Vuurwerk, sekt en tranen
NABIJ
'Het gaat te snel
in Oost-Europa'
Drie doden en vele gewonden bij wild feest
Historische jaarwisseling in herenigd Berlijn
üHBlüBI
'Gods smokkelaar' Anne van der Bijl:
UTRECHT "Het gaat allemaal te snel in Oost-Europa. Ik wil
de noodklok luiden", aldus 'Gods smokkelaar' Anne van der
Bijl van Kruistochten. Als er geen christen-democratische par
tijen komen en als Gorbatsjov bijvoorbeeld voor een militair
het veld moet ruimen, dan ziet het er volgens hem nog slechter
uit dan voorheen.
Van der Bijl, oprichter en direc
teur van de hulporganisatie
Kruistochten, zei dit tijdens een
persconferentie op het jongeren-
zendingscongres Mission '90 in
Utrecht. Hij riep de christenen in
Nederland op ervoor te bidden
dat in de Sovjetunie Gorbatsjov
voorlopig nog aan de macht
komt. Dan kan het democratise
ringsproces zo ver worden door
gevoerd dat er geen terugkeer
meer mogelijk is, zo meende hij.
Van der Bijl geniet internatio
naal bekendheid als 'brother An
drew', die jarenlang bijbels ille
gaal naar het Oostblok bracht.
Twee jaar geleden kreeg hij van
de Russische autoriteiten toe
stemming om een miljoen bijbels
over te brengen. Najaren van stie
kem opereren laat Kruistochten
nu geen kans voorbijgaan om
christenen in het Westen voor te
houden dat de mogelijkheden
voor de kerken in de Oostblok
landen niet onder-, maar ook niet
overschat mogen worden.
De Joegoslavische evangelist
Peter Kuzmic wees op het enor
me geestelijke vacuüm dat in
Oost-Europa ontstaat nu het
marxisme-leninisme als gesecu
lariseerde religie heeft afgedaan.
Oosterse godsdiensten benevens
occultisme en materialisme ko
men in snel tempo daarvoor in de
plaats. Volgens Van der Bijl is in
Hongarije de Playboy nu al popu
lairder dan de bijbel.
Kuzmic bepleitte een "intelli
gente" evangelisatie van Oost-
Europa. De toekomstige evange
listen moeten niet in het buiten
land, maar in de landen zelf wor
den opgeleid. Dat is effectiever.
Bovendien wordt dan ook meer
rekening met de cultuur gehou
den. "De voortgang van de zen
ding ligt niet in handen van wes
terse organisaties".
Hij waarschuwde verder tegen
de gevolgen van de verdeeldheid
onder de westerse zendingsge
nootschappen. Zij moeten sa
menwerken in plaats van elkaar
tegen te werken. "Ze moeten zich
bezig houden met de zaak van
Christus en niet met het beharti
gen van hun eigen zaakjes in
Oost-Europa".
Mission '90 trok ditmaal bedui
dend minder jongeren dan de
12.500 die werden verwacht. Gis
teren, op de slotdag, waren er in
totaal 9.327 deelnemers, nog min
der dan Mission '87, waarvoor
10.500 jongeren naar Utrecht
kwamen.
Deze daling werd door de orga
nisatoren vooral toegeschreven
aan binnenlandse evangelisatie
congressen, zoals in Engeland en
Italië. Bovendien heeft 'Love Eu
rope', een soortgelijke bijeen
komst van Operatie Mobilisatie
afgelopen zomer in Utrecht, Mis
sion '90 een gevoelige knauw ge
geven. Daardoor zit de organisa
tie ook met een nadelig saldo.
Maar: "In Gods Koninkrijk
draait het niet om cijfers en suc
ces. Daarom moeten we niet al-
'Stopzetten van
gecombineerde
vieringen triest'
LEIDEN Het Landelijk Oecu
menisch Platform, waarbij ook de
oecumenische gemeenschap uit
de Leidse Merenwijk is aangeslo
ten, is zeer teleurgesteld over het
verbod van Simonis op gezamen
lijke eucharistie- en avondmaals
vieringen in de Oecumenische
Geloofsgemeenschap in Ensche
de. "Wij vrezen met grote vreze
dat er meer gemeenschappen zul
len worden aangepakt", aldus be
stuurslid Jeannette van Andel.
Diverse van de 16 bij het plat
form aangesloten gemeenten vie
ren net als de Enschedese Ge
loofsgemeenschap regelmatig ge
zamenlijk avondmaal. "Het is niet
goedgekeurd", aldus Van Andel,
"maar het wordt ook niet verbo
den". Er zijn wel eens gesprekken
geweest, maar die hebben tot nu
toe nooit consequenties gehad.
Het bestuur van het Platform
gaat binnenkort overleg plegen
met andere oecumenische instan
ties over een mogelijke oplossing
voor het probleem in Enschede.
Ook de Mariënburgvereniging
betreurt het verbod. Simonis
heeft de oecumene een gevoelige
klap toegebracht, zo meent de
vereniging.
Simonis heeft de Oecumeni
sche Geloofgemeenschap in En
schede een samenwerkings
verband van rooms-katholieken,
hervormden en gereformeerden
laten weten dat de oecumene
nog niet zo ver is dat er gezamen
lijk eucharistie en avondmaal ge
vierd kan worden.
De rk emeritus-hoogleraar oe
cumenische theologie Van de
Linde (74) uit Nijmegen heeft aan
geboden oecumenische diensten
in de Enschedese gemeenschap
te leiden en de eucharistieviering
te verzorgen. Uit diepe teleurstel
ling hield pastor Konter het voor
gezien en trok hij zich per 1 janua
ri terug.
EN VER
leen naar de cijfers kijken, maar
vooral naar de mensen die zijn ge
komen. God kijkt naar de harten
en niet naar de statistische gege
vens", zo wist president Silvano
Perotti van TEMA (The European
Missionary Alliance), de organi
serende instantie.
De Nederlander René Vlug (28)
is benoemd tot directeur van Mis
sion '93, dat eind 1992-begin 1993
waarschijnlijk in Utrecht wordt
gehouden.
Griekse Kerk in
Roemenië komt
uit catacomben
BUKAREST (Kathpress) - Voor
het eerst sinds 1948 durft de
Grieks-Katholieke Kerk in Roe
menië haar gezicht te laten zien.
Eén van de 'geheime' bisschop
pen, Justin Pavel, liet via de Roe
meense televisie weten dat het ge
bed om vrijheid na 41 pijnlijke ja
ren eindelijk door de hemel is ver
hoord.
De kerk verlaat de catacomben
die ze moest opzoeken toen ze in
1948 werd gedwongen op te gaan
in de Orthodoxe Kerk. Twee jaar
eerder was dat in de Oekraine op
eenzelfde wijze gebeurd met de
Oekrains-Katholieke Kerk. Beide
kerken zijn verbonden met Ro
me, maar vieren respectievelijk
de byzantijnse en de orthodoxe li
turgie.
Voor 1948 telde de Grieks-Ka
tholieke Kerk ruim 1,5 miljoen le
den. Op dit moment zijn dat er
naar schatting ongeveer 500.000.
Grieks-katholieke gelovigen die
niks voelden voor een onder
grondse kerk, zijn terecht geko
men bij de Orthodoxe Kerk, die
alle eigendommen van de Grieks-
katholieken heeft gekregen, of de
Rboms-Katholieke Kerk.
Bijbelleesjaar. Op de Olijfberg
bij Jeruzalem is tijdens de jaar
wisseling het internationale bij
belleesjaar 1990 gestart. Bij de
start was ook de Rainbow organi
satie van drs. Bert Dorenbos ver
tegenwoordigd. Bij deze gelegen
heid is ook bekend gemaakt dat
op Hemelvaartsdag in een groot
aantal Europese hoofdsteden een
bijbelmarathon zal worden afge
rond. Dorenbos helpt mee bij het
opzetten van een bijbelmarathon
bij de Brandenburger Tor.
RK Kerk groeit. Voor het eerst
sinds jaren is het aantal rooms-ka
tholieken in Nederland weer ge
stegen. Volgens de jaarlijkse
KASKI-cijfers steeg in 1988 het
aantal met 3.106 naar 5.535.580.
Wel is het rk aandeel van de totale
bevolking (14.805.240 per 1 janua
ri 1989) gedaald van 37,6 naar 37,4
procent. Verder is er in de rk be
volkingsgroep sprake van vergrij
zing.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: beroepen te Heer-
jansdam-Kijfhoek S. T. Baarda Capel-
le aan den IJssel, te Ouddorp Tj. de
Jong Garderen; aangenomen naar
streekgemeente De Oude Mijnstreek
R. W. M. Foppen kand. Amersfoort;
naar Numansdorp A. J. de Kieviet
Oud-Vossemeer, het beroep van de sy
node voor toerustingswerk van de Re
formed Church in Zambia H. Gijsen
men naar Bleiswijk (beiden parttime)
drs. F. P. Treep en mw. drs. A. E. van
Halsema Echtenerbrug-Oosterzee.
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Hoogeveen A. B. van der Hei
den Doetinchem; bedankt voor Kat
wijk aan Zee en Naaldwijk A. F. Hon-
koop Zwijndrecht, voor Lisse G. J.
van Aalst Benthuizen, voor Krimpen
aan den IJssel A. Bac Bodegraven,
voor Utrecht P. van Ruitenburg Me-
liskerke.
Baptistengemeenten: bedankt voor
Veendam J. M. Zijlstra Kampen.
BERLIJN Zijn ogen glim
men. De blik is strak gericht
op de zwaaiende mensen bo
venop de hel verlichte Bran
denburger Poort, waarlangs
prachtige vuurpijlen sche
ren. Onophoudelijk schudt
hij het hoofd, alsof het alle
maal niet meer te vatten is.
"Waanzinnig", roept hij, zakt
wat door de knieën en balt
van vreugde de vuisten.
door
Weert Schenk
"Dit, dit", stottert Wolfgang, "dit
geeft het gevoel echt vrij te zijn. On
beschrijflijk. Dit is onomkeerbaar.
Ik hoop dat mijn vader hier rond
loopt. Ik weet zeker dat-ie dan ook
emotioneel is".
De 35-jarige Oostberlijner zet een
fles sekt aan zijn mond. Kijkt om
zich heen naar het oorverdovend
vuurwerk, naar de wildvreemde
mensen die elkaar omhelzen en de
flessen drank doorgeven, naar het
gedrang op de beruchte muur en
dan weer naar de Brandenburger
Tor, waar de Oostduitse vlag steeds
gehesen en gestreken wordt. "Dit is
nog eens een oudejaarsavond",
juicht Wolfgang, "dit maak je maar
één keer mee".
Met een groot volksfeest gaat Ber
lijn het nieuwe jaar in. Honderddui
zenden mensen vieren nu pas echt
de openstelling van de grens tussen
Oost- en West-Duitsland. Dat ge
beurt spontaan, zonder enige vorm
van organisatie.
Op de laatste dag van de jaren '80
valt het vooral de jongeren tegen
dat er niets is georganiseerd. Er wa
ren sterke geruchten over een pop
concert met onder anderen Paul
McCartney.
BERLIJN Tijdens het massale nieuw
jaarsfeest bij de Brandenburger Poort in Ber
lijn zijn drie doden gevallen en raakten hon
derden mensen gewond. Rond 135 personen
moesten in de diverse Oost- en Westberlijnse
ziekenhuizen worden behandeld.
Een 19-jarige man uit West-Berlijn kwam
om het leven als gevolg van het ineenstorten
van een stelling met een videoscherm. Dat
dramatische ongeluk veroorzaakte ook het
grote aantal min of meer zwaar gewonden. De
doodsoorzaak van een 24-jarige Westberlij-
ner die op 500 meter van het ongeluk werd
aangetroffen is nog onbekend.
De meesten van de half miljoen bezoekers
van het volksfeest hebben niets gemerkt van
het instorten van de stalen constructie. Het
ongeluk vond plaats om half twee 's nachts.
De wankele stelling van het videoscherm be
zweek onder de druk van een honderdtal
mensen dat erin klom om de top van de Bran
denburger Poort te bereiken.
Al voor middernacht waren mensen via
touwen en het staketsel van het videoscherm
naar de zegekar op het eeuwenoude monu
ment geklommen. Meerdere malen was via
luidsprekers opgeroepen om vanwege het ge
vaar de poort te verlaten.
Er werden echter geen daadwerkelijke
maatregelen genomen om de uitgelaten men
sen van de poort af te halen en anderen te ver
hinderen er naartoe te gaan. "Éénmaal in
mijn leven wil ik daar boven zijn", zei een
jongen voordat hij zijn tocht naar de top be
gon. In totaal kwamen 520 mensen op het dak.
De slachtoffers van het ongeluk werden ge
bracht naar ziekenhuizen in zowel Oost- als
West-Berlijn. De reddingswerkers hadden de
grootste moeite om hulp te bieden. Allereerst
konden ze amper door de menigte heen ko
men, en daarnaast werden ze in hun werk
zaamheden gehinderd door lastige, dronken
mensen.
Momenteel liggen nog twintig mensen
zwaargewond in het ziekenhuis, van wie nie
mand meer in levensgevaar verkeert. De re
gering heeft inmiddels een onderzoek gelast
naar de oorzaak van het ongeval. De Oost
duitse televisie, die het videoscherm had op
gesteld, is intussen beschuldigd van tekortko
mingen in de organisatie.
Het nieuws van het ongeluk bedierf ach
teraf het plezier dat honderdduizenden aan
oud en nieuw bij de Brandenburger Poort be
leefden. Voor het eerst sinds 28 jaar kon men
daar zonder het tonen van paspoort of visum
vrij tussen Oost- en West-Berlijn wandelen.
Ook werd het grensgebied tussen beide stads
delen tijdelijk toegankelijk, waardoor men
sen met de schijnwerpers van de altijd zo ge
vreesde grenspolitie konden spelen.
Een enorme hoeveelheid vuurwerk werd
afgestoken om het einde van de koude oorlog
tussen Oost en West en de openstelling van de
grens tussen Oost- en West-Duitsland te vie
ren. Naar verhouding raakten daarbij weinig
mensen gewond. In Westberlijnse ziekenhui
zen moesten als gevolg van ongelukken met
vuurwerk 23 mensen worden opgenomen. De
ambulances reden ook af en aan om mensen
weg te voeren die in de drukte onwel waren
geworden of te veel hadden gedronken.
Symbool
Duizenden mensen gaan al een kijk
je nemen bij de Brandenburger
Poort, tot voor kort het symbool van
de Duitse tweedeling en nu het te
ken van de vrijheid. Het is voor hen
heel bijzonder om onder de grote
bogen door te lopen. Gedurende 28
jaar was het plein rond het 200 jaar
oude monument hermetisch afge
sloten.
Wolfgang wijst op de plek tot
waar hij als 15-jarig jochie nog
mocht komen. Daarna niet meer. Er
staat nu een levensgroot coca cola-
blik met een lange rij mensen er
voor. Tot nu toe was het niet moge
lijk omdat 'kapitalistische drankje'
in Oost-Duitsland te kopen.
Wolfgang opent zijn eerste fles wijn.
Dan steekt hij het plein over. Vlak
voor de poort staat hij even stil, lijkt
te weifelen maar loopt er dan lang
zaam en wat plechtstatig onder
door. "Voor mij is dit al voldoende
voor een geslaagd oud en nieuw",
zegt hij.
Voor hem staat een bejaar echt
paar verwonderd rond te kijken. "Ik
ben arts geweest", zegt de vrouw,
"in 1961 ben ik hier als laatste door
heen gegaan. Was ik toen maar in
het Westen gebleven. Dan had ik
ook zeker meer verdiend. Maar wis
ten wij dat het zo lang gesloten zou
blijven". Haar man zegt: "Dat we dit
nog mogen meemaken".
Bij de Berlijnse Muur vlak achter
de Brandenburger Poort wordt
hard gewerkt. Tientallen mensen
proberen met zware hamers en bei
tels een stuk uit het solide beton te
slaan: een aandenken aan de beëin
diging van de koude oorlog tussen
Oost en West. Honderden mensen
staan op de muur. Wolfgang wordt
omhooggetrokken. Hij glundert.
Verward
Het wordt een historische jaarwis
seling in Berlijn. Voor het eerst kun
nen Oostberlijners oud en nieuw
vieren bij familie en vrienden in het
kapitalistische westelijke stads
deel. Vele westerlingen beseffen
dat in Berlijn dit jaar een unieke ou
dejaarsavond zal plaatsvinden. Elke
hotelkamer is bezet. Via de West
berlijnse radio is de bevolking op
geroepen om toeristen onderdak te
bieden.
Max, de 62-jarige vader van
Wolfgang, denkt oud en nieuw tra
ditioneel thuis te vieren, samen met
zijn vrouw die worst en aardappel
salade heeft klaargemaakt. Zoals
gebruikelijk zal hij op klokslag van
twaalf weer zes doosjes licht vuur
werk op tafel aansteken.
Hoewel Max het niet zo duidelijk
zegt, weet hij niet precies wat hij
met deze avond aan moet. Hij voelt
zich verward. Veertig jaar lang was
de meubelmaker fanatiek lid van de
SED, de Oostduitse communisti
sche partij. Nog heeft Max zijn lid
maatschap niet opgegeven, omdat
hij anders zijn gezinsleven voor
niets zou hebben verwaarloosd
door zich in te zetten voor de partij:
"Het was voor een goede zaak.
Theoretisch klopte het allemaal.
Nog steeds".
Omstandig legt hij uit waarom hij
in 1949 toetrad tot de partij. Max is
er zeker van dat de partij positieve
dingen tot stand heeft gebracht.
"Het leven is beter geworden. Al
leen de behoeften van de mensen
zijn sneller toegenomen. Niet alles
is hier slecht". Hij geeft toe zich
door de staat bedrogen te voelen.
"Ik heb nooit gedacht dat de privile
ges van de partijleiding zo omvang
rijk waren".
Moeilijke tijd
Zijn grootste verbittering en teleur
stelling draagt hij al jaren met zich
mee. Als gevolg van kwaadaardige
roddel werd hem verweten niet zui
ver in de communistische leer te
zijn. Daarom mocht hij als werkne
mer van de exportafdeling van de
meubelfabriek alleen naar Oost
bloklanden reizen en niet naar het
Westen.
Hij zegt zich nu pas bewust te
worden van de innerlijke benauwd
heid die hij kennelijk steeds heeft
gehad. Hij wijst op de voorzichtig
heid waarmee hij gesprekken voer
de. Wolfgang vertelt later dat zijn
vader zich uit angst voor verdere re-
pressailles om meer redenen niet
Een uniek volksfeest in beeld: vuurpijlen boven de Brandenburger Tor en duizenden Berlijners op de restanten van de Muur. (foto.EPA)
Oude sentimenten herleven in Berlijn, waar de viering van oud en nieuw i
Een ongeluk met een ineenstortende video-stallage legde een schaduw o
vrij voelde. Zo vermeed Max alle
contacten met zijn moeder die 28
jaar geleden naar het Westen uit
week. "Toen hij haar bij toeval vijf
jaar geleden in een dorpje zag aan
komen, is hij omgedraaid. Nu is ze
dood. Dat heeft hij nog niet ver
werkt. Hij maakt een moeilijke tijd
door".
Als het aan Max ligt, wordt hij
niet al te nadrukkelijk geconfron
teerd met de nieuwe verworvenhe
den. "Ik wil er de tijd voor nemen".
Zijn vrouw en Wolfgang sleurden
hem echter na de grensopenstelling
mee naar West-Berlijn en tot zijn
verrassing zegt zijn echtgenote plot
seling nu ook niet thuis te willen
blijven. "Ik heb een veel groter ge
luksgevoel. Ik wil de straat op. Dit
gebeurt maar één keer. Ik begrijp
niet dat Max zich niet opgewonden
voelt".
Wolfgang, die al veel eerder tot de
ontdekking kwam dat de partij niet
deugde, maar uit angst voor zijn
baan pas drie weken geleden er de
finitief uitstapte, wil ook weer snel
terug naar de Brandenburger Tor.
Het is een soort koorts die hem er
heen drijft. Om negen uur 's avonds
is het plein volgestroomd. Op een
groot videoscherm is een oudejaars-
uitzending van de Oostduitse televi
sie te zijn. Weinigen die er belang
stelling voor hebben. Er wordt ge
dronken en het vuurwerk knalt in
hevige mate.
Door de bogen van de poort
wordt de polonaise gelopen. Er
staan drie geüniformeerde grens
wachten. Ze krijgen van vele kan
ten de fles aangereikt. Eiko, een van
hen, zegt dienst te hebben. Vorig
jaar stond hij met oudjaar op dezelf
de plek, alleen en zwaarbewapend.
Nu heeft hij opdracht om het feest
Eiko weet niet of hij mag drinken
en wat er gebeurt als hij in uniform
dronken wordt. "Ik zie wel", zegt hij
nonchalant over iets wat hem de
dag tevoren nog op een behoorlijke
gevangenisstraf was komen te
staan. Hij weet niet hoe hij zijn ge
voel onder woorden moet brengen.
Hij kan alleen grote ogen opzetten,
de wangen bollen en de schouders
ophalen. Zijn wens voor het nieuwe
jaar is de hereniging van beide
Duitslanden.
Om elf uur gebeurt er al weer een
wonder. Iemand is op de poort ge
klommen en staat nu juichend op
het beeld van de door vier paarden
getrokken strijdwagen. Anderen
volgen via touwen en de stelling van
het videoscherm. Waarschuwingen
van het gevaar van het klimmen op
de reusachtige zegeboog worden
genegeerd.
Wahnsinnig
Achter de poort kan inmiddels ie
dereen vrij tussen Oost- en West-
Berlijn heen en weer lopen. Voor
het eerst is een paspoort met spe
ciaal visum voor de oostkant niet
nodig. Grenswachten staan handen
te schudden. "Waarom zou het niet
zo kunnen?", zegt een oudere bewa
ker. "Ik voel me sehr wohl. Prosit,
Neujahr". "Wahnsinnig", roept
Wolfgang blij.
Na twaalven verschaffen de Ber
lijners zich ook toegang tot het
grensgebied tussen Oost- en West-
Berlijn. De grenspolitie die er eer
der op de avond nog de wacht hield,
is verdwenen. Vroeger lagen er mij
nen om een vlucht naar het Westen
te verhinderen. Tot de openstelling
van de grens liepen er bloedhon
den. Wolfgang zegt dat de grens
wachten hier nog in 1989 vluchten
de Oostduitsers hebben neerge
schoten.
Op de wachttorens wordt nu ge
speeld met de felle schijnwerpers.
Ineens is ook het dak van de bunker
bereikbaar, waar Hitier zijn hoofd
kwartier had en in 1945 zelfmoord
pleegde. Een Westberlijner zegt dat
zijn gedachten zijn bij zijn oom, een
SS'er die hier tot het laatst toe tegen
de Russen heeft gevochten. "Niet
dat ik een nazi ben, maar het was
toch familie".
Wolfgang loopt geërgerd en wat
vloekend weg: "Voor mij is dit een
heel ander gedenkteken: de over
winning op het fascisme. En nu
hoor ik die kerel ineens over zijn
oom. Niet te geloven".
Halfdronken
In het Kreiskulturamt, een jonge
rencentrum, kan Wolfgang op
nieuw zijn ogen niet geloven. Een
halfdronken agent van de altijd zo
verschikkelijk strenge politie danst
als een bezetene met een meisje uit
West-Berlijn. Hij probeert haar
steeds te kussen. Even later wisse
len ze adressen uit. "Ik zal hem
West-Berlijn laten zien", vertelt ze,
"vind je dat niet mooi?"
De politieman zegt dat hij verder
moet met zijn patrouille en drinkt
vervolgens gretig uit een fles cog
nac. Bij de deur slaat hij nog eens
een glas wijn achterover. Dan loopt
hij inderdaad zwaaiend weg, met
zijn bontmuts scheef op het hoofd
en een verbogen antenne op de por
tofoon.
Wolfgang kijkt hem verbijsterd
na. Hij lacht. "Wat een avond... Het
is niet te geloven. Ik kan alleen
maar zeggen: dank u, meneer Gor
batsjov". Hij steekt een halve fles
wijn in de lucht, roept "Prosit" en
neemt dan weer een stevige slok.
