Wackernagel heeft
geweld afgezworen
Ganges moet gezuiverd worden
Ex-RAF-lid wil 'normaal leven'
Arias in buitenland
populairder dan 'thuis'
Kerken willen onderzoeken naar omvang armoede
PAGINA 2
DONDERDAG 10 DECEMBER 1987
Tien jaar nadat de politie hem in een hagel van kogels had gearresteerd, is Christoph Wac-
kernagel weer vrij man. Hij hoopt de draad van zijn toneelloopbaan op te vatten die hij had
laten vallen om zich te voegen in het ondergrondse leven van de linkse stadsguerrilla.
De vroegere filmster in rolprenten voor middelbare scholieren zwoer tijdens zijn verblijf
in de gevangenis zijn loyaliteit aan de Rote Armee Fraktion (RAF) af. Op 7 november was
hij het eerste vroegere lid van de linkse Westduitse stadsguerrillagroep die op erewoord
vervroegd vrijkwam.
De 36-jarige Wackernagel, die uit
een familie van toneelspelers
komt, zwoor drie jaar geleden het
terrorisme af in een artikel in een
links gerichte krant.
In een vraaggesprek na zijn vrij
lating zegt hij: „Als ik terugkijk,
was het toetreden tot de RAF mis
schien een nieuwe rol van mij. Mo
gelijk was ik niet in staat onder
scheid te maken tussen toneelspe
len en de werkelijkheid. Tot mijn
geluk werd ik aangehouden toen ik
nog maar kort bij de RAF was",
zegt Wackernagel over de terroris
tische groep wier bommen- en
moordcampagne de Duitse Bonds
republiek in de jaren '70 in een
wurgende greep hield. „Als ik er
langer in had meegedaan, zou ik
met gemak ernstiger misdaden
hebben kunnen plegen".
Wackernagel kreeg een rol in een
speelfilm toen hij als jongen van 16
in München op de middelbare
school zat. Hij werd gevraagd voor
de hoofdrol in de rolprent van Jo-
hann Schaaf „Tatowierung" (Ta-
touage), die een prijs kreeg. Andere
rollen vielen hem toe nadat hij in
1972 naar Stuttgart was verhuisd.
Daar begon hij een drukkerscollec
tief met radicale studenten met wie
hij bevriend was.
Hun drukkerij hielp mee aan
protestcampagnes tegen de oorlog
in Vietnam. Op deze manier kwam
Wackernagel in contact met een
anarchistische splintergroep, de
voorganger van de RAF, die het
westerse 'imperialisme' wilde ver
nietigen.
„Wij besloten dat wij geweld met
geweld moesten bestrijden om een
eind te maken aan het onrecht",
herinnert Wackernagel zich deze
periode.
Jacht
Wackernagel verbrak in 1977 alle
contacten met zijn familie en met
zijn vrienden in de kring van ac
teurs. Hij werd een 'drop out' om
bij de RAF te gaan. Lange tijd heb
ben de autoriteiten jacht op hem
gemaakt in verband met de moord
door de RAF op werkgeversvoor
zitter Hanns-Martin Schleyer.
De Nederlandse politie ontdekte
Wackernagel en zijn RAF-maat
Gert Schneider in november 1977
in een telefooncel in Amsterdam.
Het kwam tot een felle schietpartij
met de bewapende Westduitsers,
waarbij de twee terroristen en drie
politiemensen gewond raakten.
Wackernagel en Schneider wer
den een jaar later aan de Duitse
Bondsrepubliek uitgeleverd. Zij
werden berecht op de aanklachten
poging tot moord, lidmaatschap
van een terroristische organisatie
en het gebruiken van vervalste
identiteitspapieren.
In verklaringen tijdens het pro
ces in 1980 diskwalificeerde Wac
kernagel de Duitse Bondsrepu
bliek als een „neo-fascistische
staat". Met Schneider werd hij
schuldig bevonden op alle punten.
Zij kregen 15 jaar gevangenisstraf
opgelegd. Zij bleven weg van de
zitting waarop het vonnis viel om
zo te protesteren tegen dit „terreur-
vonnis".
"Het breken met de RAF was een
langzaam proces waarbij ik ging in
zien dat geweld niet veel oplost, en
dat het dingen soms erger maakt",
zegt Wackernagel in zijn apparte
ment in de industriestad Bochum
in het hart van het Ruhrgebied.
„Jaren achtereen liepen Schneider
en ik elke dag een uur samen op de
binnenplaats van de gevangenis.
Wij bespraken urenlang, zonder
dat wij gestoord werden, de waar
heid", aldus Wackernagel.
„In 1984 kapten wij ermee. Wij
werden 'schoon' en hoopten een
uitweg te bieden aan anderen" (an
dere gevangen leden van de RAF).
Schneider kwam enkele dagen na
Wackernagel op vrije voeten. Maar
meer dan 30 RAF-leden zuchten
nog achter de tralies. Veel van hen
zitten levenslang uit voor hun aan
deel in de moorden in 1977 op de
openbare aanklager van de Bonds
republiek, een topbankier en
Schleyer.
Toen de RAF in 1986 een hoge
medewerker van het ministerie
van buitenlandse zaken vermoord
de, kwam in West-Duitsland een
nationaal debat op gang over de
vraag of men amnestie moest aan
bieden aan gevangen zittende gu-
Christoph Wackernagel - terrorisme afgezworen -
errillastrijders in ruil voor inlich
tingen over hun nog voortvluchti
ge kameraden.
De conservatieven binnen de re
gering van CDU-kanselier Helmut
Kohl wilden er niet aan. Maar des
kundigen wezen er op dat de dis
cussie als zodanig een nieuwe be
nadering aantoonde van pogingen
het terrorisme te ontkrachten.
„Er is veel meer aandacht voor
de vraag hoe men terroristen kan
weglokken uit hun gewelddadige
omgeving. Nu komen vroegere ter
roristen op vrije voeten. Een derge
lijke tolerantie was 10 jaar geleden
nog niet mogelijk", aldus Rolf Top-
hoven van het instituut ter bestu
dering van het terrorisme in Bonn.
De Westduitse binnenlandse vei
ligheidsdienst hield begin dit jaar
een olijftak voor aan de nog voort
vluchtige RAF-leden door hun een
nieuwe identiteit te beloven als zij
het geweld afzweren en in de nor
male samenleving terugkeren.
Voorzover bekend heeft niemand
overigens op dit aanbod gerea
geerd.
zijn
Nadat Wackernagel zich
stadsguerrillaverleden had gedis
tantieerd, bood het nationaal be
kende stedelijke theater van Bo
chum hem een deeltijdbaan aan als
regie-assistent. De gevangenis liet
hem overdag naar het theater gaan.
Hij behield de baan tot hij ver
vroegd voorwaardelijk vrijkwam.
Op dit moment is hij op zoek
naar oude contacten in de filmwe
reld in de hoop dat hij een nieuwe
rol krijgt. Ook houdt hij lezingen
over de twee boeken die hij in de
gevangenis geschreven heeft en
legt hij de laatste hand aan zijn der
de boek.
Wackernagel gelooft dat de acti
viteit van het stadsguerrillawezen
in de jaren '80 aan aantrekkelijk
heid heeft ingeboet - de RAF leidt
al jaren een sluimerend bestaan -
omdat de wereld niet langer ver
deeld kan worden in goed en
kwaad. „In vroeger jaren was Viet
nam een apert voorbeeld van het
onrecht, maar anno 1987 is het veel
moeilijker vast te stellen wat 'wit'
is en wat 'zwart' aldus de 'nieu
we' Christoph Wackernagel.
(Reuter)
SAN JOSE (IPS) - In het buiten
land is president Oscar Arias een
gevierd man. Na het Middenameri-
kaanse vredesakkoord van Esqui-
pulas II heeft de Nobelprijs voor de
vrede zijn roem tot ongekende
hoogten opgestuwd. Maar in eigen
land vergaat het de regeringsleider
heel wat minder.
De Costaricaan van de straat kan
zich over Arias' succes aan de on
derhandelingstafel noch over de
Nobelprijs erg druk maken. De
aanvankelijke vreugde over de
Zweedse onderscheiding van „on
ze" president lijkt allang weggeebt.
Wat overblijft is hoogstens onhan
dige trots.
Politieke waarnemers wijten de
koele reacties aan de problemen
waarmee de Costaricanen worste
len en de hooggespannen verwach
tingen die zij hadden toen Arias
werd geïnstalleerd als president.
Werkgelegenheid en huisvesting
vormden de as van zijn verkie
zingscampagne. Hij beloofde de
Costaricanen 25.000 banen en hui
zen. Maar nu, bijna twee jaar later,
is daar nog weinig van terecht ge
komen.
Arias' voorganger, Luis Alberto
Monge, sloot een akkoord met het
Internationaal Monetair Fonds
(IMF). Costa Rica zit met een van
de hoogste schulden per hoofd van
de bevolking op het continent: «4,6
miljard dollar. Arias erfde zeer tot
zijn ongenoegen de afspraken die
Mr. Fondo, zoals Monge grappend
ook wel werd genoemd, in Was
hington had gemaakt. Het fonds
eiste vorig jaar hervormingen in
ruil voor nieuwe leningen.
De boodschap uit Washington
betekende het voortijdig einde van
Arias' huisvestingsplan. Maar het
hield ook een vacaturestop en be
vriezing van de ambtenarensalaris
sen in. Het IMF stelde zelfs dat het
2,5 miljoen inwoners tellende Cos
ta Rica wel met minder ambtena
ren toe kon en souffleerde het ont
slag van 5.000 overheidsdienaren.
De ontevredenheid in het apparaat
groeide.
Arias heeft de opdracht gekre
gen om het overheidstekort terug
te brengen van 5,8 procent van het
Bruto Nationaal Produkt (BNP) in
1986 tot drie procent in 1988. Het
BNP bedraagt ongeveer vier mil
jard dollar. Dat betekent dat de
laatste maat van de buiknemdans
nog niet in zicht is.
Vakbonden zeggen dat de Costa-
ricaanse arbeiders er de afgelopen
jaren alleen maar op achteruit zijn
gegaan. Het ministerie van plan
ning bestrijdt dat. Uit de statistie
ken over het eerste halfjaar v^i
1987 blijkt dat het minimuminko
men, zelfs met verrekening van de
prijsstijgingen, 0,6 procent is ge
groeid, zegt het ministerie. Volgens
deze statistiek was er dit jaar zelfs
sprake van een kleine economi
sche opleving.
Toch kon de regering ook niet
om sombere vaststellingen heen,
Bij de behandeling van een serie
belastingmaatregelen enkele da
gen geleden, constateerde Anas
dat Costa Rica nog steeds in de na-
weeen van de grote crisis van 1980
zit. Toen werd de colon, de nationa
le munteenheid, met bijna 500. pro
cent gedevalueerd. De inflatie hol-!
de naar tachtig procent en de eco
nomische groei was twee jaar lang
negatief.
Volgend jaar wordt schraalhans;
weer troef, voorspelde de rege
ringsleider. Maar het past niet om
alleen naar de boze buitenwereld te
wijzen, vond hij. Costa Rica moet
in 1988 zijn handelsbalans in even
wicht brengen. Nu importeert het
kleine Middenamerikaanse land
voor 100 miljoen dollar meer dan
dat het exporteert.
Belangrijkste kritiekpunt van de
oppositie is dat de regering rijken
teveel ontziet en armen te veel de
dupe laat worden van economische
hervormingen. De nieuwe belas
tingen zijn daarvan een voorbeeld,
zegt de voorzitter van de onderwij
zersbond (SEC), Ricardo Garcia.
De maatregel moet 100 miljoen
dollar in de overheidskas doen
vloeien. Garcia heeft moeite met
het mooi weer gedrag van de presi
dent over de grenzen. „De vrede in
Costa Rica wordt gehandhaafd
door het burgerschap en de liefde
van het volk. Maar daarom moet
nog wel goed worden gekeken naar
de sociale noden van datzelfde
schatting ongeveer twee miljoen Indiërs een bad in de heilige Gangei
De Indiase regering wil serieus
werk maken van de zuivering van
de rivier de Ganges, een eeuwen
oud Indiaas symbool dat door de
hindoes met veel eerbied wordt
omgeven omdat de rivier hen rei
nigt van zonden. De Ganges heeft
echter alles weg van een open riool.
door
Seema Sirohi, AP
De rivier begint als een spanke-
lend bergbeekje op een gletsjer in
de Himalaya maar eindigt 2.525 ki
lometer verderop als een smerige,
dikke modderstroom die uitloopt
in de Baai van Bengalen.
Dagelijks nemen naar schatting
twee miljoen mensen een bad in de
Ganga - de hindi naam van de rivier
- om hun zonden weg te wassen. Op
religieuze hoogtijdagen groeit hun
aantal aan tot tussen de zes en tien
miljoen. Gewijde poeders, bloe
menslingers, balsem en zeep wor
den rijkelijk in het water gestrooid
op die dagen.
Premier Rajiv Gandhi heeft zich
in bezorgde bewoordingen uitgela
ten over de vervuiling van de rivier.
„De Ganga is de bron van onze poë
zie en legenden, waarop miljoenen
zijn aangewezen. Tegen
woordig is het een van de meest
vervuilde rivieren ter wereld. We
moeten de Ganga haar oorspronke
lijke zuiverheid teruggeven," aldus
Gandhi.
In 1985 startte de regering een
vijfjarenproject om de rivier te zui
veren. Inmiddels werken honderd
duizenden arbeiders aan een van
de zuiveringsprojecten, onder het
zingen van „Ganga mata ki jai" of
wel „Heil, moeder Ganga." Het zui
veringsproject kost alles bij elkaar
zo'n 500 miljoen gulden.
Dagelijks wordt er ongeveer 900
miljoen liter afval in de rivier ge
stort. De Ganges loopt door het
hart van India in een gebied waar
ruim 300 miljoen mensen wonen.
Industrie-afval, gemeentelijke
riolen, gedeeltelijk gecremeerde li
chamen, dierenskeletten: de Gan
ga moet het allemaal slikken.
Slechts 16 van de 98 steden en gro
te dorpen langs de rivier hebben
iets wat lijkt op een rioolzuive
ringssysteem.
De menselijke vervuiling van de
heilige rivier begint in Hardwar,
een heilige stad aan de voet van de
Himalaya waar de Ganga de vlakte
bereikt. De stroom van elf miljoen
liter afval die daar dagelijks in de
rivier werd geloosd is inmiddels
gestopt in het kader van het Gan
ges Actieplan.
In Benares, een heilige stad die
beroemd is om zijn vele tempels,
worden dagelijks zeker 400 licha
men gecremeerd aan de oevers en
dat levert tonnen as op die in de ri
vier worden gestrooid. Vaak moe
ten er zoveel lijken verbrand wor
den dat halfverbrande lichamen al
van de brandstapel worden ge
haald en in de rivier worden ge
gooid. De hindoes zijn ervan over
tuigd dat zij in de hemel komen als
zij sterven in Benares.
De Ganga stroomt verder naar
Kanpur, een van de eerste indus
triesteden van India. Ruim 30 grote
en kleinere industrieën lozen gifti
ge afvalstoffen in de rivier. De ver
vuiling van de rivier wordt voor
een kwart veroorzaakt door de in
dustrie, de rest bestaat uit ongezui
verd rioleringswater.
„De Ganga is een machtige ri
vier. Zij kan herstellen als wij er
niet langer misbruik van maken,"
zegt K.C. Sivaramakrishnan, direc
teur van het Ganga-project.
Britse deskundigen helpen de
Central Ganga Authority inmid
dels bij het ontwikkelen van een
computermodel voor bewaking
van de waterkwaliteit en Neder
landse deskundigen zijn betrok
ken bij de bouw van een zuive
ringsinstallatie bij Kanpur om in
dustrieel en huishoudelijk afval te
verwerken. De installatie gaat zo'n
27 miljoen gulden kosten.
Het Nederlandse bedrijf Euro
consult werkt plannen uit voor de
bouw van nog een zuiveringsinstal
latie in Mirzapur, een plaats in de
buurt van Benares die bekend is
om zijn tapijtindustrie. De Neder
landse hulp beloopt een totaalbe
drag van ongeveer 70 miljoen gul
den.
Volgens Hillebrand Ehrenburg,
zuiveringsdeskundige van Euro- i
consult in Benares, heeft de plaat-
selijke bevolking hoge verwachtin
gen van de Nederlandse hulp. „Ze
begrijpen niet zo goed dat dergelij
ke projecten veel tijd vergen. Het is j
een enorm project. Voor de Rijn
was tien jaar nodig. Het is een I
moeilijkë'taak om de Indiërs dui
delijk te maken dat zij de rivier niet
moeten vervuilen. Zij zijn nu een
maal gewend om allerlei activitei
ten te ontplooien op de oevers van
de rivier," aldus Ehrenburg. Hij
zegt dat het nog een hele klus zal
zijn om het project in 1990 af te ron
den.
De Raad van Kerken in Neder
land zal het parlement vragen om
een onderzoek naar de omvang
van de armoede in ons land.
Daartoe is gisteren in Amers
foort besloten.
Gesproken werd over de ver
klaring van de 450 deelnemers
aan de conferentie 'De arme kant
van Nederland', eind september
gehouden in Amsterdam. Deze
conferentie was georganiseerd
door de Dienst in de Industriële
Samenleving vanwege de Ker
ken (Disk) en de afdelingen
'dienst' en 'sociale vragen' van de
Raad van Kerken. In de slotver
klaring wordt gepleit voor een
ander regeringsbeleid, tot verbe
tering van de positie van mensen
met de laagste inkomens. Het be
leid van vergroting van inko
mensverschillen heeft, volgens
de verklaring, geleid tot armoe
de.
In de discussie van gisteren
werd erop gewezen, dat de ker
ken over armoede signalen op
vangen via hun diakonieën en
parochiële caritas-instellingen.
Omdat leden van het kabinet
openlijk de tot nu toe gepubli
ceerde resultaten van onderzoek
in twijfel trekken, wil de raad dat
het parlement omvang en oorza
ken van de armoede onderzoekt.
De slotverklaring van de con
ferentie in Amsterdam gaat naar
de lid-kerken, met het verzoek
deze te verspreiden onder de
plaatselijke gemeenten en paro
chies. Reacties van die kant zul
len over een klein jaar op een ver
volgconferentie aan de orde ko
men. Een speciale werkgroep zal
deze conferentie voorbreiden en
ook de positie van mensen met
de laagste inkomens blijven vol
gen.
Verder heeft de raad de secties
'dienst' en 'sociale vragen' ver
zocht, samen met mensen uit de
wetenschap een alternatief voor
het huidige regeringsbeleid te
ontwikkelen. Het is mogelijk, dat
de raad ook zelf nog met een ver
klaring over de armoede komt.
Beleggingen
De raden van bestuur van
Shell en Philips kunnen van de
Raad van Kerken in Nederland
een verzoek tegemoetzien voor
een gesprek over terugtrekking
van kerkelijke beleggingen uit
beide bedrijven. De vertegen
woordigers van de kerken willen
in dat gesprek uitleggen waarom
zij voorstander van terugtrek
king zijn gezien de betrokken
heid van deze bedrijven bij de in
standhouding van het apart
heidsregime in Zuid-Afrika.
Op een verzoek van Shell aan
de Hervormde Kerk en de Gere
formeerde Kerken om een afzon
derlijk gesprek lieten beide ker
ken weten, alleen in het kader
van de Raad van Kerken te wil
len opereren. Met een rooms-ka-
tholieke delegatie was er wel een
afzonderlijk gesprek geweest,
maar dat werd de bisschoppen
niet in dank afgenomen. "Een
poging van Shell om ons uit el
kaar te drijven", zo reageerde se
cretaris W. R. van der Zee van de
Raad van Kerken toen.
De raad zal de andere lid-ker
ken naar hun houding op dit
punt vragen. Niet van alle kerken
is bekend of zij de aanbeveling
tot terugtrekking van beleggin
gen opvolgen.
Congres. Aan de Vrije Uni
versiteit begint op 15 december
een internationaal vierdaags 'ho
mo-congres', georganiseerd door
het Bezinningscentrum van de
universiteit en de Schorer-stich-
ting in Amsterdam.
Er wordt op dit congres, dat
een breed draagvlak heeft, niet
alleen vanuit de theologie en de
ethiek over homoseksualiteit ge
sproken, maar ook vanuit de lite
ratuur, kunst, sociale weten
schappen en de hedendaagse si
tuatie. Bij dit laatste gaat het on
der andere om relaties, de ge
zondheidszorg en de politieke
houding met betrekking tot ho
moseksualiteit.
Bezuiniging
De toezending van kerkelij
ke periodieken en publikaties
aan Nederlands sprekende pre
dikanten in het buitenland wordt
in hervormde kring grotendeels
stopgezet. Dat is een gevolg van
de omzetting van de Hervormde
Emigratiecommissie in een afde
ling 'Kerk en emigratie' van de
Raad voor de Herderlijke Zorg.
Reden voor die omzetting was
de noodzaak tot bezuiniging.
Ook het feit dat voorzitter ds. D.
Karres en secretaris mevrouw J.
van Tellingen zich, gezien hun
leeftijd, moesten terugtrekken,
speelde mee. Door toezending
van lectuur probeerde de com
missie het contact te onderhou
den met overzeese predikanten
in plaatsen waar Nederlandse
emigranten wonen. Jaarlijks ver
zorgde ze ook een 'pastorale
brief aan Nederlands sprekende
predikanten in Canada, Austra
lië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afri
ka.
Diakonie Purmerend. Als
hervormde colleges van diake
nen onroerende goederen of ef
fecten willen kopen of verkopen,
moeten zij daarvoor groen licht
krijgen van het provinciaal colle
ge van toezicht. Met veel instem
ming verleende de 'proviciale di-
akonale kamer' van Noord-Hol
land toestemming aan de diako
nie van Purmerend om een aan
tal aandelen Shell, Unilever, Rol-
inco en Robeco te verkopen. Ze
brachten ter beurze f18.000 op,
en daarmee werd een koerswinst
van f9.000 geboekt.
Purmerend vond het niet juist
die f9.000 in eigen gemeente te
houden. Immers, men wilde een
teken stellen tegen de apartheid.
Daarom werd dit bedrag ge
schonken aan de 'facultaire
steungroep' in Amsterdam voor
een studieplaats van een zwarte
predikant aan de theologische fa
culteit van de Universiteit van
Amsterdam. De diakonale ka
mer noemde het een 'prijzens
waardig initiatief.
Agenda
Zondagmiddag 13 december
om half 3 begint in de Hulp en
Heil-kerk aan de Veursestraat-
weg 185 in Leidschendam een
muzikaal advents- en kerstpro
gramma met werken van Buxte-
hude, J. S. Bach, Handel, Pep
ping, Walcha, Jacob Bijster en
Jan Bonefaas. Uitvoerenden zijn
Richard Heidema orgel en Irene
Lubben dwarsfluit.
Het concert, georganiseerd
door de pastorale dienst en de ac
tiviteitensector van 'Schaken-
bosch', duurt een uur. Het vol
gende zondagmiddag-concert is
op 10 januari.
Zondagavond 13 december
om half 7 werkt het Leiderdorps
Kamerkoor onder leiding van
Wim van Meeuwen met enkele
vocale solisten weer mee aan een
cantatedienst in de Dorpskerk in
Leiderdorp. Uitgevoerd wordt
de cantate 'Uns ist ein Kind ge
boren' van J. S. Bach. De plaatse
lijke predikant A. Knorth gaat in
de dienst voor.
Dit is de laatste cantatedienst
met het Leiderdorps Kamer
koor. De plaatselijke hervormde
gemeente en de gereformeerde
kerk moeten bezuinigen.
Volgende week dinsdag, 15
december, om half 8 wordt een
kerstzangavond gehouden in de
Marekerk in Leiden, uitgaande
van de hervormde wijkgemeen-
te. Het kinderkoor van Jennifer
van de Hoek uit Ridderkerk en
de organist Cor van de Wijngaard
verlenen medewerking. Dr. S.
Meijers verzorgt de verbindende
teksten.
Hervormde Kerk: beroepen
te Biggekerke-Meliskerke (Z.)
kandidaat mevouw N. J. Cöther-
Middelhoek Vlissingen; aange
nomen naar Deurne-Helenaveen
vicaris mevrouw P. J. van der
Plas Bathmen, naar Vianen J.
Ch. Plaat, ziekenhuispredikant
in Den Bosch.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen naar Haarlem-Oost
voor gevangenispastoraat R.
Knol (geestelijk verzorger van
'OveramsteD Diemen-Water-
graafsmeer. Gereformeerde Ge
meenten: aangenomen naar
Franklin Lakes (Ver. Staten) C.
Vogelaar St. Catharines.
