Bosjes dominees, handjevol raadslieden
Christendom heeft ook een andere kant
Kritiek van kerkelijk meelevend jurist op 'botte' houding van kerken
Afscheid missioloog Verstraelen in Leiden
ZATERDAG 18 FEBRUARI 1989
PAGINA 15
GRONINGEN (GPD) „Het is natuurlijk een idioot ver
schijnsel dat in het leger bosjes dominees en aalmoeze
niers rondlopen, terwijl het handjevol humanistische
raadslieden zwaar overwerkt is en ook nog een heleboel ta
ken moet laten liggen".
Mr. Dik Jagersma drukt zich in zijn doctoraalscriptie wat
diplomatieker uit, maar als hij aan de praat raakt, gaan bij
hem de remmen los. „Wat de kerken in de discussie over de
verdeelsleutel-kwestie hebben gedaan, is voor mij op geen
enkele manier te rijmen met de uitgangspunten voor een
christelijke levenswijze".
Dik Jagersma ...zo eerlijk mogelijk...
LEIDEN (ANP)- Theologen in
het Westen kunnen niet zonder
het tegengeluid v^p hun colle
ga's in de Derde Wereld. Dr. F. J.
Verstraelen was daar al van over
tuigd, maar is na twintig jaar mis-
siologie (zendingswetenschap)
alleen maar bevestigd in zijn op
vatting: „Theologie zonder te
genstemmen wordt buikspreke-
rij".
Verstraelen neemt afscheid
van het Interuniversitair Insti
tuut voor Missiologie en Oecu-
menica (IIMO) in Leiden. Sinds
de oprichting daarvan in 1969
was hij als missioloog verbonden
aan dit onderzoeksinstituut dat
werkt ten dienste van zes rijks
universiteiten, vijf theologische
universiteiten en enkele oecu
menische en missionaire instan
ties.
De 61-jarige missioloog maakt
gebruik van de vut-regeling om
terug te keren naar het continent
dat sinds zijn verblijf in Ghana
(1965-1969) altijd zijn belangstel
ling heeft gehad: Afrika. Als
gasthoogleraar aan de Universi
teit van Zimbabwe geeft hij voor
lopig voor een jaar een cursus
over de verhouding tussen kerk
en staat. Zijn vrouw, dr. G.M.M.
Verstraelen-Gilhuis, doceert te
gelijkertijd het vak Afrikaanse
kerkgeschiedenis. De universi
teit en de Zimbabwaanse rege
ring hadden liever Afrikanen op
deze posten gezien, maar konden
geen geschikte kandidaten vin
den.
Voor te veel theologen bevindt
de horizon zich nog in het Wes
ten, vindt Verstraelen. Hoewel
de westerse theologie veel goeds
heeft gebracht, leven er in het rij
ke deel van de wereld erg veel
"intellectueel vergroeide men
sen die een bijdrage hebben gele
verd aan een vergroeid christen
dom". „Wij hebben een andere
kant van het christendom gezien
en vragen daar aandacht voor",
zo omschrijft hij het werk van
missiologen. In de pasversche-
nen 'oecumenische inleiding' in
de missiologie, die onder eindre
dactie stond van Verstraelen.
wordt missiologie omschreven
als de studie van de beweeglijk
heid van het christendom temid
den van culturen, godsdiensten,
sociaal-economische en politie
ke systemen.
Herhalen
Okee, zegt Verstraelen, wij in
het Westen mogen dan heel ont
wikkeld zijn, ons verstaan van
het evangelie is vaak nog heel
primitief. De missioloog advi
seert westerse christenen dan
ook zich open te stellen voor
nieuwe, frisse geluiden.
„Als de kerk zich afsluit voor
ervaringen van christenen die el
ders leven, houdt zij elke ver
nieuwing tegen. Dan kan ze zich
alleen nog maar herhalen, in ca-
techismusvorm. Alleen als de
kerk deuren open zet, zal ze ook
in staat zijn uit bepaalde impas
ses te raken". "Het christendom
hoeft zich helemaal niet uit de
markt te laten prijzen", is zijn
stellige overtuiging. "Ook niet
door de New-Age-rage".
Veelzeggend vindt Verstrae
len nog altijd een belevenis in
Colombia. Op een zondagoch
tend was hij met een aantal pries
ters op weg naar een gebedsbij
eenkomst in een sloppenwijk.
Toen ze aankwamen bij het on
ooglijke gebouwtje was er nie
mand. De hele buurt protesteer
de tegen de belabberde riolering
die voor ondraaglijke stank zorg
de. Christenen die ook in actie
kwamen waren op dat moment
missionair bezig.
Het voorval illustreert de kriti
sche houding tegenover 'de offi
ciële kerk' die Verstraelen in de
loop der jaren heeft aangeno
men. „Er wordt op veel meer ma
nieren aan het Koninkrijk van
God gewerkt dan de kerken den
ken". "De Geest van God", die
Verstraelen met opzet vrouwe
lijk noemt, "waait ook buiten de
kerk". "Soms druist zij zelfs in
tegen wat de kerken als enige
waarheid voorhouden".
Neem het conciliair proces
voor gerechtigheid, vrede en be
houd van de schepping. "De offi
ciële kerk grijpt dit nu met beide
handen aan, hoewel vele actie
groepen zich al jaren vol overtui
ging met deze zaken bezighou
den. Gelukkig wordt in dit pro
ces rekening gehouden met be
wegingen buiten de kerken". Als
lid van de Rooms-Katholieke
Kerk is Verstraelen zeer te spre
ken over de brief 'Bondgenoten
in Gods schepping' waarin de
bisschoppen samenwerking met
buitenkerkelijke groeperingen
aanbevelen. „Valt er eindelijk
ook eens iets goeds over de bis
schoppen te zeggen".
Pijnlijk
Toch blijft het gevaar dat de
kerken het evangelie en de erfe
nis van Jezus monopoliseren.
"In de verhouding tussen de ker
ken wordt dat pijnlijk zichtbaar
in de bezinning op eucharistie en
avondmaal". Verstraelen vindt
het schandelijk dat rooms-katho-
lieken en protestanten officieel
niet gezamenlijk de 'Maaltijd van
de Heer' kunnen vieren.
"Als al die westerse gelovigen
nou eens aan de voet van de Afri
kanen gingen zitten, zullen ze
vanzelf tot de ontdekking komen
dat die verschillende christelijke
firma-merken er niet toe doen.
Christenen uit de Derde Wereld
zijn niet geïnteresseerd in allerlei
leerstellingen. Zij willen de kern
van het evangelie begrijpen en
weten dat deze kern volop met
hun eigen situatie te maken
heeft".
Het probleem met westerse
christenen is dat ze de waarheid
te snel willen vastleggen in leer
stellingen en structuren, vindt
Verstraelen. "Daarmee doen ze
geen recht aan het christendom.
Christen-zijn is een concrete ma
nier van mens-zijn. Zoiets vang
je niet in een superstructuur".
Gelukkig verandert er wel iets.
Het christendom heeft aan het
begin van de 21ste eeuw volop de
kans opnieuw te beginnen. In
het jaar 2000 woont zestig pro-
cent van de christenen op het
Zuidelijk Halfrond. Als christe
nen in het Noorden nu maar het
oude vertrouwde wat durven los
laten, zal er, volgens Verstraelen,
een nieuwe reformatie kunnen
aanbreken.
Bezwaren. De classis (regio) Rot
terdam van de Christelijke Gere
formeerde Kerken heeft nog steeds
geen goedkeuring gegeven voor de
officiële bevestiging van de vroege
re Sassenheimse predikant J. M.
Aarnoudse tot industriepredikant
in Rozenburg. De bezwaren binnen
de classis draaien om de vraag hoe
de positieve visie van ds. Aarnoud
se op de vrouw in het ambt is te rij
men met wat wordt genoemd
de gereformeerde Schrift- en
ambtsbeschouwing. Overigens is
ds. Aarnoudse zijn werk in Rozen
burg niet-officieel al begonnen. De
zaak is nu doorgegeven aan de re
gionale synode van het Zuiden.
Beroep. In de actualiteitenru
briek 'Kenmerk' (IKON-KRO-
RKK) van komende maandag
avond (21.55 tot 22.20 uur, Neder
land 3) wordt aandacht besteed aan
problemen die het beroep van do
minee met zich brengt.
Wie denkt dat hier een verstokte a-
of zelfs anti-kerkelijke humanist
aan het woord is, vergist zich. De
34-jarige Dik Jagersma is actief lid
van de Gereformeerde Kerken,
groeide op in een degelijk nest in
Broeksterwoude en bezoekt sinds
jaar en dag met zijn hervormde
vrouw de kerkdiensten van het
Groninger Studentenpastoraat.
Hij heeft als dienstplichtige in
het leger gezeten en was in die tijd
actief als regionaal en later ook lan
delijk bestuurder van de soldaten-
vakbond WDM. In die tijd kreeg
hij te maken met de discussie rond
de geestelijke verzorging en leerde
hij zowel legerpredikanten als hu
manistische raadslieden kennen.
Voor zijn doctoraal examen
staatsrecht heeft Jagersma een uit
voerige analyse gemaakt van het al
bijna twintig jaar slepende conflict
tussen het Humanistisch Verbond
enerzijds en de kerken en de Ne
derlandse regering anderzijds. On
derwerp van die strijd is het aantal
geestelijke verzorgers dat de hu
manisten mogen inzetten in de
krijgsmacht.
Jurist
„Ik heb het in de scriptie voor alle
zekerheid maar even vermeld: dit
onderzoek deed ik als jurist, zon
der dat ik me met één van de be
trokken partijen wilde vereenzelvi
gen. Dat ik zo kritisch oordeel over
de opstelling van de kerken, is zui
ver en alleen gebaseerd op een zo
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk zie Oude
Vestkerk en Marekerk; Marekerk 9.45 ds. Juc-
kema, Leerdam. 12 studentenekklesia, 5 ds.
Geluk, R.dam; Maranathak. (L. Morsweg) 10
ds. Koolstra, Oecumenische geloofsgemeen
schap De Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds.
Hortensius. 11.15 ds Hortensius en pastoor
v Well. Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds Al-
blas, Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
Rietveld, 5 ds. Koolstra: Vredesk (Burggra-
venl.) 10 ds Nauta: Waalse kerk (Breestr.)
10.30 ds. Ribs. Stevenshof' (rk kerk Haagse
Schouw) 11 kand C Blok. Acad. Ziekenhuis 9
rk dienst. 10.15 ds. Mondeel, Reeuwijk.
Diakonessenhuis elke zat. 10.30 rk. dienst,
morgen 10 30 ds. Keunmg, Noordwijk. Ende
geest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vredes-
kerk zie herv. gem Petrak. (Surinamestr.) zie
Bethl.kerk; Oude Vest 10 ds. Bouhuys; Mara
nathak. zie herv. gem. Bevrijdingsk. zie herv.
gem.; beiaardenhuis Groenhoven 10 ds.
Hemmes, Merenwijk zie herv. gemeente. Ge
ref K. Vrijg (He.enqr i lOds. Simpelaar 5ds.
Houtman Chr Gere: K i Steenschuur) 10 en
5 ds Den Hertog Geref. Gem (zie onder Lei
derdorp) Geref Gom. in Ned. (Bethlehem
kerk Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Lulh.
Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10 15 ds. Mostert.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pie-
terskerkstr.) 10.30 ds. C. M. Vos-Wiegand.
Baptistengemeente (aula 'Nieuweroord',
Rijnsburgerweg 124) 10 ds. Agtereek. Evang.
Gemeenschap (Middelstegr. 3) 9 evang. A.
Piet. 10.30 evang. W. Smit. Evangeliecen-
trum-Pmksterbew. (Bethlehemskerk Lam
mermarkt) zo. 10 en wo. 8 evang. J. Zijlstra.
vr 8 jeugdavond, talentendag. Pinkstergem.
(O Vest 13) 10 hr J. Eikerbout Leger des
Heils (hoek Vestestr./Groenesleeg) 10 en 7
Nieuw-Apost. Kerk (H. R.|nd. 24)- 9.30 en 4.
v/o. 8. Zevendedag-adventisten De Ontmoe
ting'. Noordhofland V.scho'en) -zat 10
tot 11 biibelstudie. 11 tot 12 preek» ,r c- Chris
telijke Wetenschap (Steensch 6 "0; i Kerk
van J Chr v.d. Heiligen de' 1. Dagen
(Brahmsl9.30.10.30 en 11 20 Oe Christen
gemeenschap zat. 25 febr. 9.40 mensenwij-
dingsdienst in oud-kath. k. Zoeterw.singel.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) 10. Rooms-Ka-
th. K. Haagweg zat. 7, zo. 10.30; Herensingel
zat. 7, zo. 9.30 en 11Rijndijk (Stevenshof)
zat. 7, zo. 9.30; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30,
objectief mogelijke beoordeling
van de feiten. In mijn hart had ik
misschien ook liever gehad dat de
kerken er wat positiever waren uit
gerold".
De feiten kan Jagersma tamelijk
snel op een rijtje zetten.
Van het ontstaan van het Hu
manistisch Thuisfront in 1948 af is
er in Nederland geknokt om de ver
deling van het aantal geestelijke
verzorgers in de krijgsmacht wat
meer in overeenstemming te bren
gen met de verhoudingen tussen
kerken en levensbeschouwelijke
groepen. Omdat de overheid dit
werk voor 100 procent betaalt,
moest de regering daarover beslis
sen, maar de kerken in deze zaak
vertegenwoordigd door het Inter
kerkelijk Contact in Overheidsza
ken hebben waar ze maar kon
den dwars gelegen.
In 1964 werden voor het eerst op
proef vijf humanistische raadslie
den aangesteld. Driejaar later wer
den het er acht en werd de proef
omgezet in een vast verband. De
kerken, maar vooral de legerpredi
kanten zelf, sputterden toen al te
gen.
Omdat de vraag naar humanisti
sche geestelijke zorg voortdurend
toenam en de beschikbare raadslie
den het werk niet aankonden, is er
van 1964 af met grote regelmaat om
uitbreiding gevraagd. De humanis
ten kregen aanvankelijk 5 procent
van het budget voor geestelijke
verzorging, terwijl minimaal 11
10, 11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkadezat. 7,
zo. 9.30 en 11Lammenschansweg zat. 7, zo.
9 en 10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijndijk
(zie Zoeterwoude).
ABBENES Herv. Gem. 9.30 ds Bronsgeest.
Leiden. 7 ds. De Boer. Hoofddorp, jeugd-
AARLANDERVEEN. Herv. Gem. 10 ds. v
Driel, 7 ds. M. Zoeteweij. Berkel. Geref. Kerk
10 en 6.30 ds. v. Wijngaarden. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4 kand. H. Peet, Apeldoorn. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds. Jonkman, 5 ds. Moll, met ge
handicapten; Kruiskerk 10 mevr. ds. Lourens,
Steggerda; Opstandingskerk 10 ds. Omme-
nng, 6.30 dienst met geref. predikant; G. Her
derkerk 10 dr Bade; De Bron 9.15 ds. Tase-
laar, 10.30 ds. Moll, 6.30 ds. Taselaar;
Ashram (Marsdiep) 10ds. Mulder, Driehoorne
7 nam. ds. Ouwendijk; Oudshoornse kerk 10
ds. Ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30
ds. Ouwendijk. 6.30 ds. De Leede, Amers
foort. Geref Kerk Mar.kerk 10 en 6.30 ds. Wil
schut; Salv.kèrk 10 ds. Bras, S.heim, 5 zie Ad-
ventskerk. Geref. K. Vrijg. (school Bospark,
Beatrixl. 4) 9.30 en 5 ds. Room. Ned. Geref.
Kerk (school Willemstr.) 9.30 ds. Janssens,
ha, 4.30 br. H. Bos. Chr. Geref. Kerk (Grijpen-
steinstr.) 9.30 en 4.30 ds. v.d. Meij. Oud-Ge-
ref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem.
(Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30 ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10
en 6.30 ds. A. v.d. Berg. Volle-evang.gem.
('De Ark'. Pr. Hendrikstr 54) 10 hr. A. v.d
Hoorn. Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgen-
stersch. Briljantstr. 1) 10. Christengemeente
'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma-
laan) 10 hr J. Vermei) Leger des H (Zonne
weg 3) 10 en 7 Remonstr Gem (Van Man-
dersloostr. 36) 10 dr. Meijering Rk Kerk: Bo-
nifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat.
7. zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds.
Boer. Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoek
steen', Schweitzerstr.-Bernhardstr.) 10.30 ds.
Pettinga, Zoetermeer. Geref. Gem. 9.30 en 6
ds. v. Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk
10.30 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds. Wegerif, Nieuw
koop; Salv.kèrk 10 ds. Terlouw, 6.30 kand. C.
v. Vliet, Woerden; Bethl.kerk (Nieuwerbrug)
10 ds. Harkema, Zeist. 6.30 ds. v.d. Hoef. Ge
ref. Kerk 9 (in herv. Dorpskerk) ds. Boven
berg, Leiden, 6.30 (in rk kerk) ds Elderman.
Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 ds. Houtman.
4.30 ds. Simpelaar. Geref. Gem. (Stations
weg 17) 10 en 6.30 leesdienst. Evang.-Luth.
Gem. 10.30 ds. Jense, Den Haag.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
Moll, Alphen, 6.30 dr. Haitsma; De Stek 9.30
ds. v.d. Pol. Geref. Kerk 9.30 mr. Vreugdenhil,
Koudekerk, 5 ds. Verdoorn, Wadd.veen. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. W. P de Groot, Den
Haag. Geref. Gem. 9.30 leesdienst, 3.30 ds.
Rietdijk, 22 febr 7.30 ds. W Hage. Volle
Evang.gemeente 'Bethel' (Burg. Colijnstr. 83)
930.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 kand. D.
Rodenburg, Katwijk aan Zee, 6.30 ds. Koele-
wijn, Krimpen a.d. IJssel, jeugddienst. Geref.
Kerk 10 en 5 ds. Huisman. Rk Kerk: dorp zat.
7, zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7, zo. 10.30;
Rijndijk zo. 9.
HILLEGOM: Herv Gem. 10 ds. Rothfusz, 5
ds. Hofland. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds.
Hofland. Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. v. Lan-
gevelde, ha. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11
Jozefk. zat. 7. zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 kand. mevr. J.
Buijs, Leiden. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv Gem. 10 hr E. Zomer, Zoe
termeer. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv Gem.
Dorpsk. 10 ds. De Graaf, 6 ds. Kattenberg,
Leiden; Ontm.kerk 10 ds. Sloof, 6.30 ds. Bo
gaard, Katwijk aan Zee. Herv. Gem. 'De Rank'
(P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Geref.
Kerk 10 ds. Kersten, 5 ds. v. Breevoort. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Volk, 6 ds. Wagter, Rijnsburg; O. Kerk 10
ds. Christ, 6 ds. Hovius; Ichthusk. 10 ds. Sjol-
lema, 6 ds. Visser; Pniëlk. 9.30 ds. Hovius, 6
ds. Christ, jeugddienst; Maranathakerk
(Rijnsoever) 10 ds. Bogaard, 6 ds. C. v.d.
Berg. Overduin 2.15 hr. E. J. Bergman. 'De
Hoeksteen' (Burgersdijkstr.) 10 dovendienst,
hr. P. C. v.d. Bos Herv Gem. 'De Rank' (aula
P. Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds.
J. E. van Veen. Wassenaar. Geref. Kerk Vr-
.kerk 10 ds. v. Breevoort, 5 ds. v.d. Horst; Tri-
umfatork. 10 ds. v.d. Horst, jeugddienst. 5 ds.
Kersten. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4 ds. Heida.
Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30
ds. Zwarts, 7 ds. W. Smouter. Chr. Gèref. K.
10 en 5 ds. Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem.
(Unizaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem.
(Remisestr.) 10 en 5 leesdienst. Geref. Gem.
m Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 hr. A. Driesprong, Dordrecht,
ma. 8.15 bijbelstudie. Soefi-beweging Univer
se! Murad Hassil (einde Zuid-Boulevard) 4
nam. universele eredienst
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
10 kand. J. v. Wallinga, Leiderdorp, 7 kol. me
vr. A. M. Bosshardt, L. des Heils, opendeur-
dienst. Geref. Kerk 10 stagiaire mevr N. Kok,
7 zie herv. gemeente.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6.30 ds. v.d. Born; Schep-
pingsk. 9 en 10.30 ds. Doesburg. Leythenro-
de 10 ds. W. de Leeuw. Elis.-ziekenhuis 9.30
ds. Brommet, 10.45 hoogmis Geref. Ge
meente Leiden eo (kerkgeb Hoofdstr. 73) 10
en 4.30 ds. Boogaard. Bapt.gem. (wijkgeb.
Zijlkw.) 10 hr. J. de Vries. Rk Kerk zat. 7, zo
10 en 11.30
LEIMUIDEN Herv Gem 9.30 ds. Germans.
S.heim. Geref. Kerk 9.30 ds v d. Kooi. 7 me
vr. ds. v.d. Kooi-Di|kstra. Rk Kerk zat. 7, zo.
9.30 en 11.15.
LISSE Herv. Gem Dorpskerk 10 as. Kolde-
wijn, De Kaag; Pauluskerk 10 ds. Verbeek,
Hillegom, jeugddienst, 7 ds De Gelder. Geref.
Kerk 10 ds. Boswijk. Geref. K. Vrijg. (Prinses-
sestr. 1) 9.30 kand. J. Janssen. 4.30 ds. A. S.
procent en later rond de 20 procent
van de dienstplichtige soldaten
zich opgaf voor die tak van de 'gv'.
Nog afgezien van de militairen die
zich nergens voor opgaven, maar
later wel gebruik maakten van de
ze dienstverlening. Gemiddeld
reisden de raadslieden 120 kilome
ter per dag om alle kazernes te kun
nen 'bedienen'.
In 1975 was het aantal humanisti
sche gv'ers toegenomen tot 19 (7,3
procent). Een onderzoek naar hun
'taakbelasting' in die jaren wees uit
dat de raadslieden zwaar werden
overvraagd, wat resulteerdè in een
hoog percentage langdurig zieken.
In 1979 legde het Humanistisch
Verbond bij de minister van defen
sie een verzoek op tafel om de
dienst op z'n minst te mogen ver
dubbelen. Dat was het begin van
wat Jagersma aanduidt als de 'ver
deelsleutel-kwestie', waarbij rege
ring en kerken de discussie almaar
wisten te rekken zodat er nu, tien
jaar later, nog altijd maar 25 hu
manistische raadslieden zijn in de
krijgsmacht, ofwel 10 procent van
het totaal aantal beschikbare plaat-
Jagersma: „Toen ik in de kwestie
dook. verwachtte ik bij de kerken
redelijke argumenten te vinden
voor hun opstelling, maar tot mijn
verbijstering waren die eTniet. Het
CIO heeft de discussie mijns in
ziens op een heel laag niveau ge
voerd. Terwijl het Humanistisch
Verbond met heldere argumenten
werkte, bezondigde het CIO zich
aan verdachtmakingen, kronkelige
redeneringen en schijnargumen-
ten".
Als een voorbeeld van verdacht
making noemt mr. Jagersma het
verwijt dat de humanisten alle niet-
kerkelijken voor zich zouden 'clai
men'. „Ik heb er alle documenten
op nageslagen, maar kon nergens
vinden dat de humanisten daar op
hebben gezinspeeld. Ze hebben
zich- uitsluitend gebaseerd op de
feitelijke registratie van voorkeur
en op de deelname aan activiteiten
v.d. Lugt. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 ds.
Waagmeester, 5 dienst. Chr. Geref. Kerk 10
en 4.30 ds. v. Dijken. Geref. Gem 9.30 (ha)
en 4 ds. Den Boer, 22 febr. 7.30 ds. Den Boer.
Evangeliegemeente (Heereweg 52a) 9.45 hr.
J. Spaargaren Rk Kerk: Agathakerk zat. 7,
zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 10.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 9 en 10.15; Engelbew
zat. 7. zo. 10.30.
NIEUWKOOP Herv. Gem. 9.30 ds. Wegerif.
6.30 ds. Frederikze. Woerden. Geref Kerk
9.30 ds. v.d. Weg. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
6.30 ds. v. Beek. Veenendaal. Remonstr.
Gem. 10 ds. Friederich, jeugddienst. Evang.
gem. (ver.gebouw 'De Rank', Regthuysplein)
12 nam. Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en 10.45
NIEUWVEENr Herv. Gem. 9.30 ds. De Graaff,
6.30 ds. v. Driel. Geref. Kerk 9.30 mevr. ds.
v.d. Kooi-Dijkstra, ha, 7 ds. Baane, ha. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv Gem. 9.30 ds. Ten
Voorde, 7 ds. Stam, Ter Aar. Geref. Kerk 9.30
en 4.30 ds. Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 kand. J. Huisman. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds. Geuze
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds. Hiensch, Ba-
rendrecht, 7 hr. M. Schreuder
NOORDWIJK. Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. Hemstede. Leider
dorp, ha, 5 ds. W. Dekker, R.dam; Hoofdstr.
(Zee) 10 en 5 ds. Ruitenburg, ha: De Rank
(Golfbaan) 10 ds. Vroegindeweij, Katwijk aan
Zee. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr10 ds.
Kuiper, ha; Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Ver
schoor, Rijnsburg. 7 ds. Slofstra. Kapel W.
v.d Bergh-stichting 11 ds. Slofstra. 'Sole Mio'
9 ds. D. Keuning. Rk Kerk Zee zat. 7. zo.
10.30; Binnen zat. 7. zo. 9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT Dorpsk. 10 ds. Joh.
Sierat, L dorp; De ZHk 10 ds v.d Mei). Rk
Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk. zat. 7.
zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
..kerk 10 ds. Kooman en pastor Koster, oe-
cum. dienst van Schrift en Tafel; PauluskerK,
van de humanistische gv. En dan
kom je op die 20 procent, die ik al
eerder noemde".
Wat Dik Jagersma de kerken erg
kwalijk neemt is dat ze steeds aan
stuurden op uitstel van beslissin
gen.
„Het lijkt er verdacht veel op dat
het CIO maar op ëén ding uit was:
handhaven van de status quo.
Eerst onder het mom dat er geen
verandering in de verdeelsleutel
mocht komen voordat er overeen
stemming was over de principiële
kant van de zaak. Maar ook over
tussentijdse veranderingen werd
steeds een veto uitgesproken".
En in dat beleid van 'pappen en
nat houden' werden de kerken
trouw gevolgd door de achtereen
volgende ministers en staatssecre
tarissen. Eerst voerde de regering
het argument aan dat kerken en
Humanistisch Verbond het onder
ling maar eens moesten zien te
worden. Toen de humanisten,
getergd door de houding van het
CIO, bij premier Lubbers zelf
aanklopten, nam de regering het
kerkelijk standpunt over dat de to
tale verhouding kerk-staat eerst
bestudeerd moest worden.
De commissie Hirsch Ballin, die
de regering vervolgens zou advise
ren, bracht in december 1986 een
tussentijds rapport uit over de
geestelijke zorg in de krijgsmacht.
Daarin werd de regering geadvi
seerd bij de verdeling van posten
naar de behoefte van de militairen
te kijken.
Staatssecretaris Van Houwelin-
gen ging daar niet op in en gaf de
humanisten begin vorig jaar een
doekje voor het bloeden door het
aantal raadslieden te verhogen tot
31. Pas nadat de commissie Hirsch
Ballin in maart vorig jaar haar eind
rapport had uitgebracht, ging de
regering door de bocht. In septem
ber vorig jaar werd bekendge
maakt dat er een nieuwe verdeel
sleutel komt, gebaseerd op de
voorkeur van militairen.
Dat het al met al zo'n twintig jaar
heeft geduurd voordat de kwestie
10 ds. Da Costa; Gemeenlecentrum (Lijtw.)
10.30 ds. C. Schlingemann, Den Haag, 7 dr.
J. A. Montsma. Geref. Kerk 10 ds. Plomp. Ge
ref Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilderschool) 9.30
en 4.30 ds. Verkade, Leusden. Ned Geref
Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds. A v.d. Heuvel,
Almkerk, 4 ds. M. Janssens. Van Wijcker-
slooth 4 nam. hr. G. Schwencke. Endegeest
10 pater Boshouwers. Volle-evangeliegem,
(Gem.centrum) 4 Rk Kerk Will.kerk zat. 7. zo.
9 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9 30 ds. Zijl. Geref. K. 9.30 ds. v. "t Hof, Voor
hout, 5 ds. Hemstede. Leiderdorp. Remonstr.
Gem. 10 prof. dr Adriaanse. Den Haag. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7. zo. 10.30; Petrus-B. zat. 7. zo. 9.30 en
11.30.
RIJNSATERWOUDE Herv Gem 9 30 en 7
ds. v.d. Hoeven. Chr. Geref K 9 30 lees
dienst, 2 ds. Boiten, Schiedam.
RIJNSBURG' Herv. Gem. Laurenliuskerk
9.30 ds. Smaling, 5 ds v. Niel; Befhelkerk
9.30 ds. Wagter. Geref. Kerk Petrakerk 9.30
ds. Terpstra, 5 ds Ribbennk; Immanuelkerk 9
ds. Snel, 10.30 ds. Ribbennk, 5 ds. Cziria; Ma
ranathakerk 9.30 ds. Cziria, 5 ds. Terpstra.
Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. v. Nieuw
koop. Wezep. Chr Geref K. 9.30 en 5 ds. v.
Sorge. Evang. Chnstengem. (aula mavo) 10
evang. H. Mosterd. Zoetermeer Rk Kerk zo.
10.30.
SASSENHEIM Herv Gem. 9 en 10.30 hr. J.
W. Hoffenaar. 7 ds. Vollebregt. Geref. Kerk 10
ds. C. J de Jong, Voorhout. Chr. Geref. K. 10
en 5 ds Hogenbirk. Ned. Prot. Bond (Jul.laan
17) 10.30 dr. Verheus. Haarlem. Rk Kerk zat
7. zo. 9.30 en 11
TER AAR Herv Gem. 9 30 ds. Teygeler,
Zeist, 6.30 ds Ten Voorde. N.-Vennep. Geref.
Kerk 9.30 dr. Wigmans, Alphen, 6.30 ds. Den
Heeten, Hoofddorp. Rk Kerk Aardam zat. 7,
zo. 9 en 12, kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 prof. dr. v.d.
tot een oplossing kwam. is een on
verkwikkelijke gang van zaken,
vindt Dik Jagersma. „Vooral wan
neer je bedenkt dat de gezondheid
van de humanistische raadslieden
op het spel stond. Zo correct als de
humanisten zich steeds opstelden,
zo bot was het CIO in deze zaak".
En hij voegt eraan toe: „Er zullen
wel mensen zijn die vinden dat ik
bezig ben mijn eigen nest te bevui
len, maar ik heb er echt moeite
voor gedaan om een zo eerlijk mo
gelijk beeld te krijgen".
Kritisch
Door zijn eigen ervaringen in
dienst en het onderzoek voor zijn
doctoraalscriptie heeft Jagersma
de indruk gekregen dat de confes
sionele geestelijke verzorgers in
veel gevallen te weinig kritisch te
genover de krijgsmacht staan.
„Het uitgangspunt dient te zijn
dat de gv er voor de militair is,
maar in de praktijk lijkt het er vaak
op dat de gv'er voor het militaire
apparaat is. Het duidelijkste bewijè
daarvoor is de pertinente weige
ring van de kerken om de behoefte
van de soldaten als criterium te
hanteren bij de discussie over de
verdeelsleutel".
Met de mond wordt dikwijls be
leden dat legerpredikanten en aal
moezeniers kritisch-loyaal willen
zijn, maar Jagersma heeft gevallen
meegemaakt waarin de geestelijke
verzorgers niet de kant van de mili
tairen, maar van het apparaat ko-
In zijn studie was dit onderwerp
een zijspoor, maar omdat het hem
als WDM-bestuurder erg heeft ge
raakt, wijdt hij er wel enkele passa
ges aan. Met name in de tijd dat het
Nederlandse leger een vredesmis
sie in Libanon vervulde is het Ja
gersma gebleken dat de confessio
nele geestelijke verzorgers terug
vielen in rol van 'moreelofficie-
ren', die het belang van het appa
raat dienden, terwijl de humanisti
sche raadslieden een kritische
plaats bleven innemen tegenover
de legerleiding.
Beek, 6.30 dr. Vermeulen. Geref. Kerk 10 ds.
De Raadt, Assen, jeugddienst, 6.30 ds. Bras,
Sassenheim. Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst,
5.30 ds. Heida.
VOORHOUT Herv./Geref. Kerkgemeen
schap 10 ds. Biewinga, S.heim. Rk Kerk zat.
7. zo. 9.30 en 11
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. Blanken, 3 bevestiging en intrede ds. J C
Schaap; De Ontmoeting (Noordhofland) 10
ds. De Zeeuw. Herv evang. op geref. grond
slag (kerkgeb. 'Rehoboth', A. van Leeuwen
hoekkade) 9.30 en 4.30 ds. G. H. v. Kooten.
Hulp en Heil-kerk ('Schakenbos'. Leidschen-
dam) 10 ds. Honig. Geref. Kerk 10 ds. De
Zwart. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10 ds. A. S
v.d. Lugt, 5 kand. J. Janssen. Aula-basisge-
meenschap Voorschoten (in Ds. Fortgens-
school) 10 30 gespreksdienst. Rk Kerk Laur-
kerk zat. 7, zo. 11.30; M. Godskerk. zat 7, zo.
10. Kerk van Engeland (British school in The
Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 angli-
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9 en 11
WASSENAAR Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds.
Steenstra, 4.30 ds. Hovius. Katwijk aan Zee;
Kievietk. ('Samen op weg') 10 ds. Janse de
Jonge; Messiask. 10 ds. Hartzheim, ha.
Dorpscentrum 9.30 kand. v. Dis. Geref. Kerk
Zijllaan 10 en 7 ds. v.d. Woude, ha. Ned. Prot
Bond (Kerkdam) 10.30 ds. Fockema An-
WOUBRUGGE Herv. Gem. 9.30 en 6 30 ds.
v. 1 Ho». Geref. Kerk 9.30 hr L Broek.
O.geest. 6.30 ds. Los, Pijnacker Ned Prot
Bond (De Wijk. Schoolstr. 20) 10 30 ds R
Thieme, Boskoop Rk Kerk zat. 7, zo. 10
ZEVENHOVEN Herv Gem. 9.30 kand. J. de
Haan. Geref. Kerk 9.30 hr. M. Schreuder, 7
ds. Cziria, Rijnsburg.
ZOETERWOUDE Herv. Gem. 10 ds. Woft-
haus. Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo. 9 30; Chr.
Dienaark. zo. 10 gezinsviering; Meerburgkerk
H. Rijndijk zat. 7, zo. 10 en 11,30.