'Khomeini's positie steeds wankeler'
m
Verlegenheid (3)
Denkwijzer
Onze taal
Leidse islam-kenner Van Koningsveld voorziet groeiend verzet tegen Iraanse leider
eu.
ui.
ij-
oe.
ZATERDAG 14 NOVEMBER 1987
EXTRA
PAGINA 31
DOOR JOOP VAN DER HORST
Op 17 november is het vierhonderd jaar
geleden dat Vondel werd geboren: op
17 november 1587. Dat is een aanlei
ding voor Vondelherdenkingen. Doordat
Vondel nogal oud geworden is en leefde
van 1587 tot 1679, hebben we juist de
Vondelherdenkingen van acht jaar gele
den achter de rug, toen men zijn sterven
herdacht. Maar nu moeten we dan ook
heel lang wachten op de volgende Von
delherdenking, die pas in het jaar 2079
zal plaatsvinden. Omdat ik dat waar
schijnlijk niet zal meemaken en omdat ik
acht jaar geleden nog geen stukjes
schreef voor deze krant, moet het van
daag over Vondel gaan.
Joost van den Vondel is onze be
roemdste schrijver geweest, maar nie
mand leest zijn boeken. Of het moest op
school gebeuren voor de verplichte lite
ratuurlijst. Zowel het een als het ander
is goed. Vondel schreef voor een ande
re tijd en hij heeft ons weinig meer te
zeggen. Maar hij was voor onze ge
schiedenis belangrijk genoeg om er op
school aandacht aan te besteden.
Voor onze taal was Vondel belangrijk
omdat hij de eerste grote schrijver was.
Nog in zijn tijd was het gewoonte dat
wie iets belangrijks wilde schrijven, het
Latijn gebruikte. Dat was in de middel
eeuwen zo geweest en in Vondels tijd
bestond die gewoonte nog steeds. Sa
men met schrijvers als P.C. Hooft, Huy-
gens, Cats en Bredero vormde Vondel
eigenlijk de eerste generatie grote
schrijvers in de eigen taal.
Het Nederlands was daarop nog niet
berekend. De Nederlandse taal was
voordien wel gebruikt voorde dagelijkse
conversatie, voor volksverhalen, voor
liederen, en sedert de Reformatie ook in
kerken, maar nog amper voor weten
schap en literatuur. Voor grote litera
tuur, voor wetenschap en theologie was
altijd het Latijn gebruikt of het Frans.
Het heeft die eerste generatie Neder
landse schrijvers in de 17de eeuw. de
Gouden Eeuw, heel wat moeite gekost
om de taal geschikt te maken voor hun
literatuur. Maar het is hun gelukt. Tot
groot voordeel voor de Nederlandse
taal. Er moest bijvoorbeeld veel gere
geld worden voor een bruikbare spelling
en er moesten tal van nieuwe woorden
worden ingevoerd.
Geeraerdt Brandt (1626-1685), de
eerste die Vondels levensgeschiedenis
beschreef, vertelt er het volgende over
in zijn boek van 1682 (en we nemen zijn
woorden precies over zoals hij ze
schreef): 'Om op elke stof en zaak de
rechte spreekwysen te vinden, onder
zocht hy (dat is: Vondel), by allerley
slagh van menschen. wat Duytsche
woorden elk ontrent zyn werk, handtee-
ring, en kunst gebruikte. De landtluiden
vraagde hy, hoe zy spraaken ontrent de
landtbou, en hoe ze 't geen daar toe
behoorde noemden, en uitdrukten. Ont
rent den huisbou, vraagde hy op gelyke
wyze de timmerluiden en metzelaars;
ontrent de zeevaart en 't scheepstuig de
zeeluiden: ontrent de schilderkunst, en
wat daar toe hoorde, de schilders: en
zoo voort ontrent alle ander bedryf, we
tenschappen en kunsten. Dit strekte tot
opbou der taaie en om van al wat hem
voorkwam met woorden die de zaake
eigen waaren, te spreeken'.
Aldus Geeraerdt Brandt in 1682 over
Vondel, drie jaar na zijn dood. Ik weet
niet of het echt waar is, want Brandt was
een groot bewonderaar van Vondel en
bewonderaars stellen de zaken wel
eens mooier voor dan ze zijn. In elk ge
val hebben veel mensen Vondel hoge
lijk gewaardeerd en zijn taalgebruik be
schouwd als een voorbeeld. Alleen al
om die reden is Vondel belangrijk ge
noeg geweest voor onze taal om hem
een- of tweemaal per honderd jaar even
te eren.
training te volgen. Er zijn ook een hele
boel zelfhelpboekjes en zelfs geluidstapes
in de handel, die goede ontspanningsoe
feningen bieden. Begin met regelmatig
op een vast tijdstip van de dag, in een si
tuatie waar u niet gestoord wordt, met
uw ontspanningstraining. Hebt u een
maal geleerd om u te ontspannen in een
rustige omgeving, begin dan ontspan
ningsoefeningen toe te passen wanneer u
angstig bent. Tegen de tijd dat u zo ver
bent weet u meestal wel welk deel van uw
lichaam vooral sterk gespannen raakt.
Richt uw aandacht in moeilijke situaties
vooral op ontspanning van dat deel.
Enige nuttige suggesties (bijvoorbeeld
tijdens bezoek of een vergadering): laat
uw schouders hangen, vouw uw armen
niet strak over elkaar maar laat ze rustig
op uw dijbenen of stoel rusten, sla uw be
nen niet gespannen over elkaar maar zet
ze naast elkaar neer, adem langzaam en
rustig (door uw neus) in en (uw mond)
uit. Een nuttig ademhalingsritme is drie
tellen in en vier tellen uitademen. Contro
leer regelmatig hoe gespannen uw li
chaam en ledematen zijn en zeg tegen
uzelf in stilte vaak zoiets als "ontspan
kalm" of "laat gaan die spanning".
Ten slotte, probeer uw dagelijkse acti
viteiten een voor een en niet haastig te
doen. Haast betekent dat uw lichaam ge
spannen en snel vermoeid raakt en ver
groot de kans dat u angstgevoelens ont
wikkelt. Als u een keer die haast niet kunt
vermijden, volg dan in elk geval het sche
ma van 'twee uur rijden, een kwartier
rust'.
Conclusie: besluit de komende paar
maanden (want sneller gaat het niet)
rustig aan uw anti-verlegenheidspro
gramma te werken. Als u meent daar
voor geen tijd te hebben, heb ik nog maar
één ander advies. Lees regelmatig de in
formatie uit de drie thans gepubliceerde
columns over verlegenheid. Ruim 50 pro
cent van een groep verlegen Fransen en
Engelsen bleek daar baat bij te hebben.
Misschien bent u wel de gelukkige Neder
lander.
Reacties op deze rubriek naar Leidsch/Al-
phens Dagblad, Postbus 54, 2300 AB Leiden.
Ayatollah Khomeini geraakt in een steeds groter isolement.
Zeker nu de Arabische landen op hun conferentie deze week
Iran hebben veroordeeld in verband met de voortdurende oorlog
tegen Irak. Maar ook vanuit een andere invalshoek wordt
geconstateerd dat Khomeini minder vast in het zadel zit dan
algemeen wordt gedacht. Zijn ideeën over de islam stuiten in
eigen kring op groeiend verzet, zo constateert de Leidse
wetenschapper Pieter Sjoerd van Koningsveld. "Ik ben ervan
overtuigd dat als het gezond verstand eenmaal heeft
overwonnen, de opvattingen van Khomeini als ketterij worden
bestempeld".
"Er zit een kern van waarheid in,
maar door zijn ongenuanceerdheid
is het niet waar". Pieter Sjoerd van
Koningsveld, wetenschappelijk me
dewerker aan de Leidse universiteit,
loopt voor de zoveelste keer tijdens
het gesprek naar een modern
schoolbord om zijn woorden toe te
lichten.
door Bart Jungmann
De vraag luidde: is het voor westerlin
gen eigenlijk niet onmogelijk om de
islam goed te kunnen doorgronden? Van
Koningsveld is verbonden aan de facul
teit godgeleerdheid en binnen die facul
teit verantwoordelijk voor onderzoek en
onderwijs in de islam. Uit hoofde van
zijn functie is het dus al logisch dat vol
gens hem het geloof en gedachtengoed
van de moslims heel wel te doorgronden
is. Maar Van Koningsveld is ook een
principieel tegenstander van die toch
veel gehoorde veronderstelling.
Volgens deze opvatting maakt de
islam zo onlosmakelijk deel uit van het
dagelijks leven en het denken van mos
lims dat zoiets voor mensen uit het wes
ten, waar de religie zo nadrukkelijk bin
nen strikte grenzen is teruggedrongen,
onvoorstelbaar is. Van Koningsveld
denkt dat de structurele verschillen tus
sen christendom en islam helemaal niet
zo groot zijn. Hij vindt dat een dergelijke
opvatting geheel ten onrechte het bestu
deren van de islam zou kunnen belem
meren en ziet daarmee bovendien alle
moslims - al even ten onrechte - over één
kam geschoren.
Samenhang
Met een krijtje geeft hij op het bord in
zijn werkkamer aan hoe de islam uit drie
segmenten is samengesteld. "Allereerst
heb je het geloof, daarna de ceremoniële
voorschriften en de sociale spelregels.
De ceremonieën moet je verticaal zien,
dat is de relatie tot God. De sociale stelre
gels werken in horizontale richting, zij
betreffen de relatie onderling".
Dat de verschillen tussen christendom
en islam niet louter inhoudelijk van aard
zijn, zal Van Koningsveld meteen bea
men. "Kijk, wij hebben natuurlijk de
Franse revolutie gehad, waardoor die so
ciale regels niet meer zo sterk gelden. In
de Arabische wereld heeft de religie in
dat opzicht nog wel een belangrijke in
vloed, bijvoorbeeld op het gebied van
het recht".
"In zoverre is er zeker wel iets waar
van die opvatting. Maar kijk eens naar
andere zaken in onze samenleving: de
nadruk die wordt gelegd op het geloof in
discussies over ethische zaken als abor
tus en euthanasie, de predikanten die je
nog altijd in ons leger hebt. Religie speelt
nog steeds een grotere rol in onze samen
leving dan je op voorhand geneigd bent
te denken".
De sterke samenhang tussen de drie
door Van Koningsveld genoemde onder
delen van de islam, wordt overigens niet
alleen door leken verondersteld. Ook de
Leidse arabist Hans Jansen is die me
ning toegedaan. Volgens hem staat het
geloof in de islam allerminst centraal en
zijn de sociale regels en de ceremonieën
van even groot belang.
Jansen schrijft dat ook in zijn boek 'In
leiding tot de islam' dat onlangs ver
scheen. Geloof en godsdienst, zo gaat hij
daarin verder, zijn sinds de Reformatie
en Verlichting in het christendom haast
identieke termen geworden. Binnen de
islam heeft die identificatie echter niet
plaats gehad, schrijft Jansen. 'Vanwege
zijn culturele achtergrond is het voor
westerlingen moeilijk te begrijpen dat
voorschriften die niet in de bijbel staan
(of in het geval van de islam: de koran)
toch bindende kracht kunnen hebben
als van godswege gegeven'.
Ouderwets
Van Koningsveld is het met de ontken
ning van het geloof als basis van de islam
beslist oneens. "Het is eigenlijk een heel
ouderwetse opvatting. Die kwam je al te
gen in het koloniale tijdperk. Zo werd er
ook gedacht over de moslims in Neder-
lands-Indië. Behalve een ouderwetse is
het ook een verouderde opvatting. Lees
de islamitische theologie er maar op na.
Daarin wordt het zo geformuleerd: het
geloof is de wortel, de wet is de tak. Dat
lijkt me duidelijk genoeg en hoe zouden
durven tegenspreken?"
Door van de islam een mystiek en on
toegankelijk geloof te maken raakt vol
gens hem de nuance zoek. Alsof vrijzin
nigheid ook bij moslims niet mogelijk
zou zijn. Van Koningsveld: "Ik heb on
langs een boek gelezen van een vrijzinni
ge moslim, Ghassan Ascha. Dat ging
over de rol van de vrouw. Hij is van me
ning dat vrouwen binnen de islam meer
vrijheden en mogelijkheden moeten krij
gen. Dat ging tamelijk ver en ik vroeg
hem: kun je dan nog wel moslim zijn?
Natuurlijk wel, antwoordde hij. Ik ga
toch uit van mijn geloof'. Met een veel
zeggend gebaar ziet Van Koningsveld
daarmee tevens zijn eerder geponeerde
stelling - 'geloof is de basis' - bewezen.
Van Koningsveld legt graag de nadruk
op dit soort dissidente geluiden die vol
gens hem te weinig géhoord worden in
het westen. In Amerika is uit een onder
zoek al eens gebleken waartoe een ge
brek aan nuancering kan leiden. "Er
bleek een onmiskenbaar verband te be
staan tussen het moslim-extremisme en
hoe er over moslims wordt gedacht. Ik
heb het zelf ook wel meegemaakt door de
manier waarop ik door de media werd
benaderd. Bijvoorbeeld na de gebeurte
nissen in Mekka dit jaar (Iraanse pel
grims maakten daar moeilijkheden,
waarna de Saudische politie hardhandig
ingreep, red.). Er bestaat in het westen
een bepaald beeld over moslims. Ze wor
den als één pot nat beschouwd. Sommi
gen zien zelfs in elke moslim een terro
rist".
Sovjetunie
Hij vindt die ongenuanceerde aan
dacht voor de islam vooral zo opmerke
lijk als die vergeleken wordt met de ma
nier waarop gebeurtenissen in de Sov
jetunie worden benaderd. "Heel terecht
wordt daarbij grote waarde gehecht aan
wat dissidenten vinden. Hun mening
kan immers heel representatief zijn voor
wat veel mensen in de Sovjetunie den
ken. In de islamitische wereld ligt het
precies zo. Alleen moetje wel erg op die
dissidente geluiden gespitst zijn omdat
er ook geen persvrijheid bestaat".
Door zijn ogen en oren goed de kost te
geven, werd de aandacht van Van Ko
ningsveld getrokken door het boek 'De
rampzalige revolutie' van dr. Mousa Al-
Mousawi. In dat boek wordt de vloer aan
geveegd met Khomeini. Sterker nog: zijn
visie op de islam wordt bestempeld als
'ketterij'. Van Koningsveld is gebleken
dat het boek - in Iran zelf uiteraard strikt
verboden - in een aantal landen wordt
verspreid: in Jordanië, in Saudiarabië,
en hij kwam het zelf ook al tegen in Ne
derland.
Uitgaande van de eerder getrokken
vergelijking met dissidente geluiden uit
de Sovjetunie, acht hij die afwijkende
standpunten van groot belang. Een sig
naal dat Khomeini lang niet zo stevig in
het zadel zit als in het westen wel wordt
gedacht. Van Koningsveld: "Ik kan u
verzekeren dat dit standpunt door velen
wordt gedeeld".
Om dat laatste te onderstrepen begint
hij met te zeggen dat de steun voor de
ideeën van Khomeini marginaal zijn.
"Ook binnen de Sji'a", zo voegt hij eraan
toe. Een onderscheid dat toelichting be
hoeft. De islam kent twee stromingen: de
soennieten en de sjiieten. In de meeste
Arabische landen bestaat een soennieti-
sche meerderheid. Iran is één van de wei
nige landen waar de sjiieten in de over
grote meerderheid zijn (ruim negentig
procent is sjiiet).
Er bestaan nogal wat verschillen tus
sen die twee opvattingen van de islam.
Zo streven de sjiieten naar een theocra
tie, een staatsvorm waarin de religie de
macht in handen heeft. In zoverre lijkt
Khomeini, althans in de ogen van een
leek, aan de verwachtingen te beant
woorden.
Beperkte invloed
Toch niet, ontzenuwt Van Konings
veld dat idee. "Die theocratische staats
vorm is pas mogelijk als de Imam Mahdi,
de rechtgeleide imam (imam wil zeggen:
voorganger), op aarde is teruggekeerd.
Zo lang moet er berust worden in een
goddeloze overheid en hebben de ula-
ma's, de schriftgeleerden, slechts een be
perkte invloed. Maar wat beweert Kho
meini nu in een boekje dat hij tijdens zijn
ballingschap in Irak schreef en dat nu als
leidraad van zijn opvattingen dient: we
moeten niet wachten, maar zelf het heft
in handen nemen. Het kan nog heel lang
duren voor de Imam Mahdi op aarde te
rugkeert en in die tussentijd moeten wij
Khomeini temidden van zijn on
derdanen. Inzet: dr. Pieter Sjoerd
van Koningsveld: "Dat hij bij elke
gelegenheid nog hele volksmassa's
op de been weet te brengen zegt me
niets". (foto's
alvast de leidsels in handen nemen".
"Nu is de Sji'a in feite een heel pragma
tische religie. Je moetje dat van de Imam
Mahdi voorstellen als wanneer het Ko
ninkrijk Gods op aarde komt, iets dat
verder zonder een concrete hoop wordt
nagestreefd. Khomeini zet dat hier dus
helemaal op zijn kop. Sjiietische ge
meenschappen buiten Iran hebben er
daarom ook heel duidelijk stelling tegen
genomen".
"Khomeini's positie is uiterst proble
matisch, juist omdat hij in strijd handelt
met de traditionele opvattingen. Dat
geldt bijvoorbeeld ook voor de Adhan,
de oproep tot gebed. Die bestaat uit klas
sieke formules, en ligt volgens tradities
vast. Khomeini heeft daaraan een nieuw
element toegevoegd. Na de formule 'God
is de grootste' moet nu volgen: 'Khomei
ni is de leider'. Het is bekend dat lokale
gebedsleiders die toevoeging geweigerd
hebben".
"Khomeini's ideeën over zo'n Wilayat
al-faqih, een opperheerschappij van de
hoogste schriftgeleerde, staan dus ver
van de traditionele opvatting. Je kunt
het een beetje vergelijken met een situa
tie waarin de paus zegt: het moet afgelo
pen zijn met alle regeringen, alle macht
moet bij mij liggen. U denkt toch niet dat
de katholieken daarmee zouden instem-
Teken
"De kritiek die Moussawi nu heeft ge
uit is voor mij een teken dat Khomeini
niet zo vast in het zadel zit, ook al weet ik
niet zeker in hoeverre het boek Iran heeft
bereikt. Maar de figuur van Moussawi,
telg uit een voornaam geslacht en expo
nent van de oude theologische elite, zegt
mij voldoende. Het is daarom mijn vaste
overtuiging dat als het gezond verstand
eenmaal overwint en de traditionele fi
guren het weer voor het zeggen krijgen,
de opvattingen van Khomeini als ketterij
worden bestempeld".
"Dat dat ooit zal gebeuren, daarvan
Een van mijn collega's kreeg op een dag
een hoogst merkwaardig verzoek. De
vrouw van een andere collega had zich
op zijn spreekuur gemeld en hem verteld
dat zij en haar man ernstige relatiepro
blemen hadden. Een van de oorzaken
daarvan was dat de man een verlegen en
sociaal-angstige figuur was, die uitgaan
en bij anderen op bezoek gaan verschrik
kelijk vond. Het meest op zijn gemak
voelde hij zich in zijn eigen huis en zijn
spreekkamer, waar hij de dingen zo han
dig organiseerde dat zijn cliënten weinig
of niets van zijn probleem merkten.
Toen mijn collega aan de vrouw vroeg
of haar man bereid was, eventueel samen
met haar, in behandeling te komen, ant
woordde ze dat hij dat beslist zou weige
ren. Daarop reageerde mijn collega met:
"Nou, dan kan ik niets voor jullie doen".
Tot zijn stomme verbazing antwoordde
de vrouw: "Maar dat kun je wel degelijk.
Kijk, mijn man schaamt zich verschrik
kelijk om zijn eigen angst toe te geven.
Dus wil hij er ook niet voor in behande
ling. Maar als jij, tegen wie hij hoog op
kijkt, je nou eens bij hem aanmeldt als
patiënt en een bepaald probleem aan
hem voorlegt, dan gaat hij zelf ook gelo
ven dat een mens zich niet voor zijn emo
tionele problemen hoeft te schamen. En
dan zal hij waarschijnlijk zelf ook zijn
problemen met jou gaan bespreken".
De vrouw kreeg haar zin. De collega,
die eigenlijk therapeut moest zijn, werd
eerst patiënt. En de collega die eigenlijk
patiënt moest zijn begon als therapeut.
Maar na drie gesprekken waren de rollen
al omgedraaid.
Wat deze geschiedenis duidelijk laat
zien, is dat we onze emotionele proble
men, zoals verlegenheid of sociale angst,
pas dan kunnen oplossen als we aan
vaarden, toegeven, dat we zulke proble
men hebben. Mensen die fobische of sterke
angstreacties hebben op dingen die niet
echt gevaarlijk zijn - zoals een vergade
ring, een supermarkt, bezoek ontvangen,
iemand aanspreken - schamen zich
vaak voor dieirreëleangst. Ze proberen
die angst voor anderen verborgen te hou
den, bedenken slimme trucs om niet te la
ten merken hoe ze bepaalde dingen ver
mijden en durven geen hulp aan anderen
te vragen.
Helaas is het zo dat andere mensen, die
zulke angst niet kennen, vaak ook met on
begrip reageren en allerlei goedbedoelde
adviezen geven die de schaamte alleen
nog maar groter maken. Tegen een verle
gen volwassene zeggen dat er toch niets is
om bang voor te zijn op 'dat feestje' is die
persoon voor de zoveelste keer inpeperen
wat hij zelf ook wel weet, namelijk dat
zijn angst 'irreëel' is. Dat helpt natuur
lijk weinig en versterkt hoogstens het ge
voel niet helemaal normaal te zijn. Maar
verlegen of sociaal angstig zijn is geen
symptoom van geestelijke abnormaliteit.
Het betekent hoogstens dat men een pro
bleem heeft. Niet dat men een 'probleem
geval' is. Om dat probleem te verminde
ren is het van belang het onder ogen te
zien, sommige anderen ook te laten weten
dat men het heeft en om hulp te vragen of
naar hulp te zoeken.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt
dat er ten minste twee effectieve manie
ren zijn om verlegenheid te verminderen.
De eerste manier is te oefenen om bepaal
de angstverwekkende situaties niet lan
ger te vermijden maar zich er geleidelijk-
aan steeds langer aan bloot te stellen. Als
u het bijvoorbeeld moeilijk vindt om in
een restaurant te eten waar iedereen u
kan zien, neem u dan voor om een aantal
ben ik zeker. Ik kan alleen met geen mo
gelijkheid zeggen op welke termijn. Ik
weet namelijk niet hoe de situatie in Iran
ligt. Over dissidente ideeën hoor je niets,
het verzet is monddood gemaakt. En er
spelen daarbij nog zoveel factoren een
rol. Neem alleen al het verloop van de
oorlog met Irak. Dat hij daarvoor nog
moeiteloos mensen recruteert en dat hij
bij elke gelegenheid nog hele volksmas
sa's op de been weet te krijgen zegt me
niet zoveel. We hebben hier te maken
met een totalitaire staat en u gelooft toch
niet dat alle ouders hun kinderen vrijwil
lig afstaan voor die oorlog?"
Ook op een ander belangrijk punt
neemt Van Koningsveld afstand van de
opvattingen van zijn universitaire colle
ga Jansen. Deze beweert dat het succes
van Khomeini een inspirerende werking
heeft op fundamentalisten in andere
Arabische landen.
In een interview met deze krant zei
Jansen vorig jaar dat het succes van de
revolutie in Iran - zeker in het begin toen
er nog geen berichten waren over ge
welddadige onderdrukking - strenge
moslims elders in hun overtuiging sterk
ten. Het verschil tussen sjiieten en soen
nieten was daarbij van minder belang.
Hij herhaalt die opvatting in zijn boek
'Inleiding tot de islam', waarin hij be
weert: 'Khomeini's optreden heeft ook in
de soennietische wereld indruk gemaakt
en weerklank gevonden. Kennelijk is de
begeerte om de islamitische wet alge
meen in te voeren geen overwezenhjk-
baar streven'.
Terugkeer
Van Koningsveld: "Het fundamenta
lisme in de soennietische wereld heeft een
heel andere oorsprong dan in Iran. Bij de
soennieten gaat het dus letterlijk om een
terugkeer naar de fundamenten, waar
door onrechtvaardigheden kunnen wor
den opgelost. Zaken die door stagnatie
en decadentie verloren zijn gegaan. Het
voegt dus niet nieuwe aspecten toe, zoals
Khomeini wel heeft gedaan".
"De grote vraag onder fundamentalis
ten is met welke middelen dat doel kan
worden bereikt. Sommige groepjes gaan
geweld niet uit de weg, zoals de mensen
die Sadat hebben vermoord. Maar de
overgrote meerderheid is juist tegen ge
weld. Die willen heel geleidelijk en via
vrije verkiezingen een rechtvaardiger
maatschappij bereiken. Ze hebben een
zeker ideaal als doel, maar gaan uit van
de praktische politiek".
"Vergelijk het maar met het CDA. Wie
in Nederland op het CDA stemt zal zich
in de regel niet laten leiden door een of
andere hogere boodschap, maar kijken
langs welke weg die partij dat ideaal wil
bereiken. Gewoon wat ze heel concreet
in de praktijk met onze belastingcentjes
willen doen".
weken regelmatig naar een restaurant te
gaan. De eerste keren blijft u er maar
kort en bestelt hoogstens iets te drinken of
een klein gerecht. Daarna voèrt u geleide
lijk uw bestelling en de tijd dat u blijft
op. Zulke gedragsoefeningen zijn heel be
langrijk, want ze vergroten op den duur
uw zelfvertrouwen en uw plezier in het le
ven. Veel sociaal angstige mensen probe
ren ze zonder succes, omdat ze de volgen
de regels niet in acht nemen.
Begin met eenvoudige, niet al te moei
lijke situaties, en stel heel concreet vast
wat u gaat oefenen. Bijvoorbeeld, kies
niet iets vaags als 'nieuwe mensen ont
moeten', maar 'de nieuwe buren woens
dagavond op bezoek vragen'. Oefen re
gelmatig en veel. Als u veel tijd laat ver
lopen tussen twee oefeningen, dan kunt u
vaak weer van voren af aan beginnen.
Oefen bij voorkeur iedere dag om bij
voorbeeld. 'met iemand die ik niet goed
ken een praatje aan te knopen, ook al
voel ik me gespannen'. Oefen per keer
lang genoeg. Oefeningen om verlegen
heid. te verminderen moeten bij voorkeur
een uur of langer per keer duren. Laat u
niet ontmoedigen door gevoelens van
angst. Als u iets moeilijks probeert, dan
kan het niet anders dan dat u angstig
bent, zowel van tevoren als tijdens. Maar
bedenk dat de angst afneemt hoe langer u
in bepaalde situatie blijft en hoe vaker u
oefent.
Het probleem met de meeste verlegen
mensen is dat ze te snel uit een moeilijke
situatie weglopen en het de volgende dag,
en de daarop volgende dag enzovoort,
niet opnieuw proberen.
Verlegenheid is een gewoonte en ge
woonten vergen veel herhaling en in
spanning om ze te veranderen. Er bestaat
geen magische of instant-genezing voor.
Bedenk ook dat angstgevoelens in sociale
situaties niet gevaarlijk zijn. Niet voor
uw lichaam en niet voor uw geest. Ze zijn
wel (soms verdomd) oncomfortabel.
Dat oncomfortabele angstgevoel kunt u
heel effectief verminderen door tegelijk
gebruik te maken van de tweede angstre-
ductiemethode, namelijk ontspannings
training. Angst gaat gepaard met spier
spanning, snelle hartslag, snelle ademha
ling en andere vage lichamelijke gevoe
lens. Ontspanningsoefeningen helpen om
de activiteit van uw spieren en andere
organen te verminderen. Hoe vaker u per
dag de spieren van uw lichaam ontspant,
hoe kleiner de kans dat u angstig bent en
hoe gemakkelijker u zich aan moeilijke
situaties kunt blootstellen.
Maar ontspanning moet geleerd wor
den. De eerste stap is daarom individueel
of in een groep lessen in ontspannings-
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
