Blauwe schenen op een groen tapijt 'liever geen bakfiets vol plastic oren voor museum' Alexandra Radius Prijs voor Solymosi Nieuwjaarsgedichten door de eeuwen heen Frits Becht (59) aanjager van het Van Goghjaar 1990 Acht Matisses uit familiehuis gestolen Sweet Charity' in Schouwburg Zuidafrikaanse schrijver Le Roux overleden JANUARI 1990 PAGINA 19 Nieuwjaarsgedichten. Uren, dagen, maanden, jaren, vlie gen als een schaduw heen is de bekendste regel in het ge nre. Het is een soort poëzie die tegenwoordig zelden de status van literatuur lijkt te halen, zoals meestal met ge legenheidslyriek. Was in vroeger eeuwen de kwaliteit hoger, omdat toen vermo gende opdrachtgevers grote poëten benaderden voor een gedicht? Over Jan van der Noot en Joost van den Von del, Constantijn Huygens en Rhijnvis Feith, Guido Gezel- Ie en Albert Verwey. En niet te vergeten R. IJmer, de Gaaikema van de jaren twin tig- door Emiel Fangmann LEIDEN - De christelijke traditie van de westerse cultuur bracht een grote hoeveelheid kerstgedichten voort, nieuwjaarsgedichten daaren tegen zijn verre in de minderheid. Zo leverden naspeuringen de Lei- denaar dr. Karei Bostoen voor zijn proefschrift maar schaarse gege vens op. Bostoen, docent neder- landse literatuur van de renaissance aan de Leidse universiteit, promo veerde drie jaar geleden op het on derwerp Dichterschap en koopman schap in de zestiende eeuw, waarin hij onderzocht in hoeverre de franstalige dichter Guillaume de Poetou de vroege Nederlandse re naissancedichter jonker Jan van der Noot beïnvloedde. Beide dich ters schreven nieuwjaarsgedichten als geschenk voor derden. Het vieren van het nieuv/e jaar met het geven van geschenken blijkt een klassiek-Romeins ge bruik. In het Romeinse Rijk werden op de eerste dag van januari de hoogste staatsambtenaren, de twee consuls, geïnstalleerd en dat ging gepaard met heilwensen en ge schenken: aanvankelijk vijgen, da dels en honing om elkaar een aange naam en zoet jaar toe te wensen. La ter begon men in de keizertijd per sonen, die men om bescherming vroeg, kostbare geschenken te over handigen. Heilwensen werden in liedvorm als aubade of cantate ge goten en dit gebruik werd in het Frankrijk van de middeleeuwen en de renaissance voortgezet. Een Franse Pléiade-dichter als Jean-An- toine de Baïf werkte voor Karei IX, Frans van Anjou en Catharina de Medici. Karei Bostoen wijst tenslotte op Jan van der Noot, die rond 1584 een waarschuwing doet uitgaan in zijn nieuwjaarswens voor ene Cornelis Grammay. Ook toen al stond het er blijkbaar met de wereld en de men sen niet al te best voor: "Wij wen- schen hier altijdt om salighe nieu Ia- ren/Maer elck nieu Iaer coomt ons, al meer en meer beswaren/Want wy sien dat het Gheldt, de Menschen en- de TydtJAlle daegh' meer en meer, verwecken nydt en strydt/Waer dene d'ellende groot, dus groeydt aen al len eynden/Siecten en disen tijdt-, al om oock veel volcx scheynden./Al dit quaedt comt ons toe deur der men schen mis-daedt./De wereldt waer wel goedt, maer laes! veel volx is quaedt". Met Gods hulp kan het volgens de dichter nog goed komen. Iets eer der, rond 1565, wenste de Gentse dichter en schilder Lucas d'Heere met nieuwjaar de schoonheidsprijs toe aan 'Vrauwe van Wallebeke': "Ic gheve u voor een nieu-iaer met alle meynschenlvan die alderschoonste schoonheit den prijs,/diemen magh dijncken, willen of weynschen: Maer welck die is lat'ic in u adwijs (laat ik aan uw mening over)". Blijkbaar had Lucas nog meer pij len op zijn boog, want ook een zeke re Katheryne mocht een dergelijk gedicht ontvangen. Typische gelegenheidpoëzie zijn de stedelijke nieuwjaarswensen voor de verschillende gilden. Zo kon men bij het Haarlemse Sint-Jo- zefsgilde van timmerlieden rond 1600 de Kerstgedachte met de nieuwjaarsgedachte verbinden en zien we boven een rijm met als re frein Geeft desen Timmerman, dan, de meest' eer int Nieuwe-jaer een houtsnede met de timmerman Jo zef, en Maria aan het weefgetouw. Het kindje Jezus en een engeltje helpen mee. Joost van den Vondel, eveneens uit de middenstand afkomstig, schreef het treurspel Gijsbrecht van Aemstel (O Kerstnacht, schoner dan de dagen) oorspronkelijk voor tweede kerstdag 1637. Maar na pro blemen met de religieuze censuur werd het uiteindelijk op nieuw jaarsdag 1638 gespeeld (een traditie tot 1969!). Het stuk werd na afloop gevolgd door de samenspraak van Tomasvaer en Pieternel, waarin het afgelopen jaar op rijm werd becom mentarieerd. En deze vorm van dichten zou eveneens een vervolg vinden tot op de dag van vandaag in krantebijlage en bij cabaret. Toch schreef Vondel zelf ook een luchtig nieuwjaarsgedichtje op 1 januari 1629, dat bijvoorbeeld op geen en kele manier aan een van zijn eerste gedichten, het bekende ernstige Nieuw-jaarslied uit 1607, herinnert. Op die eerste januari ontmoette Vondel de Dordtse predikant Smout, die om het gedichtje vroeg. Het gerucht ging namelijk dat een opgehangen ("te kort gesprongen") boef uit Dordrecht een bastaard zoon van de predikant was. Vondel: "Jonge Smout, die sprong te kort- IVan de ladder binnen Dort,/En hij smoorden in zijn longen./Had hij niet te kort gesprongen,/Hij zou ko men bij zijn vaar,/Om een, zalig Nieuwejaar." Huygens De diplomaat-dichter Constantijn Huygens slaagde er in de zeventien de eeuw in enige nieuwjaarsgedich ten te schrijven, die op tegenstrijdi ge wijze de hele nieuwjaarsgedach te onderuit halen, zoals die in zovele retorische gedichten te lezen viel. Bedoeld voor 1 januari 1656 was: "lek weet niet hoe sich 'tvolck ver- gaept aen nieuw jaers daghJAls saghmen heden dat men gist'ren niet en sagh:/T jaer is een ketting en sijn schakels zijn sijn daghen/Die sien wij dag'lix niew soo wijse gi st'ren saghen./'T en is niet alle daegh den eerste in Louwmaent; maer/Is 'tniet drij hondert vijf en zestigh mael Nieuw jaer?" Vijf- jaar later heette het: "lek soeck het hier, ick soeck het daerjlck vind niet niews aen 't Niewe jaer- ,Dan datmen 't niew heeft willen noemen/(...)/'t Iaer is een' Ketingh, die ick magh/Van alle schakelen be- ginnen./'T en is geen' slang, naer 'toud versinnenJDie met den steert light inden mond;Het is een toe, on- eindigh Rond, Ruim een eeuw later dicht de ro mantische Rhijnvis Feith zijn Nieuwjaarslied met Uren, dagen, maanden, jaren. Meestal worden in bloemlezingen alleen de eerste twee tamelijk wereldse strofen van het klassieke gedicht afgedrukt. De laatste vier strofen laten een diepre ligieus protestant gedicht zien: alles verandert en niets is eeuwig, behal ve God. Bij de katholieke priester Guido Gezelle treft men rond 1885 juist niet louter religieuze nieuw- jaarspoëzie aan, een zekere relative ring blijkt net als bij Huygens mo gelijk in Gezelle's Nieuwj aars maand:"^ Verleden jaar heeft, oud en stram,/geleefd tot dat het nieuwe kwamjmaar 't nieuwe is schaars een dag géboren,/of 't heeft alree dien dag verloren./Wat raad! 't En helpt niet 'hou!' gezeidfwij zijn op weg naar de eeuwigheid!" Vragen De twintigste eeuw. In 1913/14 ver scheen er een filosofisch gedicht Nieuwjaarsmorgen van Albert Ver wey, dat in veertig strofen getuigt van de individualistische gevoelsly riek van de Tachtigers met een be-/ gin als: "Het jaar vangt aan en alle stormen slapen./Wat zal ik vragen van de aanstaande dagen?IZal ik de harp ophangen bij mijn wapen- ?/Zal van mijn fluit alleen het veld gewagen?/Of zal ik zwijgend gaan door nieuwe zonnen/Langs de oever van de zee en schelpen rapen?" Vragen, vragen, vragen: Geen antwoorden. Die antwoorden krij gen we pas in de jaren twintig en dertig, wanneer tegen nieuwjaars dag het wereldgebeuren, hoe ern stig ook, op rijm verklaard wordt. Oubollig is er het beste woord voor en een Gaaikema vindt er zijn wor tels. Ook R. IJmer gaf 26 december 1923 politiek commentaar vlak voor de radio zijn intrede deed, toen hij schreef (of dichtte) in de Katholieke Illustratie: "Aan de rechtse coalitie- /wensch ik ras herstel van breuk/Dat zij nu een jaar beleve/Zonder splijt zwam, zonder deuk/'k Wensch ons politieke leven/'n Kabinetsformator toe,/Die het kiezen, lijmen, vormen- Huygens over het volk dat zich vergaapte aan Nieuwjaarsdagalsof men heden zag wat men gisteren niet zag' /Niet wordt vo'o'r het slagen moe". Sportieve verruwing is van alle tijden, al geeft R. IJmer wel een heel vreemd argument tegen geweld op het veld: "Voetballers wensch ik van harte/dit jaar veel sportiviteit/En 't besef, dat blauwe schenen!Slecht staan op het groen tapijt". Op 6 januari 1932 moet Gandhi, na een te Londen gehouden Ronde tafelconferentie in India terugge keerd, er bij IJmer in zijn overzicht van 1931 aldus aan geloven: "Gand hi thuis! Nog even mager/Als bij zijn vertrek, naar 'k las/Zoodat hij, ginds aangekomen,/Toch niet aan gekomen was." Maar in 1935 staat op 31 december in dezelfde Katholieke illustratie de naam Tom Drost boven een ernsti ger overpeinzing. En men had het ook met dat jaar bepaald niet getrof fen. Alles werd minder: "Bracht ooit wel een jaar zooveel wereldver- dwazing?/Werd ooit een beschaving wel zozeer verkracht?/En werden er ooit zoveel zorgen en kommer/Aan arme, eenvoudige zielen gebracht?" Tenslotte: Niet te veel tobben is misschieq wel het beste, getuige de berustende toon die F. van Heijen de Roomsche Jeugd in het gelijkna mige blaadje op 2 januari 1932 voor hield: "Een jaar ging heen,/Een jaar verscheen.../Zoo ijlt in stage rij/De snelle tijd voorbij/'t Is heengaan en verschijnen/'t ls komen en verdwij- AMSTERDAM - Als directeur van de Stichting Van Gogh 1990 is Frits Becht de drijvende kracht achter het Van Gog hjaar. Al zijn contacten heeft hij aangeboord om het hon derdste sterfjaar van Vincent van Gogh op gepaste wijze te herdenken. Gesprek met een bevlogen kunstenmaker. door Gerlof Leistra Op het eerste gezicht bevindt Frits Becht (59) zich in een weinig benij denswaardige positie. Wat hij als di recteur van de Stichting Van Gogh 1990 ook onderneemt, hij kan nooit iedereen tevreden stellen. Voor de een kan de herdenking van het hon derdste sterfjaar van Vincent van Gogh niet sober genoeg zijn, de an der vindt juist dat het een groot feest moet worden. Toen het ministerie van WVC Becht twee jaar geleden voor de di recteursfunctie benaderde, besloot hij dan ook onmiddellijk op zijn ei gen kompas te gaan varen. "Kijk, ie dereen probeert natuurlijk zijn graantje mee te pikken. Wat ons niet allemaal wordt aangeboden, je houdt het niet voor mogelijk. Ge borduurde Van Goghs, gehaakt, met reliëf, je kunt het zo gek niet verzinnen. In Frankrijk zag ik een toneelstuk waarbij Van Gogh de he le voorstelling met een molensteen om zijn nek rondsjouwt, omgeven door tien dansende kraaien. En dat is dan nog niet eens het ergste. Ja, dan haak ik af. Wat ik dus vooral ge daan heb, is lijnen trekken. Uiter aard is mijn keuze subjectief, maar je moet wel selecteren. En hoe moeilijk dat soms ook is, het is wel heerlijk om te doen". Aanvankelijk stelt Becht zich tij dens ons gesprek wat gereserveerd op. Na het negatieve portret dat de VPRO onlangs van hem op televisie uitzond en waarin hij werd afge schilderd als een opgeblazen nitwit, is hij op zijn hoede. Maar al snel laat hij zich door zijn eigen enthousias me meeslepen en vliegen de ideeën over tafel. Revanche Door zijn bestuurlijke betrokken heid bij de financiële problemen rond Openbaar Kunstbezit en het Holland Festival raakte Becht vorig jaar weliswaar ernstig in opspraak, maar als aanjager en motor van het Van Goghjaar lijkt hij zich volledig te gaan revancheren. Becht heeft al zijn contacten aangeboord - en die omvatten zonder overdrijving de gehele kunstwereld - om met zijn uit acht mensen bestaande 'bureau' een indrukwekkend programma sa men te stellen. Een goed voorbeeld van zijn ma nier van werken is de expositie 'Hommage aan Vincent van Gogh', die vanaf 8 januari in Amsterdam (in de galerie van de Verenigde Spaarbank, Singel 548) te zien is. Becht, een van de grootste kunst verzamelaars van Nederland, vroeg een twintigtal bevriende en interna Ping Chong. Het zijn slechts een paar voorbeelden uit een veelzijdig programma waarin alle kunstdisci plines aan bod komen. Becht: "Mijn enige criterium bij de samenstelling van het programma was kwaliteit". Het budget bedraagt circa 25 mil joen gulden. Becht heeft vier grote sponsors (Heineken, KLM, Douwe Egberts en de Spaarbank) bereid gevonden elk een miljoen gulden op tafel te leggen. Becht: "Met die sponsors hebben we afspraken ge maakt op basis van goede smaak. Een voorbeeld? Stel, Douwe Eg berts brengt een Van Gogh koffie- servies en het is niet naar onze smaak. Dan valt daar over te praten. Wij kunnen dingen bijsturen. Hei neken komt met een bierviltje met daarop een zonnebloem. Niet echt mooi, maar dat ding gaat wel met scheepsladingen tegelijk de hele wereld over, dus een betere reclame is nauwelijks denkbaar". In financieel opzicht lijkt de Stichting zich goed te hebben inge dekt. Voor exclusieve tv-rechten buiten Nederland legde de Japanse commerciële zender TV Asahi een miljoenenbedrag op tafel. Verder verstrekt het ministerie van WVC een subsidie van circa 2,5 miljoen gulden en fourneert Economische Zaken van de gemeente Amster dam zes ton. Saillant detail: de afde ling cultuur van Amsterdam geeft geen stuiver! Reservering Om quitte te spelen moeten er voor de exposities minimaal 800.000 kaartjes a twintig gulden per stuk worden verkocht. In totaal kunnen maximaal 1,4 miljoen mensen beide exposities bezoeken. Om de bezoe kersstroom in de hand te houden, heeft Becht in Nederland een reser veringssysteem geïntroduceerd waarbij kaartjes slechts geldig zijn op een bepaalde datum en op vast gestelde uren. Kritiek van reisorga nisaties dat zij zo niet kunnen wer ken, wimpelt Becht gedecideerd af. "Ze zijn er niet aan gewend, maar voor ons is dit de enige manier om urenlange wachttijden te voorko men. De luxe van het achteraf te ruggeven van teveel gereserveerde kaartjes kunnen wij ons niet per mitteren. Maar gelukkig is ondanks die kritiek de belangstelling groot". Angst dat het Van Goghjaar uit mondt in een grote kermis, heeft Becht niet. "Maar je doet er niets te gen als iemand met een bakfiets vol plastic oren voor het museum gaat staan. Er wordt natuurlijk van alles op de markt gebracht: flessen wijn, parfums, agenda's, dassen, noem maar op. Van Gogh is volstrekt vo gelvrij. Een slimme tandarts in Am sterdam heeft voor een paar ton de rechten op de naam van Van Gogh vastgelegd en hoopt op die manier schatrijk te worden van al die onzin. Maar in ons programma staan het werk van Van Gogh en de wijze waarop hij nog altijd kunstenaars inspireert, centraal. Ik ben ervan overtuigd dat kwaliteit al die rot zooi in de schaduw stelt. Zelf ver heug ik mij.zeer op de expositie van de tekeningen. Veel van dat werk komt zelden of nooit uit de la. Al leen die expositie maakt voor mij al le inspanning al goed". tionaal vermaarde kunstenaars bij wijze van hommage aan Van Gogh een affiche te ontwerpen. Kunste naars als Enzo Cucchi, Willem de Kooning, Roy Liechtenstein, Ri chard Long en Arnulf Rainer werk ten kosteloos mee en Art Unlimited zorgt tegen een prijs van 35 gulden per stuk voor een wereldwijde ver spreiding van de posters. Het is niet alleen een uitstekende reclame voor het Van Goghjaar, maar levert voor de Stichting ook nog eens een be drag op van rond de twee ton. Het uitgebreide programma, met als kern de twee monsterexposities van tekeningen en schilderijen in het Van Goghmuseum en het Kröl- ler-Müller, bevat allerlei onderdelen die zonder de persoonlijke betrok kenheid van Becht nooit van de grond waren gekomen. Zo kreeg Jan van Vlijmen de opdracht een avondvullende opera te schrijven, ontwierp Co Westerik - met diens schilderij 'Touwtjesspringers' legde Becht in 1956 de basis van zijn om vangrijke kunstverzameling - op verzoek van Becht een speciale Van Gogh-penning en bedacht Mickery (waarvan Becht al 25 jaar bestuurs lid is) een ambitieus dansproject met de Amerikaanse kunstenaar Frits Becht: 'Mijn enige criterium bij de samenstelling van het programma was kwaliteit". Uitreiking tijdens gala-voorstelling 'Sleeping Beauty' Zoltan Solymosi, de eerste solist van het Nationale Ballet, wordt door balletdanseres Alexandra Radius gefelici teerd met de Alexandra Radiusprijs, bestaande uit een bronzen beeldje en 2500 gulden. (foto anp) NICE (AP) - Uit het huis van de fa milie Matisse aan de Franse Riviera zijn acht werken van de Franse meester Henri Matisse ontvreemd. De schilderijen hebben een ge schatte gezamenlijke waarde van zo'n 25 miljoen gulden, zo heeft de politie van Nice gisteren bekend ge maakt. Onder de gestolen werken zijn een vijftal olieverfschilderijen, als mede een linoleum-gravure en twee tekeningen. Matisse woonde jarenlang, tot zijn dood op 3 november 1954, in een huis in Cimiez, bij Nice. Dit huis is in bezit gebleven van de familie Matisse, maar was de laatste 20 jaar meestentijds niet bewoond. Matisse's schoondochter, Maria Matisse, ontdekte de diefstal vrij dag, toen zij voor het eerst sinds no vember weer een kijkje in het huis kwam nemen. Wanneer precies de werken uit het huis zijn ontvreemd is niet duidelijk. Wel duidelijk is dat de diefstal het werk is van een in sluiper, die zich via een raam op de derde verdieping toegang tot het huis wist te verschaffen. AMSTERDAM (GPD) - Aan de danser Zoltan Soly mosi is gistermiddag tijdens een met veel glans en glitter omgeven galavoorstelling van de Sleeping Beauty door het Nationale Ballet, de Alexandra-Radiusprijs 1988- '89 uitgereikt. De toekenning van deze .prijs, be stemd voor de beste danser of dan seres van het voorbije seizoen, was het resultaat van een enquête, die onder de vijftienhonderd leden van de Stichting Vrienden van het Na tionale Ballet werd gehouden. De prijs, bestaande uit een brons van de beeldhouwer Frits Stapel en een geldbedrag van f 2500, werd aan So lymosi ovèrhandigd door de danse res Alexandra Radius, naar wie de onderscheiding is vernoemd. Zoltan Solymosi (22) is afkomstig uit Hongarije en sinds 1987 verbon den aan het Nationale Ballet, bij welk gezelschap hij al diverse hoofdrollen in avondvullende, klas sieke balletten heeft vervuld. Alexandra Radius sprak er bij de overhandiging van de prijs haar ver trouwen over uit, dat Zoltan Soly mosi, gezien zijn prestaties tot nog toe, een briljante carrière tegemoet zal gaan. Zoltan Solymosi zei in zijn dankwoord zich na de toekenning van de prijs voor het eerst niet al leen danser te voelen maar ook ar tiest. De voorzitter van de Stichting Vrienden van het Nationale Ballet, Wim Bary, die tijdens het gala de prijswinnaar bekendmaakte, sprak er in zijn inleidend woord zijn grote zorg over uit dat de aan het Nationa le Ballet toegekende subsidie onder steeds zwaardere druk komt te staan. Het is volgens hem niet denk beeldig dat de inkomsten en de sub sidie niet langer in balans zullen zijn met de uitgaven van het gezelschap. JOHANNESBURG (AP) - De be kende Zuidafrikaanse romanschrij ver Etienne le Roux, een van de eer ste intellectuelen die het blanke minderheidsbewind aan de kaak stelden, is zondag in het acade misch ziekenhuis van Bloemfon tein aan longkanker overleden. Hij werd 67 jaar. Le Roux was jurist en boer voor hij zich aan het schrijverschap wijd de. In de jaren zestig was hij een van de belangrijkste schrijvers in het Afrikaans die zich verzetten tegen de conservatieve grondslagen van de Afrikaanse cultuur en tegen de apartheid. Zijn zeer symbolische en allegorische werk was jaren lang verboden. Le Roux werd zeer beïn vloed door het werk van de psycho loog Carl Jung. De bekendste van zijn elf romans waren 'Magersfon- Bij de aanvang van de voorstel ling getuigde de zakelijk leider van het Nationale Ballet, Anton Gerrit sen, echter van zijn optimisme voor wat betreft de toekomst van zijn ge zelschap. Hij noemde de financiële toestand van het Nationale Ballet 'een beetje zorgelijk'. De voorstelling van de Sleeping Beauty, welke produktie als het pa radepaard van 's lands grootste dansgezelschap mag gelden, verliep tein, O Magersfontein' en 'Zeven Dagen bij de Silbersteins'. Beide ro mans speelden zich af in een kleine blanke gemeenschap maar werden bevolkt door mythologische karak ters. Le Roux zei onlangs in een inter view dat de veranderingen in de ras senverhoudingen sneller verliepen en zouden leiden tot een meer gein- tegreerde maatschappij die rijkelijk materiaal zou bieden voor nieuwe schrijvers. "Er zal een groot gevoel van opluchting zijn (wanneer de apartheid is verdwenen?," zei hij, "maar aan de andere kant voel je je zo schuldig over de oude wereld die je moet loochenen. Je moet je hele jeugd loochenen. Je jeugdherinne ringen worden verstoten naar een soort apartheidswereld". overigens vrijwel vlekkeloos, on danks het feit dat de New York City Ballet-soliste Judith Fuga te de rol van Prinses Aurora op het laatste moment moest overnemen van de geblesseerd geraakte Newyorkse sterdanseres Merrill Ashley. De mannelijke hoofdrol, die van Prins Florimund, werd speciaal voor deze gelegenheid gedanst door Lindsay Fischer, eveneens verbonden aan het New York City Ballet. LEIDEN - In de eerste dagen van 1990 zullen er in de Leidse Schouw burg drie voorstellingen worden ge geven van de Nederlandsè musical 'Sweet Charity', een produktie waarin Simone Kleinsma de hoofd rol vervult. Naast haar schitteren mensen als Fred Butter, Diana Co- olen en Rob van de Meeberg. De voorstellingen Hebben plaats op 4, 5 en 6 januari.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 19