'Grafologie is toegepaste psychologie'
Manuel van Loggem toont nut van handschriftkunde aan in boek
14 NOVEMBER 1987
EXTRA
PAGINA 37
Drs. Manuel van Loggem: "Er is altijd, een dynamische samenhang van eigenschappen die moeten worden inge
past in het geheel van de persoonlijkheid". ifoto gpdi
Grafologie wordt in Nederland
nog altijd met de nodige
argwaan bekeken. De kunst
om iemands karakter te
bepalen uit diens handschrift
wordt vooral door psychologen
schouderophalend afgedaan
als een vorm van
koffiedik-kijken. Dat de
handschriftkunde niettemin
veel waarde kan hebben
bewijst drs. Manuel van
Loggem in zijn pas
verschenen boek 'Handschrift
en Karakter'.
door Paul de Tombe
Met een zeer persoonlijk voorbeeld
illustreert hij het belang van grafo
logie. "Het heeft mjj eenmaal het le
ven gered", zegt drs. Manuel van
Loggem.
"Tijdens de bezettingsjaren had ik met
iemand een afspraak om na de oorlog
een democratisch-socialistische partij
op te richten, en de man met wie ik dat
zou gaan doen had contact gelegd met
een persoon die hij in een café zou ont
moeten. Dat was schriftelijk afgespro
ken en hij liet me het briefje zien waarin
dat werd bevestigd. Het schrift dat ik
toen zag vond ik zo onbetrouwbaar dat
ik heb geweigerd mee te gaan. Mijn ken
nis ging wel. Hij werd opgewacht door
SS-ers en is doodgeschoten. Later bleek
dat de persoon met wie hij een afspraak
had Van der Waals was, de man van het
Englandspiel".
Voor de psycholoog en letterkundige
Manuel van Loggem staat de waarde van
de grafologie dan ook niet ter discussie.
De kunst om uit iemands handschrift
diens karakter te bepalen boeit hem niet
alleen bovenmatig, maar heeft volgens
hem ook grote voordelen. "Het gaat snel
en als je het goed doet is er een hoge
mate van overeenstemming met de
werkelijkheid", verkondigt hij gedeci
deerd.
Het is een stelling die haaks staat op
de algemene wetenschappelijke opvat
ting. Anders dan in landen als Duits
land, Zwitserland en Frankrijk wordt de
grafologie in Nederland nog altijd met
de nodige argwaan bekeken. Het hand
schriftonderzoek wordt in het gunstig
ste geval gezien als een leuk geheimzin
nig spel en wordt vooral door psycholo
gen schouderophalend ondergebracht
in de categorie van het koffiedik-kijken.
Allerlei omstandigheden werken er
aan mee om dat vooroordeel te bevesti
gen. Grafoloog is geen beschermd be
roep en de boekjes over deze vorm van
karakterkunde die de laatste tijd in Ne
derland verschenen konden het algeme
ne beeld ervan niet wijzigen. Door de po
pulaire, weinig wetenschappelijke werk
jes die het gevaar van simplificatie met
zich meebrengen werd de argwaan eer
der vergroot.
Beunhazerij
Manuel van Loggem vindt die scepsis
enerzijds volkomen terecht "want er be
staat veel beunhazerij in die wereld",
maar werpt zich tegelijkertijd op als een
vurig pleitbezorger voor de grafologie.
Critici kennen aan grafologische oorde
len doorgaans weinig waarde toe omdat
deze niet veel vaker juist zouden zijn
dan op grond van de kansberekening is
te verwachten. Van Loggem probeert
hen de mond te snoeren in het boek dat
hij over dat onderwerp heeft geschre-
In 'Handschrift Karakter' gaat hij op
wetenschappelijke wijze te werk ("Ik be
handel de grafologie niet als verschijnsel
op zich, maar als onderdeel van een psy
chologisch systeem") en analyseert hij
tal van vaak zeldzame handschriften van
bekende personen. "En die voorbeelden
zijn zo overtuigend dat ik hoop dat de
argwaan tegen de grafologie ermee
wordt weggenomen", zegt hij.
Hij lijkt er de aangewezen persoon
voor om op dat gebied iets te bereiken.
Van Loggem is psycholoog en auteur,
had een praktijk als psychotherapeut en
heeft vele jaren lang ervaring opgedaan
als grafoloog. Tijdens de oorlogsjaren
was de grafologie zijn enige vorm van
broodwinning en als 71-jórige beoefent
hij het vak nog altijd. Als zelfstandige
werkt hij voor een Amsterdams bureau
voor management-consult dat de sollici
tatieprocedure verzorgt voor bedrijven.
"Voor zaken die van die moeite verlost
willen zijn of daarvoor de kennis niet in
huis hebben. Dat zijn er heel veel op het
ogenblik". Van Loggem bekijkt de solli
citatiebrieven die binnenkomen, beoor
deelt ze en vervolgens wordt zijn oordeel
getoetst aan dat van een consultant die
een paar uur met de sollicitant heeft ge
sproken.
"Meestal corresponderen mijn opmer
kingen met die van hem en dat is erg
bevredigend", zegt van Loggem, die de
plank zelden zegt mis te slaan. "Elk oor
deel wordt na een half jaar gecontro
leerd en als ik daarmee vaak zou hebben
mis gezeten zou ik hier niet al twaalf jaar
in deze fraaie kamer zitten", voert hij
aan als bewijs. Het is nauwelijks nodig
nu hij ter plekke een meegebracht hand
schrift heeft onderworpen aan een ana
lyse die als "opmerkelijk juist" wordt er
varen.
Romeinen
Van Loggem laat zich er niet op voor
staan - "soms kun je het heel snel zien" -
maar het is wel een van de redenen
waarom hij de grafologie is gaan beoefe
nen. Al is de geschiedenis van het hand
schriftonderzoek nog niet oud (als
vroegste tekst over dit onderwerp geldt
een geschrift uit 1622 van de Italiaan
Baldo), de algemene belangstelling voor
het handschrift als toegangsweg tot de
persoonlijkheid gaat terug tot de oude
Chinezen en Romeinen.
"Al bij een oude Romein, C. Suetonius
Tranquillus (120 na Chr.), vindt men in
zijn boek De Vitae Ceasarum een uiting
over keizer Octavius Augustus. Diens
handschrift zou duidelijk zijn kenmer
kende zuinigheid tonen. Hij zou de
woorden dicht naast elkaar hebben ge
schreven en bij het eind van de regels
eronder nog wat letters hebben bijge
voegd", beschrijft Van Loggem de oor
sprong van de grafologie.' "Zelf ben ik
ermee begonnen als grapje, maar het
bleek te kloppen dat je de schrijver uit
zijn handschrift kan herkennen. Dat is
ontzettend boeiend. Ik interesseer me in
mijn medemensen. Ik verbaas me om
hen en om mijzelf'.
Het is een van de kenmerken van de
auteur die Van Loggem "voor alles" is.
Eigenlijk is hij letterkundige. Hij geniet
vooral bekendheid als schrijver zowel
voor als over het toneel en hij wordt be
schouwd als een van de grondleggers
van de literaire science fiction in Neder
land. Maar hij schreef ook romans, boe
ken over het jodendom en thrillers. In de
37 jaar na zijn debuut met de roman 'As
falt en horizon' in april 1940 (een boek
dat na het uitbreken van de oorlog direct
werd verboden) heeft hij een uitgebreid
en gevarieerd oeuvre verzameld.
Hij bewerkte 'Lijmen' en 'Het been'
van Willem Elsschot voor het toneel,
schreef televisie- en hoorspelen en
werken als 'Inleiding tot het toneel', 'De
psychologie van het drama', 'Handboek
voor het amateurtoneel' en 'Drift en Dra
ma'. Voor het toneel schreef hij onder
meer 'De Chinese fluitspeler' en het in
Duitsland bekroonde 'Jeugdproces'. En
aan zijn kleine zelfgeschreven biblio
theek heeft hij onlangs weer twee boe
ken toegevoegd: een toneelstuk over het
leven van de dichter Gerrit Achterberg
en het inmiddels verschenen 'Hand
schrift Karakter'.
Geheimzinnig
Een betere pleitbezorger zou de grafo
logie zich dus nauwelijks kunnen wen
sen. "De grafologie is niet alleen ontzet
tend boeiend, maar het heeft ook inder
daad iets geheimzinnigs. Waarom
schrijft de mens niet hoe het hem op
school is geleerd? Het is geheimzinnig
dat iedereen een eigen handschrift ont
wikkelt en als hy dat niet doet is dat ook
een uiting van hemzelf', zo motiveert
Van Loggem wat hem intrigeert in de
grafologie.
Speciaal daarvoor heeft hij na de oor
log ook psychologie gestudeerd. "Want
ik vind het onjuist om een vorm van psy
chologie te bedrijven als je geen psycho
loog bent. Dat kan ik gemakkelijk zeg
gen omdat ik het wel ben, maar ik heb
toch de moeite genomen om het te wor
den. Er zijn maar weinig universitair ge
schoolde grafologen in Nederland".
Met die opmerkingen schaart hij zich
achter de kritiek op de leken die de gra
fologie beoefenen. De beunhazen die na
het lezen van een paar boekjes denken
grafologische adviezen te kunnen geven.
"Sommige leken kunnen best goed
zijn", nuanceert hij dat oordeel zelf,
"maar er zijn zo weinig waarborgen. Er
zijn er ook die er een variéténummer van
maken en optreden als een variété-ar
tiest die bepaalde kunstjes gebruikt. Dat
kan levensgevaarlijk zijn".
Van Loggem geeft daarvan een voor
beeld dat hij ook in zijn boek gebruikt:
een in het najaar van 1986 in het tijd
schrift Libelle verschenen artikel.
"Daarin worden kenmerken van het
handschrift genoemd die op allerlei ver
schrikkelijke ziekten wijzen en die een
argeloze lezer de stuipen op het lijf kun
nen jagen. Lichamelijke ziekten zijn
heel moeilijk in het schrift te ontdekken.
Het kan natuurlijk zijn dat ziekten diepe
invloed op het gemoedsleven hebben en
dat die stemming zich in het handschrift
uit. Maar om een hartvormige O - die
heel veel voorkomt, ook bij volstrekt ge
zonde mensen - met een hartziekte te
verbinden kan veel kwaad veroorza
ken".
Tekenduiding
Dat artikel is duidelijk geschre
ven door een beunhaas, dat kan niet an
ders, zegt Van Loggem over deze duide
lijke illustratie van de zogenaamde te
kenduiding waartegen hij zich ernstig
verzet. Dat systeem werd in de vorige
eeuw ingevoerd door de Franse priester
Michon, die de term grafologie introdu
ceerde en tot de overtuiging kwam dat
mensen met dezelfde eigenschappen
ook dezelfde kenmerken in het hand
schrift vertoonden.
"Op die manier werd het beoefenen
van de grafologie een rekensommetje.
Men kon kenmerken vergelijken met de
lijst van tekens in het leerboek en de
daarmee gepaard gaande eigenschappen
optellen. Zo makkelijk gaat het helaas
niet", stelt Van Loggem. "Tekens in een
handschrift kunnen alleen aangeduid
worden in verband met de rest. Er is al
tijd een dynamische samenhang van ei
genschappen die moeten worden inge
past in het geheel van de persoonlijk
heid. Grafologie is niet het toepassen
van een optelsommetje. Grafologie is
toegepaste psychologie. En de kennis
van de elkaar beïnvloedende eigen
schappen die een karaktereenheid vor
men, is belangrijker dan de kennis van
tekens in het handschrift".
In zijn boek gebruikt Van Loggem een
overkoepelende beschouwingswijze.
"Er is steeds een wisselwerking tussen
een psychologisch systeem en de grafo
logie als toegepast pyschologisch sys
teem. Ik gebruik de grafologie als hulp
middel en niet als verschijnsel op zich.
Bovendien komt ook de subjectieve
kant aan de orde, de mate van begaafd
heid van de grafoloog en diens ervaring.
In geen enkel Nederlands boekje dat ik
ken was daarvan tot nu toe sprake. Alles
wat hiervoor is verschenen voldoet niet
aan die kenmerken. Zulke boeken zijn
er wel in het buitenland, maar daar
wordt veel waarde gehecht aan de grafo
logie".
Scheuring
Daarvan is in Nederland zelden sprake
geweest. Als gevolg van een scheuring
in de psychologie leek het na de Tweede
Wereldoorlog even de goede kant op te
gaan voor de grafologie. Een aantal ziel-
kundigen was georiënteerd op Duits
land en Frankrijk en voor de persoon
lijkheidsleer hield dat in dat grafologi
sche methoden wel werden toegepast.
Aan de Leidse universiteit werd in de ja
ren vijftig zelfs een buitengewoon hoog
leraar grafologie benoemd.
De tweede verzameling psychologen
was meer op de VS gericht en die stro
ming, die niets op had met de grafologie,
werd steeds sterker. De handschriftkun
de raakte vervolgens geheel uit de gratie
door het proefschrift van Jansen, die tot
vernietigende conclusies kwam. "Het
ongunstige oordeel over de grafologie in
psychologische kringen wordt daardoor
nog steeds sterk beïnvloed", constateert
Van Loggem.
Met zijn boek probeert Van Loggem
dat oordeel om te buigen. Hij plaatst de
nodige kritische kanttekeningen bij het
proefschrift van Jansen en gaat bij zijn
handschrift-analyses uit van een aantal
maatstaven zoals de kwaliteit van het
schrift, het intellectueel gehalte, de ver
houding tot de buitenwereld en de ver
houding tot zichzelf. Met een groot aan
tal onderverdelingen heeft hij de hand
schriften van veel onbekende en beken
de personen aan een analyse onderwor
pen. Van schoolkinderen en school
meesters, van beroemde schrijvers als
Du Perron, Ter Braak, Vestdijk en van
dichters als Roland Holst, Slauerhof en
Achterberg (die bij zijn leven de karak
teranalyse van Van Loggem bevestigde).
De handtekening van Pele, waarin dui
delijk een voetbal is te herkennen, komt
ook voor in het boek, waarin voorts nog
tal van geschriften van geleerden,
staatslieden en fascistische leiders als
Eichman, Mussert en Mussolini aan een
onderzoek worden onderworpen.
Verschil
Voor die vaak zeldzame handschriften
putte Van Loggem uit zijn privéverza-
meling. "Ik heb er een aantal gekregen
en veel heb ik vroeger zelf uit prullen
bakken opgevist", zegt de auteur die
soms zelf verrast was door de uitkomst
van zijn analyse. "Die van het hand
schrift van Mussolini bijvoorbeeld lever
de een verbijsterend verschil op met wat
ik dacht dat ik zou zien. Terwijl ik hem
altijd heb beschouwd als een brulboei
kwam hij er heel anders uit. Wel egoïs
tisch, agressief en wreed, maar ook als
een intelligente, krachtige, fantasierijke
In de discussie omtrent diens en Hit-
Iers vervalste dagboeken, waarover in de
loop der jaren een hevige polemiek werd
gevoerd, mengt hij zich niet. "Dat is een
heel ander onderwerp". Daarbij gaat het
om de schrift-expertise die zich richt op
het vaststellen van de identiteit van de
schrijver. De grafoloog probeert diens
persoonlijkheid te schetsen.
Van Loggem doet dat door zijn hele
boek heen, aan de hand van talloze voor
beelden, om de waarde van de grafologie
aan te tonen. Niet voor zichzelf, "want ik
heb er altijd succes mee gehad en er be
hoorlijk mijn boterham mee verdiend",
maar voor de grafologie op zich. De be
langstelling daarvoor is in Nederland
wel aan het toenemen, zoals blijkt uit het
groeiende aantal leden van de Vereni
ging voor Grafologie en Schriftexperti
se, maar die club wordt nog altijd niet au
serieux genomen in de academische we
reld.
Van Loggem is er geen lid van ("Ik
vind het ook onjuist om een vereniging
op te richten als je niet academisch
bent"), maar merkt soms ook zelf dat er
sprake is van tegenwerking. "Ik zou
eens een lezing houden op een congres
van klinische psychologen toen er een
brief kwam van een Groningse hoogle
raar die de organisatoren verbood mij te
laten spreken. Die spreekbeurt is toch
doorgegaan, maar het was wel type
rend".
Angst
Van Loggem schrijft de argwaan toe
aan angst. Voor beunhazerij en voor de
grafologie op zich. "Psychologen zien
het als een bedreiging. Als mijn preten
ties juist zijn dat de grafologie een goed
hulpmiddel is, is dat een grote concur
rentie voor allerlei psychologische tests
waar ook veel kritiek op is", legt hij uit.
"Ik hoop natuurlyk dat mijn voorbeel
den zo overtuigend zyn dat de argwaan
ermee kan worden weggenomen en dat
de grafologie geïntegreerd zal worden in
de psychologie. Dat er een onderzoek
sinstituut en een opleiding komt binnen
de vakgroep psychologie. Ik denk alleen
niet dat het ervan komt. Ik geloof dat
psychologen zich altijd bedreigd zullen
voelen door een begaafdé grafoloog die
met betrekking tot een persoonsanalyse
veel goedkoper en doeltreffender kan
werken. Jammer, want de grafologie
heeft wel degelijk veel belang. Mijn le
ven is er in elk geval sterk door bëin-
vloed".
iq^pz
1U rtL A,
Handschrif
- ten van kinde-
ren op de lagere
school. Het eer-
ste is veel regel-
matiger dan het
tweede. We k'ün-
nen nu al zeg
gen dat kind 1
rustiger is dan
kind 2, minder
nerveus en ang
stig is en in de
klas ook minder
moeite zal ver
oorzaken.
"tjXau- ri<\ J f
itl
Av{ -LsZ- A* m (L ids*
•HrKAMfU*urf..
ik w.v
4 /f euv,
A.Siï-uljcsf tvtu+r ,j Ptft-e.
'A. :k*A it//
ktvy,, lenjoilor
J fe*' iktUarSp*
Ut iz~JjL
Links een hand
schrift van zeer hoog
artistiek scheppend
niveau (van de dich
ter A. Roland Holst).
Let op de grote oor
spronkelijkheid van
het hele schriftbeeld.
Links het handschrift van Adolf
Eic/ifnann. De eerste indruk is van grote
kilheid en hardheid. De goed volgehou
den hoekvorm is duidelijk, de druk is
sterk en afwisselend en de boventekens
zijn meestal dolkvormig. Kijk voor
al naar de ineengerolde a's en naar de
hoofdletter A in de tweede regel, naar de
klodderige overdekkingen in Dienstlei-
tung (derde regel) en naar de verkom
merde eindhalen, die correct zijn ge
schreven, maar geen enkele neiging tot
sociaal contact vertonen. Eichmann was
een intelligente, ijdele, wrede leugenaar,
een gevoelsarme psychopaat.
Rechts het hand
schrift van Napoleon,
met duidelijke trek
ken van het streven
naar grootheid. De
plotseling opzwellen
de grootte van begin
letters (in de tweede
regel bijvoorbeeld)
Het handschrift van een intro
vert mens (boven). Alles wijst op
terughoudendheid: de schrijfboek
naar links, de korte en afgebroken
halen aan het eind van de woor
den en de gesloten a's en a's.
ju-
AU Jy
Het handschrift van een duide
lijk extravert mens (onder). Let
op de grote letters, de wijdheid
tussen de letters, de open hooglet
ters (o en a) en de boogvormige
verbindingen.
<X\ <-
J Cj.» ..JC.
(Bron: Handschrift en Karakter)
