Abortustoerisme' aflopende zaak
'Er wordt in Nederland niet geklungeld'
Moeizaam politiek compromis blijkt thans behoorlijk te functioneren
PAGINA 19
BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
door Bart Jungmann
Rampzalig en onwerkbaar. Los
van elkaar gebruiken Evert Ket
ting en Willem Beekhuizen vrij
wel identieke uidrukkingen. Ket
ting: "Wat Van Agt rond 1974 niet
lukte, lukt de bureaucratie nu
wel: de abortusklinieken wordt
de nek omgedraaid".
Negatieve geluiden in een overwe
gend positief verhaal. Op de vraag hoe
de abortuspraktijk in Nederland er
voor staat, vier jaar nadat een politiek
compromis kracht van wet kreeg,
volgt een antwoord waarin tevreden
heid overheerst. Zwangerschapsaf
breking in Nederland is, strikt gere
deneerd, internationaal toonaange
vend. Ketting: "Een psycho-sociale
zorg die een voorbeeld is voor het bui
tenland, en een sterftecijfer die het
laagste ter wereld is. Een staat van
dienst om trots op te zijn, maar in wer
kelijkheid loopt die praktijk ernstig
gevaar". Beekhuizen: "De admini
stratieve regeling is het grote min
punt van de wet".
Eerst voerde de reis naar het
Oostblok, toen naar Scan
dinavië en Engeland, daarna
was Nederland aan de beurt.
Vrouwen die om wat voor re
den dan ook een abortus wil
den, overschreden menige
grens. 'Abortustoerisme'
was jarenlang een begrip.
Maar omdat er op dit mo
ment in vrijwel alle Europese
landen een min of meer ade
quate abortuswetgeving
wordt gehanteerd, is dat ver
schijnsel een aflopende
zaak geworden. Hoe staan
de zaken er thans voor? De
Nederlandse abortuspraktijk
blijkt inmiddels een voor
beeld te zijn voor andere Eu
ropese landen, al resten er
nog wat haken en ogen.
Oogluikend
Willem Beekhuizen vormt samen
met Kees van Schie de directie van
het Leidse Centrum voor Geboortere
geling, een mond vol en daarom beter
bekend als de abortuskliniek. Beek
huizen: "Maar wij zien abortus niet als
iets geïsoleerds. Wij doen hier van al
les, zowel voorplantingbevorderend
als voortplantingremmend".
Twaalf jaar geleden werd in het sta
tige pand aan het Kort Rapenburg de
eerste 'voortplantingremmende han
deling' uitgevoerd. Abortus was toen
nog een een illegale, maar oogluikend
toegestane activiteit. Het was een roe
rige en verwarrende periode: het ka
binet verkeerde in een crisis, een kli
niek werd gesloten en vervolgens
weer opengebroken (de naam Bloe-
menhove kreeg een legendarische
klank in de abortusstrijd).
De tegenstellingen waren zo groot
dat pas in 1981 een wetsontwerp kon
worden geformuleerd. CDA en WD
vonden elkaar in een voorstel waar
van zowel voor- als tegenstanders lou
ter onheil verwachtten. Met de hak
ken over de sloot kwam het wetsont
werp door de Tweede en Eerste Ka
mer (in de senaat met slechts één stem
verschil). In 1984 kreeg het kracht van
wet en was 'abortus vrij', zoals de slo
gan van de vrouwenbeweging des
tijds luidde.
Na vier jaar legale zwangerschaps
afbreking concludeert Beekhuizen
dat het moeizaam tot stand gekomen
compromis in de praktijk thans goed
functioneert. Alleen de financiéle af
handeling geeft reden tot klagen.
Vroeger moest door de klant zelf wor
den betaald voor abortus, nu niet
meer. Behandelingen in de ziekenhui
zen zitten in het ziekenfonds, behan
delingen in de speciale klinieken wor
den achteraf vergoed via de Algeme
ne Wet Bijzondere Ziektekosten
(AWBZ). Die klinieken hebben te ma
ken gekregen met instanties als de
Ziekenfondsraad en het Centraal Or
gaan Tarieven Gezondheidszorg. Dat
heeft het leven er niet eenvoudiger op
gemaakt.
Papierwinkel
Beekhuizen: "Het betekent voor de
klinieken een onwerkbare papierwin
kel en we zijn bang dat dat uiteinde
lijk ten koste zal gaan van de kwaliteit
van de zorg. Deze regeling is in 1985
ingegaan, en nog steeds zijn de finan
ciën van dat jaar nog niet afgerond.
Klinieken zitten daardoor met hoge
schulden bij banken, en in ons cen
trum is de abortus in een aparte stich
ting ondergebracht om te voorkomen
dat de andere behandelingen daar
door in het gedrang komen".
Evert Ketting is niet minder uitge
sproken in zijn kritiek: "Er gaat onge
looflijk veel arbeidstijd zitten in de
verwerking van die administratieve
rompslomp. Een Kafka-achtige toe
stand die echt volledig uit zijn voegen
is gebarsten. En dat alles betekent
zo'n twintig procent meer werk voor
Willem Beekhuizen voor het statige pand waarin het Leidse Centrum voor Geboorteregeling is gevestiga: Abortus is niet iets dat progressieve artsen hebben bedacht. Het is afkom-
stig van huisartsen die dagelijks met de problemen worden geconfronteerd". „oto L,„.u zuydenHiim
de klinieken. Een enorme aanslag op
de vrijwilligers in het bestuur. Pen
ningmeesters zitten nu als kruide
niers 's avonds de boeken bij te hou
den".
"Het grote probleem is dat de kos
ten zijn bepaald op het prijspeil van
1985, vóórdat al die rompslomp daad
werkelijk op ons afkwam en vóórdat
het aantal buitenlandse vrouwen, dat
naar Nederland komt voor een abor
tus, drastisch terugliep. Het is logisch
dat een kliniek met tweeduizend
cliënten minder hoeft te vragen dan
een kliniek met duizend cliënten. Het
wrange van alles is dat klinieken in
feite twee keer zo goedkoop werken
als de ziekenhuizen. Dus het is echt
compleet schizofreen wat hier ge
beurt".
Dat prijsverschil wordt vooral ver
oorzaakt doordat in klinieken de in
greep in de regel poliklinisch is, ter
wijl in de ziekenhuizen er meestal een
opname aan is verbonden.
Veteraan
Evert Ketting is een veteraan in de
strijd voor een fatsoenlijke abortus
praktijk. In 1975 trad hij toe tot de rij
en van Stimezo, de stichting die de
stoot gaf tot de oprichting van een
aantal abortusklinieken. Van de ne
gentien abortusklinieken zijn er veer
tien aan de Stimezo verbonden. Dat
houdt in: geen winstoogmerk en
strikt medisch-technische criteria.
Ketting heeft inmiddels elders em
plooi gevonden, maar is vanwege zijn
ervaring nog altijd adviseur van Sti
mezo.
De stichting werd in 1970 opge
richt. Ketting: "De aanleiding was ei
genlijk heel raar. Aan het eind van de
jaren zestig werd het initiatief geno
men tot de oprichting van een abor
tuskliniek in Rotterdam. De VARA
had daarvoor een inzamelingsactie
opgezet, maar dan moest het wel een
nationaal karakter krijgen. Daarom
werd Stimezo opgericht. Vervolgens
kwamen er allerlei klinieken van de
grond: Arnhem, Groningen, Bloe-
menhove. Om dat te begeleiden en te
controleren kwam er eerst een Stime-
zo-vereniging en later een bureau".
Beekhuizen: "Abortus was me
disch gezien'toen al lang geen punt
meer, het was een maatschappelijk
probleem. Dit soort veranderingen
komen daarom altijd van onderaf.
Abortus is niet iets dat progressieve
artsen hebben bedacht. Het is afkom-
voor 75 procent was het een legalise
ring van de praktijk, voor 25 procent
had het iets nieuws. Er zit een hoop
holle retoriek in de wet. Wat moet je
nou met een begrip als noodsituatie
Abortus mag alleen in geval van een
noodsituatie, maar wie bepaalt dat?".
Beekhuizen: "Voor het ene gezin
zou de komst van een vijfde kind een
noodsituatie kunnen betekenen.
Voor de ander niet".
Ketting: "Daaruit blijkt maar weer
eens hoe weinig de politiek weet wat
er in de maatschappij gebeurt. Alsof
vrouwen zomaar abortus laten ple
gen. Ga maar eens kijken in de klinie
ken. Niemand zit daar voor zijn lol.
Nederlanders zijn zeer terughoudend
als het om abortus gaat. Dat mag best
eens gezegd worden. Abortus gebeurt
na zeer zorgvuldige overweging. Het
aantal abortussen bij in Nederland
wonende vrouwen is niet voor niets
zo laag. Daarom zijn voor veel' vrou
wen die wachttijden een pure straf'.
Wachttijd
De wachttijd is een aspect van de
Wet Zwangerschapsafbreking, waar
bij theorie en praktijk mijlenver van
elkaar staan, aldus Ketting en Beek
huizen. Nadat de vrouw te kennen
heeft gegeven een abortus te willen
(meestal gebeurt dat bij de huisarts),
krijgt zij nog vijf dagen verplichte be
denktijd. Beekhuizen is er tamelijk la
coniek over: "Als het parlement dat
vindt, dan moet het maar. Al is het een
onzinnige en betuttelende regeling".
Uit de rapportage van de genees
kundige hoofdinspectie blijkt dat de
ziekenhuizen en klinieken zich wel
aan die richtljn houden. Uit het on-
langs verschenen verslag over 1986
blijkt dat slechts een paar duizend
vrouwen een kortere wachttijd had
den. Waarschijnlijk ging het daarbij
vooral om zogenaamde overtijd-be-
handelingen. Die behandeling is iets
minder ingrijpend dan de 'normale'
zwangerschapsafbreking. In de na
bije toekomst is daarvoor een soort
abortuspil verkrijgbaar, aldus Beek
huizen. Sinds anderhalfjaar zijn vrou
wen die zich snel laten behandelen
(maximaal zestien dagen nadat ze
'over tijd zijn') gevrijwaard van een
wachttijd.
Dat gaat Evert Ketting nog niet ver
genoeg. "Vrouwen hebben na lang
overwegen de beslissing tot abortus
Zie verder pag. 28
stig van de huisartsen die dagelijks
met de problemen werden geconfron
teerd. Stimezo viel dus buiten het re
guliere circuit".
Ketting: "Alle energie werd gesto
ken in kwaliteitsverbetering. De poli
tieke strijd werd gevoerd door de
vrouwenbeweging. Wij moesten ons
beschermen tegen de aanvallen van
buitenaf. Hoe beter de behandeling
was, hoe beter we tegen die aanvallen
gewapend waren. Abortus zat toen
echt in de etalage van de gezond
heidszorg. Tussen 1970 en 1985 zijn er
vier sterfgevallen geweest, onvoor
stelbaar laag. Eén daarvan was in een
kliniek, en juist over dat ene geval
ontstond gigantische commotie".
Onafhankelijkheid
In de periode dat de wetgeving niet
langer adequaat aansloot bij de reali
teit, volgden er ook wat ongewenste
ontwikkelingen. Ketting kan zich de
commerciële praktijken van een kli
niek in Bergen op Zoom herinneren,
die niet door de beugel konden. Ket
ting: "Vrij snel nadat de abortuswet
was ingevoerd, werd die kliniek ge
sloten".
Willem Beekhuizen: "De invloed
van de wet is eigenlijk heel gering ge
weest. Wij zijn altijd uitgegaan van de
onafhankelijkheid van de vrouw, en
dat doen we nog steeds. In principe is
het haar beslissing. We spreken daar
om ook niet van patiënten, maar van
cliënten. Het is van groot belang dat
geboorteregeling uit de medische
sfeer wordt gehaald".
Evert Ketting: "De abortuswet kent
een CDA-ideologie en een WD-prak-
tijk. De praktische uitwerking van de
wet is in overeenstemming met de si
tuatie die al bestond. Ik zou zeggen:
Nederland ruim tien jaar geleden. De vrouwenbeweging strijdt voor legalisering van abortus. Het fel bekriti
seerde compromis tussen CDA en WD blijkt thans behoorlijk te functioneren. (archieffoto)