Werf naar de knoppen
en onze toekomst ook
Bijna drie kilometer brug
te koop
Reportage
Gelders Eiland in rouw na sluiting De Hoop
In Leiderdorp één predikant en kerkgebouw minder
PAGINA 2
DINSDAG 24 NOVEMBER 19871
LOBITH - Een striemende regen geselt de landerijen. De
koeien staan schuilend bij elkaar. Met hun hoeven sop
pend in de vette rivierklei. Een eenzame meeuw verdwijnt
krijsend in de asgrauwe lucht. De herfst heeft bezit geno
men van het Gelders Eiland. De bomen verliezen hun blad,
driehonderd mensen hun baan. Het leven is er met het slui
ten van scheepswerf De Hoop plotseling verstard. De
werknemers zijn ontslagen en verslagen.
door
Rob Hirdes
Ooit was de werf de economische
trots van het eiland. De slagader
van het bestaan. Dag in, dag uit en
jaar in, jaar uit verdienden de drie-
honderd werknemers er een eerlijk
stuk brood. En nu? "De werf is
naar de klote en onze toekomst
ook", klinkt het in café Rijnvaart.
De sluiting van De Hoop treft
vrijwel alle gezinnen op het eiland.
Er is geen familie, die niet is be
trokken bij dit grootscheepse ont
slag. "In elke familie is er wel een
vader, een zoon, een oom, die bij de
werf in dienst was", weet chef alge
mene- en juridische zaken Hans
Bosch van de gemeente Rijnwaar
den.
Je hoelt geen helderziende te
zijn om te voorspellen, dat dit ge
beuren diepe sporen nalaat in de
uit slechts tienduizend zielen be
staande gemeenschap. "Je kunt
slechts voor het ergste vrezen. Hoe
ontladen de opgeschroefde span
ningen zich binnen de getroffen ge
zinnen? Zijn de huwelijken er wel
tegen bestand? Je kunt hooguit ho
pen...".
Baksteen
De bewoners van het Gelders Ei
land vormen een hechte, tamelijk
besloten gemeenschap. Die nooit
te beroerd waren de handen uit de
mouwen te steken. Die door hard
werken het eiland na de oorlog een
stuk welvarender hebben ge
maakt. Maar die ook klappen heb
ben moeten incasseren. In de jaren
zeventig werd een deel van de
werkzame bevolking hard getrof
fen door de sanering in de bak
steenindustrie. Honderden ontsla
gen waren er het gevolg van. Er
heerste verdriet en wanhoop in de
vele gezinnen, die bij de geruisloze
sluiting van die fabrieken waren
betrokken.
De tientallen verspreid over het
eiland staande fabrieksschoorste
nen, die een onlosmakelijk onder
deel vormen van het zo kale land
schap, priemen als massief opge
stoken wijsvingers hoog in de
lucht. Een versteend protest, dat
sinds enkele dagen bijval heeft ge
kregen van de roerloos, hoog bo
ven de omgeving uittorenende
hijskranen van De Hoop. De gie
ken, op de wind gedraaid, wijzen
beschuldigend richting Den Haag.
"Maar", zegt pastoor A. J. Brulle-
mans van de parochie Heilige Ma
ria Onbevlekt Ontvangen in de Lo-
bithse monumentale pastorie, "het
heeft geen zin om beschuldigingen
aan wiens adres dan ook te uiten.
Laten we in Godsnaam vergevings
gezind zijn en elkaar steunen in de
ze moeilijke tijden".
Stoere taal
De meeste eilanders, die hun be-
staanswortels diep in de vette klei
hebben verankerd, tonen hun el
lende niet aan de buitenstaander.
Vaak overschreeuwen ze hun ver
driet met harde, grove woorden.
"De schuld dat we nu op straat
staan, ligt aan Den Haag. Wij maak
ten hier de beste schepen en het
enige dat ze daar klaarmaken, zijn
stapels papieren. Nou, daar vegen
we mooi onze reet aan af', roepen
ze'elkaar aan dé tap van café Rijn
vaart toe. Stoere taal, passend bij
mannen op wie het gezegde 'ruwe
bolster, blanke pit' van toepassing
is. Hun wanhoop houden ze voor
zichzelf.
Zo niet de pastoor van Lobith.
"Er heerst grote droevenis in de
harten an ons allen. Ook in mijn
hart. Ik heb bittere tranen ge
weend, want ik houd van het ei
land". De pastoor vloekt zo waar
lijk. "De sluiting van de werf is een
verdomd grote tegenslag. Die
moeilijk te verwerken zal zijn. Het
levensritme van ons allen is naar de
knoppen. En ik weet niet hoe ik al
die stakkers moet helpen. Ik heb er
geen antwoord op".
Daarin staat hij niet alleen. Nie
mand heeft nog een antwoord op
de donkere wolken, die zich boven
het eiland hebben samengepakt. In
hun nog nauwelijks begonnen ver
werkingsproces komen de ontsla
gen werknemers nog niet verder
dan afgeven op de rijksoverheid.
"Het is schandelijk", roept één van
de ex-werknemers van De Hoop te
gen iedereen die het maar horen
wil. "Het is in één woord schande
lijk". Hij probeert zijn hevig onder
druk staande geluk uit op een fruit
automaat onderwijl een klein bor
reltje bestellend. "Ja, een kleintje.
Want ik mag niet zoveel drinken".
Bittere armoe
Het Gelders Eiland heeft in vroe
ger jaren bittere armoe gekend.
"Mijn vader bedelde aan de deur
om een beetje water. Omdat hij
zo'n honger had. Als je zo'n honger
hebt, heb je niks aan water, zeiden
de mensen tegen hem. Dat weet ik,
antwoordde hij, maar ik durf niet
om een snee brood te vragen. On
danks al die armoe heeft hij me la
ten leren. Ik was als kind liever
voddeman geworden of wilde met
een marmotje langs de deuren.
Maar hij dwong me om een vak te
leren. Wat je ken leren, zei 'ie, pak
dat mee. Dan heb je straks tenmin
ste een behoorlijk stuk vreten",
klinkt het wrang uit zijn mond.
Hans Bosch van de gemeente
Rijnwaarden heeft ook nog geen
passend antwoord op de gebeurte
nissen, die straks ongetwijfeld in
volle hevigheid op het gemeente
bestuur af zullen komen. "Los van
de psychische druk, waaronder al
die gezinnen gebukt gaan. ziet ook
de gemeente zich plotseling ge
plaatst voor onzekere tijden. Fi
nancieel komen we natuurlijk he
vig onder druk te staan, want we
moeten als gemeente tien procent
van de uit te keren rww-gelden uit
eigen middelen betalen. Dat bete
kent een forse aanslag op ons bud
get".
"En wat gebeurt er in de toe
komst met de mensen, die zich een
eigen woning konden veroorlo
ven? Ik vrees in tal van gevallen
voor gedwongen verkopen, waar
bij de gemeente vanwege de ver
strekte garanties ook wel finan
cieel zal worden aangesproken. Je
kunt je ook in arremoede afvragen
wat al die ontslagen voor een in
vloed hebben op de plaatselijke
middenstand. Die zal daar met Sin
terklaas voor de deur de eerste
klappen al van meekrijgen".
De gemeente staat min of meer
met lege handen en de pastoor van
Lobith heeft ze ten hemel geheven.
"De kerk van vandaag heeft niet
meer die mogelijkheden als vroe
ger. Destijds kon niemand een
scheet laten zonder dat de pastoor
daar weet van had. Nu gaat er veel
langs je heen en kan je hooguit
troost vanuit het geloof bieden;
Maar daar kan je als werkloze niet
van eten, terwijl in de huidige
maatschappij juist de centen bo
ven het geestelijk goed tellen".
Zwart gat
De tijden zijn dus duidelijk ver
anderd. "Het verschil met de kerk
van vroeger en nu is, dat je vroeger
als pastoor burgemeester en poli
tiecommissaris tegelijk was. En nu
ben je maar een heel klein radertje
in het geheel. Maar ik ben er altijd
voor mijn parochianen. Ze kunnen
altijd bij me terecht, want die men
sen staan voor een hele zware opga
ve. Ze moeten ook niet rond blijven
lopen met hun vertwijfeling, want
die maakt alleen maar verbitterd.
Een wielrenner, die met sporten
stopt, heeft de kans af te trainen.
Maar de werknemers van de werf is
die mogelijkheid niet geboden. Die
tuimelen in een heel diep en zwart
gat".
Troostrijke volzinnen van de zie-
leherder. Maar vooralsnog heeft;
het er alles weg van dat velen hun
troost in eerste instantie bij een
glas bier zoeken. Ruwe woorden en
gelach vullen de gelagkamer.
Woorden zonder inhoud en gelach
dat geen gelach is. Er wordt afgege
ven op het gemeentebestuur. "Dat1
heeft destijds de deur voor verdere
industrialisering van het eiland
dicht gehouden. Want we hadden
toch al de baksteenindustrie en de I
werf', klinkt het verwijtend. "De
werf is niet meer en in de baksteen
industrie is het hangen en wur
gen".
Te oud
"Op het moment dat ik aan zag
komen dat het mis ging met de
werf, ben ik al vast gaan sollicite
ren", maakt één van de ontslagen
werknemers zijn kameraden deel
genoot. "Toen ik opbelde voor in
formatie vroegen ze hoe oud ik
was. Vijfendertig. Dan bent u te
oud, zeiden ze doodleuk"! Hij
lacht. Een lach, die een snik moet
verdoezelen. Er wordt momenteel
veel verdoezeld op het eiland...
principe is het weghalen moeilijker
dan het aanbrengen van de brug.
Lastig is dat de bokken, de varende
hijskranen die we inzetten, exact
op de goeie plaats moeten liggen
bij het weghijsen van de brugde-
len. Zo'n brugelement heeft een ei
gen zwaartepunt en het is de kunst
om de bokken daar precies boven
in positie te brengen om het brug-
deel vervolgens goed weg te hij
sen", aldus P. Vink van Smit Tak.
Een bijkomend probleem is vol
gens hem de sterke stroming aan
de zeekant van de Oosterschelde-
dam, waar de brug op pijlers boven
het water staat. De stroming wordt
veroorzaakt doordat het water zich
met grote kracht door de openin
gen van de stormvloedkering
perst.
39 delen
Zodra de voorbereidende werk
zaamheden achter de rug zijn, be
gint de KNJ met het weghijsen van
de in totaal 39 brugdelen, die in
lengte varieren van 41,5 tot 101 me
ter. Donderdag zal waarschijnlijk
het eerste brugdeel worden verwij
derd. Eerst worden de delen die de
pijlers verbinden weggehaald en
dan de delen die op de pijlers staan,
de zogenaamde hamerstukken.
Na de verwijdering van de brug
delen - voor de kerstvakantie moet
dat klaar zijn - komen de palen aan
de beurt. De negentien palen zijn
holle stalen buizen met een door
snede van minimaal 4,8 meter, een
wanddikte van 47 millimeter, een
gewicht van ongeveer 300 ton en
variërend in lengte van 30 tot 50
meter.
De buizen zijn nu nog volgestort
met zand, maar worden straks tot
een diepte van tenminste tien me
ter beneden de zeebodem leegge
zogen. Vervolgens worden ze op
die diepte losgebrand - door een
duiker die de buis ingaat - van het
stuk dat in de zeebodem achter
blijft. Het sluitstuk is het los trek
ken van het afgebrande delen van
de buizen.
Technisch is het volgens H. Spek
van Van Splunder- mogelijk de pa
len volledig te verwijderen, maar
dat is erg duur en bovendien niet
nodig. Rijkswaterstaat heeft geëist
dat de palen tot tenminste tien me
ter beneden de zeespiegel worden
verwijderd, om te voorkomen dat
er ooit nog eens bij voorbeeld een
baggervaartuig aan blijft hangen.
De brug moet, inclusief palen, voor
de zomer van 1988 weg zijn.
Rare positie
Vervolgens komen Smit Tak én.
Van Splunder in een wat rare posi
tie. Door een overeenkomst die de
twee bedrijven met Rijkswater
staat sloten, verplichten ze zich
niet alleen tot het verwijderen van
de brug, maar zijn daarvan tevens
eigenaar geworden, evenals van de
twee gespecialiseerde vaartuigen
'Mityllus' en 'Ostrea', die bij de aan
leg van de Oosterscheldedam zijn
gebruikt. Zo zitten de twee bedrij
ven opgescheept met bedrijfs-
vreemde artikelen, waarvoor bo
vendien geen echt grote markt lijkt
te bestaan.
"In tijden zoals nu, waarin het
werk niet voor het oprapen ligt,
moet je weieens een beetje inven
tief zijn", luidt de verklaring van A.
Lokker van Smit Tak. Hij ontkent
dat de transactie voor Smit, dit jaar
fors in de verliezen, een
noodsprong is. "Deze wijze van
werken is niet nieuw voor ons. Wij
kopen ook slooptankers in de Per
zische Golf en Noorwegen, die we
Negen jaar geleden aangelegd
ten behoeve van de bouw van de
stormvloedkering heeft de hulp
brug niet alleen het bouwverkeer
gediend. Vele tienduizenden toe
risten hebben in de loop van de
achterliggende jaren via de brug
Neeltje Jans bezocht om een kijkje
te nemen bij de aanleg van de
stormvloedkering. De brug is sinds
5 november overbodig, want toen
werd de weg over de stormvloed
kering officieel in gebruik gesteld.
Sleepvaartbedrijf Smit Tak en
aannemer Volker Stevin (via doch
ter Van Splunder) zijn gisteren be
gonnen aan de verwijdering van de
oeververbinding, die in lengte al
leen wordt overtroffen door de vijf
kilometer lange Zeelandbrug. Of
schoon de verwijdering van de
brug minder in het oog lopend is
dan de bouw van de pijlerdam in de
Oosterschelde, is het toch een inge
wikkelde klus, zo verzekeren
woordvoerders van Smit Tak en
Van Splunder, die voor deze gele-
De stormvloedkering in de Oosterschelde tussen Noord-Beveland (linksboven) en Schouwen-Duiveland. Rechts Combinatie Neeltje
de werkbrug die nu wordt afgebroken. Middenhoven het al sinds 1961 afgesloten Veerse Gat. (luchtfoto Aerocamera- -^ans (KNJ) hebben gevormd.
Hofmeester/ANi*) "Kr komt nogal wat bij kijken. In
ROTTERDAM (ANP) - Aan het be
staan van de 2.800 meter lange
hulpbrug die, parallel aan de
stormvloedkering in de Ooster
schelde, Schouwen-Duivenland
met het werkeiland Neeltje Jans
verbindt, komt deze week een ein
de. Voorlopig althans, want delen
van het stalen gevaarte zullen bij
voorbeeld de bevolking van
Bangladesh nog goede diensten
moeten bewijzen.
door
Wilco Boom/ANP
naar Taiwan slepen. Daardoor
scheppen we een stuk sleepmarkt
voor onszelf. Met de koop van de
brug hebben we een stuk hijswerk
gecreëerd".
Lokkers collega Vink voegt nog
toe: "Het liefst hadden we natuur
lijk gehad dat Rijkswaterstaat had
gezegd: hier heb je zoveel geld van
ons, ruim die brug maar op. Dan
hadden we ook de zorg voor de ver
koop niet gehad. Maar dat was voor
de waterstaat geen haalbare kaart
en dan komt je handelsgeest bo-
Bangladesh
Zorgen over de verkoop van-
brug en vaartuigen maken Smit
Tak en Van Splunder zich niet. Van
Splunder-woordvoerder Spek:
"Volker Stevin ziet zeker mogelijk
heden in het buitenland voor de
Ostrea", En Lokker zegt namens
Smit Tak: "Van alle kanten komen
aanvragen voor de brug".
Een flink brugdeel, ruim 920 me
ter, is al voor 2 miljoen gulden ge
kocht door-het ministerie voor ont
wikkelingssamenwerking. Het de
partement had daarop al vroegtij
dig een optie genomen bij Rijkswa
terstaat. Het brugdeel zal worden
overgebracht naar Bangladesh,
waar bij Chittagong een belangrij
ke verbinding over de rivier Kar-
naphuli zal worden aangelegd.
De twee bedrijven willen, net als
Rijkswaterstaat, niet kwijt hoeveel
geld er met.de koop van brug en
vaartuigen is gemoeid. Vink: "De
opbrengst van de verkoop weten
we straks pas als het laatste stukje
ijzer is verkocht. Als we nu een
prijs vrijgeven zegt men: we ko
men voor zoveel die brug kopen.
Wij zeggen liever: je weet de prijs
niet".
Het aantal predikanten van de
hervormde en gereformeerde
kerkengemeenschap in Leider
dorp zal van vijf naar vier moeten
en het aantal kerkgebouwen van
drie naar twee. Met algemene
stemmen besloot de gezamenlij
ke kerkeraad, ernaar te streven
het aantal predikanten met één
te verminderen. Geprobeerd
wordt, voor de Hoofdstraatkerk
(bij het viaduct) een ander kerk
genootschap te interesseren. Dat
werd gisteravond op een drukbe
zochte gemeentevergadering in
de Scheppingskerk meegedeeld.
Met de komst van ds. J. J. van
den Bom kreeg de gereformeer
de kerk in januari 1982 haar der
de predikant. De hervormde ge
meente, waarmee later een 'ker
kengemeenschap' werd ge
vormd, benoemde in die tijd, ter
assistentie van haar twee predi
kanten, een bijstand in het pasto
raat. Om financiële redenen kon
die overeenkomst na enkele ja
ren niet worden verlengd. Het
toenemende tekort maakt het nu
ook noodzakelijk, de derde gere
formeerde predikantsplaats op
te heffen. Dan houdt de kerken
gemeenschap dus twee gerefor
meerde en twee hervormde pre
dikanten in volledige dienst
over.
Zoals ds. Van den Bom (42) vo
rige week liet weten, probeert hij
op het ogenblik een andere ge
meente of functie te vinden.
De Hoofdstraatkerk werd ge
bouwd kort na de gereformeerde
afscheiding van 1886. Ze staat
bekend als een goed voorbeeld
van een typische Doleantie-kerk:
om die reden al ligt afbraak zeker
niet in de bedoeling. Voorzitter
J. W. A. Bruins van de gezamen
lijke kerkeraad liet vanmorgen,
toen wij hem hierover belden,
doorschemeren dat verkoop aan
een ander kerkgenootschap geen
onmogelijke zaak is. Van ver
schillende kanten zou al belang
stelling zijn getoond. Verkoop
zou volgend jaar zijn beslag kun
nen krijgen. Een van de voor
waarden zou dan zijn dat de her
vormde en gereformeerde ker
kengemeenschap het recht van
'terugverhuur' krijgt.
Na sluiting van de Hoofd
straatkerk behoudt de kerkenge
meenschap de Dorpskerk (uit
1620) voor de oudere wijken én
de Scheppingskerk aan de Laan
van Ouderzorg voor het nieuwe
dorp.
Zaak-Wentsel
Het Overlegorgaan van Jo
den en Christenen in Nederland
beschouwt 'de zaak-Wentsel' als
afgesloten. Dat blijkt uit een
brief aan deze gereformeerde
predikant in Den Haag, die enige
tijd geleden in opspraak kwam
door beweringen in een boek en
op een studentenbijeenkomst
dat de moord op joden in de
Tweede Wereldoorlog een straf
van God zou zijn.
"Wij hebben kennisgenomen
van uw nuancering en excuses",
schrijft het Overlegorgaan in zijn
brief. "Het is beter, de correspon
dentie te beëindigen". Wentsel
had het Overlegorgaan geschre
ven, dat hij in het derde deel van
zijn dogmatiek alleen de zin van
het lijden van verschillende kan
ten had belicht. "Het aangrij
pend lijden van het joodse volk
onder het moordzuchtig regime
van het racistisch nationaal-soci-
alisme is de executie van het
straffend oordeel van God van
wege ongehoorzaamheid en on
geloof'.
De predikant stelt Haagse
journalisten verantwoordelijk
voor de opwinding. Zij zouden
maar één kant naar voren heb
ben gehaald. "Het is mijn voor
naamste fout geweest, dat ik (te)
argeloos met journalisten ben
omgegaan, waardoor velen pijn
en verdriet hebben ervaren".
Het Overlegorgaan vindt het
antwoord van Wentsel beneden
de maat. "De excuses hebben
geen betrekking op de zaak zelf.
In uw verontschuldiging be
schuldigt u bovendien slechts
anderen, namelijk journalisten".
De gereformeerde commissie
'Kerk en Israël' vroeg de predi
kant zijn opvattingen te herzien
"omdat hij grote schade aan de
joods-christelijke betrekkingen
had berokkend". Wentsels eigen
kerkeraad distantieerde zich van
zijn uitspraken. En het Overleg
orgaan van Joden en Christenen
vroeg hem, publiekelijk afstand
te nemen van zijn standpunten.
In antwoord daarop schrapte
Wentsel de gewraakte passages
in zijn boek.
Synode
De Gereformeerde Kerken
handhaven volgend jaar hun fi
nanciële bijdrage aan het Multi
disciplinair Centrum voor Kerk
en Samenleving op hetzelfde ni
veau, namelijk f27.000. Bij de be
handeling van de begroting voor
volgend jaar verwierp de synode
gisteren een motie om geen
maximumbedrag te noemen.
Mevrouw dr. Mady Thung, on
bezoldigd wetenschappelijk sta
flid van het centrum, reageerde
verheugd. "Het is niet wat wij
hadden gevraagd, maar het cen
trum hoeft nu niet te worden op
geheven". Daarbij ging zij ervan
uit, dat de Hervormde Kerk vol
gende maand ook haar jaarlijkse
steun van ongeveer f50.000
handhaaft.
(Het centrum brengt weten
schappers uit verschillende rich
tingen bijeen om na te denken
over de ethische kanten van we
tenschap en techniek. De kerken
geven samen f82.000 per jaar.
Een overheidssubsidie van
f 100.000 vervalt per 1 januari.
Een particulier fonds is echter
bereid drie jaar lang een groot
deel hiervan bij te dragen).
Leiden. Vrijdag 27 novem
ber om 8 uur spreekt de heer J.
G. Fijnvandraat uit Leeuwarden
in de Lokhorstkerk aan de Pie
terskerkstraat 1 over 'Het gezag
van de bijbel'. Dit is de derde le
zing in een serie van vier getiteld
'De bijbel Gods Woord voor nu'.
De laatste is op 11 december.
Katwijk. Om kwart over 8
vrijdagavond begint in de Vre-
deskerk aan de Voorstraat 35 in
Katwijk aan Zee een gratis orgel
concert van Willem Hendrik
Zwart uit Kampen. Zijn pro
gramma vermeldt werken van J.
S. Bach, F. Mendelssohn
Bartholdy, A. Guilmant, H. An-
driessen en vader Zwart. W. H.
speelt ook een eigen liedbewer
king.
Hervormde Kerk: beroepen
te Harderwijk H. Talsma Rijssen;
aangenomen naar Woerden S.
Janse Vriezenveen. het beroep
door de provinciale kerkverga
dering van Overijssel tot predi
kant voor buitengewone werk
zaamheden ('Kerk en Israël) kan
didaat J. L. C. Boertjens, voor
heen christelijk gereformeerd
predikant; bedankt voor Huizen,
deelgemeente 'De Goede Her
der', W. L. Pera Zoetermeer.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen naar Aardenburg-
Breskens-Oostburg-Schoondij-
ke kandidaat M. Lorier Oost
burg, naar Oudega (Smallinger-
land) kandidaat M. L. Eigenhuis
Purmerend, naar Grootegast
kandidaat J. H. Langelaar.
Voorzitter. De synode van
de Verenigde Protestantse Kerk
in België koos ds. M. Beuken
horst opnieuw tot haar voorzit
ter. Zijn verkiezing geldt nu tot
1992. Pas dit voorjaar vroeg Beu
kenhorst de Belgische nationali
teit aan. Hij was Nederlander.
Zalig. De paus heeft 85 mar
telaren uit Engeland, Schotland,
Wales en Ierland zalig verklaard.
Zij werden tussen 1584 en 1679
terechtgesteld omdat ze trouw
bleven aan 'Rome'.
De paus herinnerde in zijn
preek in de Sint Pieter aan de
verplichting van de kerk om te ij
veren voor eenheid onder de
christenen. "Wij moeten ons er
over verheugen, dat de vijand
schap, die een kenmerk was van
de tijd waarin deze martelaren
leefden, voorbij is en door broe
derlijke liefde en wederzijds res
pect is vervangen".
