Het legioen van eer vraagt slechts waardering
Vrijwilligers maandag voor
één keer in het zonnetje
PAGINA 22
ZATERDAG 5 DECEMBER 1987
Doorgaans knappen ze hun karweitjes in volstrekte anonimiteit
op. Maandag evenwel wordt in de Amsterdamse RAI de
publieke aandacht gevraagd voor het werk dat vrijwilligers ten
behoeve van de samenleving en zichzelf uitvoeren. Een en
ander vloeit voort uit een initiatief van de Verenigde Naties die 7
december hebben uitgeroepen tot Internationale
Vrijwilligersdag. "Het is goed dat vrijwilligers eens in het
zonnetje worden gezet. Als ze met z'n allen een dag zouden
staken, dan raakte de hele maatschappij in de knoop".
streefd wordt naar continuïteit, zowel in
het persoonlijke contact met die cliënt
als in het werk".
"Iemand die zich bij ons voor vrijwilli
gerswerk aanmeldt moet bereid zijn dat
jarenlang te doen", licht voorzitter Blok-
lander toe. Om nader kennis te nemen
van de beweegreden die iemand drijft
tot het opknappen van vrijwilligerswerk
zal het plaatseüjk bestuur nooit verzui
men een intake-gesprek met de aanmel
der aan te knopen. De adspirant-UW'er
loopt daarna enkele weken stage; eerst
na een half jaar wordt de nieuwe mede
werker of medewerkster als volwaardige
UW'er geïnstalleerd, wat gepaard gaat
met de ceremoniële uitreiking van de
UW-speld.
Verdeeld over de 126 plaatselijke afde
lingen zijn er in het hele land 17.500 dra
gers of draagsters van dat insigne. Een
bekend project van de UW is 'tafeltje-
dekje' dat in samenwerking met het
Centrale Dienstencentrum wordt uitge
voerd. "Per jaar worden ongeveer 65.000
maaltijden aan ouderen verstrekt".
Niet alleen uit eigen ervaring, maar op
grond van wat haar zo uit de kring van
Leidse UW'ers geregeld ter ore komt,
heeft mevrouw Bloklander zich het no
dige inzicht kunnen vormen over de be
tekenis van vrijwilligerswerk voor vrij
willigers. "Het geeft voldoening, omdat
je buiten je eigen kringetje nog iets kan
betekenen voor een ander. Het gevoel
dat je nog meetelt in de maatschappij
geeft je een stukje levensgeluk. En dan
denk ik vooral ook aan de ouder wor
dende mens, aan de vrouwen wier kin
deren de deur uit zijn en aan de mannen
die in de vut zijn gegaan. Ik wil niet zeg
gen dat je voor het werk dankbaarheid
terugkrijgt, maar wel menselijk contact.
Met die menselijke contacten slaan we
als het ware een brugfunctie; de cliënt is
ermee gebaat en de vrijwilliger ook".
Imago
Ooit ging de in 1945 opgerichte UW
door voor de 'gouden armbandenclub'.
"Maar gelukkig zijn we van dat imago al
lang af', bezweert Bloklander. "Dat cha-
ritas-beeld van de gegoede mens die tijd
gaf aan de minderbedeelde ligt achter
ons. Die goeie ouwe tijd was zo goed
niet. Rijk en arm, iedereen is gelijk. Van
daar dat wij iedereen, ongeacht status,
achtergrond of inkomen, in staat stellen
vrijwilligerswerk te doen".
Dat wil zeggen: niet meer dan gemid
deld een halve dag per week per object,
omdat de UW ervoor waakt dat de vrij
willigers als onbetaalde beroepskrach
ten gaan fungeren. Zodoende zal de
Unie nooit botsen met de tekst van de
Wet Onbetaalde Arbeid die op 1 januari
a.s. in werking treedt. Bij de Vrijwilli-
gerscentrale wacht men de consequen
ties van deze wet wel enigszins bezorgd
af.
Penningmeester Marselis: "Tot nu toe
was het zo dat mensen met een uitkering
toestemming moesten vragen aan de so
ciale dienst om vrijwilligerswerk te mo
gen doen. Je moet immers bereikbaar
zijn voor de arbeidsmarkt. Het GAK
doet nog moeilijker over dagwerk, daar
redeneert men dat iemand die pakweg
twintig uur besteedt aan dagwerk die
tijd had kunnen benutten met het schrij
ven van sollicitatiebrieven en bezoeken
aan de vacaturebank".
"Nu die wet er aankomt kunnen be
paalde dagprojecten nog meer in het ge
drang komen", zegt voorzitter Eduard
Berentzen. "Er komt een toetsingscom
missie waarin naast afgevaardigden van
werkgevers- en werknemersorganisaties
ook een overheidsvertegenwoordiger en
iemand uit het vrijwilligerswerk zitting
nemen. Die commissie moet gaan uitma
ken of een bepaald dagproject valt onder
de noemer onbetaald werk of kan wor
den beschouwd als een taakstelling
waarvoor in wezen betaald zou moeten
worden. Eventueel zou die commissie
haar veto kunnen uitspreken over een
dergelijk project. De commissie, van wie
de meeste leden zich overigens nooit
met vrijwilligerswerk hebben bemoeid,
kan de uitspraak doen dat een bepaald
project niet langer voor subsidie in aan
merking komt. Ieder lid afzonderlijk
heeft de bevoegdheid iets tegen te hou
den. Zo gauw die vertegenwoordiger
vindt dat een project riekt naar concur
rentie zal er meteen worden gezegd:
pang, weg ermee. Waarmee dan meteen
die werkloze vrijwilliger wordt gepakt
die al geruime tijd een zinvol bestaan
ontleent aan het werk waarmee hij dage
lijks bezig is".
In de knoop
Er zijn thans om en nabij vijf miljoen
Nederlanders als vrijwilliger werkzaam.
Ze zijn actief in het verenigingsleven, in
politieke partijen, in het jeugd- of oude
renwerk, in de welzijnssector of in het
onderwijs. Twee economen hebben uit
gerekend dat ze per jaar gezamenlijk een
economische waarde van bijna 32 mil
jard gulden vertegenwoordigen. Deze
gegevens zijn opgenomen in het boek
'Dat doe je gewoon', dat met het oog op
Vrijwilligersdag is samengesteld door
prof. dr. R.C. Kwant.
In het bewuste boekje wordt voorts de
stelling geponeerd dat de Nederlandse
samenleving volledig in de knoop zou
raken als het legioen van eer zou beslui
ten de activiteiten voor één dag te sta
ken. Bij de Leidse Vrijwilligerscentrale
leeft de indruk dat lang niet iedereen
daarvan doordrongen is. "De maat
schappij kan niet functioneren zonder
vrijwilligers. Daarom zou het goed zijn
als sommige directeuren, personeelsle
den en bestuurders van instellingen de
morele verplichting op zich zouden ne
men de vrijwilliger wat meer te waarde
ren".
In het arbeidsproces duiken ze
steeds vaker op, de onbetaalde
dienstverleners. In samenhang met
de toenemende werkloosheid on
derging het leger vrijwilligers de af
gelopen jaren een gigantische uit
breiding.
door Gerard van Putten
Naar schatting rond vijf miljoen Ne
derlanders leggen thans zichzelf vrijwil
lig de verplichting op om zich op de een
of andere manier dienstbaar te maken
aan anderen. Voor hun prestatie vragen
zij geen tegenprestatie, hooguit enige
waardering.
Het ligt voor de hand dat met name
mensen zonder beroep zich tot vrijwilli
gerswerk aangetrokken voelen. Het le
gioen van eer wordt in meerderheid ge
vormd door uitkeringsgerechtigden en
door huisvrouwen. Niet alleen omdat er
door de vervulling van belangeloze ar
beid meer inhoud kan worden gegeven
aan een bestaan dat bij gebrek aan een
werkkring maar al te vaak als sleur
wordt ervaren, maar ook omdat men er
het gevoel door kan krijgen zinnig bezig
te zijn voor anderen.
Mede als gevolg van de bezuinigings
maatregelen die bijvoorbeeld de gezond
heidszorg en instellingen in de cultuur-
en welzijnssector hebben getroffen, be
staat er een grote vraag naar mensen die
bereid zijn 'om niet' werkzaamheden te
verrichten.
"Vooral in de gezondheidszorg en in
de welzijnssector probeert men met vrij
willigers zoveel mogelijk de gaten te
dichten die daar door het bezuinigings
beleid van Brinkman zijn geslagen",
stelt Rolf Marselis, penningmeester van
de Vrijwilligerscentrale. "Er is op het
welzijnswerk dusdanig gekort dat het
leeuwedeel van de taken nu door vrijwil
ligers wordt gedaan onder leiding van
één betaalde stafkracht".
Onbetaalde banen
Er zou evenwel een verkeerde voor
stelling van zaken worden gegeven als
het vrijwilligerswerk louter in verband
werd gebracht met mensen die tegen
woordig enigszins vernederend plegen
te worden aangeduid als 'niet-actieven'.
In dit land wordt er ook door werkenden
vrijwilligerswerk verricht. Denk bij
voorbeeld maar aan de verenigingsbe
stuurders, aan degenen die week in
week uit het beheer voeren over club
kantines, aan de bestuurders van wo
ningbouwverenigingen.
De Stichting trainings- en Begelei
dingscentrum voor vrijwillige hulpver
lening, in de wandeling de Vrijwilligers
centrale genoemd, richt zich echter in
hoofdzaak op de onbetaalde banen die
overdag moeten worden vervuld. Dit te
meer omdat men in het verenigingsle
ven geneigd is intern te zoeken naar ge
schikte kandidaten voor onbetaalde
functies.
De Vrijwilligerscentrale, gesubsi
dieerd door de gemeente Leiden en ge
vestigd aan de Leidse Oude Rijn, filtert
een deel van vraag en aanbod op deze
markt. Het bestand vermeldt een reeks
van werkwilligen, alsmede rond 150 or
ganisaties die een beroep willen doen op
vrijwilligers.
"De Vrijwilligerscentrale mag worden
beschouwd als een uitzendbureau voor
vrijwilligers", zegt Ida Boon, die met
Annemarie Bevers een betaalde arbeids
plaats deelt als coördinatrice. Als be
heersters van de vacaturebank zijn ze
niet gehouden iemand die zich meldt
voor vrijwilligerswerk te weerhouden
van het voornemen om die werkzaamhe
den op te knappen waarvoor die in we
zen ongeschikt is.
Annemarie Bevers: "Het komt wel
eens voor dat we hier mensen krijgen
die kampen met een alcoholprobleem.
En die willen dan lotgenoten helpen,
wat op zich te prijzen valt. Toch raden
wij dat die mensen af, die adviseren we
dan ander vrijwilligerswerk te gaan
doen. Wie alcoholisten hulp wil verle
nen, moet eerst zelf proberen van de
drank te raken. Slagen ze erin hun pro
bleem op te lossen, dan kunnen dergelij
ke mensen uitstekende hulpverleners
zijn, ook al omdat ze zirh op grond van
hun eigen ervaringen kunnen inleven in
het probleem van een ander". "Maar te
genhouden kun je niemand", zegt Ida
Boon, "we zijn geeri selectiebureau, vrij
willigerswerk is in principe voor ieder
een toegankelijk".
Veto
Dat ligt anders met betrekking tot de
organisaties die een beroep willen doen
op de Vrijwilligerscentrale. Wat dat be
treft claimen Bevers en Boon wel een ve
torecht. Voordat ze overgaan tot in
schrijving van de desbetreffende 'werk
gever' zullen ze zich er rekenschap van
hebben gegeven of de doelstellingen van
"die club" in grote trekken correspon
deren met de uitgangspunten van de
Vrijwilligerscentrale. "We schrijven ze
ker niet iedereen in. Een paar jaar gele
den bijvoorbeeld meldde het korps
Rijkspolitie in Leiderdorp zich met een
vacature. Gevraagd werd om een admi
nistratieve kracht voor de balie en dat
moest beslist een vrouw zijn. Het kwam
er op neer dat ze 32 uur per week moest
draaien. We hebben teruggeschreven
dat hier duidelijk sprake was van een
baan die gezien het aantal eisen dat werd
geformuleerd een betaalde was".
Als regel wordt degene die een vrijwil
liger werkgelegenheid wil bieden ge
vraagd naar de doelstellingen van de or
ganisatie, die hij of zij vertegenwoordigt.
"Ons principe is dat instellingen die dis
criminatie en onderdrukking van be
paalde mensen voorstaan in geen geval
in aanmerking komen. Ook organisaties
die een commercieel doel nastreven hoe
ven van ons geen bemiddeling te ver
wachten. Daarnaast willen wij vooraf al
tijd weten welke taken vrijwilligers
moeten gaan vervullen. De Vrijwilligers
centrale beoogt bij de invulling van va
catures immers het traditionele rolpa
troon te doorbreken. We gaan niet in op
aanbiedingen van specifiek mannen- of
vrouwenwerk. In dat kader moet ook de
Talentenbank worden genoemd. Langs
die weg proberen we vrouwen aan inte
ressanter werk te helpen. Werk op be
leidsniveau, een bestuursfunctie zeg
maar, is niet alleen voorbehouden aan
de man. Via die Talentenbank proberen
wij ook vrouwen klaar te stomen voor
bestuursfuncties".
Een en ander sluit aan op de Nota vrij-
willigersbeleid, waarvan de eerste versie
in 1983 in de Leidse gemeenteraad circu
leerde. In januari 1985 verscheen deze
nota in gewijzigde vorm. Daarin is onder
meer gesteld dat de overheid zelf geen
vrijwilligerswerk initieert, maar dat het
initiatief daartoe uit de samenleving
moet voortkomen.
Geen recht
Ofschoon in de nota Vrijwilligersbe-
leid uitdrukkelijk wordt gesteld dat ver
zekeringen, reiskosten- en andere on
kosten die voortvloeien uit vrijwilligers
werk in principe vergoed mogen wor
den, gebeurt dat in de praktijk lang niet
altijd. Bij de Vrijwilligerscentrale be
staat de indruk dat de vrijwilliger bij
sommige instellingen niet helemaal voor
vol wordt aangezien. Tegenover de mo
rele plicht die de vrijwilliger op zich
heeft genomen om op gezette tijden op
de werkvloer te verschijnen staat naai
de mening van Eduard Berentzen, voor
zitter van de Vrijwilligerscentrale, geen
enkel recht.
"Weliswaar wordt er in de nota Vrij-
willigersbeleid gesproken over verzeke
ringen, maar bij mijn weten heeft de ge
meente er bij de koepels nooit op aange
drongen om ten behoeve van de vrijwil
ligers een collectieve WA-verzekering af
te sluiten. Het moet gezegd dat de ge
meente wel allerlei vrijwilligersprojec-
ten subsidieert, maar aan voorwaarden
scheppend beleid wordt weinig gedaan.
Ongetwijfeld zal de gemeente in een
reactie daarop zeggen dat dit laatste een
zaak van de Vrijwilligerscentrale is,
maar tot voor kort waren wij niet bij
machte hieraan uitvoering te geven. Ge
lukkig beschikken wij nu, naast onze
twee part-time krachten, over een admi
nistratieve kracht. Daardoor kunnen de
twee coördinatrices de straat op om be
zoekjes af te leggen aan instellingen
waar vrijwilligers werken. De ervaring
.heeft geleerd dat men na een gesprekje
zich veelal bereid toont alsnog de ge
maakte reiskosten te vergoeden of als
nog een verzekering af te sluiten. Ons
probleem is dat we geen sancties kun
nen treffen, wanneer het bestuur of een
directeur botweg blijft weigeren. Niets
staat die mensen immers in de weg om
vrijwilligers te werven via een adverten
tie in de krant".
Onwetendheid
Coördinatrice Ida Boon benadrukt dat
heel wat instellingen de rechtspositie
van de vrijwilligers goed hebben gere
geld. Maar ze kent ook de besturen en
directies van organisaties die zich amper
bekommeren om hun vrijwilligers. Die
laten de liefde van één kant komen, naar
zij vermoedt uit budgettaire overwegin
gen. Al zijn er, benadrukt ze ook, die
puur uit onwetendheid nalaten onkos
ten te vergoeden en een WA- en ongeval
Ida Boon (links) en Annemarie Bevers, coördinatrices van de Leidse Vrij
willigerscentrale: "We schrijven zeker niet iedereen in". (foto Holvast)
Speld
Ze verwijst naar de uitgangspunten
van de UVV, zoals die staan geformu
leerd in de brochure 'Doe Vrijwillig
Mee!'. "De UW biedt hulp op basis van
gelijkwaardigheid van hulpverlener en
hulpontvanger. Beiden kiezen in vrij
heid voor hun onderlinge contact. Ge
Vrijwilligers in het Leidse verpleeghuis Zuydtwijck: het mag geen geld
opbrengen, maar het mag ook geen geld kosten. (foto's Henk Bouwman»
lenverzekering voor de vrijwilligers af te
sluiten.
Van onwilligheid beticht ze overigens
wel een directeur van een revalidatie
centrum in de Leidse regio. Ze heeft
daar een werkbezoek afgelegd en ze
heeft helaas moeten vaststellen dat de
bewuste functionaris onder geen beding
bereid is de bij hem werkzame vrijwilli
gers te verzekeren. "Heel schrijnend is
dat, en onverantwoordelijk. Stel je voor
dat zo'n vrijwilliger tijdens het werk
komt te vallen en daardoor blijvend let
sel oploopt, wat dan? Een organisatie
die gebruik wenst te maken van de dien
sten van vrijwilligers zou gewoon moe
ten voldoen aan een aantal randvoor
waarden. Vergoeding van onkosten, en
betaling van verzekeringspremies. Onze
vacaturebank geeft de mensen die hier
aankloppen voor vrijwilligerswerk alle
informatie hierover. Op de intake-for
mulieren vermelden wij of een bepaalde
instelling wel of niet genegen is vrijwilli
gers in een verzekering onder te bren
gen".
Bij de stichting Unie van Vrijwilligers,
die onafhankelijk van de Vrijwilligers
centrale functioneert, kent men geen
problemen met directies van instellin
gen over assurantie-aangelegenheden.
De vrijwilligers die zijn aangesloten bij
de UW zijn door de Unie zelf onderge
bracht in een collectieve WA-vcrzeke-
ring. "De landelijke UW wordt gesubsi
dieerd door het ministerie van wvc",
vertelt mevrouw Bloklander-Baschwitz,
voorzitter van de Leidse afdeling, "de
premies worden uit de subsidiepot be
taald".
Dienstrooster
Ook de UW hangt het beginsel aan
dat vrijwilligerswerk geen geld mag op
brengen, maar zeker ook geen geld mag
kosten. Niettemin kunnen ook de instel
lingen die geen onkosten aan vrijwilli
gers vergoeden in principe rekenen op
de medewerking van de UW. Het be
stuur van de plaatselijke afdeling onder
vangt dat zoveel mogelijk door vrijwilli
gers uit de omgeving van zo'n instelling
te charteren.
Wie wel een afwijzend briefje van de
UW kreeg was die ene directeur van
een verzorgingstehuis die om vrijwilli
gers vroeg en die naar zijn inzichten vol
gens een lijvig dienstrooster hun dien
sten moesteh draaien. Mevrouw Blok
lander-Baschwitz: "Die man had ons een
complete lijst met taken toegestuurd.
Om acht uur moesten de vrijwilligers
het ontbijt klaarzetten, om negen uur
moesten de borden worden afgewassen.
Kortom, hij had een schema ontworpen
dat zich uitstrekte van acht uur 's mor
gens tot vier uur 's middags. Daar kon
den wij natuurlijk niet aan beginnen,
vrijwilligers mogen nooit in de plaats
treden van beroepskrachten. Dat is een
stelregel van ons: UW-hulp is niet aan
vullend of plaatsvervangend op de pro
fessionele zorg, maar aanvullend op de
mantelzorg".
Om dat laatste begrip te verduidelij
ken schetst mevrouw Bloklander de
mens als middelpunt van een drietal cir
kels. De eerste cirkel wordt gevormd
door de naaste familie, de tweede door
de buren en vrienden, de derde door de
samenleving. "Iedere mens hoort een
mantel te hebben. Wanneer iemand om
de een of andere reden niet beschikt
over zo'n mantel, dan fungeren wij als
zodanig. Anders gezegd: wij proberen
op basis van gelijkwaardigheid persoon
lijke aandacht te geven aan alleenstaan
den. Bepaalde stromingen in de maat
schappij komen soms met het verwijt
dat vrijwilligers betaald werk verrich
ten. De UW pareert die kritiek door te
zeggen dat wij alleen het personeel aan
vullen. Gastvrouwen in bijvoorbeeld be
jaardentehuizen kunnen een oudere de
extra aandacht geven die beroepskrach
ten vanwege hun overbelaste dienst
rooster nu eenmaal niet kunnen schen
ken. Wij zijn er voor het contact met de
medemens. Tijdens een contact kan het
dan wel eens komen tot een handrei
king, daarmee bedoel ik te zeggen dat
een gastvrouw thee inschenkt voor een
oudere, of een boterham aanreikt. Maar
die handreiking mag geen uitgangspunt
zijn: het mag niet zo zijn dat gastvrou
wen telkens handreikingen doen, de
mensen bij wie ze op bezoek zijn regel
matig voeren".
