De schandvlek van Zuidafrika
Soweto: armoedig, gevaarlijk, maar ook ongemeen boeiend
ZATERDAG 19 DECEMBER 1987
PAGINA 23
Voor een buitenstaander zijn
gj er eigenlijk maar twee
manieren om Soweto
enigszins veilig te bezoeken.
Er zijn dagelijks excursies voor
toeristen die in steeds grotere
hoeveelheden de zwarte
miljoenenstad bezoeken. Maar
een veel indringender beeld
krijgt degene die in het
gezelschap van een
autochtoon door de immense
wijken rijdt. Onze
correspondent in Zuidafrika
maakte van beide
mogelijkheden gebruik.
door Ruud de Wit
De zwarte miljoenenstad Soweto op
ongeveer 15 kilometer ten zuidwes
ten van Johannesburg is ongetwij
feld het meest karakteristieke sym-,
bool van het Zuidafrikaanse apart
heidssysteem.
Eigenlijk is Soweto geen echte stad.
Soweto is de afkorting van South Wes
tern Townships en bestaat uit 26 verschil
lende woonwijken waarvan de meeste
worden bestuurd door de Soweto Coun
cil, een soort gemeenteraad die wordt
bijgestaan en gecontroleerd door een
blanke 'stadsklerk'.
Hoeveel mensen er wonen in de wij
ken van Soweto, die samen meer dan 100
vierkante kilometer beslaan en die van
Johannesburg worden gescheiden door
s de terreinen van de door blanken beheer
de goudmijnen, kan niemand zeggen. De
officiële cijfers houden het op ruim 1,5
miljoen, maar het is beter om van het
dubbele uit te gaan.
Ondanks het feit dat Sowetö is wegge
drukt in de marges van de dominante,
westers georiënteerde blank-Zuidafri-
kaanse samenleving, heeft het een inter
nationale bekendheid. Al was het alleen
maar als de woonstad van de huidige An
glicaanse aartsbisschop van Kaapstad,
Nobelprijswinnaar Desmond Tutu, van
Winnie Mandela, van de leider van de
burgerrechtenbeweging Nthato Motla-
I I na, van de schrijfsters Ellen Kuzwayo en
Miriam Thali, en van zovele andere anti-
apartheidsactivisten.
Soweto heeft ook het grootste zieken
huis van het zuidelijk halfrond, het Ba-
ragwanath-hospitaal. Maar het bekendst
is Soweto ongetwijfeld vanwege de op
stand van 1976 toen duizenden zwarte
jongeren in hun heldhaftige maar kans
loze strijd tegen het gehate en minder
waardige Bantu-onderwijs om het leven
kwamen.
Niet geheeld
Het So weto van 1976 is even wel al lang
weer opgeborgen in de trieste annalen
van de apartheidsgeschiedenis, hoewel
de wonden nooit echt geheeld zijn. Hier
en daar zijn de geblakerde ruïnes van
I voormalige staatsdrankwinkels, admini
stratiegebouwen, winkelcentra en scho
len nog zichtbaar. En ook na 1976 is So
weto regelmatig getroffen geweest door
gewelddadigheden die vele mensen het
leven hebben gekost.
Maar het leven gaat verder, ondanks
de confrontaties tussen de tegenstanders
van apartheid en de verdedigers daar
van: de blanke politieagenten, het Zuid
afrikaanse leger, de gehate zwarte 'ge
meentepolitie', de 'vigilantes', de 'mi
grantenarbeiders', de 'comrades' en na
tuurlijk ook de gewone criminelen. Toch
is Soweto vóór alles een boeiende, ar
moedige, levendige, vaak gevaarlijke
woonstad van miljoenen zwarte mensen.
Enige weken geleden reed ik rond het
middernachtelijk uur met een aantal
vrienden van Johannesburg naar So
weto. Na een bezoek aan een aantal cafés
in het verder uitgestorven blanke cen
trum van de 'Gouden Stad' wilden we
nog even een dansje maken in de aller
laatste trend van het nachtleven van So
weto, de luxueuse disco 'A-train'. Op het
moment dat we, met drie auto's in kon
vooi, op de oude Potchefstroomweg de
denkbeeldige grens tussen Soweto en
Johannesburg passeerden kwam er een
politiewagen met blauw zwaailicht naast
me rijden. Een van de twee blanke agen
ten maakte gebaren om te stoppen en zo
gebeurde.
Het gesprek dat hierop volgde is teke
nend voor de houding van nagenoeg alle
blanken in Zuidafrika als het gaat om
een zwarte woonwijk, en zeker Soweto:
„U bent ongetwijfeld verdwaald? Weet u
wel waar u bent? Dit is niet Johannes
burg, maar Soweto"
Op mijn antwoord dat ik daarvan vol
Kinderen spelend in een autowrak: het leven gaat verder.
gevallen waarvan de politie op de hoogte
Het feitelijke aantal moorden, berovin
gen, diefstallen en verkrachtingen moet
aanzienlijk hoger liggen. In een stad als
Soweto. waar de politie - nog minder dan
elders in de wereld - zelden als een
vriend wordt beschouwd, wordt ze zelfs
in geval van moord lang niet altijd inge
schakeld.
Wie Soweto veilig wil bezoeken kan
het best deelnemen aan een van de dage
lijkse excursies. De belangstelling voor
deze trips, die beginnen voor het luxe
Carlton-hotel in het centrum van Johan
nesburg, is groot, weet gids Bushy Mo-
hulatsi te melden: „De tijden dat buiten
landers slechts belangstelling hadden
voor de stranden van Durban en Kaap
stad en de wildparken zijn geweest. Ze
komen nu ook naar Zuidafrika om So
weto te zien en de berichten erover in
hun kranten te verifiëren".
Hoewel de trips worden georganiseerd
door de omstreden en weinig populaire
Soweto Council, moet worden toegege
ven dat de toerist een redelijk represen
tatief beeld van Soweto krijgt. Om met
Bushy te spreken: „Ik laat het goede, het
slechte en het afschuwelijke van Soweto
Bushy is realistisch genoeg om te er
kennen dat Soweto vooral afschuwelijk
is. vooral naar westerse maatstaven: de
kleine huisjes, in Soweto 'luciferdoosjes'
genoemd, de enorme overbevolking, de
illegale krotten, de smerige, ongeasfal-
teerde straten, de vuilnishopen voor de
huizen, de talrijke kinderen die maar wat
rondhangen en spelen zonder naar
school te gaan, en de zogenaamde
'hostels' waar de duizenden 'migranten-
arbeiders' uit de thuislanden en de buur
landen zonder enig comfort een zeer
schamele slaapplaats hebben.
Al<> we Orlando-East binnenrijden laat
Bushy de chauffeur stoppen in een door
snee straat: „Omdat er een tekort aan
huizen is wonen in deze tweekamerwo
ninkjes vaak tusen de acht tot tien perso
nen. U ziet de met ijzeren platen opge
richte uitbouwsels en de auto's voor de
garages. Garages zijn in Soweto bestemd
voor bewoning of onderhuur, niet voor
auto's. En deze huisjes hebben geen bin-
nentoilet, terwijl de enige kraan aan de
buitenkant zit".
Broeinest
Aangezien Orlando-East nog lang niet
het slechtste deel van Soweto is, is het
welhaast onmogelijk zich een beeld vor
men van de werkelijkheid van een aantal
andere wijken. Die moet je gezien heb
ben, zoals de krotten van Chiawelo, waar
zo'n 10.000 mensen gebruik moeten ma
ken van een beperkt aantal centrale wa-
terpunten, zonder elektriciteit, zonder
gas en met enige tientallen door de ge
meente geplaatste centrale wc's. Om nog
maar niet te spreken van het tekort aan
winkels, scholen, speelplaatsen, biosco
pen en sportvelden. Kortom een broei
nest van armoede, criminaliteit en ziek
te-epidemieën.
Toch zijn - voor wie andere overbe
volkte metropolen als Mexico-stad, Cal
cutta of Bombay heeft gezien - het niet
zozeer de armoede en ellende van So
weto die schokken. Het stuitende van
Soweto en alle andere niet-blanke wij
ken in Zuidafrika is het contrast met de
meeste blanke wijken, met hun grote tui
nen, hun zwembaden en de twee of drie
luxe auto's voor de deur. Dat contrast
maakt van Soweto de schandplek van de
apariheidsmaatschappij en niets anders.
Maar Soweto kent ook zijn eigen te
genstellingen, zoals blijkt bij het bezoek
aan Orlando-West, waar een aantal zwar-
In dit deel, in de volksmond Beverley
Hills geheten, beschikt bisschop Des-
mond Tutu over een huis dat in menige
luxe blanke woonwijk niet zou misstaan.
Gids Bushy weet niet zonder gevoel voor
humor te melden „dat mevrouw Tutu het
niet leuk vindt als er van haar woning fo
to's worden gemaakt". Bushy waar
schuwt de buitenlandse toeristen dan
ook snel en niet te opzichtig een foto te
maken, omdat mevrouw Tutu al eens
met stenen heeft gegooid.
Niet ver van het huis van Tutu staat
trouwens ook de nieuwe woning van
Winnie Mandela, die 24 kamers telt en
een luxe kent die haaks staat op het
beeld dat de wereld van de Mandeia's
heeft. En ook Winnie Mandela is er niet
op gesteld dat er foto's van haar huis
worden gemaakt, gezien de dreigende
taal en bewegingen van haar persoonlij
ke lijfwachten, beter bekend als FC Man
dela.
Een tweede, veel persoonlijkere ma
nier om Soweto te bezoeken is samen
met zwarte vrienden of kennissen. Maar
ook dat is niet van gevaar ontbloot. Het is
dan niet zonder reden dat ik daarvoor
een beroep doe op een van de bekendste
inwoners van Soweto, Godfrey L.L.
('Louis Luyt') Moloi, alias The God-
father, wiens boeiende autobiografie 'My
Live' enige weken geleden bij Ravan
Press is verschenen.
Moloi heeft weinig op met de politiek.
Als eigenaar van zo'n veertig shebeens
(kroegen), drie taxi's en met een verleden
dat - als tenminste zijn autobiografische
schelmenroman enige waarheid bevat -
heeft bestaan uit vrouwen, criminaliteit,
muziek, geweld en drank heeft hij er nu
als multimiljonair alle belang bij om
overal buiten te blijven, dus ook buiten
de politiek.
Samen met Moloi maak ik een uren
lange tocht langs shebeens en disco's en
dat is een ervaring die onmisbaar is om
een goede indruk van een zwarte woon
wijk te hebben. Immers, het nachtleven
zegt vaak meer over het karakter van een
stad dan een rondtrip bij daglicht.
De shebeen is eigenlijk de belangrijk
ste vermaaksplaats in de zwarte woon
wijken. Het is een soort informeel kroeg
je in een ordinaire huiskamer. Volgens
Moloi moeten er in Soweto meer dan
10.000 shebeens zijn. Pas sinds kort kun
nen zwarten een licensie krijgen om
drank te verkopen. Voordien moest dit
illegaal gebeuren. De enige drank die
voorheen in Soweto verkrijgbaar was
kwam uit de speciale regerings-drank-
winkels.
Aanvankelijk werd er in de shebeens
slechts zelf gefabriceerd sorghum-bier
geschonken, maar in de veertiger jaren
werd dit vervangen door de literflessen
van een blanke drankleverancier die, il
legaal opnieuw, een extra centje verdien
de door drank aan shebeen-eigenaren te
verkopen.
Veel gedronken
Moloi kan urenlang verhalen vertellen
hoe dat gebeurde, altijd met de politie op
de hielen. Nog een week geleden werd
een van de shebeens die we samen be
zochten door de politie overvallen en
kreeg de eigenaresse een boete. Alle aan
wezige drank werd natuurlijk geconfis
queerd.
Het zal geen verbazing wekken, dat er
in de shebeens veel wordt gedronken,
vooral in de weekeinden. Ook in Soweto
worden de huiselijke problemen, de
werkloosheid en de politieke realiteit
door velen, althans voor enige tijd, weg
gedronken met grote flessen bier. De
shebeens die wij bezochten haddeb trou
wens een opvallend jeugdige clientèle.
In deze situatie is het dan ook niet te
vermijden dat geweld er een belangrijke
factor is. De meeste shebeen-eigenaren
hebben om die reden body-guards, 'uit
smijters' en een pistool bij de hand, ter
wijl iedereen bij het binnengaan zorgvul
dig wordt gefouilleerd. Wat overigens tot
gevolg heeft dat de gewelddadigheden
zich veelal op straat afspelen, in de nau
welijks verlichte steegjes van de woon
wijken. Vaak met fatale afloop.
Wie eenmaal enige tijd in Soweto heeft
vertoefd en het bruisende, spannende,
gevaarlijke en onmenselijke van het le
ven aldaar heeft geproefd, kan er niet
verbaasd over zijn dat er slechts weinig
inwoners echt staan te trappelen om er
weg te gaan. Zelfs niet zij die het zich fi
nancieel kunnen veroorloven een huis in
een blanke wijk te betrekken.
Meec, en vooral betere huizen willen
de inwoners van Soweto, betere facilitei
ten als bestrating, recreatiemogelijkhe
den, winkels, elektriciteit, een regelmati
ge vuilnisophaaldienst. En natuurlijk be
vrijd worden van de veiligheidstroepen
en de apartheid.
Niet weg
Zelfs Moloi, die in zijn testament heeft
laten vastleggen dat zijn huis in de wijk
Mapetla Extension na zijn dood een mu
seum moet worden, en die, met gevoel
voor drama en koude humor reeds een
doodskist heeft laten maken welke hij
trots in zijn slaapkamer heeft neergezet,
wil hier nooit meer weg.
"Hier ben ik opgegroeid, hier heb ik
geleefd en hier wil ik sterven. Maar ik be
grijp deze regering niet. Er zou zoveel
méér van te maken zijn".
ons rijden, totdat we inderdaad bij een
winkelcentrum aankwamen en de auto
parkeerden tussen de Mercedessen en
BMW's van de zwarte elite van Soweto,
die evepeens in de 'A-train' haar nachte
lijk vermaak zocht.
Helemaal onverklaarbaar is de be
zorgdheid van de agenten ook niet. So
weto is gevaarlijk, zeker 'diep-Soweto',
zoals de meest armoedige delen worden
aangeduid. De elke maandag terugke
rende kranteberichten bewijzen dat.
Neem bijvoorbeeld het volgende be
richt uit The Star van 12 oktober: „Der
tien mensen zijn het afgelopen weekend
bij gewelddadigheden in Soweto om het
leven gekomen. De politie heeft acht ver
dachten gearresteerd in verband met
drie van deze moorden. Verder overleed
er nog een ander slachtoffer van een
moordaanslag. Robert Myhembu stierf
in het Baragwanath-ziekenhuis afgelo
pen donderdag, nadat hij reeds op 18 sep
tember in het Meadowlands-Pension
door een kogel was geraakt. Tot de
slachtoffers van dit weekend behoort
een 38-jarige man van Mofoio-Noord, die
voor zijn huis bij het hek stond en daar
zaterdag werd neergeschoten. Eerder op
de dag was het levenloze lichaam van een
43-jarige inwoner van het Diepkloof-
Pension in de buurt van zijn kamertje
met een kogel in het hoofd aangetrof
fen".
Geen vriend
Dit is nog maar een fragment uit het
politierapport. De jaarcijfers zijn schok
kender. In 1986 werden er 2638 personen
in Soweto vermoord. 187 meer dan het
jaar ervoor. Miet minder dan 256 van de
slachtoffers werden met geweer- of pis
toolkogels gedood. Verder werden er
1212 gevallen van verkrachting bij de po
litie gemeld en 1778 autodiefstallen. En
dan gaat het hier nog alleen maar om de
Argwaan
De verbazing van de twee agenten
werd nog groter en veranderde in arg
waan toen ik hem antwoordde dat we
naar een disco gingen. „Een disco? In So
weto?" We kregen vervolgens toestem
ming onze rit te vervolgen. De tijd dat het
voor blanken zonder speciaal pasje ver
boden was een zwarte woonwijk binnen
te gaan ligt alweer enige jaren achter ons.
Slechts als er sprake is van een onlustsi
tuatie kan een blanke worden tegenge
houden.
Maar de argwaan was gewekt. Enige
minuten later verscheen de politiewagen
wederom in mijn autospiegeltje. Nu zon
der zwaailicht. De agenten bleven achter
ledig op de hoogte was en dat ik er juist
naar op weg was, viel de mond van de
agent geheel open: „Maar wat gaat u dan
doen in Soweto op dit uur van de nacht?
Weet u dan niet hoe gevaarlijk dat is?".
In een krot als deze wonen zes tot tien mensen.
