weg gevallen), ge
brek aan hoger onderwijs, Almere is te
vroeg van start gegaan en de woning
bouw in Amsterdam-zuid-oost is ook
goed op gang gekomen.
Veel mensen zijn ook uit Lelystad ver
trokken om dichter bij Amsterdam te
wonen, omdat ze elders werk konden
krijgen, of vanwege de studie van de kin-''
deren. Daardoor staan er nu bijna 2200
huurwoningen leeg. Dat bezorgt de twee
plaatselijke, woningbouwverenigingen,
die gezamenlijk 13.500 woningen behe
ren, een kostenpost van ruim tien mil
joen gulden per jaar.
Directeur Pol gelooft dat veel van de
huidige problemen stammen uit 1985 en
1986. Bij de beginnende leegstand in die
jaren zijn veel allochtonen naar Lelystad
getrokken. Ze konden er snel een wo
ning krijgen. Pol: "Het gevolg was dat
het gemiddelde inkomen in Lelystad
steeds verder daalde, de werkloosheid
omhoog ging en het aantal mensen met
teveel vrije tijd enorm steeg".
De gemeente veranderde daarop het
beleid. Alleen mensen die op sociale
gronden of vanwege hun werk in Lely
stad iets te zoeken hebben, krijgen nog
de sleutel van een huis. "Anders hebben
we liever leegstand", zegt Pol.
Woningbouwvereninging 'De Op
dracht' probeert in samenwerking met
de politie meer huizen vrij te krijgen als
de bewoners voor overlast zorgen. "Een
paar jaar geleden zouden we nooit ge
dacht hebben aan een gecoöordineerde
actie met de politie. Maar gezien de cri
minaliteit is het nodig sommige buurten
schoon te bezemen".
Als in een huis prostitutie of drughan
del plaats heeft, grijpt de politie in, waar
op de woningbouwvereniging via de
rechter het huurcontract probeert op te
zeggen vanwege ongewenste bedrijvig
heid. Maar erg gemakkelijk gaat het niet.
Pol: "Zelfs als de hele buurt klaagt,
zijn de rechters nauwelijks bereid de
huur op te zeggen. Ze vinden meestal dat
de buurt intolerant is en spreken van dis
criminatie. Pas bij een veroordeling van
huurders, verloopt de huisuitzetting
sneller. De schoonmaakactie heeft zo in
elk geval in de Waterwijk effect gehad.
Nu is Boswijk aan de beurt".
Mes op keel
Jelle de Vries, assistent-bedrijfsleider
van het Albert Heijn-filiaal in Boswijk,
merkt al dat het de laatste tijd wat rusti
ger in de buurt is. Vooral de gedwongen
sluiting van een nabij gelegen kroeg
heeft goed uitgewerkt. Toch voelt De
Vries zich niet echt veilig.
Hij heeft in de loop der tijd al een paar
keer het mes op de keel gehad en een
keer stond hij recht in een loop van een
pistool te kijken. Een cassière kreeg een
pistool tegen het hoofd gedrukt, toen het
postagentschap in de supermarkt werd
beroofd en de meisjes worden ook gere
geld bedreigd als een greep in de kassa
wordt gedaan.
"Ze roven en stelen. Van alle filialen
van Albert Heijn staan wij heel hoog wat
betreft het aantal winkeldiefstallen. Als
je er echt voor gaat staan, kan je dagelijks
zo vijftien, twintig man extra aanhou
den. Maar we hebben niet de mankracht
om dat te doen. Die lui zijn soms ook
bliksemsnel. Er is hier een mannetje dat
in een paar seconden voor 300 gulden
koffie steelt. Ook worden van klanten de
boodschappen van de kassaband gesto
len als ze net aan het betalen zijn".
Hij houdt er rekening mee dat hij bij
het vakken vullen ineens een mes in de
rug krijgt. "Ik heb genoeg vijanden. Er is
eens een lijst gevonden van mensen die
ze te pakken wilden nemen. De bedrijfs
leider en ik stonden bovenaan. We heb
ben er hier nog al wat lui uitgeslagen".
De tegenstanders hebben De Vries al
een keer ernstig te pakken gehad. Na
siuitingstijd werd hij door zes man ge
grepen en met kettingen in elkaar gesla
gen. Zijn neus stond scheef en zijn rug
bekken was zwaar beschadigd. Hij is een
jaar onder fysiotherapeutische behande
ling geweest.
Om zich beter te kunnen verdedigen is
de assistent-bedrijfsleider na dit geweld
een tijdje op kickboksen geweest, maar
moest daar vanwege een knieblessure
mee stoppen. Hij houdt het er nu maar
op dat hij niet in paniek moet raken. "Je
moet niet de held willen uithangen. Je
weet dat er moordenaars tussen zitten".
Over de rooie
Maar De Vries kan zich niet altijd inhou
den. "Ik ben er wel eens op afgegaan met
de hakbijl van de slager. Ik was ver
schrikkelijk ovèr de rooie. Maar toen wa
ren ze al weg. Achteraf gelukkig, want ik
had er een grif mee in zijn donder gesla
gen".
Veel personeelsleden houden het niet
lang uit in het filiaal, maar de Vries is niet
van plan zich te laten wegjagen. "We zijn
hier toch voor de gewone mensen?!"
Toch geeft hij toe dat hij 'm toch wel vaak
knijpt. "Ze blijven komen. Ze proberen
het steeds weer. Maar elke keer gooi ik ze
er weer uit. Als je ze laat binnen komen,
lopen ze over je heen".
Gemeentevoorlichter Dick Nauta zegt
dat de oorzaken van de hoge criminali
teit in Lelystad niet bekend zijn. Er is
nooit onderzoek gedaan. Hij moet er
daarom een slag naar slaan. Zo wijst hij
er op dat Lelystad tot de Randstad be
hoort, geörienteerd is op Amsterdam en
daardoor grootsteedse problematiek
heeft. Hij snapt echter niet waarom Al
mere veel minder last heeft van crimina
liteit: dat moet-ie toch eens uitzoeken.
Nauta durft niet te zeggen of de 'gemê
leerde samenleving' van Lelystad ook
een mogelijke oorzaak is: "De cultuur
verschillen vergemakkelijken de samen
leving iivelk geval niet".
Politiewoordvoerder Mastenbroek
zegt ook niet te weten waarom de crimi
naliteit in Lelystad zo groot is. Zijn eigen
gezonde boerenverstand zegt dat de geï
soleerde ligging van Lelystad met het
misdaad-cijfer heeft te maken: men gaat
niet gauw naar omliggende gemeenten
om bijvoorbeeld een inbraak te plegen.
Mastenbroek vertelt dat wat de crimi
naliteit betreft 1988 voor Lelystad een
dieptepunt betekende. Hij heeft echter
goede hoop dat de gemeente op korte ter
mijn uit de misdaad top-tien verdwijnt.
"Over de hele linie is er geen stijgende
trend meer te zien. Het aantal inbraken is
in 1989 zelfs gedaald met 38 procent".
Het oplossingspercentage van de mis
drijven ligt nu op 20 en het aantal bekend
geworden daders steeg van 698 in 1988
tot 1169 vorig jaar. "Het gaat de goede
kant op", zegt Mastenbroek.
Onderbezetting
De politievoorlichter zegt dat de onder
bezetting er de oorzaak van was dat de
politie niet alles kon aanpakken. In eer
ste instantie werd de leefbaarheid in de
stad als hoogste prioriteit gesteld: de be
woners moeten zich op z'n minst redelijk
veilig voelen. In 1989 kwamen er tien ex
tra politiemensen bij en andere korpsen
gaven enige bijstand. Dat heeft gehol
pen. Vorig jaar konden projecten wor
den gestart voor de schoonmaak van de
Waterwijk en het bestrijden van de in
braken. "We werken er nu knoerthard
aan. En de resultaten zijn er naar".
Aan de rand van stad laat een man zijn
hondje uit. Hoge criminaliteit in Lely
stad? Weet-ie niets van. Veel inbraken?
Nooit van gehoord. Nou ja, toevallig is er
zaterdag bij de overbuurman ingebro
ken. Video en pick-up weggehaald. Zelf
heeft-ie ook wel wat maatregelen geno
men. Paar extra sloten op de'deur, meer
kan je toch niet doen.
Als hij en zijn vrouw thuis zijn en de
hond gromt, staan ze al naast het bed. En
anders letten de buren wel op. Nee, on
veilig voelt-ie zich niet. Hij komt uit de
Bijlmer, daar was het veel erger. Hij wil
hier nooit meer weg: het is prachtig wo
nen in de polder.
Voor de handel is het Van Gogh-
jaar een uniek buitenkansje. De
meest uiteenlopende Van Gogh-ar-
tikelen worden gelanceerd: par
fums, stropdassen, zijden shawls, t-
shirts, pennen, horloges, borst-
beeldjes, wijnen, noem maar op. Er
komt zelfs een speciaal Van Gogh-
brood. Van Gogh als big business.
"Je bent gek als je er niet op in
springt".
door Gerlof Leistra
Als president van de Van Gogh Interna
tional BV komt Jacob G. Dekker dezer
dagen tijd tekort. Zojuist terug van een
zakenreis naar New York, bereidt hij
zich al weer voor op zijn vertrek naar
Tokio. Dekker is het prototype van de
geslaagde zakenman. Goed gesneden
pak, uiterst smaakvol ingericht kan
toor aan een van de Amsterdamse
grachten en bovenal gezegend met een
gezond stel hersens en een vlotte bab
bel.
Merk
Voor hem is Van Gogh in de eerste
plaats een merk. Vier geleden werd
Dekker door Koninklijke Sanders be
naderd om een prestige^parfum te lan
ceren. "We zochten naar een internatio
naal herkenbare naam en dat'is uitein
delijk Van Gogh geworden. Het klinkt
onbenullig, maar we hebben daarbij
nooit gedacht aan Van Gogh-1990. Tot
ik ook door andere grote bedrijven be
naderd werd en toen is het idee voor
Van Gogh International BV ontstaan.
Nu hebben we Van Gogh over de hele
wereld als merknaam gerégistreerd
voor een groot aantai artikelen. Hoe
veel dat kost? Ik denk dat we in totaal
drie ton kwijt waren".
In Nederland bleek de naam van Van
Gogh overigens al drie keer geregi
streerd te zijn. Heineken had de naam
vast laten leggen voor bieren en gede
stilleerd, Koninklijke Talens (AKZO)
voor verven en doeken en een Duits be
drijf voor een bepaalde soort tabak.
Voorafgaande aan het Van Goghjaar
heeft Dekker met een achttal grote be
drijven lucratieve contracten afgeslo
ten om onder de naam Van Gogh een
'nieuw' artikel op de markt te brengen.
Zo heeft Waterman een luxueuze
pennenset ontworpen, Verco heeft het
zelfde gedaan met horloges,
Southwood met t-shirts, CAF met sie
raden, Romano Acampora met zijden
shawls en stropdassen en Sanders zoals
gezegd met een parfum. Verder ver
zorgt Royal Smeets (VNU) een of meer
speciale boekuitgaven en komt CBS
met platen en cd's van tijdgenoten van
Van Gogh (onder anderen Ravel en De
bussy). Dekker: "Die artikelen zijn zo
danig op elkaar afgestemd, dat het voor
de buitenwereld lijkt alsof ze allemaal
uit dezelfde fabriek komen. Dat noe
men we geharmoniseerde marketing".
Investering
Met klem benadrukt Dekker dat het
lanceren van een nieuw merk een enor
me investering is. "Neem nou zo'n par
fum. Alleen al voor het ontwerpen en
maken van een flesje - "in de vorm van
een grof gepenseelde zon" - ben je al zes
l V, l't'
*De commercie heeft zich massaal gestort op het Van Gogh-jaar. "Je zou gek
zijn als je er niet op zou inspringen''. «foto gpdi
ton kwijt. En dan hebben we het nog
niet eens gehad over een mooi doosje
en een uitgekiende reclamecampagne.
In totaal hebben die acht bedrijven
voor vele miljoenen geïnvesteerd. Daar
staat uiteraard tegenover dat we een
omzet verwachten van zo'n tweehon
derd miljoen. Aan royalties ontvang ik
5 procent, maar daar moeten mijn kos
ter! dan nog af'.
Als zakenman in hart en nieren ver
baast Dekker - in het verleden onder
meer actief als tandarts, maar nu be
trokken bij de meest uiteenlopende be
drijven - zich over het ontbreken van
een commerciële instelling bij het Van
Goghmuseum. "Dat is te gek om los te
lopen. Die mensen parasiteren op de
overheid. Ze leven nog duidelijk in de
zestiger jaren. Ze krijgen miljoenen van
de staat, terwijl ze datzelfde bedrag
moeiteloos van het bedrijfsleven zou
den kunnen krijgen. Maar nee, het be
drijfsleven is vies".
Bij het Van Goghmuseum is niet
geld, maar de kunst als zodanig het uit
gangspunt van alle activiteiten. Frans
de Haas is hoofd van de verkoopafde
ling van het museum. Hoewel de win
kel is ondergebracht in het museum,
wordt zij beheerd door BV 't Lanthuys,
een dochter van de Vincent van Gogh
Stichting. Winst wordt vooral gebruikt
om nieuwe aankopen voor het
te financieren.
Reproducties
Over zijn omzet wil De Haas niets kwijt.
"Wel kan ik zeggen dat de reproducties
van schilderijen beter lopen dan die
van tekeningen. Absolute topper is 'De
oogst', met 'Bloeiende amandeltak' als
stabiele tweede. Over het algemeen
kun je zeggen dat vooral de bloemen en
landschappen het best verkopen. En
daarbij gaat het om vele duizenden per
stuk".
Op het Van Goghjaar speelt men on
der meer in met gelegenheidsaffiches
"en misschien dat we de deur op een
klein kiertje zetten voor andere pro-
dukten. Maar kern blijft dat de kunst
centraal staat". Met een grijns vertelt
De Haas dat hij dagelijks wordt gebeld
door mensen die een artikel in de aan
bieding hebben. "Als er weer eens ie
mand van een bloembollenbedrijf belt,
weet ik al voldoende. Vreemd vind ik
het niet. Je bent gek als je er niet op in
springt. Maar het is niet onze taak om
dat te doen".
