Terug naar
de wieg van
de mensheid
Waarom stappen we
bij smog in de auto?
Interview
Leidse antropoloog op zoek naar prehistorische landbouw in Kenya
Paus noemt eucharistie met protestanten nog onmogelijk
PAGINA. 2
VRIJDAG 2 JUNI 1989
LEIDEN Naar eigen zeggen
maakt 70 procent van de Nederlan
ders zich ernstige zorgen over het
milieu. Toch was het afgelopen vrij
dag op de vaderlandse wegen even
druk als altijd. Op een enkeling na
had niemand zich iets aangetrok
ken van de dringende oproepen om
de auto een dag te laten staan omdat
de luchtvervuiling in de gevarenzo
ne terecht was gekomen.
Blijkbaar kon het al die automo
bilisten niets schelen dat veel men
sen last hadden van de smog door
oog-irritatie, ademhalingsmoeilijk
heden of hoofdpijn. Want iedereen
kon toch weten dat de smog voor de
helft veroorzaakt werd door het au
toverkeer. Als al die mensen die
zich zulke zorgen (zeggen te) maken
over het milieu hun heilige koe op
stal hadden gelaten, was er geen
probleem geweest.
door
Sjaak Smakman
Van zo'n schrijnende tegenstel
ling tussen woorden en daden zijn
in het leven van alledag talloze voor
beelden te vinden: iedereen vindt
het geven van bloed of het afstaan
van organen na de dood voor trans
plantatie mooie doelen, maar er is
altijd een tekort aan bloed en orga
nen. We vinden de ellende in de ont
wikkelingslanden heel zielig, maar
het overgrote deel van de Nederlan
ders vindt dat er best bezuinigd kan
worden op ontwikkelingshulp. Vo
rige week wees een onderzoek uit
dat bijna driekwart van de bevol
king de verpleegkundigen best hun
5 procent gunt, maar dat meer dan
de helft daar geen cent voor wenst
te betalen. Ook Nijpels' voorganger
op met ministerie van VROM
Winsemius stuitte erop toen hij een
opslagplaats zocht voor radio-actief
afval. Overal trof hij het 'NIMBY-
syndroom' aan: not in my backyard
(niet in mijn achtertuin).
Achter dat schijnbaar irrationele
gedrag zit echter wel degelijk een
logica, stellen de psychologen Azj-
en en Fishbein in hun theorie van
het rationeel handelen. Volgens hen
maken mensen steeds een afweging
tussen de voor- en nadelen van een
handeling. Daarbij spelen niet al
leen de directe voor- en nadelen een
rol, maar ook de persoonlijke nor
men en waarden en de vraag hoe de
omgeving een bepaald gedrag waar
deert. De uitkomst van dat mengsel
bepaalt wat er gebeurt.
Volgens de psycholoog Olson is
het volgens die theorie voor een in
dividu niet rationeel (voordelig) om
zich vrijwillig in te zetten voor de
produktie van collectieve goederen
(alles waarvan je gratis gebruik
kunt maken). Dat verklaart waarom
zo weinig mensen een codicil dra
gen: aan het dragen zit geen enkel
persoonlijk voordeel (je zult nooit
gebruik maken van je eigen orga
nen voor transplantatie), terwijl je
er wel nadeel van ondervindt. Je
moet bijvoorbeeld je eigen sterfe
lijkheid onder ogen zien.
De omgeving speelt bij dit vraag
stuk maar een beperkte rol. Je kunt
je uitspreken voor orgaandonatie
zonder dat je een codicil moet dra
gen. De kans dat iemand je aan
spreekt op je uitlatingen en vraagt
of je er één draagt, is maar heel
klein. Het dragen van een codicil
hangt daarmee eigenlijk alleen af
van het persoonlijk sociaal gevoel.
En daarom, zo concludeerde bijzon
der hoogleraar rechtspsychologie
Hessing van de Leidse universiteit
vorig jaar in een artikel over deze
materie, zal de donorgroep altijd te
klein blijven.
Smog
Bij het rijden met een auto ondanks
het smogalarm speelt een soortge
lijk mechanisme. Zelfs voor de
mensen die hoofdpijn hebben of
last van hun ogen of longen, levert
het geen voordeel op om hun auto te
laten staan. De luchtvervuiling
neemt er niet zoveel door af dat ze er
géén last meer van hebben. Daar te
genover staat het nadeel van meer
reistijd en/of inspanning.
De kans op verwijten uit de omge
ving is bijna te verwaarlozen. De
kans is zelfs groter dat je voor naief
wordt versleten als je je auto laat
staan. En mocht iemand iets zeg
gen, dan zijn er nog de verdedi
gingslinies dat je de auto toevallig
echt nodig hebt en de jij/hij/zij-bak.
Een zelf per auto gekomen collega
merkte vorige week op dat premier
Lubbers toch ook maar mooi per
auto naar de presentatie van het Na
tionaal Milieubeleidsplan kwam.
Op de dag van het smogalarm nog
wel.
Moraal
De Rotterdamse hoogleraar sociale
filosofie Valk ging onlangs op een
lezing aan de Leidse universiteit
dieper in op de vraag waarom we
ons onmaatschappelijker gedragen
naarmate naarmate de afstand tot
een bepaald vraagstuk groter
wordt. Dat komt volgens hem door
drie dingen: onwetendheid, feitelij
ke invloed en opvoeding. Wie niet
beseft wat er aan de hand is, valt
niets te verwijten. En wie niet weet
dat hij iets aan een verkeerde toe
stand kan veranderen, is al evenmin
schuldig.
De belangrijkste oorzaak voor de
onwetendheid is volgens Valk dat
onze wereld bestaat uit (vaak on
rechtvaardige) maatschappelijke
structuren. „En een structuur", al-
•dus Valk, „heeft iets heel moeilijks:
hij is er namelijk al. Wij maken geen
verkeerde structuren, maar houden
ze in stand. We handelen niet ver
keerd, maar we verzuimen om te
handelen. En het is heel moeilijk
om iets te constateren dat er niet is.
Daarvoor is het nodig om abstract te
denken, en veel mensen kunnen dat
gewoon niet".
Gemakzucht
Maar zelfs als we die structuur zien,
dan doemt het probleem op dat on
ze individuele invloed daarop uiter
mate klein is. Al spannen we ons
persoonlijk enorm in, de kans is
maar uiterst klein dat er werkelijk
iets verandert. Bovendien levert het
vaak negatieve reacties uit de omge
ving op, die variéren van negeren
tot verwijten over naïviteit of dram
merigheid.
De wereldverbeteraar schikt zich
veelal uiteindelijk. Hij concludeert
dat hij niets kan veranderen en
draait het contactsleuteltje van zijn
auto maar om. Toch is dat een
schromelijke misvatting, vindt
Valk. Ook al is onze persoonlijke in
vloed klein, hij is niet gelijk aan nul.
„Als onze invloed werkelijk nihil is,
kunnen we de hele democratie wel
op de schroothoop vegen". De per
soonlijke verantwoordelijkheid
voor het geheel blijft, al is het met
als kanttekening het adagium van
de oude Romeinen dat we niet allen
alles kunnen doen.
Een interessante invalshoek van
Valk is rol van de opvoeding. Hij
maakt een verschil tussen mikro-
moraal (ons normbesef ten aanzien
van de mensen in onze directe om
geving) en makro-moraal (het ver
antwoordelijkheidsbesef voor de
wereld). In de periode waarin ons
geweten wordt gevormd, onze peu
terjaren, leren we alleen rekening te
houden met onze directe omgeving.
Pas veel later merken we dat de we
reld groter is dan ons huis, onze
straat of onze stad. Het besef daar
ook rekening mee te moeten hou
den, onze makro-moraal, staat daar
door niet alleen in ruimte, maar ook
in tijd veel verder van ons af dan on
ze mikro-moraal.
Zelf is Valk, zo zei hij, niet hoop
vol gestemd. Dat milieu nu zo hoog
scoort komt, zo merkte hij wat cy
nisch op, komt waarschijnlijk om
dat we er zelf het slachtoffer van
dreigen te worden. Het is van makro
tot mikro gepromoveerd.
Hessing concludeerde in zijn be
toog over donor-organen dat je dit
vraagstuk met aan de individuele
verantwoordelijkheid kunt overla
ten. Afgelopen vrijdag heeft nog
eens duidelijk gemaakt dat voor
milieubescherming hetzelfde geldt.
Wie op dit terrein pleit voor een te
rugtredende overheid, slaat dan
ook rigoureus de plank mis.
LEIDEN - De antropoloog
dr. L.J. Slikkerveer, als
afrikanist verbonden aan
de Leidse universiteit,
reist deze zomer naar Ke
nya waar hij samen met de
bekende paleo-antropo-
loog Richard Leakey, di
recteur van de National
Museums of Kenya, een ge
bied gaat uitkammen op
resten van stuifmeelkor-
rels, zaden en granen van
rond de tienduizend jaar
oud. Slikkerveer hoopt zich
zo een beeld te kunnen vor
men van het leven van de
prehistorische mens.
door
Jan Westerlaken
Terug naar het ontstaan van de
mens. Terug naar de plek waar
10.000 jaar geleden de eerste men
sen hebben geleefd. Ergens in Ke
nia - in het oosten van Afrika - ligt
onze bakermat.
De moderne mens, zo verkondigt
Richard Leakey, is niets meer en
niets minder dan een tweebenige
intelligente mensaap. Zijn ontwik
keling begon toen hij zich, zeg maar,
vijf miljoen jaar geleden afsplitste
van de Afrikaanse mensapen, er
gens in het huidige Kenya. In het
oostelijk deel van dit land heeft de
ze mens vermoedelijk zijn eerste
stappen gezet. De meeste fossielen
die hierop wijzen, zijn daar in de
buurt gevonden.
De salvadora-struik met zijn sma
kelijke vruchten heeft ertoe bijge
dragen dat boomklimmende
mensapen rechtop zijn gaan lopen.
Ze moesten wel, want anders kon
den ze die gewilde vrucht niet pluk
ken. Bovendien is de moderne
mens, genetisch gezien, verwant
aan de chimpansee. Leakey meent
dat wij ons twee of drie miljoen jaar
geleden van deze aap hebben afge
splitst.
Kënnis
Richard Leakey doet onderzoek
naar de evolutie van de mens, net
als zijn ouders dat deden. Hun werk
in Afrika heeft veel bijgedragen aan
de kennis waarover we thans be
schikken. Zoon Leakey voegde
daaraan nog eens de vondsten van
belangrijke, miljoenen jaren oude
fossielen toe.
Slikkerveer, cultureel antropo
loog, houdt zich vooral bezig met de
culturen van de volkeren die thans
leven. Zo'n vijftien jaar lang al richt
hij zijn aandacht op Afrika. De an
tropoloog bestudeerde onder meer
de gezondheidszorg van een aantal
volkeren in Afrika (o.a. in Ethiopië)
en betrok daar later ook voeding en
landbouw bij.
Opmerkelijk is dat er nooit eerder
diepgaand onderzoek is gedaan
naar resten van voedselgewassen in
oostelijk Afrika. Want juist op die
plek zou men er achter kunnen ko
men hoe de situatie was rond de
overgang van de prehistorische
mens als jager en voedselverzame
laar naar landbouwer en producent
van voedsel.
Nu staat dat dan toch te gebeuren.
Slikkerveer gaat terug naar de ba
kermat, terug naar de plek waar vol
gens ingewijden de wieg van de
mensheid heeft gestaan. "Het is gek
dat we eigenlijk nu pas met zo'n be
langrijk onderzoek aan de slag
gaan. maar het heeft ons tot nu toe
altijd aan geld ontbroken. Het on
derzoek was aanvankelijk in han
den van een Amerikaanse onder
zoeker. Toen die overleed bleef het
werk liggen. Dat droeg ertoe bij dat
het allemaal zo lang op zich heeft la
ten wachten alvorens er naar de oor
sprong van de mens kon worden ge
zocht. Pas veel later vroeg men mij
of ik in het gat wilde springen".
De opzet van Slikkerveers onder
zoek is vooralsnog kleinschalig. Hij
wil de resultaten snel publiceren en
dan tot een grootser opgezet ver
volgonderzoek komen. Hiermee
hoopt hij in de loop van het volgend
jaar te kunnen beginnen. Wellicht
met steun van het ministerie van
ontwikkelingssamenwerking. Want
nu kan hij zijn onderzoek doen
dank zij bijdragen van particulieren
en bedrijfsleven.
Reconstrueren
Wat gaat de Leidse antropoloog pre
cies in Kenya doen? Slikkerveer:
"Simpel gezegd kijken wat er eer
der was: de kip of het ei. Ik hoop te
kunnen bewijzen dat het gebruik
van gewassen in de bakermat van
de mens een gevolg is van het
steeds complexer worden van de
nederzettingen waarin ze woonden.
Verder verwachten we opzienba
rend materiaal te vinden waarmee
kan worden aangetoond wat de
mensen vroeger aten. We gaan de
vondsten die in het verleden zijn ge
daan vergelijken met de stenen
werktuigen die nu nog altijd wor
den gevonden. Op die manier kun je
vormen van levensstijl reconstru-
Maar dat is niet alles. Slikkerveer
heeft ervaren dat elk volk over een
schat aan eigen kennis beschikt.
Kennis, die een veel grotere rol
speelt dan menigeen denkt. De an
tropoloog ervoer dat bij zijn promo
tie-onderzoek naar de gezond
heidszorg in Ethiopië. De meeste
zieke Ethiopiërs, zegt hij, zullen
nooit een beroep doen op een weste-
re arts, maar de voorkeur geven aan
behandeling door een lokale dok
ter.
Slikkerveer noemt in dat verband
de overal voorkomende 'plaatselij
ke kennissystemen' op het gebied
van de volksgezondheid. Wat hij
vooral betreurt is dat aan die ken
nissystemen doorgaans niet die
waarde wordt toegekend die ze ei
genlijk verdienen. Erger nog, vaker
wordt die plaatselijke kennis wordt
gewoon opzij geschoven en vervan
gen door westerse inzichten die
vaak geen aansluiting vinden, aldus
de antropoloog.
Het waarom daarvan laat zich niet
zo moeilijk raden. De westerling
vindt niet-westerse culturen
dikwijls wat mysterieus. Slikker
veer houdt er echter een andere me
ning op na. Voor het ontwikkelings
werk vindt de antropoloog het van
belang dat er juist gebruik wordt ge
maakt van die eigen kennis van een
volk.
Pil
Het negeren van die plaatselijke
kennis toont hij met het volgende
voorbeeld aan. Hij ontdekte in
Ethiopië dat ontwikkelingswerkers
in een puur moslimgebied westerse
geboorteregelingstechnieken wil
den invoeren, ondanks het feit dat
de bewoners aangaven dat zij hier
voor hun eigen traditionele metho
den hadden. "De werkers hebben
gelukkig geluisterd anders was alle
moeite voor niets geweest en het
geld weggegooid. Het gebruik van
de pil had er geen kans van slagen".
Slikkerveer kent Leakey al vele
jaren. "Richard heeft niet alleen
maar interesse voor die dingen die
meer dan een miljoen jaar oud zijn.
Zeker, dat is zijn studiegebied,
maar hij wil ook het verhaal van de
evolutie afmaken. Daarin past ook
de mens die tienduizend jaar gele
den leefde".
Slikkerveefr gaat zich de komen
de tijd intensief bezig houden met
het beschrijven van de plaatselijke
kennissystemen. Niets staat er
zwart op wit. De antropoloog vreest
dat, wanneer er helemaal niets op
papier wordt gezet, deze kennis bin
nen niet al te lange tijd verloren zal
gaan. Slikkerveer wijt dit aan het
feit dat ontwikkelingswerkers er
nauwelijks of helemaal geen aan
dacht aan besteden. Enkele univer
Slikkerveer: "Bij bepaalde bevolkingsgroepen in Kenya gaan we kijken
wat ze nu eten. Misschien vinden we wel volken die nog dezelfde planten
eten als de mensen tienduizend jaar geleden. (foto gpd>
siteiten hebben plannen om daar
voor drie instituten op te richten: in
Indonesië, Kenya en Nigeria. Slik
kerveer hoopt vanuit Leiden een
belangrijke bijdrage te leveren.
Slikkerveer kwam vorig jaar zo
mer via dr. Warren van de Iowa Sta
te University in contact met een
Amerikaans bedrijf dat zich specia
liseert in het kruisen van westerse
en niet-westerse gewassen. Een
bezigheid waarvoor bij de overheid
geen belangstelling bestond. De an-
trolopoog vertelt dat dit bedrijf zo
enthousiast was over wat zij in Ke
nya gaan doen, dat het direct com
puters en andere spullen voor het
onderzoek beschikbaar stelde.
Slikkerveer heeft nog een andere
reden om de belangrijkheid van de
lokale kennis, gerelateerd aan de
bedrijfsvoering van heden, aan te
tonen. "Je komt in Kenya mensen
tegen die groenten uit blikjes eten",
zegt hij. "Hun beste grond is inge
pikt om koffie op te verbouwen. Al
leen omdat dit veel geld oplevert.
Aan die situatie moet hoognodig
wat worden gedaan".
Achterhalen
Lokale kennissystemen. Daarop zal
de antropoloog in zijn onderzoek de
nadruk leggen. Slikkerveer: "Als je
die goed wilt begrijpen moetje niet
alleen weten hoe ze zijn ontstaan,
maar ook wanneer. Juist voor een
land als Afrika, waar de wieg van de
mens heeft gestaan, is het interes
sant om die geschiedenis te achter
halen".
De tijd waarop Slikkerveer zich
richt, tienduizend jaar geleden, was
de periode waarin er belangrijke
veranderingen op aarde kwamen.
Toen nog leefde de mens van alles
wat hij kon eten, jaagde op dieren
en at vruchten. De antropoloog:
"Wat zag je? Mensen bleven op één
plek wonen, ze vestigden nederzet
tingen waar ze met zo'n man of der
tig woonden. Ze verbouwden ge
wassen om van te leven. Door hun
vindingrijkheid ontdekten ze dat
zaden planten opleverden die ze
konden gebruiken. Dat is de perio
de waarin de landbouw is ont
staan".
Van jager/voedselverzamelaar
naar landbouwer. Die cruciale over
gang willen Leakey en Slikkerveer
voor oostelijk Afrika vastleggen.
Aan de hand van de fossielen van
Leakey en de zaden, vruchten en
stuifmeelkorrels waarnaar Slikker
veer gaat zoeken, willen zij hun con
clusies aan het papier toevertrou-
Slikkerveer vertelt dat niet één
stuifmeelkorrel hetzelfde is. Ze zul
len in laboratoria worden gezeefd
en onderzocht. Met de zaden en gra
nen gaat het precies zo. Op die ma
nier denkt de antropoloog te kun
nen vaststellen welke planten de
mensen tienduizend jaar geleden
aten.
Aan de hand van vondsten van
werktuigen wordt bepaald hoe zo'n
samenleving er mogelijk uitzag. De
aarde, zegt Slikkerveer, is ruim vier
miljard jaar oud. "Een miljoen jaar
geleden wordt het voor antropolo
gen pas een beetje interessant. Want
dan verschijnen de eerste voedsel
verzamelaars en jagers. Vergelijk je
hen met nu, dan kun je zeggen dat
ze op elkaar lijken. De schatting is
dat vier miljoen jaar terug de
mensaap rechtop is gaan lopen.
Heel belangrijk, want hierdoor
kwamen zijn armen vrij. Volgen we
nu de fossielen naar deze tijd, dan
zie je dat er drie vormen waren: een
kleine, een wat grotere en onze
voorvader. Uit onze voorvader
kwam de huidige mens voort. De
andere twee vormen zijn een mil
joen jaar geleden uitgestorven. De
cultuur speelde hier een belangrij
ke rol: onze voorvader veranderde
van eetgewoonten, waardoor hij
overleefde".
Afwijkingen
Hij werd vleeseter. Slikkerveer:
"Leakey heeft resten gevonden in
de eerste woonplaatsen waar die
groepen leefden. In de fossiele bot
ten uit die vindplaatsen werden af
wijkingen geconstateerd die door
een overdosis vitamine A waren
veroorzaakt. Dat was te wijten aan
een teveel eten van lever".
En ten slotte: "Bij bepaalde be
volkingsgroepen in Kenya gaan we
kijken wat ze nu eten. Misschien
vinden we wel volken die nog de
zelfde planten eten als de mensen
tienduizend jaar geleden. Wie weet.
Dat zou natuurlijk wel heel mooi
zijn als dat het geval was".
Een gezamenlijke viering van
de eucharistie door rooms-ka-
tholieken en protestanten is
vooralsnog niet mogelijk. Bij de
aanvang van zijn bezoek aan
Scandinavië, gisteren, heeft
paus Johannes Paulus II bena
drukt dat een gemeenschappe
lijk geloof noodzakelijk is. Hij
deed dit tijdens een ontmoeting
met vertegenwoordigers van de
lutherse staatskerk en andere
kerken.
Het hoofd van de Rooms-Ka-
tholieke Kerk onderstreepte dat
de houding van zijn kerk beslist
niet de bedoeling heeft de leden
van andere kerken te kwetsen.
Het probleem van de intercom
munie kan volgens de paus niet
worden losgemaakt van het be
grip voor het mysterie van de
kerk en de kwestie van de amb
ten.
De paus waarschuwde voor
verkeerde uitleggingen "van de
belangrijke verschillen" tussen
de kerken bij de oecumenische
dialoog. Indirect verwijzend naar
de vervolging van rooms-katho-
lieken in Noordeuropa in het ver
leden, toonde de paus zich ver
heugd dat hij "nu in Noorwegen
als broeder en niet als rivaal of
buitenstaander" wordt ontvan
gen.
De paus erkende dat er onder
de christenen meningsverschil
len over de betekenis en het doel
van het pausschap bestaan, maar
dat weerhoudt hem er niet van
voortdurend en met nadruk te
ijveren voor verdere eenheid on
der de christenen.
Hoewel de paus oecumene zelf
een van de belangrijkste onderde
len van zijn werk noemde, is juist
zijn houding in deze materie er de
oorzaak van dat niet in alle landen
in Scandinavië in tien dagen
'doet' de paus vijf naties de ont
vangst even hartelijk zal zijn. Zo
zouden zeven van de elf Lutherse
bisschoppen vandaag de oecume
nische gebedsdienst met de paus
in Trondheim mijden.
Bisschop Per Lönning, oud-lid
van het centraal comité van de
Wereldraad van Kerken, heeft als
reden van zijn afwezigheid opge
geven dat deze paus volgens hem
de oecumene afremt, onder meer
door de benoeming van behou
dende bisschoppen.
Het weerwoord van de paus
over de aankondigde afwezigheid
van de bisschoppen: "De kerk en
ik persoonlijk willen een oecume
nisch pad afleggen. Zeker niet al
le luthersen willen deze route
gaan, net zoals katholieken daar
soms moeite mee hebben".
Zuidafrika
De buitenlandse banken moe
ten van de Zuidafrikaanse rege
ring eerst politieke hervormingen
eisen, voordat zij met de regering
gaan onderhandelen over een re
geling voor de buitenlandse
schulden, zo menen vier Zuidafri
kaanse kerkelijke leiders.
De vier zijn aartsbisschop Des-
mond Tutu van Kaapstad, dr. Al
lan Boesak, voorzitter van de We
reldbond van Hervormde en Ge
reformeerde Kerken, dr. Frank
Chikane. secretaris-generaal van
de Zuidafrikaanse Raad van Ker
ken, en diens voorganger, ds. C.
F. Beyers Naudé.
Zij bepleiten in een brief aan de
banken dat deze een oplossing
voor het schuldenprobleem kop
pelen aan sociale en politieke ver
anderingen. De banken moeten
niet alleen financiële criteria han
teren, aldus de kerkleiders. "Zon
der zo'n koppeling zal een rege
ling het apartheidsregime tijd ge
ven en een goede naam verschaf
fen om de onderdrukte meerder
heid in Zuidafrika bruut te blij
ven behandelen", zo schrijven zij.
De kerkelijke leiders zijn be
zorgd over de toenemende be
reidheid van de banken de schul
den op korte termijn om te zetten
in langlopende rekeningen, waar
door de directe problemen van de
Zuidafrikaanse economie wor
den verlicht. "Effectieve druk op
de Zuidafrikaanse regering kan
een klimaat bevorderen voor on
derhandelingen in Zuidafrika die
echt iets voorstellen", aldus de
kerkleiders.
Molukse kerken
Alle Molukse kerkgebouwen
zijn door de staat overgedragen.
Dat gebeurde gisteren met de
plechtige ondertekening door mi
nister Brinkman van een over
eenkomst tussen de staat en de
kerkvoogdijraad van de geza
menlijke Molukse kerkgenoot
schappen. De plechtigheid vond
plaats in de Nieuwe Kerk te Den
Haag.
De staat had vanaf 1951 de taak
om voor de Molukse gemeen
schap in Nederland (rijks)kerkge-
bouwen beschikbaar te stellen en
te onderhouden. Daar de wens
leefde de scheiding tussen kerk
en staat ook ten aanzien van de
Molukse kerkgenootschappen
door te voeren, is er sinds 1976
overleg gevoerd over de over
dracht van het eigendom van de
ze kerkgebouwen.
Zo'n besluit past ook in het ka
der van de regeringsnota van 1978
over de situatie van de Molukse
minderheid in Nederland waarin
de regering het voornemen uitte
om tot een normalisatie van de
betrekkingen tussen de staat en
de Molukse gemeenschap in Ne
derland te komen.
Op 15 december vorig jaar werd
reeds een belangrijke stap in deze
richting gezet bij de overdracht
van twintig kerkgebouwen aan
het grootste Molukse kerkge
nootschap, de Geredja Indili Ma
luku. In totaal zijn er 52 kerkge
bouwen in gebruik bij de acht
Molukse kerkgenootschappen.
Met de ondertekening gisteren,
is er definitief een einde gekomen
aan de betrokkenheid van de
staat bij het vraagstuk van de Mo
lukse kerkgenootschappen en
hun kerkgebouwen. Voortaan
worden de Molukse gemeen
schappen in Nederland gelijk be
handeld als de andere kerkge
nootschappen.
SoW Leiden
De hervormden en gerefor
meerden in Leiden hebben weer
enige stappen in het Samen op
Weg-proces gezet. Niet alleen val
len de wijkgrenzen van beide ker
ken nu samen, het is ook de be
doeling dat de wijkdominees in
de nabije toekomst bij zowel de
hervormde als gereformeerde ge
zinnen hun pastorale arbeid zul
len verrichten.
Met ingang van volgend jaar zal
er ook een gezamenlijk 'Leids
Kerkblad' maandelijks verschij
nen. Daarmee zal het orgaan 'Her
vormd Leiden' verdwijnen, ter
wijl de gereformeerde kerk dan
geen gebruik meer zal maken van
de classicale kerkbode. Een en
ander is besloten tijdens een ge
combineerde vergadering van de
hervormde Centrale Kerkeraad
en de Kerkeraad Algemene Za
ken van de gereformeerden.
Wat betreft de financiële kant
van een samengaan, hebben de
hervormde kerkvoogdij en de ge
reformeerde commissie van be
heer mandaat gekregen om het
reeds bestaande rapport van de
werkgroep 'Financien' te vertalen
in praktische maatregelen. Er is
afgesproken dat ieder half jaar
aan het 'combi-moderamen' (het
gezamenlijk bestuur) zal worden
gerapporteerd over de voortgang.
The Lord's Folks. Het jonge
renkoor van de Herensingelkerk
in Leiden, The Lord's Folks, viert
zondag het twintigjarig bestaan.
Om elf uur begint er een ecucha-
ristieviering waarin deken Ban
ning en pastor De Ridder zullen
voorgaan. Het thema is 'Omzien
naar de toekomst'.
Zangdienst. In de hulp en
Heilkerk van Schakenbosch in
Leidschendam wordt zondag een
zangdienst gehouden, waaraan
medewerking wordt verleend
door het hervormd koor uit Bos
koop. Aanvang is tien uur.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Hilversum (herv.-geref.) toezeg
ging mevr. I. Chr. Builtjes-Faber
kand. Apeldoorn; aangenomen
als vicaris te Oudshoorn-Ridder-
veld mevr. A. J. A. Rijken-Van
den Berg Leiden, naar Rijssen P.
H. van Trigt Middelharnis die be
dankte voor Schoonhoven (toe
zegging); naar Tietjerk (herv.-ge
ref.) toezegging S. Benedictus ge
reformeerd predikant Schier
monnikoog.
Gcref. Kerken vrijgemaakt: be
roepbaarstelling drs. J. R. Geer-
sing Keulsestraat 13 8262 TT
Kampen, tel.: 05202-18306.
