Produktie wordt hoofdzaak
in de sociale werkplaatsen
Zwaarst gehandicapten dreigen uit de boot te vallen
PAGINA 24
ZATERDAG 5 DECEMBER 1987
De sociale werkplaatsen dreigen op korte termijn meer dan ooit
tevoren aan het snoeimes van de overheid ten prooi te vallen.
Worden tot op heden de verliezen van deze instellingen nog door
de rijksoverheid aangezuiverd, per 1 januari 1989 zal dat niet
meer het geval zijn. Wat tot gevolg kan hebben dat de zwaarst
gehandicapten niet langer in het voor hen zo essentiële
arbeidsproces kunnen functioneren. In Leiden en omgeving ziet
men de bui al hangen. "De oorspronkelijke doelgroep dondert er
als eerste uit".
De sociale werkplaatsen zijn te duur
geworden. Staatssecretaris De
Graaf van sociale zaken en werkge
legenheid is om die reden voorne
mens de Wet Sociale Werkvoorzie
ning (WSW) te wijzigen.
door Herman Joustra
De WSW beoogt lichamelijk en geeste
lijk gehandicapten, die door hun handi
cap niet voor een baan in het 'normale'
bedrijfsleven in aanmerking komen,
aangepast werk te bieden bij de sociale
werkplaatsen. De werkzaamheden zijn
zoveel mogelijk gericht op in elk geval
het behoud van hun arbeidsgeschikt
heid. En indien dat inderdaad mogelijk
is wordt gestreefd naar de verbetering er
van, zodat de gehandicapten eventueel
kunnen doorstromen naar een 'gewoon'
bedrijf
De WSW onderscheidt twee cate
gorieën werknemers: gehandicapten van
wie mag worden aangenomen dat zij ten
minste eenderde halen van de productie
die in het normale arbeidsproces gebrui
kelijk is (de A-categorie) en gehandicap
ten die daartoe niet in staat zijn (de B-ca
tegorie).
Volumebeleid
Sinds de instelling van de wet in 1969
groeide het aantal arbeidsplaatsen snel
en daarmee ook de uitgaven van de
Rijksoverheid, die de loon- en exploita
tiekosten van de werkplaatsen voor haar
rekening neemt. In 1984 leidde dat tot de
eerste wetswijziging. Besloten werd het
maximum-aantal WSW-werknemers op
80.000 te stellen. Dit 'volumebeleid' heeft
echter niet de gewenste kostenbeheer
sing tot gevolg gehad, omdat de sociale
werkplaatsen tot nu toe eventuele verlie
zen op de Rijksoverheid kunnen verha
len.
De staatssecretaris wil nu wettelijk la
ten vastleggen dat uiterlijk per 1 januari
1989 de bestaande financieringsstruc
tuur wordt vervangen door een voorals
nog experimenteel stelsel van budgetfi
nanciering, in elk geval tot en mét 1993.
In dit model wordt jaarlijks aan de ge
meenten een vast budget toegekend
waarmee de sociale werkplaatsen bekos
tigd moeten worden.
De hoogte van dat bedrag wordt vast
gesteld aan de hand van de bedrijfsresul
taten van de werkplaatsen in 1985 en dat
kan dus per gemeente verschillen. Even
tuele tekorten worden nu niet meer door
het Rijk vergoed maar komen voor reke
ning van de gemeente.
Maar dat is nog niet alles, want het is
mogelijk dat er na 1989 bezuinigd zal
worden op genoemde budgetten. Een
minimumbedrag wordt wel gegaran
deerd, maar in 1993 bedraagt dat in het
ongunstigste geval nog maar 72 procent
van het in 1989 toegekende bedrag. Vol
gens de staatssecretaris moet het echter
niet louter als een financiële operatie ge
zien worden. De budgetfinanciering
biedt naar zijn mening tevens de moge
lijkheid de doelstellingen van de WSW
op een bedrijfsmatige manier te realise-
"We zien de volgende bui al hangen, ik
weet zeker dat die wet er komt", zegt J.
van Ek van de Federatie van Oudervere
nigingen. De federatie is een samenwer
kingsverband van een aantal oudervere
nigingen van lichamelijk en geestelijk
gehandicapten. "De volumebeperking
heeft al de nodige gevolgen gehad, want
op dit moment staan er zesduizend
schoolverlaters uit het speciaal onder
wijs op de wachtlijst van de sociale werk
plaatsen. Door de druk vanuit Den Haag
om de baten op een hoger peil te brengen
wordt dat denk ik nog erger. Er wordt nu
al veel minder gelet op wat de gehandi
capte zelf nodig heeft. Ze vragen bij wijze
van spreken eerder om een goede tim
merman die maar een klein stukje van
zijn pink mist, die is produktiever. Het is
allemaal vreselijk frustrerend voor ons.
Zo'n dertig, veertig jaar geleden begon
nen wij met kleine werkplaatsjes en dat
sloeg aan. De overheid nam het daarna
met de beste bedoelingen over, maar nu
wordt het weer teruggedraaid. De oor
spronkelijke doelgroep, de gehandicap
te, dondert er als eerste uit".
In samenwerking met de gemeente
Leiden en enkele vormingscentra riep de
Federatie onlangs de Stichting Noodop
vang Schoolverlaters in het leven voor
leerlingen uit het speciaal onderwijs die
nog niet bij een sociale werkplaats ge
plaatst konden worden. De stichting laat
de schoolverlaters vast wennen aan het
verrichten van arbeid en zorgt voor een
programma van algemene vorming, ter
voorbereiding op een plek bij een sociale
werkplaats. Bij de dagopvangverblijven
voor gehandicapten bestaan dergelijke
mogelijkheden niet. Van Ek: "Maar het
is natuurlijk een tijdelijke oplossing,
want de doorstroming naar de sociale
werkplaatsen is op dit moment gering".
Gepakt
Th. de Wilde, FNV-vertegenwoordiger
in de Commissie Sociale Werkvoorzie
ning van Leiden die het gemeentebe
stuur adviseert over de uitvoering van de
WSW, is evenmin te spreken over de
plannen van de staatssecretaris. "De
kleine man wordt weer gepakt, voor hem
heeft de regering geen geld meer. Ik ben
bang dat de sociale werkplaats een eco
nomische wordt, de directie van zo'n
werkplaats wordt gedwongen een hoge
re opbrengst te krijgen. De instanties die
een beroep op hen doen zullen dus meer
moeten betalen, en dat geld hebben ze
vaak niet. Want de klanten komen vaak
uit de collectieve sector en die wordt zelf
al getroffen door bezuinigingen. Dat gaat
allemaal ten koste van de gehandicap
ten, die komen nu op straat te staan. Het
is toch verschrikkelijk, de mensen voe
len zich thuis op zo'n werkplaats. Moeten
ze dan thuis weer achter de kachel gaan
zitten? Ik snap niet dat De Graaf nog in
de kerk durft te komen. Maar je hoeft er
niet eens christen voor te zijn, je bent
verplicht de zwakkere te helpen". De
FNV is dan ook niet van plan het erbij te
laten zitten, binnenkort organiseert zij in
samenwerking met de AbvaKabo een
aantal informatiedagen voor leden die
zitting zullen nemen in de SW-commis-
sies. En een actieprogramma is in voor
bereiding.
N. Esman van de Algemene Minder
Valide Organisatie (AMVO) ziet de toe
komst van de sociale werkplaatsen even
eens somber in. De AMVO behartigt ge-
handicaptenbelangen. Ze bemiddelt bij
sociale verzekeringskwesties en geeft ju
ridische hulp. Esman: "In eerste instan
tie klinken die plannen natuurlijk prach
tig, maar gezien de eerdere ervaringen
zal het wel weer in het nadeel van de ge
handicapte uitvallen. Ik ben bang dat de
zwaarder gehandicapten eruit geschopt
worden ten gunste van jonge werklozen.
We krijgen almaar meer klachten over de
sociale werkplaatsen, daar wordt steeds
vaker gezegd: als het je niet bevalt ga je
Het lassen van een anker behoort ook tot de werkzaamheden.
Confectie-arbeid in dé Leidse sociale werkplaats: ondanks handicap toch
in het arbeidsproces. Inzet boven: een werknemer aan een halfautomatische
computerdraaibank. Inzet onder: op de seal-afdeling worden setjes inbus-
sleutels van een plastic laagje voorzien. (foto-s Holvast)
'normale' werknemer. Maar de verschil
len zijn toch wel erg groot".
Van der Horst zelf is bijzonder gechar
meerd van wat hij het Zweedse model
noemt. "In Zweden werkt het een stuk
beter, de sociale werkplaatsen vormen
daar eigenlijk één concern. Er is geen on
derlinge concurrentie en de beloning
voor de gehandicapten is dan ook veel re
delijker dan hier. We hebben een rapport
over dit model aangeboden aan het mi
nisterie, als tegenspel voor de budgetfi
nanciering".
De adviescommissie werkloosheids
voorziening van de Sociaal Economische
Raad (SER) toont zich voorstander van
het systeem van budgetfinanciering,
maar plaatst toch een aantal kritische
kanttekeningen bij de voorstellen van
staatssecretaris De Graaf. Zo wijst men
er op dat budgetoverschrijdingen kun
nen optreden door mogelijke aanpas
singsproblemen van de gemeenten en
sociale werkplaatsen. Bovendien ligt de
besteding van het budget bij voorbaat al
voor een groot deel vast omdat dit opgaat
aan lonen en andere financiële aanspra
ken van WSW-werknemers. De beste
dingsvrijheid van de gemeente mag dus
niet worden overschat.
Slechte zaak
Mevrouw G.Brussen, wethouder van
o.a. sociale werkvoorziening in Alphen
laat zich nog liever niet uit over de moge
lijke gevolgen van de budgetfinanciering
voor haar gemeente. "Hoe groot ons bud
get wordt weten we nog niet, het ministe
rie is daar nog vaag over. Op een voor
lichtingsbijeenkomst hebben vertegen
woordigers ervan in elk geval laten we
ten dat het geen bezuinigingsoperatie is.
Maar als er toch wordt bezuinigd, komt
tijd, komt raad".
De wethouder van sociale zaken in
Katwijk, mevrouw H.A. Hietkamp, stelt
zich eveneens wat terughoudend op.
"Het is natuurlijk een slechte zaak om
1985 als peiljaar te nemen voor het vast
stellen van de budgetten. Je kunt dan
toevallig heel goed gedraaid hebben of
heel slecht. Maar verder moet ik me er
nog in gaan verdiepen. Begin december
gaan we als bestuur alle stukken doorne-
Hans de la Mar, wethouder van sociale
zaken in Leiden en voorzitter van de
Commissie SW, voorziet al wel de nodige
problemen in de toekomst' voor de ge
meente Leiden. "Wij draaiden in 1985
heel slecht en kregen dus nogal wat extra
geld van het rijk. De eerste twee jaar zul
len we ons dan ook nog wel kunnen red
den met het budget. Dat er bezuinigd
gaat worden staat voor mij wel vast, dat
is tot nu toe overal gebeurd waar de bud
getfinanciering is ingevoerd. Maar als
dat nu maximaal gebeurt, dus ruim 25
procent, dan redden we het niet. Dat be
tekent voor ons zo'n vijf tot zes miljoen
minder en waar moeten we dat vandaan
halen? We zijn nu wel met een reorgani
satie bezig, we proberen de afdelingen
wat logischer op elkaar te laten aanslui
ten. En we streven naar grotere orders in
plaats van een heleboel kleintjes. Ook
wordt er geprobeerd partnerships af te
sluiten met de afnemers. Als dat allemaal
lukt levert dat natuurlijk wel wat meer
op. Maar zoveel? De normale bedrijven
kunnen gewoon mensen ontslaan wan
neer het slecht gaat, maar dat kun je bij
de sociale werkplaatsen niet maken. Ze
ker niet als gemeente".
Calamiteit
Maar wat gebeurt er nu als een ge
meente een eventueel verlies van een so
ciale werkplaats niet kan aanzuiveren?
Springt het rijk dan alsnog in? Gerda de
Lange, persvoorlichtster van het minis
terie van sociale zaken en werkgelegen
heid: "Nee, dat zal normaal gesproken
niet gebeuren. Behalve als er echt sprake
is van een calamiteit, als er bijvoorbeeld
honderden mensen op straat zouden ko
men te staan".
maar weg. De mensen daar gaan elkaar
steeds meer als concurrent zien en dat
bevordert de sfeer natuurlijk niet".
Marktrisico
Volgens J. Huyers, directeur van de so
ciale werkplaats in Alphen waar zo'n 340
gehandicapten werkzaam zijn, hoeft het
zo'n vaart nog niet te lopen met de bud
getfinanciering. "Het zou de B-categorie
kunnen aantasten, maar dat zeg ik heel
voorzichtig. Want de A-categoranten
kunnen de arbeidsplaatsen voor de B-ca-
tegoranten verdienen. En soms kan ook
een uitzendkracht uitkomst bieden om
een aantal mensen aan het werk te hou
den, maar dat gebeurt alleen in uiterste
noodzaak. Budgetfinanciering is nodig,
als je met geld werkt gaat het nu eenmaal
om het hoogst mogelijke rendement. Zo
wel sociaal als financieel, dat hoeft el
kaar niet te bijten".
Maar budgetfinanciering houdt vol
gens Huyers wel een marktrisico in. "Ge
neraliserend gezegd werkte men in het
verleden met betrekkelijk eenvoudige
werksoorten, ze maakten twintig jaar ge
leden borstels, bezems en kokosmatten.
Toen riep men al: kijk uit, die werksoor
ten komen te vervallen. En dat gebeurde
ook, plotseling kocht bijna niemand ko
kosmatten meer. Als je dat achteraf moet
bijstellen kost dat moeite. Je moet dan
ook de markt in het oog houden en de
technologische ontwikkelingen op de
voet volgen. Wij werken nu voor zo'n
veertig, vijfenveertig bedrijfstakken. On
ze kernactiviteiten zijn metaalnijver
heid, elektronica, elektroiïiontage, werk
tuigbouwkundige montage en assembla
ge, kunsstofbewerking en verwerking,
grafisch werk, aanleg en onderhoud van
groenvoorzieningen enzovoort. Dat is
ons beleid. Zo zit er altijd werk bij dat
Piet of Mien met zijn of haar speciale
handicap aankan, en op die manier kun
nen de mensen groeien in hun vakbe
kwaamheid. Pas als je de mensen de mo
gelijkheid biedt zich te ontplooien ben je
sociaal bezig".
Afspraken
Bij de Leidse sociale werkplaats, ge
vestigd aan de Touwbaan in Leiderdorp,
zijn ruim 860 mensen werkzaam in het
kader van de WSW. Ook hier wordt een
groot aantal verschillende werkzaamhe
den verricht. Volgens J.F.M. ter Haar,
waarnemend directeur, zijn duidelijke
afspraken met de gemeente noodzake
lijk. "We moeten nu komen tot een meer
bedrijfsmatige aanpak, maar we hebben
het wel moeilijker dan de vrije bedrijven.
Zij kunnen voor een hogere produktie de
modernste machines aanschaffen en au
tomatiseren. Wij kunnen dat niet zo
maar, omdat we rekening moeten hou
den met iemands specifieke handicap.
Het is dus moeilijk voor ons om te wer
ken met geavanceerde apparatuur. Nog
los van de investeringen".
"Maar voor die meer bedrijfsmatige
aanpak is het wel nodig dat er duidelijke
afspraken worden gemaakt tussen het
gemeentebestuur en het management.
De gemeente wordt risicodrager en dat
moet ze accepteren. De voorwaarden om
de sociale doelstelling van de WSW te
handhaven moeten worden vastgelegd.
Zo moet de gemeente zorgen voor een
goed management".
Helemaal gerust is Ter Haar niet over
de toekomst."Als het tot een korting
komt ga je er toch op achteruit en dan
loopt de sociale doelstelling gevaar.
Maar we zullen ons uiterste best doen dat
het niet gebeurt, want dat accepteren we
natuurlijk nooit".
M.J.W. van der Horst is directeur van
het werkvoorzieningsschap 't Heem in
Katwijk. Hier werken ongeveer 340 ge
handicapten uit de gemeenten Valken
burg, Rijnsburg, Oegstgeest, Wassenaar
en Katwijk. Volgens Van der Horst zou
het systeem van de budgetfinanciering
de positie van de minder produktieve ge
handicapten in gevaar kunnen brengen.
"Wanneer je er niet voor zorgt dat je
meer geld voor je prestaties krijgt, bete
kent dat datje minder mensen werk kunt
verschaffen. Het gevaar zit er dan ook in
dat er meer produktieve werknemers
zullen worden aangetrokken.'Hier in Ne
derland zit de concurrentie bovendien in
eigen hoek, er zijn bedrijven die alle soci
ale werkplaatsen afstropen op zoek naar
de vestiging die de laagste prijs vraagt
voor haar activiteiten. De gemeenten zelf
zijn ook niet onschuldig, die betalen ook
nog steeds te lage bedragen. Als je een
tuintje hebt en je hebt geen geld om dat
op te laten knappen, dan doe je het toch
zelf. De gemeente laat het gedeeltelijk
door WSW-ers doen. Dat kost minder.
Natuurlijk werken die veel langzamer en
kan je ze niet hetzelfde betalen als een
