De Koopmansbeurs en de nagalm van twee seconden
Tropenmuseum
toont
Indonesische
schatten
'Christus als ezel
geen godslastering'
AMSTERDAM - Het nieuwe
onderkomen van het Neder
lands Philharmonisch Orkest
(NedPho) in de Koopmans
beurs te Amsterdam moet een
veelzijdig muziekcentrum
moet worden. "Er zit muziek in
de Beurs van Berlage' is dan
ook de slogan waarmee dit or
kest op talloze affiches in de
hoofdstad zijn komst aankon
digt. Volgende maand moet de
grote concertzaal akoestisch
zover gereed zijn, dat het or
kest er kan repeteren. Op 14
april staat het openingsconcert
geprogrammeerd, onder lei
ding van gastdirigent Ken-
Ichiro Kobayashi.
door
Thea van Beek
Het is allemaal vrij snel in zijn werk
gegaan, nadat minister Brinkman
van WVC vorig jaar besloot dat in
de Beurs niet het architectuurmu
seum zou worden gevestigd en
Rotterdam verkoos boven Amster
dam. "Wij hebben altijd gesteld dat
een architectuurmuseum het
meest geschikt was voor dit ge
bouw. Toen dat niet door ging, von
den wij de Koopmansbeurs een
uitstekende bestemming voor ons
orkest", aldus NedPho-voorlichter
F. Huising.
Het Nederlands Philharmonisch
Orkest is sinds september 1985 een
samenvoeging van het Amster
dams Philharmonisch Orkest, het
Utrechts Symfonie Orkest en het
Nederlands Kamerorkest. De 157
musici die er in dienst kwamen,
moeten na 1989 zijn teruggebracht
tot 140. Het verplichte repertoire
bestaat jaarlijks uit honderd opera-
produkties, zestig kamerorkest-
concerten en tachtig symfoniecon
certen.
Het NedPho is vaste bespeler
van het Concertgebouw en Mu
Nederlands Philharmonisch Orkest krijgt nieuw onderkomen
Waar vorig jaar nog de opties werden verhandeld, wordt nu met hamer en zaag gewerkt. Komend voorjaar ech
ter zal men in de Amsterdamse Berlage-beurs kunnen luisteren naar muziek. Op de vroegere beursvloer worden
dan concerten gegeven door het Nederlands Philharmonisch Orkest. (foto anp>
ziektheater in Amsterdam, het Mu
ziekcentrum Vredenburg in
Utrecht, de Rotterdamse Doelen
en de Dr. Anton Philipszaal in Den
Haag. Een eigen vaste repetitie
ruimte ontbrak tot op heden. De re
petities vinden voornamelijk
plaats op de verschillende vaste
concèrtlokaties. Huising: "Het
kunnen repeteren onder dezelfde
akoestische omstandigheden
concertzaal benadert qua akoes
tiek die van de grote zaal van het
Concertgebouw".
In de Koopmansbeurs krijgt het
zeer belangrijk. Onze nieuwe grote orkest de beschikking
concertzalen. De grote zaal in de
voormalige Effectenbeurs biedt
straks plaats aan tussen de 700 en
1000 bezoekers. Evenals in de grote
zaal van het Concertgebouw ko
men ook hier op het podium zit
plaatsen, die bij een kleine orkest
bezetting in aantal uitgebreid kun
nen worden. Bijkomend probleem
is dat de lege zaal een nagalm van
zes seconden veroorzaakt. Een spe
ciale vloer van rubber, akoestische
elementen en met geluidsabsorbe-
rend materiaal beklede stoelen
moeten die nagalm terugbrengen
tot rond de twee seconden.
De zaal van de voormalige
Graanbeurs en de latere Optie-
beurs, wordt omgebouwd tot klei
ne concertzaal. Deze dient als repe
titieruimte van het Kamerorkest,
voor ensemble-concerten en reci
tals. Een zaal in een zaal moet hier
komen. Vanwege de te verwachten
geluidoverlast is een soort glazen
doos geconstrueerd, die ruimte
biedt aan 250 zitplaatsen. Dank zij
deze voorziening blijft het fraaie
ontwerp van Berlage vrijwel on
aangetast.
Architect H. P. Berlage kreeg in
1886 opdracht tot de bouw van de
Koopmansbeurs aan het Damrak.
In 1903 kon het in gebruik worden
genomen. De drie zalen waren be
stemd voor de effectenhandel, de
graan- en de goederenhandel. Ber
lage zelf zag het beursgebouw als
representatief voor Amsterdam.
Aan die functie zal zeker inhoud
worden gegeven met de komst van
de twee concertzalen. De derde
zaal, die van de Goederenbeurs,
blijft beschikbaar als expositie
ruimte van de Stichting Beurs van
Berlage.
Berlage toonde zich altijd een
groot voorstander van een bouw
stijl waarin de functie en construc
tie van een gebouw zichtbaar zijn.
Bij de verbouwing is met die filoso
fie terdege rekening gehouden. Al
le ruimten die afgesloten dienen te
worden, zijn voorzien van glazen
wanden in een constructie die zon
der beschadigingen verwijderd
kan worden. Hetzelfde geldt voor
het podium in de grote concertzaal.
Ook dat podium is zodanig geïn
stalleerd dat het zonder enig pro
bleem weer is te verwijderen. De
grote zaal kan door de geringe in
grepen daarom in de oude glorie
blijven voortbestaan. De verbou
wing van het Rijksmonument
vond dan ook plaats in nauw over
leg met Monumentenzorg.
Een geheel nieuw aanzien moet
de hoofdingang aan het Damrak
krijgen. Waar zich nu nog onaan
trekkelijke stalen rolluiken bevin
den, komt straks een glazen pui.
Deze geeft toegang tot de entreehal
met daarachter een publieksfoyer.
Hoewel het orkest de vaste con
certzalen in het land blijft bespe
len, is de verwachting dat ook 'in
eigen huis' voldoende op muzikaal
gebied van de grond kan komen.
Huising: "Het is zeker niet de be
doeling te concurreren met het
Concertgebouw. Dit muziekcen
trum vormt een welkome uitbrei
ding. By moderne series zie je vaak
dat daarvoor weinig publiek te
trekken is. De Grote Zaal met 2000
plaatsen is daarvoor te groot. In de
Kleine Zaal is zo'n klein podium
dat een Kamerorkest er niet kan
spelen. Hier willen wij een veelzij
dig muziekcentrum laten ontstaan.
In de eerste plaats bestemd als re
petitieruimte voor ons orkest, daar
naast voor een deel van onze con
certen".
"Van verschillende zijden is al
belangstelling voor gebruik van
onze zalen getoond. Zowel de NOS
als VPRO zijn geïnteresseerd en
ook zijn er gesprekken gaande met
het Holland Festival en de IJsbre
ker. Ook zou de grote zaal zeer ge
schikt zijn voor het houden van
congressen".
Met een wijds armgebaar wijst
Huising naar buiten: het drukke
Damrak en in het verlengde van de
beurs het Centraal Station, een
schepping van P. J. Cuypers. "Een
betere plek kun je niet wensen. Dit
muziekcentrum past uitstekend in
het actieve stadscentrum. We den
ken daarom ook aan extra activitei
ten. Educatieve concerten voor
scholieren bijvoorbeeld of lunch
concerten. Maar ook koopavond-
concerten zijn een nieuw idee. Die
passen prima midden in dit in
koopcentrum van de stad".
Sponsors
De kosten van verbouwing en in
richting komen op 4,5 miljoen gul
den. Slechts een deel van dit be
drag kan NedPho zelf financieren.
Het merendeel, 2,8 miljoen, moet
komen uit sponsoring van bedrij
ven. Al te hard loopt het bedrijfsle
ven nog niet. Bij de orkestleiding
bestaat echter het volste vertrou
wen dat ondernemingen in ruil
voor naamsvermelding van een
zaal, adoptie van kunstwerken, of
door het kopen van een vast aantal
zitplaatsen wel over de brug zal ko
men.
AMSTERDAM (GPD) - Ei
genlijk is alleen zélf reizen
door Indonesië leuker. Zo
kleurrijk, zo imponerend, zo
prikkelend is de tentoonstel
ling 'Budaya Indonesia', de
cultuur van Indonesië. Tot
half augustus laat het Tro
penmuseum niet minder dan
vijfhonderd stukken zien uit
de oude collectie die sinds de
jaren vijftig in de kelders
heeft gelegen - met uitzon
dering dan van de topstuk
ken die nog wel eens voor ex
posities naar het buitenland
reisden. En wat er nu tevoor
schijn is gekomen, heet nog
slechts het topje van de 'ijs
berg' te zijn.
door
Hans Visser
Die collectie is ruim een eeuw gele
den ontstaan, tegelijk met de op
richting van het Koloniaal Muse
um. Toen nog bedoeld als een staal
kaart van wat de Nederlandse han
delsgeest in de Oost vermocht.
Niet voor niets waren de grote han
delsondernemingen de stichters
van het huidige museum.
Later groeide de verzameling
verder op basis van een toenemen
de belangstelling voor de volken
kundige aspecten van het leven in
de tropen. De bezoekers die toen
kwamen, waren vaak zelf in Indië
geweest en zochten er vooral hun
herinneringen. De tastbare dro
men over een leven in de suiker, de
tabak, de thee, de kina en noem
maar op. De Indonesische cultuur-
voorweipen werden vooral gezien
als curiositeiten, volkskunst op
hetzelfde niveau als de opgezette
olifant en de krokodil.
Toch werd er veel moois door de
'kolonialen' uit Indië meegebracht.
Niet alleen van de grote eilanden
Java, Sumatra en Sulawesi, maar
ook uit andere, soms verre, gewes
ten van de archipel. Geen wonder
dat het museum zich al die jaren
louter richtte op dit deel van het
koninkrijk.
Handwerk
Toen Indië het zelfstandige Indo
nesië werd, verbreedde het muse
um de blik. Andere landen en cul
turen kwamen aan bod en het alles
bepalende overzicht van de kolo
nie Indië schrompelde ineen tot
een overzicht van de oude en mo
derne cultuur van dit immense ei
landenrijk, dat zich uitstrekt over
een afstand van Dublin tot Mos
kou.
Nu er voor het eerst sinds het
zelfstandig worden van Indonesië
weer zo veel van de oude 'koloniale
collectie' is te zien, blijkt de ten
toonstelling meer te zijn dan dat.
Ze geeft een mooi beeld van de rij
ke cultuur op een moment dat de
grootste invloed van de moderne
tijd nog moest komen.
Dat geldt ook de diapresentatie
Sarongs,
selendangs
en de sfeer
van
Tempo Doeloe
die de tentoonstelling introdu
ceert. Centraal staat daarin het
handwerk, waarin de cultuur zich
al eeuwen uit. Vaak alledaagse
voorwerpen voor huishoudelijk of
religieus gebruik, maar in de ogen
van de westerling niet zelden uitge
groeid tot kunst.
Opnieuw blijkt hoe goed de
Indonesische cultuur in staat is in
vloeden van buiten naar eigen in
zicht te verwerken en er een eigen
tint aan te geven. Niet zelden lijkt
dat ook negetief te werken. Zo is de
vraag naar wajangpoppen zo groot
dat de kwaliteit voor de toeristen-
markt minder wordt. Maar aan de
andere kant is die grote vraag ook
een stimulans voor de huisindus
trie.
Tempo Doeloe
Toch hebben die buitenlandse
contacten door de eeuwen heen
veel moois opgeleverd. Neem al
leen al de impulsen van hin
doeisme en boeddhisme, die een
schitterend erfgoed aan beeld
houwwerk opleverden.
Maar ook textiel kan veel vertel
len. Zo tonen schuivende panelen
voorbeelden van weefwerk uit di
verse gebieden, gekoppeld aan
vaak fascinerende verhalen. Bij
voorbeeld een sarong (omslag
doek) van het eiland Tanimbar.
Daarop zijn, naast de traditionele
motieven, ook een voetbalveld met
tweemaal elf spelers, de beker voor
de winnaar en een gekroond hoofd
afgebeeld. De doek vertelt van een
voetbal westrijd ter gelegenheid
van het bezoek van de gouverneur
van het gebied.
Ook de koloniale cultuur zélf is
niet vergeten. Er zijn diverse ge
bruiksvoorwerpen, zoals een fraai
inkstel, dat ooit werd geschonken
aan de Nederlandse gouverneur
van Solo en een modern theestel,
gemaakt van tin uit Banka. En om
dat een eeuw geleden ook de foto
grafie in Indië zich ontwikkelde is
in de hal een expositie van beelden
uit voorbije tijden ingericht. Wat
dromerig, wat grijs, maar o zo
scherpe afbeeldingen van zwijgen
de gezichten die boekdelen spre
ken.
Maar de sfeer van Tempo
Doeloe, 'de voorbije tijd', herleeft
pas echt op het nagebouwde gale-
rijtje zoals dat de achterkant van de
Europese huizen sierde. Daar rust
ten de Hollanders 's avonds uit van
het werk. Vader in de 'krossie mal-
as' (luie stoel), moeder in de schom
melstoel.
ROME (GPD) - Een beroemd pro
ces tegen Gerard Reve was mis
schien nooit doorgegaan, of anders
met nog geleerdere argumenten
door hem gewonnen, als de Vati-
kaanse deskundige mgr. Mario
Canciani zijn studie over de ezel
god eerder had gepubliceerd.
Hij gaat hierin uit van de be
roemde afbeelding van een gekrui
sigde met ezelskop, die in een
muur op de Palatijnse heuvel in
Rome stond gekrast. Voor het
kruis staat een jongen in aanbid
dende houding en eronder staat in
het Grieks: 'Alexamenos sebete
theon': Alexamenos aanbidt God.
Het gebouw waarvan de muur nog
overeind staat, was het Paedagogi-
um, het keizerlijk college voor stu
denten uit de Romeinse aristokra-
tie. Tot nu toe was altijd gedacht
aan een studentengrap uit de derde
eeuw: de tekening, zo meende
men, was een bespotting van
Masker van beschilderd hout. te
zien in het Tropenmuseum in Am
sterdam. (foto GPD)
Veel meubelen kwamen en ko
men nog steeds uit Jepara, de Mid-
denjavaanse stad van de houtsnij
ders. Een imponerend voorbeeld
van hun kunst is een houten tus
senwand, een topstuk uit de collec
tie. Dat predikaat past ook bij een
schitterend huisaltaar uit Tanim
bar met daarop de schedels van
overleden familieleden, om nog
maar te zwijgen van de ruwhouten,
maar aangrijpend expressieve
voorouderbeeldjes.
En wat te zeggen van de Balische
verbrandingsstier, waarin overle
denen worden gecremeerd. Hoog
torent hij in de grote museumhal
boven de andere afdelingen uit.
Het is een aanwinst uit de jaren
dertig en bijzonder, omdat het dier
nog is bekleed met echt fluweel en
versierd met verguld leer in plaats
van het tegenwoodig toegepaste
papier.
Omdat de opbouw van de collec
tie afhankelijk was van wat ooit
door de 'kolonialen' werd meege
bracht, zitten er nu opmerkelijke
gaten in de collectie. Wat tegen
woordig beleid heet, ontbrak in die
dagen en dat wreekt zich nu in de
tentoonstelling. Is er bij voorbeeld
wel veel prachtig materiaal aanwe
zig uit het toch zo moeilijk door-
dringbare Irian Jaya (het vroegere
Nieuw-Guinea), van de door Ne
derland al in de zeventiende geëx
ploiteerde Molukken is er nauwe
lijks iets te vinden.
Het is één van de witte plekken
die nog moeten worden ingevuld.
Maar of dat met Ambon en die 're
gio' ooit lukt is de vraag, omdat
zelfs ter plaatse niet al te veel is te
vinden. Ook de Indonesische islam
vormde tot voor kort zo'n 'gat',
maar met recente aankopen is dat
al voor een groot deel gevuld.
Interieurs
Een aparte afdeling geeft een in
druk van wat er tegenwoordig op
handwerkgebied wordt gepres
teerd. Naast de permante Indone-
sië-uitstalling (het blijft leuk te zien
hoe de gewone man daar leeft) zijn
enkele 'ideale' interieurs te zien,
met veel bamboe en vlechtwerk.
Een nagebouwde hotellobby expo
seert het moderne Yogya-zilver en
in een aparte opstelling is te zien
wat de kunstenaars van Kota Ge-
deh vroeger presteerden.
Al met al een tentoonstellings-
aanpak die verschilt van de wijze
waarop deze collectie in vroeger
dagen werd gepresenteerd. Geen
eindeloze rijen vitrines meer. Er
staan nu dan wel minder voorwer-
hout valt te bewonde
pen, maar wat er is komt veel beter
tot z'n recht. Ook het idee van de ja
ren zeventig, dat een tentoonstel
ling over andere culturen een 'pro*
bleem' zou moeten behandelen,
heeft het museum verlaten. Het pu
bliek wil tegenwoordig vooral iets
moois zien. Het probleem kennen
de mensen meestal wel, meent de
directie.
Het verwachte bezoek bestaat
dan ook lang niet alleen uit de men
sen die een directe band met Indië
of Indonesië hebben. Naast veel
geïnteresseerden en middelbare
scholen, waarvoor diverse projec
ten op stapel staan, wordt vooral
ook op toeristen gemikt. De infor
matiedagen voor reizigers die het
museum geregeld houdt, tonen
duidelijk aan dat Indonesië een va
kantieland in opkomst is.
Gamelan
De makers van de expositie gaan
ervanuit dat nog steeds veel Neder
landers naar Indonesië gaan zon
der het besef dat ze er te maken
krijgen met eeuwenoude culturen.
Vaak wordt vergeten dat de gewo
ne Indonesiër, die overdag een vak
uitoefent, 's avonds bij voorbeeld
in een gamelan speelt. Het verband
tussen die twee werelden leggen de
meeste mensen niet.
De Indonesische antropoloog
Koentjaraningrat gaat in zijn ka
rakteristiek van de westerse visie
zelfs verder. Bij de opening van de
expositie vertelde hij dat het hem
in een hoogontwikkeld land als de
Verenigde Staten toch was opge
vallen dat daar mensen langs de
straat lagen te sterven en dat vuil
nisbakken werden afgezocht naar
iets eetbaars. En dat terwijl er in
het Westen toch zo vaak vanuit de
hoogte op zijn land wordt neerge-
Meer dan drie eeuwen was Indie
een Nederlandse kolonie. Maar wat
wist een gemiddelde Hollander
van 'die zwartjes' af? Weinig, al
gleed een aantal begrippen toch
spelenderwijs het Nederlands bin
nen. Maar hoe ver zijn Nederland
en Indonesië sinds de overdracht
in 1949 uit elkaar gegroeid?
Op de tentoonstelling wordt bij
afdeling textiel niet eens meer ge
sproken over 'sarong', maar over
'kokerrokken'. En de selendang
heet nu opeens - ook al ten onrech
te - schouderdoek. Een bewust be
leid, zegt de museumdirectie, want
al tijdens het inrichten van de ten
toonstelling bleek hoe weinig be
kend die woorden nog zijn. In de
werkelijk uitnemende catalogus
komen ze nog wèl voor. Ze worden
er uitgelegd.
'Budaya Indonesia' is in het
Tropenmuseum te zien tot en met
21 augustus. Op weekdagen van
10.00 tot 17.00 uur, zaterdag zon
en feestdagen van 12.00 tot 17.00
uur. Dicht op 25 december, 1 ja
nuari, 30 april en 5 mei. De catalo
gus met 470 afbeeldingen, ver
deeld over 288 pagina's, kost 75
gulden.
Dat is een vergissing, zegt Canci
ani, want in de oudheid stond de
ezel niet voor domheid en koppig
heid, maar juist voor wijsheid en
koninklijke waardigheid. "Ezelso
ren sierden de koningsscepters van
de Hyksos en de Hittieten, twee
oosterse volken uit de oudheid",
schrijft de geleerde, "en dezelfde
symboliek treffen we aan in de gra
ven van Ur en Egypte". De oud
christelijke schrijver Tertullianus
beschrijft in de tweede eeuw een
afbeelding van Christus "met ezel
soren en hoeven, met een boek in
de hand en gekleed in een romein-
se toga", en betoogt dat de heide
nen ongelijk hebben met hun aan
merkingen daarop.
Ook de kerkvader Johannes
Chrysostomus heeft het over me
dailles met soortgelijke afbeeldin
gen en zijn enige bezwaar is, dat
sommigen er magische krachten
aan toekennen. Deze gegevens la
ten volgens Canciani maar één con
clusie toe: dc afbeelding van Chris
tus als ezel is geen uiting van gods
lasterlijke spotlust, maar van chris
telijke vroomheid. Ook het griekse
onderschrift, evenals een tweede in
het latijn: 'Alexomenos fidelis'
(Alexomenos is gelovig), heeft
niets minachtends, maar is eerder
een geloofsbelijdenis. Het is zelfs
heel goed mogelijk, dat de graffiti
door Alexomenos zelf in de school
muur zijn gekrast om zijn enthousi
asme over zijn geloof te luchten.
Noch onze beroemde volks
schrijver noch zijn aanklagers en
rechter hadden indertijd kunnen
vermoeden, dat zijn gewaagde
beeldspraak op zo'n eerbiedwaar
dige traditie kon bogen, laat staan
dat hij nog eens bijval uit het Vati-
kaan zou krijgen.
VRIENDENPRIJZEN - Eric van
Ingen en Anne-Marie Heyligers
zullen morgen de Vriendenprijs
van de Vereniging Vrienden van de
Haagse Comedie uitgereikt krijgen
voor hun acteerprestaties in het af
gelopen seizoen. De prijs is een
jaarlijkse publieksprijs die bestaat
uit een oorkonde en een bedrag
van vijftienhonderd gulden.
Lezers schrijven
Paul de Leeuw
Vanwege zijn aandeel in Sterren-
slag ben ik onlangs naar het thea
terprogramma van Paul de Leeuw,
'De Rozebotteltijd' geweest. Ik
denk dat ik één van de velen was
die op dat idee kwam, omdat De
Leeuw zo'n geheel eigen inbreng
had in 'Sterrenslag'. Hij speelde ie
mand die een vaderfiguur zocht en
vond in dc persoon van Meneer
Van Heumen.
Ik heb Paul de Leeuw gezien in
de derde show die in hy in de Leid-
se Schouwburg gaf (zo groot was
de belangstelling) en kon zo beoor
delen of de naar mijn idee overdre
ven denigrerende kritiek enigszins
terecht was. Ik ben tot de conclusie
gekomen dat Paul in zijn theater
werk beter tot zijn recht komt dan
op tv. Maar ik denk dat z^n tv-werk
en goede tussenstap is geweest om
meer bekendheid te verwerven.
Met 'De Rozebotteltijd' heeft Paul
de Leeuw een geslaagde theater-
produktie afgeleverd. Er zit duide
lijk heel veel eigen denkwerk ach
ter.
Ik hoop dan ook dat Paul de
Leeuw nog veel nieuwe theaterpro
gramma's in Leidén zal verzorgen.
Hij blijkt ook zonder een figuur als
Meneer Van Heumen goed uit de
voeten te kunnen. Ongetwijfeld
heeft hij na drie avonden in de
Leidse Schouwburg veel harten
gewonnen. Ik kan hem dan ook
niet anders dan veel succes toe-
R. v.d. Nat
Mahlerstraat 3
Leiden
ADVERTENTIE
Prijscorrectie:
van 699.-voor 499.-
De Brother AXIS portable
electronic is een snelheidsmaniak:
12 aanslagen per seconde! Stan
daard uitgerust met „word out
tine out" correctietoets, automatische
centrering, marges en under
lining, relocatie en repeattoets
en vele andere mogelijk
heden. Zelfs de prijs
is supersnel.
ALTIJD IETS NIEUWS ONDER DE ZON.
