Circus Renz zoekt winterkwartier op Joodse lobby blijft factor van belang in VS Nog nooit een politieke carrière gestrand op pro-Israëlische gronden ZATERDAG 14 NOVEMBER 1987 PAGINA 29 De kassa's gaan open voor de laatste maal, alvorens de mensen van Renz hun winterverblijf opzoeken. (foto's gpdi De laatste dagen van het circus. In De Bilt, naast het gemeentehuis, wordt de voorlaatste voorstelling van circus Renz gegeven. In Zaandam gaat de tent nog één keer omhoog. De tijd van het trekken is daarna voorlopig voorbij. De artiesten zoeken de warmte van hun winterkwartier op. Enkele maanden rust, niet afzien in regen en wind. Maar al gauw kriebelt het, willen ze er weer op uit. Want wie één paar schoenen in het circus heeft versleten is er voor altijd aan verknocht. door Pieter van de Vliet Anneke Steyvers is 1.30 meter. De kleinste gastvrouw van Europa noe men ze haar bij circus Renz. Een charmante verschijning. Een per fecte presentatie. De bijna drie uur dat het circusprogramma duurt ver dwijnt de glimlach niet van haar ge zicht. Toch kan ze slechts met de grootste moeite op de been blijven. Haar onderli chaam is gevoelloos, na een mislukte operatie. Als ze valt kan ze niet op eigen kracht opstaan. Daarom is ze bang een misstap te maken. De dreiging weer tot de rolstoel te worden veroordeeld blijft, vooral tijdens de voorstelling. Ze loopt puur op haar ijzeren wil, zeggen ze in het circus. .Als ik niet klein was geweest had ik nog steeds in die rolstoel gezeten", zegt Anneke. Ze vergelijkt haar situatie met mensen die blind zijn. Blinden ontwik kelen noodgedwongen een scherp ge hoor. En dwergen leren vechten in de grote wereld. „Ik laat me niet klein krij gen", zegt ze. De artsen hadden gezegd dat het nooit meer goed zou komen, dat ze haar hele leven verlamd zou blijven. Dat juist art sen zulke dingen zeiden prikkelde haar. Want een fout van een arts was er de oor zaak van dat de operatie fataal verliep. En wat haar vooral stak was het zoge naamde medelijden, de arts die zei: „Spijtig dat het juist u moet overko men". Anneke: „Hij zag het als een dubbele handicap: een dwerg, en nog verlamd ook". Op zulke momenten denkt ze te rug aan de keren dat ze zwanger was. Mensen die altijd maar weer reageerden in de trant van 'ach wat zielig'. „Terwijl ik apetrots was,, het heerlijk vond om een kind te krijgen". Anneke is geboren uit 'gewone' ou ders. Ze verwijt hen dat ze haar onvol doende op haar 'anders' zijn hebben voorbereid. Heel lang deden ze of er niets aan de hand was, alsof het wel goed zou komen. Misschien wilden ze het niet weten. In elk geval kwam Anneke er pas laat achter dat er 'wat' met haar was, of liever: met de manier waarop de 'grote wereld' reageert. „Vroeger, thuis, waren er altijd men sen die zich afvroegen: hoe zou ze de ra men zemen. Zo denken burgermensen. In het circus denken ze anders, daar vra gen ze dat niet omdat ze daar wel weten dat er trappen en bankjes zijn". „Ik wilde als jong meisje al in het cir cus werken. Maar m'n vader wilde er niet van horen. Hij zei dat ik geen lach- object mocht worden. Nu ben ik al heel lang bij het circus en ik heb me nog nooit een lachobject gevoeld. En dat de mensen lachen is alleen maar fun, want wat is er mooier dan lachen". Verdrietig Op de dag dat ze als dertienjarig meis je besefte dat ze het moeilijker zou krij gen dan 'gewone' mensen was ze erg ver drietig. „Het overviel me, ik was er niet op voorbereid". Toen het circus neer streek in de buurt en ze haar vroegen om mee te gaan werd haar leven gauw an ders, beter vooral. „In het circus accep teerden ze me niet alleen, ze waardeer den me". „Ik heb de burgermaatschappij leren kennen en de circuswereld. Dat is een voordeel", zegt ze. Daarom weet ze ook dat het als dwerg niet goed is toe te tre den tot de club van kleine mensen. „Die club van isolationisten irriteert me mate loos. Want je moet gewoon meehobbe- len in die grote maatschappij. Als je die broek te groot vind, nou, dan knip je er een stuk af, zo eenvoudig is dat. Als die club van kleine mensen weer eens in de publiciteit is geweest heb ik daar dagen last van. Dan focussen de mensen hun aandacht op je, zodat ik dagenlang niet normaal kan zijn". Anneke heeft twee kinderen, een 'ge- Hoewel het nog ruim een jaar duurt voordat er in de Verenigde Staten presidentsverkiezingen worden gehouden, hebben de meeste kandidaten voor het presidentschap al hun opwachting gemaakt bij de kantoren van de verschillende pro-Israëlische actiegroepen in Washington. Zo groot is de invloed die de 'joodse lobby' in de Verenigde Staten wordt toegedicht. Maar volgens vertegenwoordigers van deze joodse belangengroepen wordt in elk geval een deel van deze invloed sterk overdreven. Die invloed zou blijken uit het feit dat de vriendschap met Israël, die onder meer is vastgelegd in de Camp David-akkoor- den, en de nadruk op de emigratievrij heid voor de Russische joden al jaren een hoeksteen vormen van het Amerikaanse buitenlandse beleid. Dit zou echter meer het gevolg zijn van een brede concensus onder de Amerikaanse bevolking dan van een joodse lobby op Capitol Hill, zo zegt men. Wat daarvan ook zij, de presidentskan didaten wijzen op het nuchtere feit dat er nog nooit een politieke carrière is ge strand op een pro-Israëligche houding, maar dat er van het tegendeel een royaal aantal voorbeelden voorhanden is. De zwarte Democratische presidents kandidaat Jesse Jackson was zich hier van de afgelopen tijd zeer bewust toen hij zijn betrekkingen met de joodse ge meenschap probeerde te verbeteren. Die wone' en een 'kleine'. Brenda is 1.80 me ter en Milko is ongeveer zo groot als zijn moeder. Het verschil in grootte telt niet, want beiden zijn circuskinderen. Tot de dag van de fatale operatie hebben ze sa men opgetreden: haar man Louis (1.74 meter), Anneke, Brenda en Milko. Circus Mini kon net niet het eerste lus trum vieren. Het werd opgeheven op de dag dat Anneke het proces tegen de chi rurg begon. In dat proces heeft ze veel tijd en energie gestoken. Maar niet te veel, de meeste energie steekt ze in zich zelf. „Te meer daar er nog steeds artsen zijn die glashard ontkennen dat ik weer kan lopen. Dat kan medisch gesproken niet, zeggen ze. Terwijl ik het iedere voorstelling in het circus laat zien. Het circus geeft me toch zo'n kracht, en ze ker dit circus dat me de kans gaf op nieuw te beginnen; dèt begrijpen die art sen niet". Spanning De pijn ontbreekt. Maar erger dan de pijn kan de spanning zijn, het voortdu rend op je qui vive moeten zijn, voor scherpe voorwerpen, voor onverwachte bewegingen van anderen. „Ik heb uren met een grote speld in m'n voet rondge lopen. Met dat ding in m'n vlees heb ik het programma gepresenteerd, al die tijd in het doorweekte zaagsel gestaan, met uitwerpselen van de dieren". Dat had een fatale infectie kunnen betekenen. Het publiek merkt daar niets van. An neke verbergt de spanning onder de glit ter en glamour. „Maar het is niet altijd zo dramatisch", zegt ze, „want we lachen wat af in de grote wereld. Als m'n doch ter Brenda en ik gaan winkelen bijvoor beeld. Als ze 'moeder' roept. Zo'n meid van 1.80 en zo'n klein moedertje. Dan zie je die mensen kijken. Echt met open mond. Prachtig hoor. Dat zou ik niet wil len missen. Dan denk ik: wat een geluk dat ik zo klein ben". „•Gisteren was ik in de Hema, komt er een winkelmeisje van 1.48 op me af. Ze zegt: 'Mag ik u iets vragen? Heeft u ook zo'n grote man?' Ik zei dat 't wel mee viel. Maar zij had er een van 1.90. Daar was ze gek op, zei ze". Milko is genoemd naar de zoon van de Italiaanse filmster Gina Lollobrigida. Dat is niet toevallig. Want in die tijd waren flink bekoeld, nadat hij zich in zijn campagne voor de Democratische nomi natie van 1984 enige opmerkingen had veroorloofd die als anti-semitisch wer den beschouwd. Zetel verloren Een ander slachtoffer is Charles Percy, de voormalige Republikeinse voorzitter van de Senaatscommissie voor buiten landse betrekkingen. Percy sprak zich in 1981 uit voor de verkoop van Amerikaan se AWACS-vliegtuigen aan Saudiarabië, en de reactie liet niet op zich wachten. Zijn Democratische tegenstander Paul Simon kreeg bij de Senaatsverkiezingen in 1984 flinke financiële steun van joodse actiegroepen en Percy verloor zijn Se naatszetel. Volgens Hyman Bookbinder, een vooraanstaand lid van de joodse lob by', was de richtingverandering van de joodse sympathie een belangrijke factor bij de nederlaag van Percy. Ook Paul Findley, een Republikeins Congreslid uit Illinois dat 22 jaar in de Senaat had gezeten, beschouwt zich als slachtoffer van de pro-Israëlische actie maakte ze furore met de film 'Trapeze' waarin Burt Lancaster ook een glansrol speelde. „Ik wilde dat mijn zoon Milko in alles een circuskind werd", zegt An neke. Haar zoon klimt behendig achter het stuur van een grote vrachtwagen van daan. Het is de gewoonste zaak van de wereld dat hij zo'n auto kan besturen. En dan doet het er niet toe of je nou een dwerg bent of niet, want van een cir cusartiest wordt méér verwacht dan op treden alleen. Nooit afscheid Na zo'n driehonderd voorstellingen van circus Renz staat de laatste voor de deur, in Zaandam. Nog een uur of wat en dan zoeken de meeste artiesten hun win terkwartier op. Maar eerst is er een af scheidsfeestje. Daar gaat Anneke niet naartoe. „Ik neem nooit afscheid". Nu al leeft ze naar het moment in het prille vooijaar waarop de tent weer over eind gaat. Milko ontloopt het afscheid ook. H(j zegt dat hij het druk genoeg heeft. Z'n zuster opzoeken in Gent, waar ze met het Belgische circus Piste staat. Voorbereidingen treffen voor de verdere dressuur van Brammetje, het tweehon derd kilo wegende varken waaraan hij zo is gehecht. Het zijn slimme dieren, maar hun mogelijkheden tot het aanle ren van vaardigheden zijn vooral ook door hun gewicht en hun korte pootjes beperkt. Het is al heel wat dat Bram metje op een tonnetje kan dansen en over een hekje kan springen. Nu wil Mil ko het dier zo ver krijgen dat het als een paard kan worden bereden. Dat vergt veel tijd, want er is geduld voor nodig. Milko kan dat opbrengen, want hij heeft gevoel voor Brammetje. En dat is weder zijds. „Varkens zijn zeker zo gevoelig als mensen. Je moet ze op hun gemak stel len, want ze hebben al gauw last van stress. Het is bekend dat varkens vlak voor ze worden geslacht vaak een hart aanval krygen". Op het nippertje heeft Milko Bram metje voor een dergelijke dood behoed. „Ik heb 'm net voor ie onder het mes zou gaan weggehaald bij Homburg. Even la ter en Brammetje zou in de rookworst ten onder zijn gegaan". groepen in de Verenigde Staten. Nadat hij zich had verstout te pleiten voor Ame rikaanse steun voor de Palestijnse Be vrijdingsorganisatie (PLO), kreeg zijn te genstander Richard Durbin massale steun van joodse actiecomités, hetgeen Findley in 1982 zijn zetel kostte. In het boek dat Findley over deze erva ring heeft geschreven (.They Dare Speak Out') stelt hij dat de pro-Israëlische lob by, die wordt.geleid door het Israel Pu blic Affairs Committee, de Congresleden dermate intimideert dat men niet langer anti-Israëlische standpunten durft in te nemen. „Ik denk niet dat we zoveel eer verdie nen," meent Bookbinder, „maar we heb ben wel enige invloed en ik geloof ook niet dat we ons daarvoor hoeven veront schuldigen". Volgens hem doen de jood se actiegroepen niets anders dan wat ve le andere actiegroepen doen, en dat is ge bruik maken van hun grondwettelijk recht om het regeringsbeleid te beïnvloe den. Bookbinder verdedigt zijn activitei ten onder andere met de stelling dat als de joodse gemeenschap in de jaren der tig en veertig even goed georganiseerd Aan het eind van de voorstelling biedt organist John Peulman, leider van het circusorkest, Anneke, de kleinste gast vrouw van Europa, een bloemetje aan. „Een klein gebaar", zegt hij. „En klein is fijn. En soms duur. Wat dacht je van een dwergpoedel bijvoorbeeld". Onderschat John Peulman is van huis uit entertai ner, een te dun gezaaid en onderschat beroep. Vindt hij zelf. Waar is de tijd ge bleven dat een beetje zaak ten minste een pianist had, en een beetje kroeg een accordeonist? „Nu hebben de meeste za ken bandjes die zo knetterhard staan dat je er gillend gek van wordt". De circussen zijn evenmin aan die ver vlakking ontkomen. Een circus zonder orkest zou eigenlijk niet moeten mogen, vindt hij. Maar zelfs een beroemd circus als Krone werkt met muziekbanden. „Al zijn die wel van topkwaliteit, en hebben specialisten van de Bayerische Rund funk ervoor gezorgd dat het tenminste niet rot uit de speakers komt". Orkestleider is een groot woord voor de functie van Peulman. Want het orkest zou zijn als nu, de Holocaust niet zou hebben plaatsgevonden. Wrijving Weliswaar heeft de affaire-Pollard (de Amerikaanse marine-expert die voor Is raël bleek te spioneren) enige wrijving veroorzaakt tussen Jeruzalem en Was hington, maar de meeste leden van de joodse gemeenschap geloven niet dat hierdoor de Amerikaans-Israëlische vriendschap blijvend is geschaad. Politieke actiegroepen, met hun Ame rikaanse afkorting PAC's (Political Ac tion Comittee's) geheten, zijn officieel goedgekeurd in de Amerikaanse kies wet, en de joodse PAC's doen niets wat andere actiegroepen niet doen. Zo brach ten tijdens de Congresverkiezingen van 1984 de PAC's in totaal 112,6 miljoen dol lar bijeen voor verkiezingscampagnes; hieraan droegen de joodse groeperingen 4,5 miljoen dollar bij. Ook hun beleid om zendtijd te kopen waarin vervolgens 'Is- raël-vijandige' kandidaten worden aan gevallen, verschilt niet wezenlijk van dat van andere actiegroepen. Het grote verschil met de andere actie van circus Renz bestaat uit drie man. Toch klinkt het trio als een orkest, en dat is voor een deel aan de voortuitgang van de techniek te danken. Met die moderne orgels met al hun toeters en bellen is het voor een gewiekste organist gemakke lijk een orkest na te bootsen. „Die fluit is ook het orgel", zegt John. „De andere musici kunnen net zo goed van alles. De trompettist speelt met evenveel gemak saxofoon, klarinet, trombone. En de drummer is een geweldenaar. Zo kun je toch een leuk klankkleurtje krijgen met z'n drietjes. Maar het belangrijkste is dat het een beetje oogt: drie van die mannen in smo king, want de mens is toch mooier dan de techniek. Alleen een mens kan inspe len op wat er in de piste gebeurt. Eerst zat het trio in de orkestbak, maar dat zag er wat magertjes uit. „Bovendien liep er een olifant zo hard tegenaan dat we bijna eruit donderden. Zo vlak bij het publiek komen we wat meer tot ons recht, vooral omdat ik als entertainer gewend ben op de reacties van mensen in te spelen. Ik voel als het ware de stemming aan, kan de stemming bespelen". groepen is dat die doorgaans binnen landse Amerikaanse belangen beharti gen, variërend van abortusvrijheid tot een schQon milieu, maar dat de joodse PAC's rechtstreeks het belang van een andere natie bepleiten. Dit leidt er volgens James Abourezk, een voormalig Senator die na een ambts termijn opstapte, toe dat Washington in de positie wordt gedwongen dat ook wandaden van Israël worden gesteund of in elk geval niet openlijk veroordeeld. Abourezk, wiens ouders van Libanese afkomst zijn, meent dat de joodse lobby ambitieuze Amerikaanse politici op deze wijze voorziet van een aantal gemakkelij ke .scoringskansen'. Verschuiving Hoewel de betrokkenen het ontken nen, suggereert hij dat de Republikeinse presidentskandidaten Bob Dole en Jack Kemp hun ogen op de joodse PAC's ge richt hadden toen ze er bij de regering op aandrongen het PLO-kantoor in Was hington te sluiten, hetgeen inderdaad ge beurde. Dole en Kemp houden echter vol dat ze alleen werden gedreven door hun John Peulman praat met een rare schorre stem. Het is bijna niet te geloven dat hij in de wintermaanden honderden feestgangers vocaal begeleidt bij het dei nen op de Rijn. „Ik heb de dokter wel eens gevraagd hoe het kan dat ik zo be roerd spreek, maar hij vond dat er niets aan de hand is. Er zijn beroemde operas terren die evenmin uitblinken tijdens de conversatie". Het leven van een orkestleider in het circus is afzien. „Een Wersi-orgel is on der normale omstandigheden betrouw baar. Maar in het circus gelden geen nor male omstandigheden. Dat gesjouw, au to in, auto uit, daar wordt geen orgel op gebouwd. En altijd is er vocht en stof. Opeens kan het orgel ermee ophouden. Dat geeft een ongemakkelijk gevoel. En dan is het wel prettig dat er nog levende musici rondlopen die wat kunnen op vangen". Als John Peulman dat zou willen, zou hij een geriefelijk bestaan hebben in zijn zaken in Rotterdam. Maar het avontuur verkiest hij verre boven het comfort.Al zit ik in m'n caravan niet zonder warm stromend water". Z'n moeder houdt hem gezelschap. Want haar man is on langs overleden en alleen is maar alleen. „Toch houdt ze het niet langer uit dan een dag of drie. In het circus leven moet je kunnen, maar als je er één paar zolen hebt gesleten ben je er voor altijd aan verkocht. En dat is met mij het geval". Tante Corrie wordt de moeder van het circus genoemd. Zij is ook zo'n circus- kind, maakt al de vierde generatie Renz mee. Met ome Pim is ze in het circus ge trouwd. „Bij opa Renz in de tent". Om J hun eerste onderkomen, een Pipo- wagentje, te kunnen kopen moest haar man z'n motor van de hand doen. „De acrobaat was timmerman en die heeft ons geholpen met het interieur. Want je helpt elkaar in ons wereldje". Geld, wat is geld. „De beesten gingen al tijd vóór. Eerst de dieren en dan wij. Dat vinden wij normaal. En er wóren wat dieren vroeger. De oude Renz had 35 paarden op stal staan. Als het circus kwam zeiden de mensen: daar komt het paardenspul". Weet je nog „Zo was dat". Ome Pim, net zeventig jaar geworden, verkoopt vlaggetjes voor de matinee. „Wantje moet alles doen om wat bij elkaar te scharrelen". Straks, in hun chaletwagen aan de Wenkenbach- weg in Amsterdam, vlak bij de Bijlmer bajes, zullen ze zoals elke winter de oude circusboeken doorkijken. Iedere dag: weet je nog wel. Marina en Nol vormen de directie. Maar niemand noemt hen zo. „Ze heb ben geen kapsones", zeggen ze in het cir cus. Marina bladert een boek over plan ten door, op zoek naar wintergroen en winterbloesem. Want nooit zagen ze de lente in eigen tuin. Ver voor de bloesem trokken ze alweer met het circus mee. Ze klagen over het hoge staangeld dat de gemeente De Bilt vraagt: achthon derd gulden per dag. Voor dat bedrag kunnen ze dagenlang op het Malieveld in Den Haag staan, wat duur lijkt maar goedkoop is, omdat het onder Staatsbos beheer valt. .Alles is duur en alles moet mooi lij ken. Het publiek ziet gelukkig niet hoe we met plastic zakken om onze schoe nen door de modder baggeren, hoe we in de stromende regen onder paraplu's pro beren de schminck op ons gezicht te houden, hoe we moeten bedelen om een lijntje stroom van een burger te krijgen. En hoe moeilijk het is personeel te hou den dat niet alleen de tent opzet maar hem ook afbreekt". Toch schiet er voldoende geld over om de wens van hun enige zoon Herman, die het circus moet voortzetten, in ver vulling te doen gaan: een optreden met olifanten. „Ze lijken lomp, maar ze zijn vlug. Ze zijn fijngevoelig en je kunt met ze praten, ze begroeten je. Wel wat an ders dan paarden, of kamelen". Buiten komt een slurf uit een wagen. „Dat is Taiga, de leider", weet Herman. Zorgen De vier Tsjechische trapezewerkers maken zich zorgen. Ze moeten zich bin nen drie dagen melden bij de autoritei ten in hun land. Duizend kilometer moe ten ze overbruggen in een auto waaraan het een en ander mankeert. Ze verdie nen met hun nummer zevenduizend gul den netto per maand. De helft daarvan is voor de Tsjechische staat. Het is duide lijk waarom ze alles aangrijpen om een centje bij te verdienen. Die laatste dag in Zaandam helpen ze bij het opzetten van de tent, die als een reuzeninktvis in de takels hangt. Toch zijn ze.tevreden, want de gulden is hard. De caravan is smaak vol ingericht, de voorwerpen zijn met zorg gekozen. Buiten hinkepinkt de Fransman met het droevige gezicht. Hij stinkt naar de stal. In de pauze van de matinee zal hij kinderen op een pony tillen voor een rondje door de piste. Gezegd wordt dat hij vroeger een beroemd dompteur was totdat een leeuw een deel van zijn voet afbeet. Hij wilde nooit meer de kooi in. Maar omdat hij niet zonder het circus kon leven is hij gebleven. afschuw van het internationale terroris- David Ifshin, die in 1984 diende als ad viseur voor joodse aangelegenheden van de Democratische presidentskandidaat Walter Mondale, zegt dat de joodse stem, die in totaal slechts vier procent van het Amerikaanse electoraat vormt, vooral zwaar weegt in staten waar een belang rijk deel van de bevolking van joodse af komst is, zoals New York, New Jersey, Pennsylvania, Maryland en sommige de len van Californië, Florida en Illinois. Volgens Ifshin kan de invloed van de ze bevolkingsdelen vooral van belang worden voor de voorverkiezingen (de 'primaries') van de Democraten. Er is na melijk in de loop der jaren een verschui ving opgetreden in de voorkeur van de joodse groeperingen van de Republikei nen naar de Democraten. Deze wordt veroorzaakt door hun preoccupatie met de scheiding van kerk en staat in de Ver enigde Staten en het belang dat men in joodse kringen hecht aan versterking en verdediging van de burgerrechten. President Reagan maakte ten aanzien van de religieuze gevoeligheid van de joodse gemeenschap een ernstige misre kening toen hij na zijn verkiezing in 1981 het christelijk fundamentalisme zo open lijk ruim baan gaf. De steun van de 'jood se lobby', die ten tijde van zijn verkiezing een record van 40 procent bedroeg, was in 1984 gezakt tot 32 procent, ondanks het feit dat de president al die tijd een on verminderd pro-Israëlisch standpunt had ingenomen. RUTH SINAI (AP) Anneke Steyvers. Het doek gaat op: de voorstelling begint.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1987 | | pagina 29