Olijvenoogst: geen loon naar werken
aan
Bruggenbank past overal een mouw
Eeuwenoude traditie in de Provence lijkt ten dode opgeschreven
Hergebruik van 'tweedehandsjes' kan tot aanzienlijke kostenbesparingen leiden
ZATERDAG 5 DECEMBER 1987
EXTRA
PAGINA 25
Olijvenoogst in de Provence: een folklore-feest van oude mensen en wijd-
beense ladders die er al eeuwen waren. (toto's Rudolph Bokker/cpü)
Nu de druiven binnen zijn is in
de Provence de olijvenoogst in
volle gang. Wijdbeense
ladders die er al eeuwen waren
wijzen de weg naar de
pastelblauwe hemel. Wie
olijfbomen heeft brengt nu
dagenlang in zijn kruinen door
De meestal oude mannen en
vrouwen lijken daar - ritselend
tussen de puntige blaadjes -
op trekvogels in hun
winternest.
door Rudolph Bakker
Een olijfboom begrijpt alles. Hij is
minzaam, maar streng. Zijn vruch
ten zijn parelen die hij niet voor de
zwijnen werpt. Ze moeten één voor
één en met prijzende handen wor
den geplukt. De olijfoogst is dan ook
- na die van de koffieboon - een
van de meest arbeidsintensieve van
de wereld.
In de Provence werd de olijfoogst tot
folklore. Het is een feest van regionale
betekenis. Niet meer dan één op de tien
Franse gezinnen koopt olijfolie. En die
komt dan nog uit Spanje, of uit Tunis.
Toch is het jammer dat maar weinig
mensen weten hoe Provenijaalse olijfolie
smaakt. Die is de lekkerste van de hele
wereld, vinden de Provengalen. En in dit
geval overdrijven ze, bij uitzondering,
niet. Het is dan ook zaak dit uitstervende
natuurproduct voor de mensen van goe
den wil te bewaren.
'Die olijfbomen hier', schrijft in sep
tember 1889 Vincent van Gogh vanuit
Saint-Rémy-de-Provence aan zijn schil
dersvriend Emile Bernard, 'dat is echt
iets voor jou. Ze zijn zilver tegen een aar
de vol oranje en wisselende tinten van
violet. En dat allemaal beschenen door
een grote witte zon'. In november voegt
Vincent er in een brief aan zijn broer
Theo nog aan toe: 'De olijfboom hier is
even veelzijdig als onze wilg in het noor
den. Alleen op het eerste gezicht lijkt hij
monotoon en hij is de boom die het ka
rakter van de Provence bepaalt'.
Spoelwater
"Ik ben verliefd op de olijfboom", be
kent me romantisch de keiharde bouw
ondernemer Christian Rossi in zijn kan
toor in Chateaurenard. Róssi is de eige
naar van de grootste olijfmolen in Mou-
ries, dat net als Maussane in het paradij
selijke dal van Les Baux een van de be
langrijkste centra van de Franse olijfteelt
is. Rossi legt riolen, stoepen en lichtlei-
dingen in de nieuwbouwwijken van de
buurt, maar iedere avond rijdt hij met
zijn Mercedes naar Mouries om er zijn
ogen te laten gaan over de kratten vol
olijven, te luisteren naar het klateren van
het spoelwater in de kraakmolens en er
de lucht op te snuiven van de olijven-
moes, waaruit de olie volgens de mo
dernste methoden wordt gecentrifu
geerd.
Van september tot december komen
de boeren en de burgers er hun geduldig
verzamelde vruchten in kleine manden
brengen. De oogst wordt gewogen en op
geslagen, vervolgens gemalen en dan
verschijnt peinzend de olie, in maagdelij
ke schaamte, als een dun straaltje uit een
Bruggen hebben weliswaar
niet het eeuwige leven, maar
kunnen doorgaans na gedane
arbeid nog best een tijdje
elders dienst doen, zeker als
het gaat om een tijdelijke
maatregel. Het hergebruik van
tweedehands bruggen blijkt in
de praktijk een goede en
bovenal goedkope oplossing te
zijn. Daar kan men bij de
Bruggenbank alles over
vertellen.
door Peter van der Molen
Er is een tijd geweest dat het woord
'bank' alleen betrekking kon heb
ben op een zitmeubel of een geldin
stelling. Dat kon niet of nauwelijks
tot verwarring leiden. Die tijd is
voorbij.
Begrippen als databank, vacature
bank, donorbank, spermabank en bloed
bank hebben onze taal verrijkt, maar niet
bijgedragen aan een duidelijk beeld van
het begrip 'bank'. Toen in 1985 de Brug
genbank het leven zag, kwam prompt
van hogerhand de waarschuwing dat ie
dereen zich niet zomaar in het bankwe
zen kan storten.
Nu is het ook nooit de bedoeling ge
weest van Dwars-Heederik en Verheij
(DHV), een Amersfoorts raadgevend in
genieurs- en technisch adviesbureau
voor de Vereniging van Nederlandse Ge
meenten, om zich op de monetaire markt
te storten, maar het geeft wel aan hoe een
ongeremd gebruik van het begrip 'bank'
tot verwarring kan leiden. Zeker als het
om een nieuw en voor Europa uniek ver
schijnsel als een bruggenbank gaat.
Wat onder een bruggenbank moet
worden verstaan, maakt projektleider
ing. S.P. van Leeuwen van de afdeling
weg- en waterbouw van het ingenieurs
bureau duidelijk. „Wij willen een brug
slaan tussen vraag en aanbod van ge
bruikte bruggen. Via de Bruggenbank
verzamelen wij gegevens over bruggen
in Nederland die om wat voor reden ook
vervangen moeten worden. Daarnaast
verzamelen wij informatie over wensen
voor het plaatsen van bruggen. Wij pro
beren vraag en aanbod in type en tijdstip
op elkaar af te stemmen".
Ruil
Het initiatief tot het instellen van een
bruggenbank is in hét begin van de jaren
'80 geboren. Een tijd waarin het minder
goed ging in de machine- en staalindus
trie, en de gevolgen daarvan gingen ook
niet aan DHV voorbij. De bezuinigings
operaties van de overheid vonden hun
supermoderne machine vol hels lawaai.
De olie blijft - om te decanteren - min
stens twee maanden in op temperatuur
gehouden vaten rustig staan. Meestal te
gen kerstmis, als de oogst vroeg achter
de rug is, komen de eerste olijftelers
weer terug en halen ze hun flessen op.
Het feestmaal kan beginnen.
Iedere vijf kilo olijven levert één liter
olie op. Een niet al te geweldige boom
produceert tussen de drie en de tien kilo
vruchten per jaar. Voor de assistentie
van Christian Rossi betalen de buurtbe
woners 1,20 franc per kilo olijven, dat is
omgerekend zo'n veertig cent. Hun fles
komt ze dan ook op ongeveer twee gul
den te staan. In de winkel is hij meestal
zes keer zo duur.
Christian Rossi is een kleine ronde
man en hij kan alles tegelijk. Het bouw
bedrijf nam hij van zijn vader over, en de
olijfmolen ook. Zijn vader hield van stie-
renvechten en zo ook Christian. De olijf
molen is net zo goed zijn hobby. In Cha
teaurenard, net als in de meeste andere
plaatsen in de Provence, mag maar één
keer per jaar een stier in een echte strijd
werkelijk worden gedood. Rossi is direc
teur van de arena in Chateaurenard, net
als zijn vader dat was. De arena heeft
500 plaatsen. Toch gaat Rossi het liefst
naar Spanje, waar ze werkelijk weten
wat stierenvechten is.
Zilver
In de Provence groeit en bloeit alles
vanzelf, en de strenge mistral waait er
steeds weer op tijd om de giftige schim
mels van de wijnranken weg te blazen.
Olijfbomen staan er al sinds de zesde
eeuw vóór Christus, toen de Grieken ze
er voor het eerst in de weerbarstige bo
dem zetten. Ze zijn niet bang van de mis
tral, en ze kleden zich in zilver als de
storm de achterkant van hun blaadjes
naar voren keert.
"Een olijfboom heeft het eeuwige le
ven, hij sterft nooit een natuurlijke
dood", vertelt me in Aix-en-Provence de
kettingrokende Christian Argenson. Hij
is hoofd van het regionale landbouw-ad-
viesbureau dat de olijfkwekers met raad
en daad terzijde staat. Wat Argenson
over de olijboom niet weet is ook verder
het weten niet waard. En hij reist zelfs af
en toe helemaal naar Brussel om er voor
de belangen van ^ijn Provengaalse vrien
den zijn hand in het EG-vuur te steken.
Het was Argenson die voor Frankrijk
(en dit komt in feite neer op de Provence
alleen) een subsidieregeling bereikte die
tot gevolg had dat iedere officiële olijf
boomeigenaar recht heeft op vijf francs
per kilo zelf geproduceerde olijfolie.
"De EG biedt nu directe steun aan de
kweker", aldus Argenson, "omdat de
olijvenproductie commercieel nauwe
lijks winstgevend is (meer dan de helft
van de kosten zit al in de oogst - red.). In
1978 is een soort kadaster van alle olijfbo
men opgemaakt. Daarna kwamen im
mers Griekenland en Spanje in de EG, en
straks ook Portugal. Op dat moment wa
ren we alleen met Italië, en van dat ka
daster is in Italië natuurlijk niets terecht
gekomen. Bij ons werkt het goed. We
hebben officieel vier miljoen bomen, Ita
lië heeft er officieel 200 miljoen, maar
weerslag in de werkzaamheden voor de
infrastructuur en dus voor de bouwers
van bruggen en ingenieursbureaus. Er
werd gezocht naar nieuwe ontwikkelin
gen. Rijkswaterstaat en de provinciale
waterstaten kwamen zo nu en dan al tot
een 'ruil' van bruggen, maar van enige
structuur was nog geen sprake.
Dat er goede mogelijkheden voor her
gebruik van bruggen bestaan, die ook
nog spectaculair kostenverlagend kun
nen werken, is bewezen bij de vervan
ging van de Moerdijkbrug. Van de oude
brug werden vier overspanningen over
gebracht naar Spijkenisse waar ze nu als
hefbrug dienst doen, terwijl zes andere
delen een plaats hebben gekregen in de
brug bij Keizersveer. Ging het bij de
Moerdijkbrug om de grootste van Neder
land, bij kleine bruggen zijn de mogelijk
heden voor hergebruik zeker zo ruim
aanwezig.
Een oude pittoreske brug over het
Apeldoornskanaal vervult nu in IJssel-
stein niet alleen een gewaardeerde ver
keersfunctie, maar draagt ook bij aan de
verfraaiing van het stadsbeeld. Andere
voorbeelden van verplaatsbare bruggen
zijn de draaibrug in Ter Apel, de tijdelij
ke voetgangers-fietsbrug bij Zeewolde,
de ophaalbrug uit Dokkumernieuwezij-
len die nu in Hoogersmilde ligt en de op
haalbrug uit Opsterland die een plaatsje
heeft gekregen in Gramsbergen.
"Nederland is bezaaid met bruggen en
bruggetjes waarvan er geregeld wat ver
vangen moeten worden", legt Van Leeu
wen uit. „Hergebruik kan tot aanzienlij
ke kostenbesparingen leiden. Wij heb
ben contact opgenomen met alle brug-
genbeheerders, gemeenten, waterschap
pen en provincies en gevraagd waar in de
toekomst bruggen vrij komen en waar ze
nodig zijn. De tijdstippen zijn belangrijk
en of ze vast of beweegbaar dan wel de
montabel zijn. In ons bestand is informa
tie opgenomen over type, afmetingen,
belastbaarheid, constructie, bouwjaar en
het tijdstip waarop een brug beschikbaar
is dan wel gewenst".
Duur
Een brug bouwen is een dure aangele
genheid. Populair gezegd kan een ge
middelde brug een tientje per kilogram
kosten en ervan uitgaande dat een gewo
ne ophaalbrug toch al snel enige tiental
len tonnen weegt, loopt het eindbedrag
snel op. Voor brugbeheerders kan dit be
tekenen dat zij de bouw van een hoogst
noodzakelijke brug jaren uitstellen. Een
'tweedehandsje' kan dan dikwijls uit-
dat zijn er ongetwijfeld veel meer. De EG
garandeert de produktie van 1.340.000
ton voor alle lidstaten. Onze produktie is
niet groter dan 2000 ton".
Karakteristiek
Net als de bedrijvige Christian Rossi is
de enthousiaste Christian Argenson er in
alle bescheidenheid van overtuigd dat de
Provence de meest karakteristieke olijf
olie van Europa maakt. De Europese ko
pers van olijfolie in de grote warenhui
zen merken daar weinig van. Hun olie is
een mengsel van vele soorten, met het
doel de smaak zo neutraal mogelijk te
houden en de gebruiker niet met extra
fruitigheid of een al te opvallende 'olij-
vigheid' rauw op het lijf te vallen.
Evenzo als bij de Franse wijn is er bij
de Provengaalse olijfolie sprake van een
'appellation controlée', een herkomstga-
rantie dus. Iedere koper die van wanten
weet kijkt op het etiket en zoekt naar de
bevrijdende woorden: lère pression a
froid vierge extra. Als de olijfmoes een
eerste keer geperst of gecentrifugeerd is
kan ze best nog twee of drie keer eenzelf
de behandeling ondergaan. Maar dat is
met meer de olie waar de liefhebbers op
uit zijn. En het woord 'extra' betekent
dat het zuurgehalte in de olie niet hoger
dan 1 gram per 100 gram olie is.
De Grieken en Romeinen smeerden
met de olijfolie hun hele lichaam in. Art
sen onder de Amerikaanse invasietroe
pen in Zuid-Italié stelden vast dat Itali
aanse mannen minder last hadden van
haaruitval omdat ze de olijfolie ook re
gelmatig in hun haar deden. En nu wordt
er meestal alleen nog maar de sla mee
aangemaakt.
Christian Rossi vertelt me trots dat hij
er onder andere ook zijn eieren en zijn
'steak' in bakt. Als ik beken deze ge
woonte te delen is onze vriendschap -
die in het stierenvechten geen basis vond
- alsnog voor eeuwig beklonken.
Toch is de fruitige, soms hard aanko
mende olie van de Provence al jaren niet
méér dan de liefhebberij van de plaatse
lijke bevolking en van een enkele snob in
de rest van de wereld. Ze gaat wel naar de
Verenigde Staten, naar Canada en de
Bondsrepubliek, waar ze in één adem
wordt genoemd met Chateauneuf-du-
Pape en andere wijnen van de Rhone. En
ze is te koop in de Parijse supersnob-deli-
catessenwinkel van Fauchon.
komst bieden.
„De gebruikte bruggen die in de Brug
genbank worden opgenomen zijn nog
van goede kwaliteit. Ze zijn bijvoorbeeld
vervangen als gevolg van kanaalverbre
ding (Vriezenveen), wegverbreding, ver
andering van de verkeerssituatie of be
lastingbeperking. Als er geen goede af
stemming tussen de verkoper en een ko
per bestaat, eindigt zo'n brug op de
schroothoop. Wij zijn als een soort make
laars tussen de beide partijen gaan zitten
en bemiddelen tegen een vergpedings-
percentage met daaraan gekoppeld een
minimumbedrag. Het blijft voor kopers
dan toch nog aantrekkelijk, want het rea
liseren van een gebruikte brug kost een
kwart tot een vijfde van een nieuwe; een
stuiver tegenover een tientje nieuw".
Als recent voorbeeld mag de ophaal
brug van Vriezenveen dienen. Deze
moest als gevolg van kanaalverbreding
plaats maken voor een grotere die ook
meteen een wegverbreding mogelijk
maakt. De brug was technisch nog in
goede staat en via de Bruggenbank heeft
de gemeente Steenwijk zich voor de
'schrootprijs' van f. 1500 van deze brug
verzekerd. Daar komen de kosten van
montage en vervoer nog bij, maar dat
geldt ook voor een nieuwe brug. Medio
november is de brug naar Steenwijk ge
varen, wordt daar opgeknapt en in het
voorjaar van 1989 weer in gebruik geno-
"Dat wil niet zeggen dat de bruggen
die wij in ons bestand hebben opgeno
men allemaal van die koopjes zijn. Wij
hebben ook bruggen van anderhalve ton
in ons bestand. Onze eerste bemiddeling
was overigens van bescheidener aard.
Dat was een houten voetgangersbrug die
in Dordrecht lag. Die hebben we naar
Heerde verplaatst, niet over een water
weg geplaatst maar als brug over een
crossbaan zodat het publiek ook het mid
denterrein kan bereiken".
Mogelijkheden
De mogelijkheden voor gebruikte
bruggen zijn legio. Zo kan een occasion
geplaatst worden op een plaats waar snel
een tijdelijke oeververbinding of weg-
kruising nodig is, bijvoorbeeld voor een
verkeersomleiding, een routeverkorting
of voor een voetgangers- of fietserskrui-
sing met een drukke verkeersweg. Een
smalle brug kan worden vervangen door
een bredere, dan wel worden verdubbeld
met een parallelbrug (Keizersveer). Met
de vervanging van een vaste door een be-
Monsieur Roccardier is de kort aange
bonden zwartharige bedrijfsleider van
Christian Rossi's olijfmolen in Mouries.
Als een generaal leidt hij de troepen die
juist nu hun manden vol olijven in ver
warrende veelheid bij hem komen afle
veren. Hij doet zijn werk al jaren met
ernst en overgave, maar zonder hoop.
Als ik een flesje 'Première pression a
froid vierge extra' bij hem gekocht heb
en hij zonder veel overtuiging zijn gasten
heeft rondgeleid, bekent hij in een plot
selinge spraakwaterval: „Ik ben trots op
mijn werk en ik doe het altijd met ple
zier, maar ten dode opgeschreven is het
wel. Ik zal alles doen om te maken dat
mijn zoon zijn leven hier niet gaat slijten,
want muziek zit er niet meer in. Waar we
het van moeten hebben in de Provence,
dat is het toerisme".
In Aix blijkt Christian Argenson van
harder olijfhout gesneden. Hij heeft een
vacuümdrukmachine bedacht waarmee
je in één verschrikkelijke schok alle olij
ven tegelijk van de boom kunt schudden
en dat zou de kosten wel doen dalen. „We
halen het best", zegt hij. "De produktie
gaat omhoog en het snob-appeal stijgt".
Toch heeft nog nooit een olijfboom, in
de eeuwige wijsheid van zijn bestaan,
zijn vruchten onder de druk van welke
schok dan ook op zo'n banale manier
prijsgegeven. Ook als er niemand in de
Provence meer op zijn vruchten zou prijs
stellen, zou hij de zuidelijke zon in het
zilver van zijn duizenden blaadjes blij
ven weerkaatsen, en alle mensen geluk
kig maken - zoals ooit Van Gogh - die
zich dronken kijken aan de tijdloosheid
van zijn vorm en zijn kleur.
weegbare brug kan een gebied voor ple-
ziervaart worden ontsloten. Ook door
plaatsing elders kunnen brugconstruc-
ties behouden blijven die bijzonder zijn
qua uiterlijk, techniek of als monument.
Deze toepassing kan extra interessant
zijn indien een stads- of dorpsvernieu
wingsplan om betere toegankelijkheid
vraagt. Diezelfde toegankelijkheid kan
ook een haalbare mogelijkheid worden
bij het ontsluiten van nieuwbouwwij
ken, bedrijfsterreinen of agrarische ge
bieden.
Het zou wel toevallig zijn als een ge
bruikte brug precies die maten heeft die
voor de nieuwe bestemming gewenst
zijn. Als de afwijking niet te groot uitvalt,
kan er het één en ander worden aange
past. Zo kan bij de bouw van de brugge-
hoofden al rekening worden gehouden
met de maten, en kan een iets te lange
brug worden ingekort.
Moeilijker ligt het met het tijdschema.
Als gemeente A in 1989 een brug nodig
heeft en gemeente B beschikt over een
brug die daar goed van pas zou kunnen
komen maar die pas in 1991 voor vervan
ging in aanmerking komt, dan wordt het
moeilijk om in de planning alsnog een
oplossing te vinden. Andersom levert
het overigens geen problemen op, want
dan wordt een brug gewoon een tijdje in
opslag genomen.
Buitenland
„Wij hebben nu een behoorlijk aantal
opties in onze bank en gaan ons nu op het
buitenland oriënteren. Er liggen aanvra
gen uit Finland, Frankrijk en Duitsland.
Voor het buitenland spelen de transport
kosten natuurlijk een belangrijke rol"
Gaat het in voornoemde gevallen nog
om landen die betrekkelijk dicht in de
buurt liggen, met het Afrikaanse conti
nent ligt dat duidelijk anders. Toch zijn
ook daar contacten gelegd. Binnenkort
komt een aantal grote bruggen in 'de aan
bieding' en het lijkt dat daarvoor met na
me in Afrika een markt is. Zo probeert de
Bruggenbank de brug naar het werkei-
land Neeltje Jans bij de Deltawerken in
delen te verkopen, terwijl binnenkort
ook nog bruggen over de Maas en in Zee
land beschikbaar komen voor een nutti
ge functie elders.
„De transportkosten naar Afrika vor
men geen extra handicap, want ook nieu
we bruggen moeten uit Europa komen
en die worden dus ook belast met hoge
transportkosten. Wij slaan niet alleen
bruggen tussen oevers, maar hopen zelfs
bruggen tussen continenten te slaan".
Projectleider Vam Leeuwen voor de ophaalbrug in Vriezenveen die door
de gemeente Steenwijk voor de 'schrootprijs' vanf 1500 kon worden aange
kocht. (foto GPD)
