'God in mij, dat is me te link'
Opgedragen aan alle theologen
ZATERDAG 11 FEBRUARI 1989
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 19
Het merendeel van de 63 tot 70 procent Neder
landers die, volgens enquêtes en statistieken, zeg
gen in God of 'zoiets als een god' te geloven, kan
niet verklaren wat ze dan geloven en hoe. De
meesten verdwalen in hun eigen bewoordingen.
schijnt er van jaar tot jaar een stroom theologische
geschriften en geestelijke lectuur, waarin heel
wat over het Opperwezen wordt onthuld.
Maar wie alles gelezen heeft, weet nog niet alles.
In gesprekken met allerlei mensen kreeg de theo
loog, dichter en publicist Huub Oosterhuis infor
matie over 'godsdienst' die hij in theologische ge
schriften sporadisch of helemaal niet had gevon
den. Hij voerde twintig gesprekken, i
zestien werden gepubliceerd in het weekblad 'De
Tijd'. Twaalf zijn nu gebundeld in het boek 'Wat
heet God', een uitgave van 'Balans' in Amsterdam
<172 bladzijden, f. 24,50). De komende tien jaar wil
Oosterhuis nog tachtig van zulke gesprekken voe-
"Als het goed is analyseert de theologie wat
denken over God", zegt een van zijn ge
sprekspartners. "Ik mag het hopen", reageert Oos
terhuis niet zonder twijfel. Hij beveelt zijn boek
aan, draagt het zelfs op aan 'alle theologen'. Het is
vooral bestemd voor die gelovigen die hun verhaal
over God niet rond hebben en die zich misschien
juist daarom in deze gesprekken,zullen herken-
De commentator en kunstcriticus
Lambert Tegenbosch kwam uit
eindelijk in de kunsthandel te
recht. Eerst wilde hij priester
worden. Bij de paters van de Hei
lige Familie. Hij is er met groot,
verdriet weggegaanbekende hij.
Oosterhuis. "Omdat ik meisjes,
mooier vond. Toen ik moest intre
den in het noviciaat, heb ik ge
zegd: ik kan het niet. Ik wilde
vrijen".
Toch is hij nog lange tijd ver
knocht gebleven aan de kerk.
"Het is mijn grootste hartstocht
geweest alles over geloof en kerk
te weten. Ik wilde een schitteren
de kerk maken met liturgie in de
volkstaal en andere onschuldige
dingen. Zondags las ik het evan
gelie voor in mijn parochiekerk,
nog in de jaren 60. Toen vond ik
het verschrikkelijk als iemand
de kerk uitging. Een paar jaar la
ter, nam ik het ieder kwalijk die
niét de kerk uitging".
Tegenbosch heeft heeft lang
geprobeerd binnen de gangbare
theologie te denken. "Ik vond
theologie altijd heel mooi. Ik
dacht er toen niet aan dat er een
leven zou kunnen zijn zonder
God". "De kerk", zegt Tegen
bosch, "is ongewild gangmaak
ster geworden van de ontkerste
ning". Hij vindt ontkerstening
positief. "Het betekent vrijwor
ding, mondigheid, loskomen van
pausen en ayatollahs en van al
die mensen die spreken uit hoge
re ingevingen. Niets riep zozeer
op tot onmondigheid als het
christendom".
In de vrije kunst ziet de ex-cri
ticus de ontkerstening het verst
voortgeschreden. De kerk is daar
geen norm meer. Geen kunst
meer in opdracht van hof, adel of
clerus. De kunstenaar is zijn ei
gen opdrachtgever geworden.
"Je begint met iets op de kerk te
gen te hebben, en het eindigt er
mee dat je atheïst bent. Atheïst,
dat is natuurlijk net zo opschep
perig als het woord gelovig. Nie
mand zegt meer: ik ben atheïst.
Men zegt: ik ben agnost".
'God' is voor Tegenbosch een
leeg woord geworden. "Maar er
zijn volle, goddelijke momenten.
Dan denk ik niet aan God, maar
aan menswording".
Achter de hekken
De journalist en publicist /scha
Meijer heeft zich nooit beklaagd
dat hij in het jodendom is opge
voed. "Dat heeft erg vormend ge
werkt". Huub Oosterhuis schreef
van hem op dat het liberale jo
dendom hem niets zegt.
"Die liberalen nemen vrouwe
lijke rabbijnen. Dat moet kun
nen, roepen ze dan. Ik zeg: doe
me een lol, dat kan niet. Vrou
wen in de sjoel, ja, dat kan wel,
maar achter de hekken liefst. Li
beraal jodendom is een paradox.
Moeten vrouwen gelijke kansen
hebben als mannen? Natuurlijk.
Heeft feminisme zin? Het is de
enige politiek-sociale stroming
van na de oorlog die iets heeft
voortgebracht. Maar vraagje me:
moeten er vrouwelijke rabbijnen
in de sjoel, dan zeg ik meteen:
nee. Het jodendom is geen wes
terse godsdienst. Het heeft niks
met hiér te maken".
Meijer ziet er ongelukken van
komen als je religie gaat vertalen
in politieke en maatschappelijke
normen. "Ik ben gevormd in die
joodse bijbel. Dus heeft die God
nog wel een zekere invloed, als
HUUB OOSTERHUIS
...nog tachtig van zulke gesprekken in de komende tien jaar...
Het gebrek aan organisatie
was een duidelijke fout van Pro
vo. "En dat we geen raad wisten
met het verschijnsel macht. Ik
was de leider, maar had bezwaar
tegen macht, en daarom ontken
de ik mijn eigen leiderschap. Ik
heb te radicaal het begrip leider
schap ontkend. Als ik dus zoals
nu de trekker ben van een nieuw
initiatief, moet ik ook de aspec
ten van leiderschap die daaraan
vastzitten willen vervullen".
Van Duijn werkt nu buiten ge
vestigde partijkaders om aan lo
kale platforms, 'broedplaatsen
voor bewustwording'. Uit allerlei
groeperingen komen mensen
daarop af. Van christenen en
theosofen tot boeddhisten en
bahai-mensen. Hij is een 'bemid
delend persoon' in dat proces
naar een open geestesgesteld
heid. "Wij proberen onze spiritu
ele inspiratie te vertalen in poli
tieke voorstellen".
Voor Roel van Duijn is God 'de
bezieldheid van en in alles, de
kern van alles'. "Geen uitwendi
ge God, een soort schepper die
buiten de schepping staat, maar
samenvallend met het leven, en
zo ervaar ik hem of haar. Het is
een alomtegenwoordig ik, niet
tegenover de rest, ook niet tegen
over het kwaad. Ook daarin
werkt hij met een geheime be
doeling. Ik geloof wel in het be
staan van demonische krachten,
maar ook die zijn een aspect van
God".
creatief ijkpunt. Als er diepe ver
warring in mij ontstaat, zal ik
gauw teruggrijpen naar voorstel
lingen die mij toen zijn aange
reikt. Maar je moet het nooit
maatschappelijk doortrekken.
God is voor thuis, en niet voor
daarbuiten".
Over Jezus wil Ischa Meijer
het niet hebben, "want dan ko
men we in de Bhagwan-sfeer".
"De god van Jezus? Hij bestaat
niet". Het 'evangelie' is voor hem
'half stront half regenwater', net
als het CDA. "Het evangelie met
zijn 'God is liefde', wat krijgen
we nou, zeg. Zo ontmenselijk je
God. Dan is het ook niet meer te
begrijpen, 't Is wél te begrijpen
als het de ene dag zus en de ande
re dag zo is. In sommige opzich
ten wrekend, dan plotseling
weer rechtvaardig. Grillig en
menselijk. Een humeurig God is
het. Een beetje als mijn vader".
Meijer heeft een 'vroom jood
se' broer en een 'vroom katholie
ke' zus. "Mijn broertje neemt het
haar niet kwalijk. Ik zeg: jij bent
zélf even gek".
Door het vuur
In de jaren 60 koos de provo-ac
tievoerder Roel van Duijn voor
'anti-politiek', ontregeling van
de bestaande orde. Nu kiest hij
anders.
"Ik ben 43 en men zegt dat dan
een nieuwe levensfase aan
breekt. Ik merk dat aan de ge
dachte die sinds kort bij mij op
komt: dat je leeft met verschrik
kelijke feiten en dat je dat moet
aanvaarden. Niet datje erin moet
berusten, zo van: er is niets tegen
te doen, maar wel dat je moet
aanvaarden dat verschrikkelij
ke feiten ook hun zin en beteke
nis hebben, dat je groeit in dat
proces. Je krijgt soms verschrik
kelijke lessen toegediend. Je
moet door het vuur".
turgie en zo sprak hem erg aan.
"Ik heb heel positieve herinne
ringen, ook aan bepaalde pries
ters met wie je je kon identifice
ren. Ik ben niet afgeknapt op de
vorm. Begin jaren 60, op de mid
delbare school, lazen we Sartre.
Toen ben ik intellectueel wakker
geworden. Ik leerde denken en
twijfelen en kon me niet meer
overgeven aan die mystiek".
De breuk kwam toen Tielman
in Nijmegen sociologie studeer
de. "Voor mijn kandidaats moest
ik een tentamen ethiek doen. Ik
ben gezakt op mijn mening over
kernbewapening, echtscheiding,
homoseksualiteit. Toen heb ik
gezegd: is dit een universiteit of
een seminarie? Ik behoor ge
toetst te worden op mijn kennis,
niet op mijn mening. Er werd een
compromis gevonden, maar ben
toen zo afgeknapt op dat klein
zielige, die onverdraagzaamheid.
Ik ben uit Nijmegen weggegaan
en was ook ineens door de kerk
heen".
Op z'n 21ste stond het voor
Tielman nu hoogleraar in
Utrecht vast dat hij homo
seksueel is. Hij had toen al een
relatie. "Ik wist dat het niet
mocht. Maar ik deed het toch,
want het gevoel was sterker dan
de leer". Hij voelde zich aange
trokken tot het humanisme. "Dat
is geen leer. Wij willen dat men
sen toekomen aan een mens
waardig bestaan en aan hun
recht op zelfbeschikking". Tiel-
mans weerstand tegen het woord
'God' hangt samen met het feit
"dat in het verleden het christe
lijk godsbegrip doorgaans werd
gebruikt om de eigen opvatting
van een hogere orde te achten en
vandaaruit anderen de wet voor
te schrijven".
Geen leer
Rob Tielman, afkomstig uit een
zowel godsdienstig als sociaal-
economisch gemengd milieu, is
net zo oud als het Humanistisch
Verbond en het COC (integratie
homoseksualiteit). Hij vindt dat
heel symbolisch.
Tot zijn zestiende had hij veel
gevoel voor het katholicisme. Li-
ROB TIELMAN
...afgeknapt op dat kleinzielige...
Hij weet niet wat er na dit le
ven nog komt. "Of er een hemel
is of een vagevuur of een hel, ik
laat dat open. Ik behoor tot de ag
nostische, niet tot de atheïstische
stroming. Maar ik besef dat wij
kunnen doorleven in elkaar".
Slecht huis
Albert van den Heuvel, eerder se
cretaris-generaal van de Her
vormde Kerk en voorzitter van
de Vara, heeft nooit een lange pe
riode in zijn leven gehad dat hij
echt twijfelde aan de waarheid
van het evangelie.
"Ik bedoel met waarheid niet
een historisch feitelijke waar
heid, maar: dat het verhaal
steeds weer herkenbaar en be
trouwbaar is. Het spreekt uit,
wat ik al vermoedde. Ik herken
de wereld die ik in de krant lees,
vanuit de bijbel. Wat daar zonde
heet, zie ik hier gebeuren. Ook
wat daar genade wordt genoemd.
En tegelijk is er ook veel in dat
verhaal dat niet door mijn eigen
ervaringen en inzichten wordt
gedekt".
Met de woorden dat God mens
is geworden in Jezus, heeft Van
den Heuvel geen moeite. Ook
niet met de woorden dat God
mens wordt in mensen. Maar de
vraag 'God wordt mens in jou?' is
hem te dol. "Ik ben een slecht
huis voor hem. Ik vrees ook dat
dit leidt tot vereenzelviging. God
in mij: ik zou hem kunnen clai-
n, heb hem in mijn macht,
i wel heel dichtbij, achter me,
voor me, een duw in mijn rug, te
genover me. Maar in mij, dat is
me te link".
God een idee uit de kindertijd?
Zo vergaat het velen. Van den
Heuvel: "Talloze mensen zijn
ook diep ongelukkig. Maar daar
om hoef ik nog niet ongelukig te
zijn. Ik heb niet minder respect
voor mensen die niet of niet meer
geloven. Maar er zijn er in wier le
vensgeschiedenis ik het verhaal
over God tegenkom, en die her
ken ik het diepst".
Ook na zijn eigen scheiding
voelde Van den Heuvel zich niet
alleen gelaten. "Het verhaal over
God stierf niet in mij. Dat had
wel kunnen gebeuren. Het ver
bleekte zelfs niet. En ik werd niet
cynisch. By momenten voelde ik
me wel heel schuldig. Omdat je
ooit een belofte hebt gegeven die
je nu breekt Dat is voor calvinis
ten al helemaal niet om te tillen.
Ik zocht in de bijbel, ook heel cal
vinistisch, naar mensen die falen
en dan toch troostend worden
toegesproken. En ik kreeg een
nieuwe kans".
Zien gebeuren
Als theoloog verbonden aan de
Evangelische Studenten Gemein-
de in Berlijn was Ton Veerkamp
betrokken bij zo'n twintig linkse
demonstraties. De eerste was de
grote Chïlï-demonstratie eind
1973. Ze waren voor hem een
soort ritueel. "Voor de mensen die
meedoen betekent het dat ze zich
niet neerleggen bij de feitelijke
machtsverhoudingen, ook al kun
nen ze die niet verarideren".
"Oorspronkelijk is de god van
het christendom één en dezelfde
als de bevrijder-god van Israël.
Maar toen het christendom de
staatsgodsdienst werd van het
Romeins imperium, begin vierde
eeuw onder Constantijn, veran
derde die god van gezicht en
kreeg hij de trekken van Baal, de
god van de machthebbers. Het
christendom heeft als religie van
de massa de Baal-cultus in zich
opgenomen. De god van het
gangbare christendom staat bo
ven de partijen, nou ja alleen
schijnbaar natuurlijk, want om
dat hij neutraal is steunt hij de
machthebbers".
In de bijbel leest Veerkamp
evenwel dat God afdaalt om te
bevrijden. "Hij bestaat alleen
dan, wanneer die bevrijding ge
beurt. Wat heb ik aan iemand die
hoort en ziet en niets doet? Die
kan er net zo goed niet zijn. Ik wil
het zien gebeuren. En soms zié ik
het gebeuren, in flitsen. Dan
wordt de droom heel even wer
kelijkheid. God is een droom,
denk ik. Zonder die droom is er
geen menselijk leven mogelijk".
"God is de gedachte in mij dat
het anders kan, steeds opnieuw.
Ik geef de hoop niet op. Het is
koppigheid. Ik wil niet meer dat
mensen worden afgemaakt. Zon
der bijbel zou ik het in de frontli
nie niet volhouden. Niet voor de
chaos heeft hij de aarde gescha
pen, maar als een bewoonbare
plaats, staat er bij de profeet Jes-
£(ja. Dat moet ik steeds weer ho
ren. Maar...als er ooit wordt ge
beld en er staat iemand van de
politie aan de deur, en die zegt:
uw kind is bij een demonstratie
door een kogel gedood, of ik het
dan nog zou volhouden weet ik
niet".
De verleiding is groot uit nog
meer gesprekken te citeren.
Zoals met de psychiatrie-profes-
sor Piet Kuiper: "Aan mijn calvi
nistische opvoeding heb ik de
bevindelijkheid te danken, dat
wat je met je verstand aanneemt
ook voelt met je hart en daarnaar
ook leeft". Of met Abel Herz-
berg: "Seksualiteit is een gods
wonder. Ik begrijp niets van dat
celibaat in de katholieke kerk.
Dat is naar joodse opvatting god
deloos. Schuldgevoel tegenover
genot en plezier is onjoods".
Oosterhuis is niet met een vel
vol voorgebakken vragen naar
zijn gesprekspartners toegegaan
om vervolgens met hun antwoor
den achtereenvolgens een boek
bij elkaar te schrijven. Met zijn
vragen, die blijk geven van brede
bekendheid, zowel met de per
soon als met het onderwerp, en
van een haast pastoraal vermo
gen tot inleving, gaat hij in op
wat zy te zeggen hebben. Terza
ke, soms kritisch, altijd met res
pect.
Het is een methode waarbij
ook de diepere motieven van ie
mands denken en handelen hel
der naar boven kunnen komen.
En dat is allerminst eenvoudig,
want ieder heeft z'n eigen achter
grond, geschiedenis en verhaal,
en toekomstbeeld. Het kan haast
niet anders of de lezer van nu, die
zelf het verhaal over God nog
niet rond heeft, zal zich in deze
gesprekken vaak herkennen.
S. J. DE GROOT
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk zie luth. kerk
en Marekerk; Marekerk 9.45 dr. Meijers, 12
studentenekklesia, 5 ds. De Boo, Zierikzee;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kramer; Oe
cumenische geloofsgemeenschap De Re
genboog (Merenwijk) 9.30 en 11.15 pastoor v.
Well; Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds. Nauta.
opendeurdienst. mmv combo uit Woubrugge;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr!) 10 ds. Jan
sen. 5 ds. Schouten; Vredesk. (Burggravenl.)
10 ds. Schouten, ha; Waalse kerk (Breestr.)
10.30 ds. Ribs; 'Stevenshof' (rk kerk Haagse
Schouw) 11 kand. mevr. C. Lems. Acad. Zie
kenhuis 9 rk dienst, 10.15 ds. v. Beinum.
Diakonessenhuis elke zat. 10.30 rk. dienst,
morgen 10.30 ds. v. 't Hof. Endegeest zie
Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie herv.
gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10.30 doven-
dienst, hr. J. Reehorst, zie ook Bethl.kerk; Ou
de Vest zie luth. kerk; Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.; bejaarden
huis Groenhoven 10 ds. M. Veenstra; Meren
wijk zie herv. gemeente. Geref. K. Vrijg. (He-
rengr.) 10 en 5 ds. Houtman. Chr. Geref. K.
(Steenschuur) 10 en 5 ds. Den Hertog. Geref.
Gem. (zie onder Leiderdorp). Geref. Gem. in
Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10 Sa
men op weg-dienst, predikanten Alblas, Kool
stra en Mostert. Doopsgez.-Remonstr. Gem.
(Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30ds. J. Smit-
Maris. Baptistengemeente (aula 'Nieuwer-
oord', Rijnsburgerweg 124) 10ds. Agtereek, 7
ds. Agtereek, dienst met belangstellenden,
mmv Gert en Hermien. Evang. Gemeenschap
(Middelstegr. 3) 9 evang. T. Korff, 10.30
evang. A. Jansen. Evangeliecentrum-Pink-
sterbew. (Bethlehemskerk Lammermarkt) zo.
10 evang. J. Zijlstra, 7.30 film, wo. 8 evang. J.
Zijlstra, vrijd. 8 jeugdavond. Pinkstergem. (O.
Vest 13) 10 evang. C. Dekker. Leger des Heils
(hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 7.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4.
wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ontmoe
ting', Noordhofland V.schoten)elke zat. 10
tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie. Chris
telijke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Brahmsl.) 9.30,10.30 en 11.20. 'De Christen-
gemeenschap' 9.45 mensenwijdingsdienst in
oud-kath. kerk Zoeterw.singel. Oud-Kath. K.
(Zoeterw.singel) zat. 7. Rooms-Kath. K.
Haagweg zat. 7, zo. 10.30; Herensingel zat. 7,
zo. 9.30 en 11; Rijndijk (Stevenshof) zat. 7.
zo. 9.30; Steenschuur zat. 7. zo. 8.30, 10.
11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7, zo.
9.30 en 11Lammenschansweg zat. 7, zo. 9
en 10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijndijk
(zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 hr. J. W. Hoffe-
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 c
meensch. zendingsdienst, 7 ds. v. Driel. G
ref. Kerk 6.30 ds. v. Wijngaarden, zie c
herv. gemeente. Chr. Geref. Kerk 9.30 er
prof. dr. v. 't Spijker, ha. Rk Kerk zat. 7,
10.30.
Kruiskerk 10 ds. Groenendijk, Scheveningen;
Opstandingskerk 10 ds. Ommering. 6.30 zie
Salv.kerk; G. Herderkerk 10 ds. Moll, ha. 6.30
ds. Mulder, ha; De Bron 9.15 en 10.30 ds.
Nieuwenhuis. ha. 6.30 ds. Moll, ha; Ashram
(Marsdiep) 10 ds. Mulder, ha; Oudshoomse
kerk 10 Oort, R.dam; Sionskerk (Meteoor-
10 en 6.30 ds. Boer; Salv.kerk 10 ds. v. Wijn
gaarden, 6.30 ds. Jonkman. Geref. K. Vrijg.
(school Bospark, Beatrixl. 4) 9.30 en 5 ds.
Room. Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 br. M. Woensdregt, 4.30 ds. M. Jans-
sens. Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30
en 4.30 ds. v.d. Meij. Oud-Geref. Gem.'
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Baplgem. (Molen-
1) 10 en 6.30 ds. Koekkoek. Bapt
.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10 drs.
C. Stavleu, 6.30 ds. R. Reiling. Volle-evang-
.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. B.
Knoester. Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgen-
stersch. Briljantstr. 1) 10. Christengemeente
'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma-
laan) 10 hr. F. H. Veldhuis. Bodegraven. Le
ger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7. Remonstr.
Gem. (Van Mandersloostr. 36) geen dienst.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Bron
zat. 7, zo. 9 en 11
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds.
Boer. Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoek
steen', Schweitzerstr.-Bernhardstr.) 10.30 hr.
J. Zomers. Geref. Gem. 9.30 en 6 leesdienst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk
10.30 ds. Wieman, Zwijndrecht, 6.30 ds. Jan-
se, Woerden; Salv.kerk 10 ds. Terlouw, 6.30
ds. De Vreugd, Amersfoort, jeugddienst;
Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10 ds. v. Slooten,
Renswoude. 6.30 ds. v. Laar. Reeuwijk. Ge
ref. Kerk 9 ds. Wilschut. Alphen, in Dorpskerk.
6.30 ds. v.d. Kooi, Leimuiden, in rk kerk. Ge
ref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30 ds.
Bac. Evang.-Luth. Gem. 9 mevr. H. W. Muller,
A.dam.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
v.d. Pol. 6.30 ds. N. van Exel, Arnhem, gez.
jeugddienst; De Stek 9.30 ds. v. 't Hoff. Geref.
Kerk 9.30 ds. G. de Jong, zie ook hen/, ge
meente. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. W. de
Joode. Ede. Geref. Gem. 9.30 leesdienst, 3
ds. Bac. 15 febr. 7.30 ds. C. A. van Dieren.
Volle Evang.gemeente 'Bethel' (Burg. Colijn-
str. 83) zo. 9.30.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds. Tase-
laar, Alphen. 6.30 kand. P. Verhage, Gouda.
Geref. Kerk 10 (jeugddienst) en 5 ds. v.d.
Woude, Wassenaar. Rk Kerk: dorp zat. 7. zo.
10 en 11.30; Anker zat. 7. zo. 10.30; Rijndijk
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 en 5 ds. Verbeek.
Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds. Hofland. Chr.
Geref. Kerk 10 en 5 ds. M. Drayer, Hilversum.
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk. zat.
7. zo. 10 en 11.30.
KATWIJK AAN DEN RUN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 prof. dr. v.d. Beek. 6 ds. De Graaf;
Ontm.kerk 10 ds. De Graaf, 6.30 ds. v. Niel.
Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) z
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Sjollema. 6 ds. Vroegindeweij; O. Kerk 10
ds. Visser. 6 ds. Teekens, Hien en Dode-
waard; Ichthusk. 10 ds. Vroegindeweij, 6 ds.
Bogaard; Pniëlk. 9.30 ds. Teekens. 6 ds. Vis
ser; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds. Volk,
6 ds. Sjollema. Overduin 2.15 ds. A. Baas.
Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college
Pr. Frederikdreef 15) 10 ds. Westera-Franke.
Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds. v.d. Horst. 3 ds.
Wolthuis, Heemstede, met gehandicapten;
Triumfatork. 10 ds. Gesink, Noordwijk, 5 hr. N.
Esmeijer, Hoenderloo, opendeurdienst. Ge
ref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst, 3 ds. v.d. Haar.
Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30 en
7 kand. J. M. de Groot. Chr. Geref. K. 10 en 5
ds. Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni-
zaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem. (Remi-
sestr.) 10 en 5 leesdienst. Geref. Gem. in
Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 ds. J. A. Visser, ma. 8.15 bij-
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
10 ds. Lapró, 7 zie geref. kerk. Geref. Kerk 10
mevr. ds. T. H. Attema-Roosjen, 7 ds. Lapré.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds. W. de Leeuw. 3 ds. Boven
berg, met gehandicapten. 6.30 ds. Knorth;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v. Loenen, ha.
Leythenrode 10 pater Poelma. Elis.-zieken-
huis 10 rector Vijftigschild. Geref. Gemeente
Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73) 10 en 4.30
ds. v. Eckeveld, Zeist. Bapt.gem. (wijkgeb.
Zijlkw.) 10 hr. J. v.d. Zeeuw, Scheveningen, 7
evangelisatiebijeenkomst met film Thin Ice'.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v. Driel, 7
gez. jeugddienst, hr. J. v. Wallinga, L.dorp.
Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Kooi. 7 zie herv. ge
meente. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Hen/. Gem. Dorpskerk 10 ds. v. Andel,
Bergschenhoek. beroepen predikant; Paulus-
kerk 10 ds. v.d. Boon, Hummelo, 7 ds. De Gel
der. Geref. Kerk 10 ds. Terpstra. Rijnsburg, 5
geen dienst. Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1)
9.30 leesdienst, 5 ds. Grutter. Ned. Geref.
Kerk (Salvatori) 10 en 5 (ha) ds. Vos. Chr. Ge
ref. Kerk 10 en 4.30 ds. v. Dijken. Geref. Gem.
10 en 4 ds. Den Boer. wo. 15 febr. 7.30 ds.
Gereformeerde
kerk in NIEUW
KOOP.
(foto Wim
Dijkman)
Den Boer. Evangeliegemeente (Heereweg
52a) 9.45 hr. K. Pot. Rk Kerk: Agathakerk zat.
7. zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo.
10.30; Mariakerk zat. 7. zo. 9 en 10.15; Engel-
bew. zet 7, zo. 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
Wegerif, ha. Geref. Kerk 9.30 mevr. ds. v.d.
Weg. Chr. Geref. Kerk 9.30 leesdienst, 2.15
ds. v.d. Meij. Remonstr. Gem. 10 ds. A. Went-
v.d. Vring. Evang. gem. (ver.gebouw 'De
Rank'. Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
De Graaff. Geref. Kerk 9.30 ds. Huisman,
H.woude, 7 ds. De Boer, Hoofddorp. Rk Kerk
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Mackaay, Leiden. 7 ds. Ten Voorde. Geref.
Kerk 9.30 ds. Rang. 4.30 ontmoetingsdienst,
RIJP WETERING: Rk Kerk z
110.30.
10 ds. Kuiper, gez. dienst, 5 ds. Verschoor,
Rijnsburg. gez. dienst; De Rank (Golfbaan) 10
ds. Gooyer. Putten. Geref. Kerk Buurtkerk
(Hoofdstr.) geen diensten, zie herv. gemeen
te; Vmkenl. (Binnen) 7 nam. kand. W. Dekker.
Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11 ds. Ruiten
burg. 'Sole Mio' 9 ds. Elgersma. Ned. Prol
Bond (aula O.Zeew.) 10.30 mevr. J. A.
Broström-Bruin. Roelofarendsveen. Rk Kerk
Zee zat. 7. zo. 10.30; Binnen zat. 7, zo. 9.30
en 11.
NOORDWUKERHOUT: Dorpsk. 10 ds. Ger
mans. Sassenheim. gez. dienst; De Zilk geen
dienst. Rk Kerk Victork. zat. 7. zo. 9 en 11Jo
zefk. zat. 7. zo. 9 en 10.30; De Zilk zal 7. zo.
10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 hr. W. J. Schot; Pauluskerk 10 ds. Da
Costa; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 prof.
dr. J. Sperna Weiland, 7 ds. Plomp. Geref.
Kerk 10 ds. Plomp. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr.
Schilderschool) 10.30 ds. Heida. 4.30 ds. v.d.
Haar, Gouda. Ned. Geref. Kerk (Gem.cen-
trum) 8.45 dienst, 4 ds. Mudde, Breukelen, ha.
Van Wijckerslooth 4 ds. Hemmes. Endegeest
10 ds. Friederich. Volle-evangeJiegem. (Gem-
.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en
10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds. Schilt. Geref. K. 9.30 ds. Zijl. 5 ds.
Aalders. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7, zo. 10.30; Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
v.d. Hoeven, jeugddienst, 7 dr. De Kruyf,
R.dam. Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst, 2 ds.
Beekhuis, R.dam.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk
9.30 ds. v. Niel, 5 vicaris C. Haasnoot; Bethel-
kerk 9.30 ds. Smaling. Geref. Kerk Petrakerk
9.30 ds. Snel, 5 ds. Ribberink; Immanuelkerk
9 en 10.30 ds. Ribberink, 5 ds. Kuiper, Noord-
wijk; Maranathakerk 9.30 ds. Verschoor. 5 ds.
Snel. jeugddienst. Geref. Kerk Vrijg. 10 en
5.15 ds. H. W. van Egmond. Den Helder. Chr.
Geref. K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge. Evang. Chris-
tengem. (aula mavo) 10 evang. M. Brands,
Rijsenhout. Rk Kerk zo. 10.30.
e In 'Centraal Weekblad' (gerefor
meerd) van vandaag maakt hoofd
redacteur professor dr. K. Runia
uit Kampen zich kwaad over wat
de christelijke gereformeerde hoog
leraar dr. W. van 't Spijker uit
Apeldoorn in zijn kerkblad 'De
Wekker' over de Gereformeerde
Kerken in Nederland schreef. "Van
't Spijker moet blijkbaar niets,
maar dan ook helemaal niets van
onze kerken hebben", stelt Runia
vast.
De beschuldigingen van Van 't
Spijker liegen er niet om. Om er een
paar te noemen: de gereformeerden
blijven in de (internationale) Gere
formeerde Oecumenische Raad om
dat ze een im- en exportmarkt no
dig hebben voor hun nieuwe opvat
tingen van de Schrift; 'Kampen' en
'Amsterdam' (bedoeld worden res
pectievelijk de Theologische Uni
versiteit en de Vrije Universiteit)
zijn vergeten wat daar ooit op de
katheders met gereformeerde auto
riteit werd gebrachtwie nog goed
gereformeerd denkt over de Schrift,
wordt nog slechts getolereerd.
Runia ontzegt zijn Apeldoornse
collega het recht om van alles over
de Gereformeerde Kerken te sugge
reren en deze kerk én haar delega
tie naar de Gereformeerde Oecume
nische Raad in Harare in een
kwaad daglicht te stellen. Bij elke
beschuldiging vraagt hij bewijzen.
De beweringen van Van 't Spijker
noemt hij 'ongegrond', zijn oordeel
over 'Kampen' en 'Amsterdam' 'ge
neraliserend'.
Diep gegriefd voelt Runia zich
door de beschuldiging "dat wij hier
in Nederland en de mensen in Zuid-
afrika elkaar voor de gek houden".
Over de gereformeerden wordt er
dan nog bij gezegd dat zij 'hogere
kerkelijke strategie' bedrijven,
waarbij 'voor de schijn' in Harare
een verzoenend woord werd gespro
ken, dat vervolgens hiér met twee
handen wordt teruggenomen. Een
'enorm zware beschuldiging' vindt
Runia: 'voor de schijn' verzoenende
woorden spreken.
"Maar het christelijke gerefor
meerde kerkvolk mag gerust zijn.
Hun kerk zal het aan ons ontvallen
gereformeerde vaandel opnemen".
In arren moede vraagt de theoloog
uit Kampen zich ten slotte af: "Moet
dat nu echt zo?"
Ons commentaar: Die vraag
houdt het antwoord in. Wie in de
kerkelijke pers een beetje thuis is,
weet dat het inderdaad zó moet.
Een deel van die pers bestaat zelfs
bij de gratie van het katterig kerke
lijk krakelen. Waarheid komt al
leen door ware wijsheid aan het
licht.
Leiden. In een 'dienst met be
langstellenden' van de Leidse bap
tistengemeente (aula 'Nieuwer-
oord', Rijnsburgerweg 124), mor
genavond om 7 uur, werkt het be
kende artiestenechtpaar Gert en
Hermien Timmerman mee. Voor
ganger is ds. A. H. Agtereek. The
ma van de bijeenkomst: 'Feestgan
gers in een feestloze wereld'.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 en 6.30 dr.
Vermeulen, ha. Geref. Kerk 10 ds. Boven
berg, Leiden, 6.30 ds. Oegema, themadienst
en ha. Geref. K. Vrijg. 8.30 ds. Houtman, 3 ds.
H. W. van Egmond
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeen
schap 10 ds. M. v.d. Werff, Amersfoort. Rk
Kerk zat 7. zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. P. Sierat, O.geest, 7 ds. Nauta. Leiden; De
Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds. Blanken.
Herv. evang. op geref. grondslag (kerkgeb.
'Rehoboth', A. van Leeuwenhoekkade) 9.30
ds. Cammeraat, Leersum, 4.30 ds. Groenen
dijk, Sommelsdijk. Hulp en Heil-kerk ('Scha-
kenbos', Leidschendam) 10 pater J. Wieg-
mans. Geref. Kerk 10 ds. De Zeeuw. Geref. K.
Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5 ds. J. de Wolf. Rk
Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; M. Godskerk.
zat. 7, zo. 10. Kerk van Engeland (British
school in The Netherlands, J. v. Hooflaan 3)
10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds.
Kunz, 5 kand. T. de Leeuw, Ameide; Hoek
steen 9.30 ds. Schipaanboord, 3 aangepaste
dienst, 6.30 ds, Geuze, Noorden; Bethelk.
9.30 ds. Goossen, 5 ds. Kunz; Rehoboth-
school 9.30 vic. Groenenboom; Imm.kerk 10
en 5 ds. v. Houwelingen. Geref. Kerk Kruisk.
10.15 ds. Bongers, 5 dr. Bade, Koudekerk;
Ontm.kerk 9.30 ds. Schneider, Zeist. Geref.
K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 en 2.45 ds. Hoogen-
doorn. Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5 ds. v.d.
Want. Oud-Geref. Gem. (Mercuriusweg 29)
10 en 6.30 leesdienst. Remonstr. Gem. 10
mevr. ds. Thieme-Boskoop.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds.
Steenstra. 4 ds. v. Campen, Woerden; Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 ds. J. Visser; Mes-
siask. 10 ds. J. E. van Veen; Dorpscentrum
9.30 ds. Blenk, A.dam. Geref. Kerk Zijllaan 10
dr. Vlijm, Voorschoten, 7 mevr. ds. Bergsma.
Den Haag. Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30
ds. E.
i Straten, Leidschendam.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds.
Koldewijn. De Kaag, 7 ds. Attema-Roosjen.
.30 ds. W. Kok. Rk L.dorp, opendeurdienst. Geref. Kerk 10 ds.
Bras. 7 zie herv. gemeente. Chr. Geref. K. 10
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. Poort.
Oisterwijk, 6.30 ds. Koelewijn, Krimpen a.d.
IJssel. Geref. Kerk 9.30 ds. Aalders, 6.30 ds.
Zijl. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
Koudekerk, 7 hr. M. Schreuder.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds. Riet
veld. Rk Kerk St. Jan zo. 9.30; Chr. Dienaark.
zat. 7, zo. 10: Meerburgkerk H. Rijndijk zat. 7.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d. Velden,
7 ds. v. Campen, beiden Woerden. Geref.
Kerk (W. Verlaat) 10 hr. M. Schreuder. 7 ds.
Den Heeten, Hoofddorp.
NOORDWUK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10ds. Elgersma, gez. dienst.
5 ds. Goossen, Wadd.veen; Hoofdstr. (Zee)
10 e
1.30.
11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Stam, 6.30 ds.
v.d. Hoeven, Rijnsaterwoude. Geref. Kerk
9.30 dr. C. Wigmans. Alphen, 6.30 ds. Cziria,
Rijnsburg. Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7. zo. 9.30 en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 kand. C. v.
Nieuwenhuizen, Nunspeet, 6.30 zie geref.
kerk. Geref. Kerk 10 ds. Buikema. 6 30 ds. v.
Eeden, Putten, gez. evangelisatiedienst.
Dorpshuis Hooge Burch 11 ds. J. Delhaas.
oecum. dienst van Schrift en Tafel, thema:
'Leren om weerstand te bieden'.
