PAGINA 11
Zure regen is al lang geen
lokaal probleem meer dat
slechts bestaat in de nabijheid
van dichtbevolkte gebieden en
industriecentra. In luttele jaren
is het een internationaal,
grensoverschrijdend
verschijnsel geworden dat op
korte termijn en ook
wereldomvattend moet
worden bestreden, willen we
een ecologische ramp
voorkomen. Maar wat is zure
regen nu precies, hoe wordt
het veroorzaakt en vooral: wat
kan er (nog) tegen worden
gedaan?
door Ben Apeldoorn
Onze aardse beschaving is inmid
dels al zo ver dat we alle flora en
fauna op deze planeet, en ook ons
zelf, op korte of lange termijn om
zeep kunnen brengen.
Allereerst vissen we uit onze 'rampen
grabbelton' het bekendste scenario te
voorschijn: een oorlog met kernwapens
of met bacteriologische wapens. Daar
naast kunnen we nog kiezen uit de ge
volgen van ongelimiteerde afvallozingen
in en op onze zeeën, uit een rijk scala van
alle mogelijke soorten milieurampen als
gevolg van 'ongelukken' in fabrieken,
uit de klimatologische en ecologische
gevolgen van de grootschalige ontbos
singen van tropische regenwouden rond
de evenaar (de 'longen van de aarde': ie
der jaar wordt een stuk gerooid dat drie
maal zo groot is als Nederland), uit de
sterk toegenomen aantasting van onze
ozonlaag, uit stommiteiten met kerncen
trales en het daaraan onverbrekelijk ver
bonden kernafvalprobleem, en ten slotte
uit de gevolgen van ongecontroleerde lo
zingen van miljarden tonnen roet, stof
en gassen in onze atmosfeer die onder
meer zure regen tot gevolg hebben.
De gedachte dat al deze bedreigingen
- op een kernoorlog na - thans niet al
leen overvloedig maar ook nog eens ge
zamenlijk realiteit zijn, is behoorlijk
angstaanjagend. En wellicht om die re
den weigeren veel mensen erbij stil te
staan.
Onverantwoord
Maar we kunnen er niet omheen: da
gelijks wordt te land, ter zee en in de
lucht een absoluut onverantwoorde hoe
veelheid schadelijk afval gedumpt. Het
is dus niet vreemd dat de gevolgen daar
van zich steeds duidelijker beginnen af
te tekenen, al wordt er soms van indus
triële zijde veel aan gedaan om de aange
dragen gegevens te ontkrachten ofte ba
gatelliseren.
Slechts een simpele zuurmeter (in
vakjargon: pH-meter) laat zien hoe treu
rig het is gesteld met bijvoorbeeld onze
bodem dank zij de regelmatig neerda
lende en steeds zuurdere neerslag; re
gen, sneeuw, mist en nevel vervuild met
rook van industrieschoorstenen en auto-
uitlaten.
Dit 'zuurspook' is onafgebroken en
steeds ingrijpender bezig het milieu om
ons heen af te breken. Het beschadigt
gebouwen en monumenten, de bodem
en de meren verzuren, de wilde natuur
sterft af, oogsten mislukken, duizenden
hectaren bos zijn al (op sterven na) dood.
In steden over de gehele wereld onder
vindt een toenemend aantal mensen - en
niet langer alleen mensen met aandoe
ningen aan de luchtwegen - last van zu
re rook en ander vuil in de atmosfeer.
Hoewel zure regen pas de laatste tien
tot vijftien jaar tot een even actueel als
wereldomvattend probleem is uitge
groeid, hebben zich in een nog verder
verleden in sommige steden tonelen af
gespeeld die zelfs de meest fervente in
dustrieel de haren te berge zouden doen
rijzen.
De meest beruchte gebeurtenis op dit
gebied voltrok zich in december 1952 in
Londen, dat toen al jaren bekend stond
als 'Smog-City' (smog is een samenvoe
ging van smoke (rook) en fog (mist). Meer
dan een week lang hing boven de stad
tijdens windstilte een inversielaag, een
laag relatief warme lucht, waardoor de
koudere lucht daaronder steeds voller
kwam te zitten met rook en gassen uit
tienduizenden schoorstenen van wonin
gen en fabrieken.
Binnen korte tijd hield een ijzige,
zwarte zwaveldioxide-damp met een la
gere zuurtegraad dan die van citroensap,
een verstikkende mist waarin men geen
hand voor ogen kon zien, die bijna met
een mes te snijden was en die tot in alle
hoeken en kieren in de woningen door
drong, de stad een week lang in een
nachtmerrie-achtige greep.
Trieste balans
Toen de stad daarvan uiteindelijk door
een krachtige wind werd bevrijd, kon de
trieste balans worden opgemaakt. Meer
dan vierduizend mensen, merendeels lij
ders aan astma en bronchitis, hadden de
geest gegeven; als vissen op het droge
happend naar een beetje frisse lucht.
Stormen van protest tegen dit soort
toestanden leidden in 1956 tot de invoe
ring van de zogeheten 'Schone Lucht-
wet' in Engeland. Maar de vuiluitstoot
nam nauwelijks af. Fabrieksschoorste
nen werden eenvoudigweg sterk ver
hoogd, zodat de afvalprodukten niet
meteen in de steden terechtkwamen
maar verder weg en meer verspreid. De
lucht werd pas daadwerkelijk wat min
der vuil door het gebruik van het veel
schonere aardgas en de versnelde invoe
ring van elektriciteit.
Toch is Engeland van alle Europese
landen nog steeds de grootste producent
van zwaveldioxide en de houding van de
Engelse regering, die botweg volhoudt
dat er te weinig over de vervuiling be
kend is om veel geld voor de bestrijding
ervan uit te geven, is de overige Europe
se regeringen een doorn in het oog.
Het grote probleem is namelijk dat de
verzuring letterlijk en figuurlijk geen
grenzen kent. Afhankelijk van de wind
richting en andere klimatologische om
standigheden kunnen de vele kubieke
kilometers vuiluitstoot van industriege
bieden en energiecentrales vaak over af
standen van honderden kilometers wor
den meegevoerd, alvorens ze in de vorm
van zure neerslag naar beneden ko
men. En dan vaak niet in het land waar
de rommel vandaan kwam.
Zo meent de Noorse regering duidelij
ke aanwijzingen te hebben gevonden
dat de sterke verzuring van de Noorse en
Zweedse meren wordt veroorzaakt door
de uitstoot van zwaveldioxide in Enge
land. Een uitstoot die met de overheer
send zuidwestenwinden naar Scandina
vië wordt gevoerd.
'Zuurreservoir'
Regen is van nature altijd al een heel
klein beetje zuur als gevolg van rottende
plantenresten en optredende vulkaan
uitbarstingen. Bij die natuurlijke pro
cessen komt zwaveldioxide in de damp
kring terecht en dat vormt daar met het
aanwezige zuurstof en waterstof zwavel-
Volgens recent onderzoek treedt dit
proces sterk versneld op in vochtige ge
bieden, zoals bijvoorbeeld wolken. Men
vond dat het door energiecentrales uit
gestoten zwaveldioxide in de erboven
hangende wolken reeds na enkele uren
was omgevormd tot zwavelzuur. Op de
een of andere manier schijnen wolken
als een soort 'zuurreservoir' te fungeren,
want gemiddeld genomen zijn de water
deeltjes in zulke wolken tienmaal zuur
der dan de regen die eruit valt. Boven
dien spelen ook andere stoffen die luk
raak in de atmosfeer worden geloosd bij
de vorming van zure waterdeeltjes een
rol van betekenis, en dat maakt het voor
de onderzoekers erg moeilijk om een
goed gefundeerd scenario op te stellen
van het ontstaansproces van zure neer
slag.
Zo vond men dat de atmosfeer boven
Europa en de Verenigde Staten een
'cocktail' van chemicaliën bevat waar
door chemische reacties, zoals de vor
ming van zwavelzuur, sneller en veel ge
makkelijker optreden dan tien, twintig
jaar geleden. Zeer sterk verontreinigde
lucht boven dichtbevolkte gebieden en
industriecentra bevatten bovendien tal
loze kleine metaaldeeltjes zoals ijzer en
mangaan, die als sterke katalysatoren
('stimulatoren') werkzaam blijken te zijn
bij de vorming van zuren. Hetzelfde
geldt voor het gas ammoniak waarvan
enorme hoeveelheden vrijkomen uit op
geslagen organisch afvalmateriaal (bij
voorbeeld 'gier').
Gassen als ozon en waterstof spelen
ook een belangrijke, maar nog niet ge
heel begrepen rol bij verzuringsproces-
sen. Op grote hoogte in de dampkring is
ozon een zegen voor al wat leeft op deze
planeet, omdat die het overgrote deel
van de door de zon uitgezonden ultravio
lette straling tegenhoudt.
Schadelijk
Maar dicht bij het aardoppervlak is
het, in te hoge concentraties, bepaald
schadelijk. Ozon wordt gevormd uit fo-
tochemische onder invloed van zon
licht) reacties tussen stikstof-oxiden en
koolwaterstoffen; die stoffen komen als
afvalprodukten onder andere vrij bij de
verbranding van benzine, dus bij moto
ren. Stikstof-oxiden worden, naast grote
hoeveelheden zwaveldioxiden, ook ge
produceerd door energiecentrales.
Het aldus boven het aardoppervlak ge
vormde ozon tast zowel binnenshuis als
buitenshuis nagenoeg alle materialen
aan van rubber tot kledingstoffen,
brengt de flora onherstelbare schade
toe, veroorzaakt hevige aanvallen van
astma en bronchitis en bevordert, last
but not least, de vorming van zure regen.
Gedurende de laatste 30 jaar is de ozon
concentratie vlak boven Europa onge
veer verdubbeld.
De schade die alleen al door zure neer
slag aan het milieu is en wordt toege
bracht is zó verontrustend dat men het
er thans in zeer brede kring over eens is
dat de handen ineen moeten worden ge
slagen bij de bestrijding ervan. In som
mige meren van Noord-Amerika en
Noord-Europa stort men geregeld ton
nen kalk om het zuur te neutraliseren,
maar op die manier doet men alleen iets
aan de gevolgen in plaats van aan de oor
zaken van zure neerslag te sleutelen.
Het probleem moet bij de basis wor
den aangepakt: de uitgestoten gassen
moeten van de verzurende bestanddelen
worden gezuiverd. Maar dat is gemakke
lijker gezegd dan gedaan; alleen al in Eu
ropa wordt jaarlijks met inbegrip van de
Oosteuropese landen naar schatting 60
miljoen ton zwaveldioxide de lucht in
geblazen. Naast Engeland en België be
horen Oost-Duitsland en Tsjechoslowa-
kije tot de grootste boosdoeners.
Netwerk
In 1973 begonnen elf Europese landen
gezamenlijk de luchtvervuiling te me
ten. Sinds 1983 is in Nederland een uit
gebreid net van 'snuffelpalen' in ge
bruik; iedere snuffelpaal bestrijkt een
gebied van 20 bij 20 kilometer en meet
de concentraties zwaveldioxide, stik
stof-oxiden, ozon, fluor, koolmonoxide
en enkele andere stoffen. De gegevens
worden automatisch door een centrale
computer verwerkt en opgeslagen.
Dit netwerk werkt samen met soortge
lijke netwerken in België en West-Duits-
land; de metingen worden uitgebreid en
aangevuld met die van meetwagens en
vliegtuigen. Er is een speciale commis
sie van de Verenigde Naties die van deze
gegevens gebruik maakt bij het bepalen
van internationaal beleid met betrek
king tot grensoverschrijdende luchtver
vuiling.
In het Rijnmondgebied kent men als
gevolg van dit beleid de zogeheten
Alarmfasen 1, 2 en 3. Vooral bij windstil,
zonnig en warm weer hoopt zich in dat
gebied snel een hoeveelheid uitgestoten
schadelijke gassen op. Bij alarmfase 3
worden de grootste vervuilers in het
Rijnmondgebied gemaand de vuiluit
stoot te beperken en zonodig te stoppen.
In het Duitse Ruhrgebied is de situatie
inmiddels al zo verergerd dat het daar
tijdens windstil weer noodzakelijk is ge
vonden al het verkeer tussen 6 en 10 uur
's morgens en later op de dag tussen 3 en
8 uur stil te leggen. Maar, zei de milieu
activist, niet bekend is wat die industrie
daar in die tijd mag en niet mag.
Vrijwel alle Europese landen zijn het
erover eens dat in het begin van de vol
gende eeuw de uitstoot van zwaveldioxi
de en stikstof-oxiden gedecimeerd zal
moeten zijn. Nieuw te bouwen energie
centrales, de grootste verzuurders, zul
len nu al moeten worden uitgerust met
'zuiver-ruimten' voor deze verzurende
gassen, waar onder andere gebruik zal
worden gemaakt van tonnen kalk (cal-
cium-carbonaat).
Dure grap
Wat nog veel erger is, schamperde de
milieu-activist, zelfs wanneer de uitstoot
van alle schadelijke stoffen van vandaag
op morgen zou worden gestopt, dan zit
ten we nog tientallen jaren vast aan de
na-effecten. De enige manier is een we
reldomvattende schoonmaakaktie, gi
gantische hoeveelheden kalk in bodem
en water, en het toevoegen van voe
dingsstoffen aan de verarmde bodem
van alle aangetaste bossen en heidege
bieden.
Hoeveel dat kost? Een Duitse weten
schapper sloeg toch maar eens aan het
cijferen wat zo'n drastische
schoonmaakaktie van de Westduitse bo
dem, waar inmiddels de helft van alle
bomen ziek of dood is, zou gaan kosten.
Hij kwam tot een bedrag van ongeveer
60 miljard D-Mark.
(Bron: 'Acid Rain', New Scientist, 15 no
vember 1987)
r Het ontstaan en neerdalen van zure regen, schematisch uitgeheeld
