Een polikliniek op wielen
De mobiele ziekenzorg van een Leidse werkgroep in Ghana
ZATERDAG 14 NOVEMBER 1987
EXTRA
^^^^^^BIJLAG^AJMIET^EIDSCH/ALPHEN^AGBLAD
PAGINA 25
De onderneming van Walter
Schrader en Piet de Koning is
voortgekomen uit inzamelingsac
ties van de Noordwijkse lagere
school Haesduynen en de in juni
in de Leidse Schouwburg georga
niseerde 'Nacht van Wenchi': het
alternatieve songfestival ten bate
van het Wenchi Hospitaal in het
Westafrikaanse Ghana.
door Ruud Dobbelaar
Reeds tijdens dit festival kon de
door de gemeente Leiden ter beschik
king gestelde en vervolgens gereno
veerde en omgebouwde ambulance
aan het publiek worden getoond, om
vervolgens op de vrachtboot richting
Ghana te worden gezet. Eenmaal in
Ghana gearriveerd, zou de ambulance
naar de districtshoofdstad Wenchi
worden overgebracht. Vanuit het
plaatselijke hospitaal zou de wagen
dan als mobiele polikliniek operatio
neel kunnen worden gemaakt. Maar
dat zou nog heel wat voeten in de aar
de hebben, waarover later.
De artsen Schrader en De Koning,
beiden 31 jaar en nog volop idealisten,
gaven de eerste aanzet tot die mobiele
medische hulpverlening in het dis
trict van Wenchi. Een qua ontwikke
ling achtergebleven streek die vooral
in de buurt van de Zwarte Volta-rivier
wordt geteisterd door de beruchte ri
vierblindheid-parasiet (die zoals het
woord al zegt blindheid teweeg
brengt). Weliswaar kon het bestaande
(en op zich al noodlijdende) zieken
huis ter plaatse voor enige medische
opvang zorgdragen, maar voor veel
patiënten is het bereiken van dit zie
kenhuisje een onmogelijke opgave.
De ambulante kliniek zou daartoe
enige uitkomst kunnen bieden.
'Remedi'
De plannen aangaande de hulp aan
het hospitaal en de bestrijding van de
rivierblindheid dateren al van enige
tijd terug. Het idee van de mobiele kli
niek is een voortvloeisel uit rapporten
van de Wereld Gezondheidsorganisa
tie (WHO) en werd door de Ghanese
overheid overgenomen. De achterlig
gende gedachte was dat een zieken
huis in ontwikkelingslanden hooguit
20 procent van de bevolking weet te
bereiken. De overige zieken weten de
afstand ernaartoe niet te overbrug
gen. De WHO streeft er nu naar om in
het kader van de zogenaamde Prima
ry Health Care vóór het jaar 2000 ie
dereen gezondheidszorg in de eerste
lijn (vooral preventief en pas in de
tweede plaats curatief-genezend) te
kunnen verstrekken.
In Nederland seinde de Groesbeek-
se huisarts Beltman, die enige tijd in
Wenchi verbleef, de noden van het
plaatselijke hospitaal twee jaar gele
den door aan de Stichting Horizon
Holland. Deze Derde Wereld-instan
tie onderhoudt op haar beurt weer
nauwe banden met de stichting Reme
di, een Leidse werkgroep die onder
anderen door de pas afgestudeerde
arts Walter Schrader en internist Ge
rard Ligthart was opgezet. Dit met het
doel om (vanwege de interne verhui
zing van het AZL naar de nieuw
bouw) vrijgekomen medische instru
menten opnieuw een nuttige bestem
ming te geven. De oprichting door
Schrader en Ligthart van de Stichting
Ondersteuning Wenchi liet daarna
niet lang op zich wachten.
Met het oog op de realisering van
een en ander reisde Walter Schrader
de ambulance eind juli op eigen kos-
Medische hulpverlening met behulp van een 'mobiel
hospitaal'. Oftewel een omgebouwde, met zonnepanelen
uitgeruste ambulance in het savannegebied van midden
West-Afrika. Dat een dergelijke aanpak wel degelijk
realiseerbaar is bewezen onlangs de Leidse artsen Walter
Schrader en Piet de Koning. Vergezeld door een kleine staf
van verpleegkundigen en technici begonnen zij enkele
maanden geleden met een dergelijk projekt vanuit het
Ghanese provinciestadje Wenchi. Een avontuur met vele
haken en ogen.
Het Leidse artsenduo Walter Schrader (rechts) en Piet de Koning: met
tegenzin teruggekeerd. (foto Holvast)
ten per vliegtuig achterna en wachtte
deze vervolgens in de haven van de
Ghanese hoofdstad Accra op. Dat
werd het begin van een avontuurlijke
onderneming, waarin letterlijk en fi
guurlijk heel wat hobbels dienden te
worden genomen alvorens de hulp
verlening daadwerkelijk van de
grond kon komen.
Tegenvallers
Eenmaal in Ghana gearriveerd
hoopte Schrader met spoed naar
Wenchi te kunnen afreizen. Het was
immers, gelet op de beperkte tijd,
zaak het project zo snel mogelijk op
poten te zétten. Maar dat bleek een te
optimistische gedachte.
Schrader, inmiddels weer terugge
keerd in Nederland: "We dachten
vanuit Nederland alles goed geregeld
te hebben, maar dat viel bitter tegen.
Eerst leek er geen vuiltje aan de lucht
te zijn. De ambulance zou binnen een
paar dagen worden vrijgegeven. Door
een misverstand ontbrak echter het
ladingsbewijs, en bovendien diende
er ook nog een hoge invoerbelasting
te worden betaald. Het beleid van de
overheid is er namelijk op gericht zo
weinig mogelijk oude auto's in het
land toe te laten. Dit vanwege het risi
co dat ze voor smokkel van schaarse
onderdelen worden gebruikt. Vanuit
Nederland dacht men ons vervolgens
uit de nood te kunnen helpen door
ons op advies van de ambassade een
vrijwaringsbewijs te telexen. Dat
werd door de Ghanese autoriteiten
echter prompt als een poging tot be
drog gezien, zij voelden zich flink be
lazerd. Toen zaten we helemaal in de
problemen. De ambulance werd on
der permanente zware militaire bewa
king gesteld en het zag er naar uit dat
hij niet meer het land in zou komen.
Eerst had ik nog handenwrijvend aan
de kade gestaan, maar dat was al snel
handenwringend geworden".
Na lang onderhandelen, waarbij
ook nog eens via een telefoontje naar
de Peugeot-fabrieken in Frankrijk de
nieuwwaarde van de ambulance
moest worden bepaald, kon dit alles
toch nog worden rechtgezet. Zelfs
bleek de Ghanese overheid plots be
reid de verschuldigde belasting voor
haar eigen rekening te nemen. Walter
Schrader over die verrassende wen
ding: "Dat mocht heel wat betekenen,
want er werd wel een precedent mee
geschapen. Maar anderzijds was het
ook hoog tijd. We hadden tot dan toe,
buiten het voeren van besprekingen
met een aantal instanties, al onze
kostbare tijd zitten verdoen. De mee
gekomen technici moesten zelfs al
weer bijna terug naar huis".
Risico's
Alle hobbels waren echter nog niet
genomen. Schrader: "Eenmaal bij de
haven gearriveerd om de ambulance
op te halen wachtte ons een nieuwe
verrassing. De militairen wisten (nog)
van niks en weigerden de ambulance
mee te geven. Toen stonden we voor
een dilemma. Nog meer tijd verliezen
kon niet, maar het was anderzijds ook
duidelijk dat de bewakers niet te ver
murwen waren. We besloten uiteinde
lijk de ambulance dan maar met veel
bluf onder de neus van de militairen
weg te kapen. Het levensgrote risico
daarbij onder schot te worden geno
men namen we op de koop toe. Dat
gebeurde uiteindelijk niet, al scheel
de het temidden van de oplaaiende
emoties maar weinig. Eenmaal ver uit
het zicht van de militairen hebben
De plaatselijke 'koning' (links) wordt ingepakt met een muzikaal optreden van Walter Schrader (viool) en
Loes Meilink (accordeon).
technicus Eugène en ik de auto stop
gezet en allereerst een rondedansje
van vreugde gemaakt, zo opgelucht
waren we over de goede afloop".
Over erbarmelijke wegen ("er zaten
kuilen in waar zowat een kleine perso
nenauto in paste, het leek wel een
beetje Parijs-Dakar") koersten Schra
der en de zijnen vervolgens naar het
noorden, om na een barre rit 's avonds
laat in Wenchi te arriveren. Eindelijk
kon de ploeg dan toch nog aan de slag.
Schrader: "Er viel daar een berg
werk te verzetten. De technici werden
voor allerlei klusjes aangesproken.
Zelf stuurde ik onmiddellijk een tele
gram de deur uit richting Piet de Ko
ning, die mij achterna zou reizen, met
daarbij een lijst van in het hospitaal
benodigde medische instrumenten
en onderdelen. Piet wist deze van de
Hamlo, een ons ondersteunende ana
listenvereniging, en de lab-experts
van het AZL mee te krijgen".
Voordat er verder kon worden ge
werkt stond allereerst een onderhoud
met de plaatselijke 'koning' op het
programma. Schrader: "Formeel be
zien heeft zo'n man, die een soort tra
ditie van de vroegere stammentijden
in ere houdt, nauwelijks macht. Maar
in de praktijk ligt dat wel even anders.
Zonder toestemming van de koning
zouden wij onze verdere hulpplannen
wel kunnen vergeten. Gelukkig liep
de audiëntie geheel naar wens, we
hadden ons daarmee meteen verze
kerd van een vrijbrief voor het gehele
district".
Cobra
De techneuten Eugène Gotten-
bosch en Ruud Lammers namen on
dertussen de hoognodige reparatie-
werkzaamheden aan het ziekenhuis
en de opleiding van ambulance-
chauffeurs voor hun rekening. Ook al
lerlei andere klusjes, zoals het repare
ren van de plaatselijke waterpomp,
deden ze. De daarbij assisterende
Walter Schrader: "Ik had net een por
tie desinfecterende zeep in de afvoer
gegoten toen daaruit plotseling een
slang kronkelde. Achteraf bleek dat
een giftige zwarte Cobra te zijn. De
waterpomptang kwam ons toen goed
van pas".
Enige tijd later arriveerde ook Piet
de Koning met de hem ter beschik
king gestelde medische hulpinstru
menten. Schrader: "Het gonsde al een
tijdje van geruchten dat er een tweede
Nederlandse dokter op komst zou
zijn. Toch arriveerde Piet nog onver
wacht. Ik zag opeens een berg koffers
midden op het dorpsplein staan. Te
midden daarvan bleek Piet verscho
len te zitten".
Na een groot inzegeningsfeest van
de koning ("toen laborante Loes Mei
link en ik Hollandse deuntjes op viool
en accordeon speelden gingen die
mensen helemaal uit hun bol") kon de
vuurdoop van de mobiele kliniek
plaatsvinden. De met een mini-lab en
een door zonnecollectoren aangedre
ven vrieskist met medicamenten uit
geruste Peugeot-ambulance bleek
voor de lokale bevolking een ge
schenk uit de hemel. Want mocht het
hospitaal in Wenchi zelf ondanks alle
tekortkomingen nog heel wat hulp
kunnen bieden, op het platteland ble
ken de faciliteiten nul komma nul te
zijn.
Schrader over de eerste verken
ningstocht: "De eerste plaats die wij
aandeden was Badu. Onze komst was
reeds per tam-tam aangekondigd,
maar eenmaal gearriveerd was er nau
welijks iemand die ons opwachtte.
Wat bleek? Omdat het die nacht nogal
hard had geregend dachten de men
sen dat het ons niet zou lukken hun
plaats te bereiken en waren wij via de
zelfde wijze van communiceren weer
afgemeld. Toen wij alsnog bleken te
zijn aangekomen kwamen de tam
tams opnieuw tevoorschijn. Binnen
korte tijd stroomde de binnenplaats
waarop wij ons hadden verzameld he
lemaal vol. Er vormde zich een enor
me rij van mensen met klachten".
Ondersteuning
In de meeste gevallen bleek hulp
dringend geboden. Piet de Koning
daarover: "Het waren lang niet alle
maal mensen met rivierblindheid.
Veelal betrof het ook ziekten als mala
ria, allerlei vormen van diarree, en dy
senterie. Wat ook opviel was het grote
aantal zieke kinderen. Het in de am
bulance gebouwde mini-laboratori
um kwam daardoor uitstekend van
pas. Met behulp daarvan konden we
analyseren om welke ziekten het alle
maal ging. Onze laborantes hadden
het er knap druk mee. Zelf moesten
wij na het stellen van een diagnose
veel aan de verpleegsters delegeren.
Het ontbrak ons vanwege de grote op
komst aan tijd om ons lang met een
individueel geval bezig te houden.
Die verpleegsters waren uit Ghana
zelf afkomstig. Zij bleken verrassend
goed ter zake kundig".
"Eens te meer is duidelijk gewor
den dat vooral het hospitaal zelf en de
mobiliteit daarvan ondersteuning no
dig heeft. Vakbekwaam personeel is
wel degelijk aanwezig. Veel ziekten,
met name die van de kinderen, waren
trouwens veroorzaakt door verkeerde
voeding. Dat benadrukte nog eens de
noodzaak om vooral preventief te
De 'Mobile Clinic' voorziet op het Ghanese platteland in een grote be
hoefte.
Onprettige verrassing bij het desinfecteren van de waterpomp: een
zwarte, giftige Cobra.
werken, vooral door het geven van
voorlichting over voeding".
Veel te snel naar hun zin moesten
de beide enthousiaste doktoren weer
terugkeren naar Leiden. De technici
waren hen al veel eerder voorgegaan.
Eenmaal terug in Nederland bracht
Schrader verslag uit aan de stichting
(waarvan hij zelf secretaris is) en
schreef een lijvig rapport over de
stand van zaken in Wenchi.
"Er valt daar nog ontzettend veel te
doen. De ambulance rijdt nu met
plaatselijk personeel een paar maal
per week uit, maar dat is nog lang niet
voldoende. Het is nu vooral zaak dat
er ter plaatse activiteiten worden ont
wikkeld en dat er meer van dergelijke
mobiele poliklinieken komen te rij
den".
Goedkoper
"We moeten zo snel mogelijk aan de
slag. Wat mij in Wenchi en omgeving
vooral opviel was dat de moderne
communicatiemiddelen ook tot daar
zijn doorgedrongen en medische ken
nis er zeker aanwezig is. Maar ander
zijds is er nog wel sprake van een
enorm verschil in welvaart, wat ook in
de gezondheidszorg doorwerkt. In
Ghana kunnen een aantal bewoners
aan de kust zich een goede medische
verzorging in privëklinieken permit
teren. Maar met name in het binnen
land is er daarentegen bijna niets. De
ambulance kan wat dat betreft op een
betaalbare manier uitkomst brengen.
Bedrijfseconomisch bezien is zoiets
namelijk een stuk goedkoper, terwijl
de mensen ook best bereid zijn om het
weinige geld dat zij hebben toch voor
een deël ten behoeve van hun gezond
heid af te dragen".
Binnenkort wenst Schrader,
menteel arts bij de Leidse Eerste
Hulp dienst, verdere stappen te o
dernemen: "Het is de bedoeling dat
door de minister van ontwikkelings
samenwerking een arts wordt uitge
zonden, bovendien zal één van de
technici binnenkort terugkeren om
verder te gaan met wat hij door tijdge
brek moest laten liggen. De stad Wen
chi hoopt zelf een vriendschapsband
met Leiden te kunnen sluiten om op
die manier verdere ondersteuning te
krijgen. Als eerste stap daartoe hoopt
de stichting binnenkort namens de
koning een geschenk aan burgemees
ter Goekoop te mogen overhandi
gen".
Het contactadres van dc Stichting On
dersteuning Wenchi Hospitaal: postbus
170,2300 AD Leiden, of het voorlichtings
bureau van het Academisch Ziekenhuis.
