'Mijn carrière was een ontdekkingsreis'
DWARF produceert volwassen Dickens
Van Ulsen viert jubileum met bitter blijspel
Nederlandse
Theaterdagen
begonnen
Geheime liefdesaffaire
van Picasso ontdekt
Vergeten partituur
Villa-Lobos
elektronisch gearrangeerd
KUNST
FAGINA 29
AMSTERDAM (ANP) - Het
had misschien meer voor de
hand gelegen als de acteur
Henk van Ulsen zijn 40-jarig
toneeljubileum vanaf 2 ja
nuari met een karakterrol in
een klassiek stuk had ge
vierd. Maar Henk van Ulsen
zou Henk van Ulsen niet
zijn als hij ook hierbij niet
zijn eigenzinnige weg zou
gaan.
Hij koos voor een bitter
blijspel, 'No exit'. "En laat
het duidelijk zijn," zegt Van
Ulsen nadrukkelijk, "dat
slaat ook op mijn carrière".
Na veertig jaar theater is hij
nog allerminst van plan er
een punt achter te zetten.
Sterker nog: "Ik ben vast
besloten minstens 85 jaar te
worden en nog heel lang
met het theatervak bezig te
blijven."
Van Ulsen is tijdens zijn loopbaan
nooit bang geweest andere en nieu
we aspecten van het theater aan te
pakken. Dat hij nu in een 'bittere
komedie' speelt is daar volgens
hem ook een bewijs van. "Bewust
heb ik niet gekozen voor een vijfde
'Dagboek van een gek' waarmee ik
al zoveel succes heb gehad. Ik heb
altijd al in de serieuze hoek geze
ten. Het blijspelgenre heb ik tot nu
toe echter weinig gedaan, terwiil
DEVENTER (ANP) - Met de Ne
derlandse première van het toneel
spel 'Pas de Deux' van Hugo Claus
zijn gisteravond in Deventer de Ne
derlandse Theaterdagen begon
nen. Doel van dit evenement is in
een periode van vijf dagen een zo
representatief mogelijk beeld te ge
ven van uitsluitend oorspronkelijk
Nederlands en Vlaams theater
werk.
Er komen diverse theatervor
men aan bod zoals muziek- en
jeugdtheater, poppenspel, perfor
mance, toneel, dans en mime, klein
kunst en solotoneel. Op het pro
gramma staan zowel groot- als
kleinschalige produkties. In totaal
gaat het om 36 voorstellingen.
Dat de Nederlandse Theaterda
gen dit jaar voor de vierde achter
eenvolgende keer kunnen worden
gehouden is volgens de organisatie
te danken aan "een uitzonderlijke
kunstgreep", wat betekent dat het
evenement voor het overgrote deel
wordt gesponsord.
De stichting werd volgens voor
zitter Bugter van de Stichting Ne
derlandse Theaterdagen wat de fi
nanciering betreft afhankelijk van
het bedrijfsleven, de Provincie
Overijssel en de Gemeente Deven
ter, doordat het ministerie van
WVC een aanvraag om subsidie af
wees. "Het geld ging hoofdzakelijk
op aan Amsterdam, culturele
hoofdstad van Europa", aldus Bug-
ter.
Hij gaat er van uit dat het Minis
terie van WVC volgend jaar weer
geld over heeft voor de Nederland
se Theaterdagen. Hij baseert die
verwachting op de waardering die
er onder andere bij de Raad voor de
Kunst bestaat voor het evenement
in Deventer. Bugter: "Het wordt er
kend als landelijk evenement".
Fonds Beeldende
Kunst binnenkort
operationeel
DEN HAAG (GPD) - Op 1 februari
wordt het Fonds voor de beeldende
kunst, vormgeving en bouwkunst
operationeel. Dit betekent dat
voortaan individuele subsidies
voor beeldende kunstenaars,
vormgevers en architecten en be
roepskostenvergoedingen niet
meer door het ministerie van WVC
maar door het deze week opgerich
te onafhankelijke fonds worden
verstrekt.
Het budget voor de subsidies en
de vergoedingen bedraagt voor
1988 bijna 30 miljoen gulden. Dat is
aanzienlijk meer dan in 1987. De
verantwoordelijkheid voof het ver
strekken van deze financiële mid
delen berust bij het fondsbestuur.
Daarin hebben zitting: F.M.
Spruyt, Amsterdam, directeur gra
fische onderneming (waarnemend
voorzitter), R.H.S. Mees, Zeist,
raad van bestuur van de Neder
landse Middenstandsbank, mevr.
R. Bakker, Rotterdam, hoofd
dienst stadsontwikkeling Rotter
dam, mevrouw R. Neerincx, Arn
hem, vormgever, H. Schole, Am
sterdam, beeldend kunstenaar en
P. Struycken, Gorinchem, beel
dend kunstenaar. De vier laatst ge
noemde bestuursleden zijn op
voordracht van de Raad voor de
Kunst benoemd.
De doelstelling van het Fonds is
het bevorderen van de beeldende
kunst, vormgeving en bouwkunst
in ons land.
die humor en dat onderkoelde sar
casme dat erin voorkomt toch echt
ook kanten van mezelf zijn. Het is
heerlijk om er nu mee te werken".
Van Ulsen: "Ik kom in dat stuk
niet te voorschijn als een briljant
acteur met de scherpzinnigheid
van de wijze kater of met de sensi
biliteit van Aston in Pinters Huis
bewaarder. Het bijzondere is ech
ter dat het stuk dicht bij me ligt en
dat is heel spannend".
door
Edith van Zalinge
'No exit' werd door Ton Vorsten-
bosch en Guus Vleugel speciaal
voor het jubileum van Van Ulsen
geschreven. Het heeft diverse raak
vlakken met de Amsterdamse ac
teur en er zitten veel van zijn idee
ën en gedachten in verweven. Toch
gaat het uiteindelijk slechts gedeel
telijk over Van Ulsen zelf. "Het is
nadrukkelijk niet de bedoeling me
daar op dat toneel te exhibitione-
ren. Trouwens, dat kan ook hele
maal niet, je kunt jezelf niet spe
len," legt hij uit.
"No exit" gaat over een homofie
le acteur van 60 jaar. Hij is bij het
moderne toneel uitgerangeerd en
nogal vereenzaamd. Samen met
een meisje uit de schoonheidssalon
- vertolkt door Wivineke van Gro
ningen - besluit hij naar Cannes te
gaan. Een avontuur dat slecht af
loopt, omdat de belangen van bei
de mensen sterk uiteen lopen.
Parallel met deze geschiedenis
loopt het verhaal dat de acteur, te
vens schrijver, in zijn boek vertelt.
Dat gaat over een oude acteur die
naar een soort euthanasiekliniek -
'exit-huis' - komt om te sterven. Hij
ziet het leven niet meer zitten, maar
de stervensbegeleidster ziet kans
hem Voorlopig de dood uit het
hoofd te praten. Ook deze rollen
worden door Van Ulsen en Van
Groningen vertolkt.
Het is duidelijk dat de acteur in
het stuk en Van Ulsen op essentiële
punten verschillen. "Ik ben geen
geflopt acteur. Met de jongere ge
neratie acteurs kan ik over het alge
meen goed overweg. En ik ben ook
niet depressief. Integendeel, ik ben
juist een heel optimistisch mens".
Een beetje trots voegt hij daaraan
toe: "En ik ben dan wel 60, maar
nog heel vitaal. Trouwens niemand
zegt dat ik er al zo oud uitzie. Dat
lijkt een ijdele uitspraak, maar zo is
het nu eenmaal."
In 'No exit' probeert de begeleid
ster de oude acteur weer zin in het
leven te geven door zijn vitaliteit te
stimuleren. Dat spreekt van Ulsen
aan. "Goed theater maken is on
denkbaar als je niet vanuit een vita
listische mentaliteit handelt. En
dan bedoel ik die vitaliteit die je
ook bij dansers en schilders ziet als
ze bezig zijn. Er zijn een hele reeks
portretten van mezelf gemaakt, pri
vé of in rollen. Niet omdat ik nou zo
dol ben op mijn eigen kop, maar
omdat het me ontzettend boeit om
te zien hoe schilders bezig zijn, hoe
ze bijna buiten zichzelf treden. Dat
fascineert me enorm."
Van Ulsen zelf kan in ieder geval
ook een behoorlijke dosis energie
en vitaliteit gedurende zijn loop
baan niet ontzegd worden. Sinds
hij veertig jaar geleden - nog voor
dat hij cum laude aan de Toneel
school afstudeerde - voor het eerst
op de planken stond in 'Drie Ko
ningen' onder regie van Albert van
Dalsum, is hij bijna voortdurend
bezig geweest.
Bij een vast gezelschap had hij
het al vrij snel gezien. In 1956 koos
hij voor de onafhankelijkheid van
het freelancers-bestaan. Hij vervul
de rollen bij grotere ensembles, be
hoorde bij de oprichters van het ca
baret Tingel Tangel met Sieto Ho
ving, werkte mee aan televisiepro
gramma's en deed grote en kleine
voordrachten op allerlei gebied.
Daarnaast speelde hij karakter
rollen als Vosmeer de Spie in Von
dels 'Gijsbreght van Aemstel' en
Puck in 'Een midzomernachts-
droom' van Shakespeare en diver
se titelrollen waaronder Don Car
los in Schillers gelijknamige stuk.
Het bekendst werd hij echter door
de indrukwekkende solovoorstel
lingen van 'Dagboek van een gek'
van Gogol.
Hij trad ook veelvuldig op in het
circuit buiten de reguliere theaters.
In buurthuizen, zaaltjes voor plat
telandsvrouwen, bedrijven, de
Dom, de Ridderzaal, het paleis op
de Dam en zelfs in de Bijlmerbajes.
"Dat zijn allemaal afzetgebieden
voor theater waar nooit over ge
schreven wordt. Maar al zijn ze niet
zo bekend, ze zijn minstens zo be
langrijk".
Van Ulsen noemt zichzelf een
"bevoorrecht mens" dat hij voor
'Kleine Dorrit' naar de roman van Charles
Dickens door DWARF theaterprodukties.
Gezien op 26 december (première) in thea
ter Pierrot Den Haag. Op 29 december. 13
januari en 3 februari te zien in de Kapel
zaal, K&O-gebouw, Oude Vest.
DEN HAAG - December en Dic
kens: je zou een kerstverhaal
kunnen verwachten, maar om
misverstanden te vermijden:
'Kleine Dorrit' is dat niet. Van
deze omstreeks 1857 verschenen
roman heeft Peter Lintelo een
theaterbewerking gemaakt, die
voor kinderen vanaf zes jaar ge
schikt is. De groep DWARF pre
senteert hiermee de tweede
jeugdtheaterproduktie voor pop
pen en acteurs in dit seizoen.
RIO DE JANEIRO - Onlangs is een
vergeten partituur van de Brazili
aanse componist Heitor Villa-Lo
bos herontdekt en tot een gedurfd
arrangement met elektronische
muziek bewerkt.
Ter gelegenheid van de honderd
ste verjaardag van de componist
zal binnenkort een moderne versie
op plaat verschijnen van 'A Flores-
ta do Amazonas' (De Amazonejun
gle). Villa-Lobos schreef het werk
in 1959, het jaar waarin hij stierf. In
het arrangement wordt met behulp
deze weg heeft kunnen kiezen. "Ik
heb de kans gekregen mezelf te
ontwikkelen. Het was een ontdek
kingsreis. Ik heb de mogelijkheid
gehad gevoelens en gedachten ge
stalte te geven, maar ook om din
gen uit te proberen en - natuurlijk -
om me te vergissen."
Hij erkent echter dat hij door zijn
solistische optreden door de jaren
heen ook wel kansen heeft gemist.
Niet dat hij dat wezenlijk betreurt,
zegt hij, maar toch: het heeft hem
bij voorbeeld altijd een beetje
dwars gezeten dat hij niet gevraagd
werd voor televisieprodukties. "Ik
heb wel eens gevraagd waarom dat
was. Dan zeiden ze dat dat kwam
omdat ik moeilijk ben om mee te
werken, dat ik toch mijn eigen
gang ga. Dat ontken ik ten stellig
ste. Zeker, ik ben moeilijk voor me
zelf, maar als iemand anders mij
lastig vindt, dan ligt dat aan zijn ei
gen niveau of aan zijn durf. En dat
mag je met vette letters schrijven"
Hoe weinig hij er in het verleden
ook voor voelde zich te binden, nu
is het tijdstip gekomen dat Van Ul
sen "zeker geen nee meer zou zeg
gen" tegen de mogelijkheid vaste
speler te worden bij een gezel
schap, maar dan niet in het westen
des lands. Er gist volgens hem iets
"rond Utrecht", maar dat proces
gaat tot zijn spijt niet al te snel.
Verder zou hij "best" nog een
paar mooie rollen uit Molière wil
len spelen. "En ik wil nog minstens
met één monoloog komen die het
Dagboek van een Gek bij wijze van
spreken doet verbleken," lacht hij.
Maar uiteindelijk laat hij zich
toch leiden door de gebeurtenissen
Zijn echtgenote, Leni Lintelo
zorgde voor de poppen en de
vormgeving, zijn dochter Anne-
lene speelde de titelrol. Het is
echter niet uitsluitend een Linte-
lo-aangelegenheid geworden:
Nicky Gradener tekent voor de
kostuums in echte Dickens-stijl,
Nick Mulder voor de muziek en
er werken tevens drie acteurs
mee, namelijk Arend van der
Boom, Frenk Koenen en Theun
Huisman. Dickens werk ademt
een bepaalde sfeer, die deze
voorstelling door het samenspel
van acteurs en poppen raak weet
te typeren.
In het eerste deel ('Armoede')
zien we hoe Amy Dorrit, haar va
der, broer en zus in de gevange
nis verblijven. Amy is er zelfs ge
boren en opgegroeid. Haar vader
wordt vanwege zijn schulden
van een synthesizer, samplers en
andere elektronische apparatuur
een symphonieorkest nagebootst.
"Villa-Lobos was een revolutio
nair componist. Als hij nu nog had
geleefd, weet ik zeker dat hij zelf
ook digitale elektronica had ge
bruikt." vertelt Mario de Aratanha,
een producer uit Rio de Janeiro. De
nieuwe, digitaal opgenomen, 'A
Floresta do Amazonas' verschijnt
in Brazilië eerst op een gewone LP.
Later zal er een compact disc van
worden gemaakt.
en zijn intuïtie. "Dat heb ik heel
mijn leven al gedaan. De dingen
overkomen me en ik laat ze ook
graag gebeuren."
Onlustgevoelens probeert hij zo
veel mogelijk uit te schakelen. Hij
heeft in de loop der tijd geleerd
zich niet te ergeren als hij ergens
niet voor wordt gevraagd of als
tweede keus wordt genomen. "Het
toneelwereldje hangt van de toe
valligheden aan elkaar. Ellen Vo
gel, die in de toneeljury voor de
fïlmkalveren zat, vertelde me dat
het van hele kleine dingen afhangt
of iemand een prijs krijgt of niet.
vastgehouden. Door allerlei ver
wikkelingen krijgt hij een grote
erfenis, zodat het gezin de gevan
genis kan verlaten. Het tweede
deel ('Rijkdom') vertelt iets over
de rijke tijd. Al gauw gaat het for
tuin door het wanbeleid van ban
kier Mr. Merdle verloren. Voor
Amy komt daarvoor een ander
soort rijkdom in de plaats, als
ook Arthur Clennam, de 'redder'
uit het eerste deel, zijn geld ver
loren heeft, en beiden elkaar in
de schuldengevangenis ontmoe
ten.
Om tot een overzichtelijke ver
haallijn in het redelijk korte
tijdsbestek van een voorstelling
te komen, moest Peter Lintelo
zich natuurlijk de nodige beper
kingen opleggen. Gelukkig heeft
hij kans gezien om het bureau
cratische 'Circumlocution Offi
ce', het Ministerie van Doorstu-
Villa-Lobos werd in de jaren
twintig beroemd met zijn vernieu
wende muziek, die hij baseerde op
Braziliaanse volksmuziek. Zijn
werk werd gespeeld door de pia
nist Arthur Rubinstein en de diri
gent Leopold Stokowsky, die hem
'een van de grootste componisten
van de 20ste eeuw' noemde. Villa-
Lobos' werk werd aanvankelijk
door de recensenten afgekraakt,
maar tegenwoordig staat hij samen
met Debussy, Hindemith, Ravel,
Schonberg en Stravinsky op het
lijstje van geniale, moderne com
ponisten.
Villa-Lobos dirigeerde een or
kestrale versie van 'A Floresta dos
Amazones' in de Verenigde Staten
voor de soundtrack van de film
'Green Mansions', gebaseerd op
het jungleverhaal van W.H. Hud
son, met Audrey Hepburn, Antho
ny Perkins en Lee J. Cobb in de
hoofdrollen. Regisseur Mel Ferrer
schrapte de muziek echter op het
Als ik zoiets hoor, realiseer ik me
dat we onze beloningen zeer rela
tief moeten bekijken en de belonin
gen die we nooit hebben gekregen
nog veel meer," zegt hij. En dan, na
een korte stilte, stelt hij met pret
lichtjes in zijn ogen vast: „Kijk,
déér moet je nou zestig voor wor
den, om dat in te zien".
'No Exit' gaat 2 januari in het
Cultureel Centrum in Amstelveen
in première. Vanaf 4 januari is het
stuk een week te zien in De Kleine
Komedie in Amsterdam en daarna
worden tachtig voorstellingen in
het hele land gegeven.
ren, in de voorstelling op te ne
men. Het maatschappijkritisch
element van Dickens werk wordt
aldus niet uit het oog verloren, en
het levert een erg leuke scène op
in de confrontatie van pop en ac
teur. Ook het bankiersechtpaar
Merdle krijgt er van langs. Hier
krijgt Annelene Lintelo, die als
Amy vooral een lief, braaf meisje
dient te zijn, de kans om even een
krengig mens te spelen.
Er wordt gespeeld vanuit een
kleine kubusachtige ruimte, die
op fantasierijke wijze steeds de
locatie aangeeft. Gezien deze be
perkte speelruimte, de talrijke
rolwisselingen en het samenspel
met de poppen heeft de voorstel
ling een behoorlijk hoog tempo.
Dat alles maakt dat de sfeervolle
beelden uit Dickens wereld voor
veel kijkplezier zorgen.
WIJNAND ZEILSTRA
laatste moment om onbekende re
denen.
Vorig jaar werd een onbekende
partituur voor piano van het werk
ontdekt door de Braziliaanse klas
sieke gitarist Turibio Santos in het
Villa-Lobos Museum in Rio de Ja
neiro. "Niemand weet of het een
oorspronkelijke opzet was voor de
orkestrale versie, of dat het een be
werking voor piano was van de or
kestratie", vertelt Aratanha. "Maar
het is zonder twijfel een van de be
langrijkste composities in de
laatste fase van Villa-Lobos, toen
hij al een gerijpt musicus was. Het
is verfijnd en woest tegelijk".
In de nieuwe versie van 'A Flo
resta do Amazonas' zijn de delen
voor piano onveranderd gelaten en
worden ze gespeeld door de klas
sieke pianist Joao Carlos Assis
Brasil en de Braziliaanse expert in
elektronische muziek Wagner Tiso,
die in dit geval echter op een gewo
ne vleugel speelt. De rest is door
Aratanha en Brasil bewerkt.
In plaats van de sopraan heeft
Aratanha voor de Braziliaanse pop
zanger Ney Matogrosso gekozen,
die bekend staat om zijn falsetstem
en zijn buitenissige, bisexuele con
certuitdossing.
De nieuwe versie begint met een
combinatie van piano, stem, cello
en slagwerk. Dan volgt een deel
voor twee piano's, waarna het werk
uitbarst in een fantastische suite,
door Aratanha 'Voorby de Jungle'
genaamd en vol elektronische ge
luiden.
Gysbreght van
Aemstel jubileert
AMSTERDAM (ANP) - De stads
schouwburg Amsterdam verzorgt
op 3 januari een herdenkingspro
gramma ter gelegenheid van het
feit dat het op die dag 350 jaar gele
den is dat de Gysbreght van Aem
stel voor het eerst werd opgevoerd.
Het middagprogramma heet 'Hom
mage aan de Gysbreght van Aem
stel' en bevat zang, dans, voor
drachten en lezingen door acteurs
en regisseurs. Hans Croiset presen
teert de middag, die om twee uur
begint.
Amsterdam en de stadsschouw
burg hebben een bijzondere band
met het stuk, omdat Gysbreght de
strijdbare held is die zijn geliefde
stad Amsterdam tot het uiterste wil
verdedigen. De Gysbreght van
Aemstel werd tot 1969 ieder jaar
opgevoerd in de Amsterdamse
stadsschouwburg.
Gaby Depeyere, de
BASEL (AP) - In het Kunstmuseum in de Zwitserse stad Basel loopt een
tentoonstelling die veel belangstelling trekt; zij bevat een verzameling
brieven, tekeningen en aquarellen van de schilder Pablo Picasso. Onder
werp van de tot nu toe bijna onbekende verzameling is Picasso's harts
tochtelijke liefde voor het Parijse model Gaby Depeyre.
De Amerikaanse kunsthistoricus John Richardson noemt de collectie
"een klein maar belangrijk stukje van de Picasso-puzzel." De stukken zijn
onderdeel van een collectie van 81 stukken, die eigendom was van de
Britse schrijver en historicus Douglas Cooper, die in 1984 in Monte Carlo
overleed. Behalve het werk van Picasso omvat de collectie ook werk van
de kubisten Juan Gris, Fernand Léger en Georges Braque.
door Hans Neuerbourg
De affaire speelde in 1915 en 1916, toen Gaby Depeyre 27 was en Picasso
33; de 'officiële' minnares van de schilder, Eva Gouel, was toen stervende
aan tuberculose. Opmerkelijk is dat Picasso blijkbaar zo bezeten was van
het model, dat hij zijn toevlucht nam tot een naïeve en dweperige stijl die
helemaal niet paste bij het toen door hem en Gris ontwikkelde synthe
tisch kubisme.
De schilder meende kennelijk dat het voorwerp van zijn liefde niet ge
voelig zou blijken voor deze ongewone stijl. Deze door hartstocht ingege
ven huichelarij mocht echter niet baten, want Gaby Depeyre weigerde
met Picasso te trouwen, en schonk haar hand aan de onbekende Ameri
kaanse schilder Herbert Lespinasse uit Stamford in de staat Connecticut.
Richardson heeft de affaire uitgebreid onderzocht en meent op grond
van zijn naspeuringen dat Picasso en zijn geliefde elkaar ontmoetten in
het huis van Lespinasse in het toen nog onbekende vissersdorp Saint Tro-
pez, dat alleen bekend was bij een handvol bohémiens.
De aquarellen ondersteunen die theorie: het zijn bijna allemaal afbeel
dingen van interieuren, die zijn ingericht met eenvoudig boerenmeubilair
uit de Provence. Onder een aquarel van een slaapkamer zijn nog de spo
ren te zien van een - kennelijk erotisch getinte - hartekreet van de schil
der. Gaby Depeyre heeft het meeste ervan later uitgewist, zodat nu alleen
nog vage inktstrepen te zien zijn. Onderaan zijn de namen van Picasso en
zijn geliefde op een bijna kinderlijke manier in elkaar geschreven.
Andere bewijzen van de passie van de schilder voor zijn model zijn
twee brieven, waarop in verschillende kleuren 'ik hou van je' is geschre
ven. Het meest opvallende stuk van de collectie is een ingelijste verzame
ling amuletjes, waaronder kubistische stillevens, een portret van Gaby,
en foto's van het paar, alles gegroepeerd rond een ander 'Ik hou van je'.
Onderaan dit kunstwerk is een papiertje geplakt met de tekst:"Ik heb de
goede God je hand gevraagd." Geschreven door een erkend atheïst is dit
een opmerkelijk bewijs van liefde.
De verhouding bleef geheim totdat in de jaren vijftig een aantal schilde
rijen van Picasso op de internationale kunstmarkt kwam. De meer intie
me afbeeldingen en teksten werden echter achtergehouden tot na de
dood van Gaby, rond 1970, waarna ze hun weg vonden naar de collectie
van Cooper die ze, wellicht uit piëteit, niet aan de openbaarheid prijs gaf.
Picasso overleed in 1973.
De Amerikaanse schilder Robert Heindel opende afgelopen vrijdag in het Hotel de Monaco een expositie van te
keningen en schilderijen waarop hij de vele balletten die in Monte Carlo zijn gedanst heeft trachten te vereeuwi
gen. Naast hem op de foto Prinses Caroline van Monaco. (foto apï
