Rai: Algerijnse pop
slaat aan in Parijs
Residentie Orkest pas na pauze warmgedraaid
Oogstrelend
decor en
kostuums bij
Dansproduktie
Grote belangstelling voor Rutger Kopland
ZATERDAG 11 FEBRUARI 1989
Internationale
cultuurlezing
in Rotterdam
ROTTERDAM (GPD) - De ge
meente Rotterdam organiseert
vanaf dit jaar een prestigieuze jaar
lijkse internationale cultuur-le
zing. Het gebeuren is vergelijkbaar
met de befaamde Huizinga-lezing
in Leiden. Voor dit jaar is de Franse
filosoof Jacques Derrida uitgeno
digd en voor 1990 heeft de Ameri
kaanse schrijfster Susan Sontag al
toegezegd. De eerste lezing wordt
in mei of september gehouden in
de Burgeïzaal van het stadhuis.
De lezing zal de Rotterdam-
Maaskant Lezing heten, genoemd
naar de al bestaande Rotterdam-
Maaskantprijs.
Residentie Orkest i
Symfonie no. 5 van
no. 4 'Italiaanse' va
Vicente Zarzo in het Vierde f
K.V. 495 van Mozart. Gehoord in de Stads
gehoorzaal op 10 februari.
Met Mozart, Schubert en Men
delssohn betrad het Residentie
Orkest vertrouwde wegen. Een
dergelijk programma moet het
eens te rqeer hebben van een in
terpretatie die onvermoede ver-
gezichten in het bekende land
schap opent, of overrompelt
door subliem spel.
Zover kwam het gisteravond -
althans voor de pauze - niet. Er
werd zeker niet slecht gemusi
ceerd, maar er wilde maar geen
vonk overslaan. De lichtvoetige
dialogen tussen strijkers en bla
zers in het eerste deel van Schu
bert's symfonie ontbeerden een
dimensie en bleven vlak. Het
tweede deel. bleef steken in een
weliswaar onopgesmukte maar
tevens nogal kleurloos gemid
delde, waarbij de strijkers het in
klank af moesten leggen tegen
de blazers. Het Menuet kwam be
ter uit de verf, maar »in het Trio
leidde een tempo-vertraging,
waar het orkest niet tijdig op ver
dacht leek te zijn, tot verstoring
van de balans, die pas na enkele
maten weer teruggevonden
werd. Ook in het vierde deel wist
Heinz Wallberg het orkest niet
boven plichtmatigheid uit te til
len.
Vicente Zarzo, de voortreffelij
ke solohoornist van het orkest,
speelde Mozart's Vierde hoorn
concert met een ronde, soms we
ke toon in een uitvoering waarin
technisch en muzikaal meester
schap hand in hand gingen.
In Mendelssohn's Italiaanse
symfonie gebeurde ,dan toch
waar wij op zaten te wachten:
naarmate het werk vorderde
sloeg de vonk duidelijker over.
Wie zou ook weerstand kunnen
bieden aan Mendelssohn's over
rompelende Italiaanse reis-im-
pressie? Na een toch'nog wat
nuchter en weinig poëtisch ge
speeld eerste deel nam de span
ning toe in de middendelen, om
zijn bekroning te vinden in de in
een opvallend beheerst tempo
gespeelde maar zeer vurig en
meeslepende Saltarello. De Itali
aanse zon was onweerstaanbaar
gebleken. MIES ALBARDA
Dansproduktie met Speaking Terms.
Choreografie: Guido Severien. Muziek:
Henk van der Meulen. Match van Angela
Linssen. Muziek: Jan Willem van Mook.
Decor en kostuums: Ernst Bernson. Ge
zien op 10 februari in het LAK-theater al
waar nog vanavond.
LEIDEN - Onderlinge mense
lijke verhoudingen en gedra
gingen: dat was het gemeen-
schappèlijke uitgangspunt
voor de twee Dansproduktie
choreografen Guido Severien
en Angela Linssen. Severien
liet zich in zijn debuut 'Spea
king Terms' inspireren door
een toevallige bassist in de Lon-
dense Underground. Hij staat
urenlang bijna onopgemerkt te
spelen voor een anonieme mas
sa passanten. De eenzaamheid
in het grote stadsgewoel geeft
Severien vorm in dynamische
en vrij abstracte bewegingen
waarbij de vijf dansers elkaar
steeds tot bewegen aanzetten
en elkaar in beweging houden.
De klimmende en opbouwende
bewegingsconstructies hebben
iets weg van een doorgeefsys-
teem, een motor die de stadse
mensenmassa draaiende
houdt. De straatmuzikant ver
telt op de band over zijn onop
gemerkte aanwezigheid terwijl
op het toneel de live spelende
basgitarist wel een vleugje aan
dacht krijgt van de dansers.
Als debuut is 'Speaking
Terms' goed geslaagd. Wat ont
breekt is het doorgewinterde
gevoel voor spanningsopbouw
doordat er tussen de dansers
niet ontstaat en de gevonden
structuur en het tempo te lang
uitgesponnen worden. Geen
veelheid aan decor, licht, mu
ziek, tekst en opgestelde thea
terlampen die dan helpen. Maar
toch, een belofte.
Angela Linssen, die heel wat
meer ervaring in huis heeft,
vond in Match een vorm voor
de menselijke omgang in spel
en relativering. Vier dansers
zeggen hardop welke beweging
ze maken of gaan maken: I fall,
I catch, I hang, I leave etc. en
welke emotie ze daarbij voelen:
I cry, I smile. Door die definië
ring van de dans met verschil
lende intenties (bijvoorbeeld
als vraag, bevel, twijfel) in te
vullen, wisselen de stemmin
gen elkaar snel af. En dat is
leuk. het werkt. Maar Linssen
gaat te lang door met het gevon
den procédé. Geen live meespe
lende saxofonist die dan helpt,
maar toch, zeer verdienstelijk.
Gelukkig zijn er tegen een
steeds dreigende verveling het
oogstrelende decor i en de
prachtige kostuums van Ernst
Bernson en een ijzersterke ka
rakterdanser die alle aandacht
opeist: Christopher Steel.
INGRID
VAN FRANKENHUYZEN
LEIDEN - Voor een bomvolle
Burchtzaal interviewde de Leid-
se hoogleraar psychiatrie Harry
Rooijmans. gisteravond zijn Gro
ningse collega Rudi van den
Hoofdakker, beter bekend als de
dichter Rutger Kopland. Op zeer
ingetogen wijze gaf de P.C.
Hooftprijs-winnaar 1988 inzicht
in zijn poëzie en de raakvlakken
met zijn wetenschappelijk werk.
Kopland noemde zijn schrijven
een poging, om onder woorden
te brengen wat nog niet eerder
onder woorden is gebracht. En
waarvan hij ook nog niet wist,
dat hij het wist.
In zijn bundel gesprekken met
patiënten, gaat het eveneens om
het ontdekken van een onzicht
bare werkelijkheid en het vinden
van een juiste formulering.
Kopland erkende dat, als hij in
deze tijd zou moeten debuteren,
hij geen pseudoniem meer zou
kiezen. In zijn discipline werd
kunst vroeger nog als iets "voor
onder de kerstboom" be
schouwd. Hij zou zijn weten
schappelijk werk niet willen mis
sen, al zou hij dan meer tijd voor
dichten hebben. Het dichten
werkt bevruchtend, zodat je in
gesprekken met patiënten beter
en bewuster leert formuleren.
Hoe zijn dichterschap evo
lueerde, toonde hij aan met een,
vroeg gedicht over de rivier de
Drentse A en een latere cyclus
over hetzelfde onderwerp. Naast
een Drents landkaartje werden
de gedichten als dia's geprojec
teerd, die Kopland overigens al
leen maar zelf kan voordragen.
Hij en Rooijmans concludeer
den, dat in zijn gëdichten vaak te
le?en is, dat het onzegbare niet te
zeggen valt.
Ontroering speelt bij hem een
voorname rol. Hij ondervindt de
ze als hij waarneemt, dat zo'n
Drents riviertje nooit verandert,
ongeacht hóé en dat er mensen
tegen aankijken. Kopland be
grijpt zijn eigen gedichten en
daarom verduidelijkte hij gister
avond 'Zelfportret', waarin hij de
Na de pauze werd het gedicht
'De schapen' onder de loupe ge
nomen, waarbij Kopland vooral
door de onverschilligheid van
deze dieren ontroerd werd. Hij
vindt troost in natuurbeelden, zo
werd duidelijk. Troost is het mo
ment, waarop je beseft dat alles
watje beleefd hebt verleden tijd
is. Een soort vervulling in een
moment van eeuwigheid, noem
de Rooijmans het.
Tenslotte kwam er een flink
aantal zaalvragen, die wisselend
van niveau waren. We weten nu
dat Kopland wel eens Sinter
klaasgedichten (belachelijk)
maakt en dat een bewonderaar
ster telkens als ze voorbij een
weiland gaat, de koeien "als
zwartlaken pakken" beziet. Een
beeld dat Kopland in zijn vroege
re kerkelijke milieu vond.
Kopland bestreed dat dichters
gevoelens en ideeën over de we
reld tot uiting brengen. Volgens
hem zoeken ze een formulering
die hen het beste bevalt. Dit
laatste zette hij onbewust kracht
bij, door tegen half twaalf een ge
dicht 'over Leiden' voor te dra
gen. Hierna bekende hij dat het
woordje 'Leiden' tot dan toe nog
'Groningen' was. Zodat er bevrij
dend gelachen kon worden.
Rutger Kopland (links) in gesprek met de Leidse hoogleraar psychiatrie, Harry Rooijmans. (foto Holvast)
PARIJS/LEIDEN - Voor de
muziekwinkel van Rabbah
Bendekoum aan de Rue de
la Goutte d'Or in de Parijse
wijk Barbès staat een groep
je Algerijnse jongeren onge
duldig voor de etalage-ruit
te wachten. De eigenaar is
weg voor een boodschap en
iedereen wil zo snel moge
lijk de nieuwste cassette
van Chab Khaled, Algerije's
meest populaire rai-zanger
van dit moment, zien te be
machtigen.
door
Wendelien Voogd
Rai. de popmuziek van Algerije, is
razend populair in Parijs en dan
vooral onder de aldaar woonachti
ge Algerijnen. Langzaam maar ze
ker begint ook Nederland van deze
intrigerende mengeling van Arabi
sche muziek en Westerse pop nota
te nemen. In het muziekcentrum
'De Melkweg' in Amsterdam tra
den reeds enige rai-artiesten op en
in veel muziekwinkels kunnen te
genwoordig platen van deze arties--.
ten worden gekocht.
De- rai-muziek is ontstaan in
Oran, de meest Europees georiën
teerde (haven)stad in Algerije. In
de kroegen' en feestzalen van de
stad, waar men zich veelal onttrok
aan de islamitische voorschriften,
werd alcohol gedronken en dans
ten vrouwen op ritmische liederen,
begeleid door fluiten en trommels.
In deze liedjes, die men rimitti
noemde, werd het leven van alle
dag bezongen, de liefde en de vrou
wen, en de ervaringen van de mi
granten in Frankrijk. In tegenstel
ling tot de klassieke Arabische
dichtkunst, werd in de rimitti niet
het literair Arabisch gebruikt maar
het Algerijnse bargoens, de taal
van de straat.
Deze rimitti-liederen vormde de
basis voor het ontstaan van de rai,
die nu het algemeen wordt toege
schreven aan de trompettist Bele-
mou. In 1974 begon hij rimitti te
combineren met instrumenten uit
de westerse popmuziek. Deze mu
ziek vond onmi/ddelijk ingang bij
de de jongeren, die de rai aangre
pen om zich af te zetten tegen het
traditionele, religieuze en socialis
tische Algerije.
"l'Angoisse (de angt, de beklem
ming), dat is wat de jongeren in Al
gerije voelden", zegt Hamid Youd,
in Parijs student informatica en
daarnaast werkzaam bij een Alge
rijnse groenteboer. Volgens Hamid
hadden de jongeren de buik vol
van de Algerijnse politici, de voor
malige vrijheidsstrijders die vroe
ger de revolutie predikten maar nu
in de grootste auto's rondrijden. De
jongeren kregen genoeg van de al
lesoverheersende controle van de
staat, beweert Hamid.
"Alles werd door de regering be
paald; wat er op de radio kwam,
wat de televisie uitzond en wat er in
de winkels te koop lag."
Er waren tot voor kort nauwe
lijks uitgaansmogelijkheden voor
jongeren; westerse artikelen waren
al helemaal niet te krijgen. Het ver
stikkende sociale en religieuze kli
maat, met de strenge tradities, de
strakke omgangsregels tussen
meisjes en jongens en de beper
kende maatregelen pm het gebruik
van alcohol en drug ontmoedigden
vormden een verdere bron van on
vrede, waartegen de jongeren
ageerden. De anarchistische rai-
muziek die zich nadrukkelijk afzij
dig hield van de voor de Arabishe
poëzie zo gebruikelijke regeltjes en
tradities, was voor de jongeren het
middel om uiting te geven aan hun
gevoelens. Met de rai-zangers en -
zangeressen, die zich chab of chaba
noemden, wat 'jongere' betekent,
in plaats van het eerbiedige cheick,
waarmee de traditionele zangers
zich betitelden, konden de jonge
ren zich uitstekend identificeren.
Ondergronds
De populariteits-expiosie van de
rai bleef in Algerije vooralsnog on
dergronds. De nationale radio ne
geerde de muziek volkomen en
zond alleen datgene uit wat toelaat
baar werd geacht: muziek uit An-
dalusië, sentimentele Arabische
chabi-muziek, geimiteerde wester
se popmuziek (asri) en Algerijnse
folklore. De rai-artiesten vonden
ondertussen de weg naar Parijs,
waar in de wijk Barbès op geïmpro
viseerde wijze cassettes werden
opgenomen, die daarna weer naar
Algerije werden gesmokkeld. De
populariteit van de rai was in Alge
rije niet meer te stuiten en de po
gingen van de regering om de mu
ziek dood te zwijgen waren tever
geefs.
Om de druk van de ketel te halen
besloot, de regering in 1984 de rai-
muziek toch maar te legaliseren.
De rai werd op de radio toegelaten,
de artiesten kregen moderne in
strumenten en werden gestimu
leerd om hun muziek op te nemen
in goed geoutilleerde studio's. Er
werden zalen gebouwd en clubs
geopend, waar de jongeren elkaar
konden ontmoeten, en ten slotte
werden er zelfs video-clips van de
artiesten vervaardigd.
In de Parijse wijk Barbès, waar
d.e rai al vroeg bekendheid kreeg,
zijn nog'altijd de trouwste aanhan
gers van de rai te vinden. Deze aan
Pigalle grenzende wijk, waar het
merendeel van de Afrikaanse ge
meenschap is gevestigd, maakt een
exotische en kleurrijke indruk.
Voor de winkels met glanzende
stoffen, blinkende juwelen, zoetge-
kleurde deegwaren en islamitische
Rabbah Bendekoum in zijn winke.
literatuur, verdringen zich drom
men bontgeklede mannen en vrou
wen om de beste koopjes te kun
nen bemachtigen.
Hadji's
In die menigte proberen kleine
handelaren hun zaakjes aan de
man te brengen: leren riemen, hor
loges, nieuwe en gebruikte kle
ding. Op de grond zitten hier en
daar bedelaars en hadji's, wijze
mannen die met behulp van ge
heimzinnige arabische formules de
toekomst voorspellen en voor
spoed zeggen te brengen in zaken
en in de liefde.
"Bijna iedereen probeert hier
een eigen zaakje van de grond te
krijgen", zegt Jasif Dersoiuk, die
op de Rue Richomme een koffie
huis heeft geopend. Terwijl hij
mierzoete muntthee serveert, ver
telt Dersouk over het leven in "la
Goutte d'Or" (de gouden druppel)
zoals de bewoners de wijk Barbès
met gevoel voor ironie noemen.
Tien jaar geleden kwam Jasif naar
Parijs hopend op een rustig leven
en een eigen auto. Een auto kopen,
nee dat is er nooit van gekomen.
Voor het overige heeft Jasif zijn
zaakjes redelijk voor elkaar. Wat
dat betreft is hij beter af dan de
meeste van zijn landgenoten. Voor
hen heeft het land van rijkdom en
overloed, zoals Frankrijk in Alge
rije bekend staat, weinig goeds ge
bracht. De werkloosheid in Frank
rijk i|pj|||rm en de mogelijkheden
voor ongeschoolde Noordafrika
nen om emplooi te zoeken zeer be
perkt.
De meesten beschikken niet
over de noodzakelijke officiële pa
pieren zoals een werkvergunning.
Noordafrikanen zijn daarom een
gemakkelijke prooi voor koppelba
zen. Het toenemende racisme
maakt het er niet gemakkelijker op
en Jasif klaagt over de constante
controles van de politie en de op
zettelijke verwaarlozing van de
wijk door de gemeente.
Tradities
Voor de Algerijnse jongeren bete-
>p de Rue de la Goutte d'Or in Parijs.
kent Barbès behalve armoede en
ellende ook nog eens strenge tradi
ties en sociale controle. De'beter
opgeleiden proberen een baan te
krijgen en zich te vestigen in de
veel duurdere buitenwijken van
Parijs. Anderen zoeken hun heil in
drugs en alcohol en natuurlijk in de
muziek, want ook voor de in Parijs
woonachtige Algerijnse jongeren,
vertegenwoordigt de rai de hoop
op een betere èn andere toekomst.
Minstens een keer per maand ko
men rai-artiesten over uit Algerije
om in Parijs concerten te verzor
gen, die door duizenden jongeren
worden bezocht. Onder het pu
bliek- bevinden zich ook meisjes, al
is hun aantal gering: "Alleen man
nen met een Europese mentaliteit
laten hun vrouwen of dochters
naar de rai-concertten gaan", zegt
Amina, de waardin van een hotel
aan de rand van Barbès.
"De mannen zijn allemaal jaloers
op de rai-zangers, want ze kunnen
dingen zeggen die anderen niet
mogen en ze zijn heel geliefd bij de
vrouwen en meisjes". En om te on
derstrepen wat ze van de rai-zan
gers vindt, laat ze luid de "you-
you" horen, het oorverdovende
schelle keelgeluid, waarmee Alge
rijnse vrouwen elkaar plegen aan
te moedigen.
Rabbah Bendekoum, de eige
naar van de muziekwinkel op de
Rue de la Goutte d'Or, is minder
enthousiast over de tegenwoordige
rai-artiësten. Weliswaar schrijft hij
teksten voor *rai-musici, Bende
koum blijft een trouw volgeling
van de traditionele Arabische poë-
zie-traditie. Trots toont hij de arti
kelen die in Arabische kranten
over hem zijn gepubliceerd. Hij
leest ons één van zijn recente rai-
teksten voor: Mijn hart is ver
scheurd/ De oorzaak daarvan is zij
Ik leef in wanhoop/ Maar God staat
mij bq.
Rabbah Bendekoum heeft nau
welijks een goed woord over voor
de huidige rai-muziek: "De meeste
rai-artiesten van nu hebben geen
enkel cultureel niveau: ze doen
maar wat. Ze maken een rommeltje
van de poëzie en houden absoluut
geen rekening met de traditionele
rol en plaats van de instrumenten.
De teksten hebben nauwlijks in
houd en iedereen zingt elkaar na."
Inderdaad zijn de teksten van de
rai-zangers weinig hoogdravend:
"Zeg mij hoe jullie je willen verma
ken/ Ik geef jullie nu de kans",
zingt Chab Khaled, maar ondanks
deze 'Ogenschijnlijk nietszeggend
heid geven de zangers wel degelijk
blijk van hun woede en ontevre
denheid over de Algerijnse situa
tie.
Sady, ex-medewerker van Radio
Soleil, het station dat in Parijs voor
de Noord-arikaanse gemeenschap
uitzendt, toont ons een tekst Van
Cheb Adbelhak: Alles is weggerot;
de waardigheid, de eerlijkheid, de
moed/ Waar zijn de mensen van
vroeger?/ Waar zijn de vrouwen?/
Waar is de jeugd gebleven?/ Ieder
een is verdwenen/ Er blijft niets
over Waar is de oplossing?/ Oh, ar
me ik; ik huil, ik zing/ Er is geen
vertrouwen meer/ Men drinkt het
bloed van zijn broer, zonder
schaamte/ De baas gaat naar Al
giers om feest te vieren/*De jonge
ren gaan uit hun bol/ De ouderen
zijn bezadigd/ Het goud is verwor
den tot koper/ Waar is de oplos
sing?
Straattaal
De zangers gebruiken in hun tek
sten bepaalde woorden uit de
straattaal van Algiers waaraan de
jongeren een nieuwe betekenis
hebben gegeven. Alleen zij begrij
pen wat er met die woorden precies
wordt bedoeld", vertelt Sady. Zo
betekent het woord, rai officieel ge
dachte of wil, maar de jongeren ge
bruiken het woord in eenheel an
dere betekenis: met rai bedoelen
zij de stemming, de broeierige
sfeer van opstandigheid en verzet.
Door het gebruik van eufemis
men en geheime codes blijft de rai,
ook in de huidige gedoogde versie,
grotendeels ongrijpbaar voor de
autoriteiten en blijft zij de opstan
digheid onder de jongeren voeden.
De rellen van afgelopen oktober,
(foto Wendelien Voogd)
waarmee de rai-muziek duidelijk
verbonden was, en de verzoenende
politieke maatregelen van de rege
ring hebben de gemoederen van de
jongeren evenwel niet kunnen be-i
darén.
"Wij houden ons niet bezig met
politiek", vertellen de meeste jon
geren ons. De rai, zeggen zij, heeft
niet met politiek te maken, het is
gewoon goede muziek, die in de
wereld net zo bekend zou moeten
worden als nu de rock. Oftewel:
"Le rai, il faut être comme Ié rock."
Onderscheiding
voor Aznavour
PARIJS - De uit Armenië afkom
stige Franse chansonnier Charles
Aznavour is in Parijs-onderschei
den met de medaille, behorende bij
het Legioen van Eer. 'Waar heb ik
dat nou aan te danken', lijkt Hij
zich na de uitreiking van de onder
scheiding peinzend af te vragen. De
hoge onderscheiding werd hem toe
gekend door de Franse president
Francois Mitterrand. (foto ap)
