TAD LEIDEN
Steeds
'Duitsers wilden in Leiden
super-universiteit vestigen'
College wil onkruid weer
chemisch gaan bestrijden
Leiden s Falette of the Fast
LEIDSCH
DAGBLAD
Prof.mr. P. J. Idenburg over plannen bezetters:
Kerkelijke omroep boos
over zendtijdverdeling
Van de Kamp
benoemd tot
hoogleraar
Politie let op
verlichting
s
De TNO-biologen Schellekens en Visser onthullen in hun boek
'De genetische manipulatie' dat de Nederlandse hoogleraar dr.
Wouter Ströer in de Tweede Wereldoorlog aan het Berlijnse Kai
ser Wilhelm Instituut met menselijke organen heeft gewerkt. Or
ganen die hem vanuit Auschwitz door kamparts Mengele werden
toegestuurd. Het heeft maar weinig gescheeld of in Leiden was
een instituut voor toegepaste erfelijkheidsleer gekomen om aan
de verbetering van rassen te werken. Het instituut zou de naam
van Ströer dragen.
Het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD) zegt dat
er documenten zijn gevonden die op de vorming van zo'n insti
tuut in Leiden wijzen. Het instituut zou zich met name gaan be
zighouden met de vaderschapskunde. Plan was om hier een cart-
hotheek op te bouwen voor toekomstige rashygiënische maatre
gelen. De hele Nederlandse bevolking zou daarin worden opge
slagen. Mensen met erfelijke ziektes zouden dan niet mogen trou
wen en kinderen krijgen.
Een van de weinige mensen in Nederland die door de Duitsers
op de hoogte was gebracht van hun plannen, is oud-hoogleraar
prof. mr. P. J. Idenburg (89) van de Leidse universiteit. Hoewel de
universiteit in de oorlogsjaren was gesloten en Idenburg ontslag
had genomen, kwam hij er nog dagelijks. Hij fungeerde in die tijd
als secretaris van de universiteit en was het enige aanspreekpunt
voor de Duitsers. Hieronder zijn herinneringen aan dit plan en
aan andere bizarre plannen van de bezetter.
LEIDEN - Wouter Ströer? Of hij
die heeft gekend. Idenburg her
haalt de vraag. Wouter Ströer?
Zegt dan met grote stelligheid:
"Nee, ik heb nog nooit van die man
gehoord. De naam Ströer zegt me
•werkelijk niets. Echt helemaal
niets".
Daarmee is het hoofdstuk Ströer
wat hem betreft afgesloten. De
plannen van de Duitsers om aan de
Leidse universiteit te werken aan
de verbetering van het menselijk
ras, kent Idenburg wel. En hij legt
uit dat het de Duitsers niet om één,
maar om twee instituten te doen
was: één voor de sociale kant en
één voor de fysiologische kant. "In
dat instituut voor fysiologisch on
derzoek zou men zich dan gaan be
zighouden met de vraag hoe je de
beste mensen zou kunnen kweken.
Ik heb de Duitse onderhandelaars
steeds voorgehouden dat er geen
plaats voor die instituten was.
Maar ze dachten dat ze daarvoor
nieuwe gebouwen mochten neer
zetten".
door
Jan Westerlaken
Professor Idenburg stond wel
met zijn ogen te knipperen toen de
Duitsers met hem over de plannen
kwamen praten. "Ik dacht", zegt
hij, "die lui zijn gek geworden. Na
tuurlijk, ik kende hun manier van
denken. Dus stond ik er niet raar
van te kijken. Ik heb alleen maar
naar de uitleg van hun plannen ge
luisterd. Meer niet. Alle informatie
die ze mij toevertrouwden kon ik
later tegen hen gebruiken. Zou ik
er tegenin zijn gegaan, dan had ik
nooit meer wat van hen gehoord.
Daarom liet ik ze gewoon praten
om zoveel mogelijk aan de weet te
komen. Ze kwamen naar mij, om
dat ze mijn medewerking wilden
hebben. Ik was wel blij met het feit,
dat ik zo goed Duits sprak. Ga je
hakkelen, dan is de hele sfeer
weg".
Zwijgen
Idenburg sprak met niemand
over de instituten. Waarom deed
hij dat niet?
"Ik had er geen behoefte aan om
dat aan de hoogleraren door te ver
tellen. Zij hadden wel andere din
gen aan hun hoofd. Bovendien wa
ren de meesten weg en zaten over
het hele land verspreid. Zelfs met
"de artsen heb ik er niet over gespro
ken. Voor mij waren het kletspraat
jes. Als het instituut er daadwerke
lijk zou zijn gekomen, ja, dan was
ik daarmee wel naar het medisch
verzet gelopen".
Professor Idenburg hield ook be
wust de Duitse informatie voor
zichzelf. Over het waarom daarvan
zegt hij: "Grotere bekendheid aan
die instituten geven zou alleen
maar tot grote angst onder de be
volking hebben geleid. Dus hield
ik m'n mond. Misschien was ik in
die tijd wel de enige Nederlander
die de plannen kende".
De vorming van beide instituten
kwam tegen het einde van de
Tweede Wereldoorlog aan de orde.
Idenburg kan zich nog goed herin
neren dat er steeds twee weten
schappers bij hem kwamen om
over de plannen uit te weiden.
Prof.W. Stokar van de universiteit
in Keulen en dr. Wolfgang Sievers
uit Berlijn. Zij moésten beide insti
tuten voorbereiden. Volgens prof.
Idenburg stonden ze herhaaldelijk
voor de deur van de universiteit.
Over de Keulse wetenschapper
zegt Idenburg: "Die man was spe
ciaal uit Keulen naar Leiden
gstuurd. Dat kon allemaal, omdat
er in Keulen praktisch niets meer
was. Iedereen was gemobiliseerd
en de gebouwen waren verwoest.
Stokar zelf was apotheker die
dacht dat hij voldoende kennis had
om de erfelijkheidskwestie aan te
kunnen. Maar volgens mij wilde hij
dit werk alleen doen, omdat hij
doodsbenauwd was om naar het
front te worden gestuurd".
Onderzoeken
Heeft Stokar ooit met een woord
gerept over welke vormen van on
derzoek er in de instituten zouden
worden verricht?
Idenburg: "Nee. Ik denk dat hij
mij dat niet durfde te vertellen.
Werken met menselijke organen is
in de gesprekken nooit aan de orde
geweest. Maar ik wist dat dit wel de
bedoeling was. Daarom hadden ze
dat instituut voor fysiologisch on
derzoek nodig. Het enige dat ik
mocht weten is dat er twee institu
ten moesten komen, maar niet wat
zich tussen de vier muren zou af
spelen".
Het enige waarover prof. Iden
burg met de Duitsers sprak was de
huisvesting van die instituten. "We
hebben het nooit gehad over wie
dit werk moest gaan doen. En ik
heb er ook niet naar gevraagd. Van
daar dat de naam van Ströer nooit
in de gesprekken aan de orde is ge
weest. Alleen de huisvesting, daar
heb ik me mee beziggehouden. Ik
heb nimmer gezegd hoe het moest
gebeuren. Dat wilde ik absoluut
niet. Want dan zou ik over de orga
nisatie meepraten. De Duitsers
wisten dat ik tegen de komst van
die instituten was. Ik heb hun dat
gezegd. Nee, ik ben niet in details
getreden. Trouwens, veel zou dat
niet hebben uitgemaakt, omdat ze
toch hun eigen zin zouden hebben
doorgedreven".
Waarom kozen de Duitsers voor
Leiden om twee instituten voor va
derschapskunde te vestigen?
Prof. Idenburg: "Leiden was
voorbestemd om een Germaanse
universiteit te worden. Voor alle
Germaanse landen. Ook voor En
geland, al moesten ze dat land nog
zien te veroveren. Stokar vond het
daarom heel jammer dat de institu
ten er niet waren. Hij zou aan de
totstandkoming ervan heel hard
werken. Hoe ik hem ook voorhield
dat er bij ons geen plaats voor was,
het maakte niets uit. Dan moesten
daarvoor maar nieuwe gebouwen
worden neergezet. Geld speelde
blijkbaar toen geen enkele rol".
Secundair
De Duitsers wilden alle andere
universiteiten in Nederland onder
geschikt maken aan die van Lei
den. Er zou in Leiden Germaans
onderricht worden gegeven. Daar
om ook moesten de twee instituten
voor erfelijkheidsonderzoek in
Leiden worden gevestigd. Amster
dam, Utrecht en Groningen, zegt
prof. Idenburg, waren maar twee
derangs universiteiten.
Prof. Idenburg: "Het was de be
doeling van de Duitsers om de
Leidse en Keulse universiteit sa
men te voegen. Die samenvoeging
was uit Duits oogpunt wel te be
grijpen. Tenslotte was de universi
teit in Keulen compleet vernield.
Vandaar dat Leiden de helpende
hand moest bieden. Ik had al laten
weten dat ik daaraan geen mede
werking wenste te verlenen. Net
LEIDEN - Prof.mr. J.H. Idenburg: "Als het instituut e
naar het medisch verzet gelopen'.
als een heleboel andere hooglera
ren. De Duitsers dachten dat er vol
doende klaar stonden om hen daar
bij ter wille te zijn. Maar dat is voor
hen toch wel op een tegenvaller uit
gelopen. Er was maar een handje
vol professoren dat wilde meehel
pen om de universiteit in Leiden
weer open te stellen".
De instituten zijn nooit van de
grond gekomen. Waarom niet en
waarop ketsten de plannen uitein
delijk af?
Prof. Idenburg: "De oorlog was
praktisch gesproken afgelopen
toen ze met die plannen op de prop
pen kwamen. In de hongerwinter
konden ze dit nooit voor elkaar
krijgen, omdat er toen geen geld
voor was. Na de oorlog was zoiets
volkomen onmogelijk. Samenwer
ken met de Duitsers, dat was om
principiële redenen uitgesloten. Er
was toch veel te veel gebeurd?"
LEIDEN - De gemeente overweegt
om onkruid met chemische bestrij
dingsmiddelen te lijf te gaan. Dit
voorstel van het college is ingege
ven door gebrek aan mankracht bij
de directie groen en dé reinigings
dienst. Enkele jaren geleden werd
een soortgelijk voorstel van het col
lege door de gemeenteraad van ta
fel geveegd.
Vooral tussen de straatstenen en
stoeptegels tiert het onkruid welig,
heeft het college vastgesteld. Er is
echter te weinig gemeentelijk per
soneel om het effectief te lijf te
gaan. Hierdoor ontstaan plekken in
de stad waar zwerfvuil blijft steken
in het opgeschoten onkruid. Hon
denbezitters zien hier een goede
gelegenheid in om hun huisdier uit
te laten waardoor de troep nog er
ger wordt.
Door de directie groen is voorge
steld dergelijke plaatsen eenmalig
te behandelen met chemische be
strijdingsmiddelen. Dat zou het on
kruid voor jaren doen verdwijnen
en veel onderhoud uitsparen. In de
gemeentebegroting voor 1988
spreekt het college van een beperk
te en selectieve toepassing van che
mische middelen. Gif zal echter
niet worden gebruikt voordat hier
over met de gemeenteraad is ge
sproken.
Volgens milieu-wethouder Pe
ters zijn er weinig alternatieven om
met het huidige personeel de stad
goed schoon te houden. Hij be
schouwt het gebruik van chemi
sche middelen als een noodzake
lijk kwaad. "Maar ik ben er niet en
thousiast over", aldus Peters. Over
de mogelijke gevolgen van het ge
bruik van dit soort middelen voor
het milieu, is volgens Peters weinig
te zeggen. "Dat hangt er toch voor
al vanaf in welke mate en hoeveel
heid deze bestrijdingsmiddelen
worden gebruikt", zegt Peters:
"Maar goed is het natuurlijk nooit".
Redactie: Simorte van Driel en Meindert van der Kaaij,
telefoon 144941, toestel 217 of 222.
Picture This: Cobblestones, Canals and Art Through the Ages
Erepenning (3)
Dachten we toch dat er op zijn
minst een klein stormpje van
protest zou losbarsten omtrent
het passeren van Mary Servae^-
Bey voor de erepenning van de
gemeente Leiden ten gunste van
het museum voor Volkenkunde.
Maar Leiden laat z'n vroegere
plaatsgenote vooralsnog mooi in
de kou staan. Zelfs de club van
Bernard Stöxen, die zich toch
nauwelijks iets gezelligers moet
kunnen voorstellen dan het eren
van deze vrouw van het volk en
voor wie dit een mooie gelegen
heid zou zijn zich eens een beetje
te profileren, heeft zich niet ge
roerd.
Gelukkig i
zondering ei
Werkgroep
Daags nadat 1
kond deden
relde er een
er één goede uit-
dat is de Leidse
Homoseksualiteit,
op deze plaats
de zaak, dwar-
afschrift van een
brief van de werkgroep aan het
college van burgemeester en
wethouders op onze burelen. De
LWH'ers zijn goed pissig. Ze
schrijven 'tot onze grote verba
zing en teleurstelling' kennis te
hebben genomen van het bericht
dat de Zangeres als kandidate
voor de erepenning is gepas
seerd. "De redenen om haar deze
eer te onthouden zijn ons onbe
kend. Wij menen echter dat er
ruim voldoende argumenten zijn
om haar deze onderscheiding toe
te kennen".
Volgt dat de ZzN 'buiten haar
grote verdienste voor de Neder
landse muziek altijd, op haar ei
gen wijze, gestreden heeft voor
de rechten van homoseksuele
mannen en lesbische vrouwen'.
Volgens de LWH werden veel
manifestaties dank zij de mede
werking van de Zangeres een
groot succes. En, niet te verge
ten: de enige tekst die ze ooit zelf
schreef, is een protestlied tegen
de Amerikaanse Anita Bryant,
voor wie homofilie zo ongeveer
gelijk staat aan de meest vreselij
ke misdaden.
"Burgemeester Goekoop heeft
tijdens verschillende gelegenhe
den gezegd dat Leiden een tole
rante stad is. Het zou ons inziens
een goed idee zijn als de ambas
sadrice van deze tolerantie hier
voor de onderscheiding krijgt
die ze verdient", schrijft de LWH
vervolgens. Tijd en plaats hier
voor weten ze al: de LWH viert in
1988 het vierde lustrum. "Nu het
college de kans om de koningin
van het levenslied te eren op 2
oktober voorbij heeft laten gaan,
lijkt dit lustrum ons een goede
gelegenheid om deze vergissing
goed te maken. Wij zouden het
college graag de gelegenheid bie
den om op één van onze lustrum
activiteiten de Zangeres zonder
Naam, de erepenning in goud
van de gemeente Leiden te over
handigen".
Aardige suggestie, maar de
LWH zal het waarschijnlijk wel
kunnen schudden. B en W willen
niet eens bevestigen dat Mary
Servaes-Bey kandidate was, laat
staan dat ze zich tot een soort pu
bliek excuus zullen laten verlei
den. En aan de andere kant: wie
wil zo'n ding nog hebben als -ie
tweede keus is?
By Joan Ronnenkamp
and Glenn Bonci
Speujl lo The Wxrfmgion hm
You can leave a main street
in Leiden, head down one
of the many tiny, twisting
alleys, and emerge a few
centuries back in time. Narrow
bouses and buildingshundreds of
years old and immaculately pre
servedborder cobblestone
streets and canals. Windows are
edged with lace and filled with flow
ers and figurines. You expect Rem
brandt to stroll by, or Jan Steen,
preparing his palette. Maybe Wil
liam the Silent will ride through, his
frock coat waving behind him.
What takes you through this time
odyssey is a feeling that nothing has
changed. It's as if Leiden, a small
Dutch city about 25 miles south
west of Amsterdam, has been pre
served in a jar for centuries.
It is a joy just to wander and
watch. Many-colored medieval fa
cades are brilliant in the intermit
tent
Rembrandt, Jan Steen and Lucas
van Leyden were born there. Not a
bad artistic heritage for a city of
100,000.
We visited Leiden in early Novem
ber, but whenever you go, you will
likely be greeted first by a steady
gale from the North Sea. We fought
our way upwind for the half-mile
walk from the train station, as long
broad avenues give way to the tight
winding cobblestone streets and
brick walkways of the center city.
There the Burcht, or citadel, a
man-made hill in the center of this
totally flat city, yields a view of all
of Leiden and the reclaimed land
beyond. From the Burcht, a cov
ered bridge leads you to the main
shopping area along the Breestraat
(Broadway). A street market is held
here on Wednesdays and Saturdays.
If you are looking for doughnuts or
chairs, fresh fish or a new sweater,
you will probably find it in one of
the many market
But we
Het o zo positieve verhaal in de Washington Post over Leiden vormt een schril contrast met de golf i
negatieve verhalen die recent in de VS over Nederland zijn verschenen.
Layden
Wel eens door de straatjes van de
binnenstad gelopen en zo gegre
pen door de sporen van het verle
den dat je verwacht dat 'Rem
brandt will stroll by', of Jan
Steen, die zijn palet klaarmaakt,
of Willem de Zwijger, 'his frock
coat waving behind him'? Twee
free-lancejournalisten van de
Washington Post wel. Die heb
ben het in 'Layden' trouwens he
lemaal prima naar hun zin gehad
want hun verhaal laat zich lezen
als een folder van een reisbu
reau. Ze komen superlatieven te
kort om recht te doen aan alle
pracht die ze zijn tegengekomen.
De gemeente is kennelijk nog
al trots op het artikel, want ze
stuurde kopieèn rond met de
tekst: "Na de nogal negatieve pu
bliciteit in de Amerikaanse me
dia over Nederland tijdens de
laatste maanden heeft de Was
hington Post een opmerkelijk
positief artikel over Leiden ge
publiceerd. Bij de VW is deze
publiciteit direct merkbaar ge
bleken door reacties die daar zijn
binnengenkomen". En ja hoor,
VW-directeur Hugens vertelt
dat reeds de nodige folders en
hotellijsten richting Verenigde
Staten zijn gegaan. "Het aantal
reacties weet ik niet, maar het
viel me wel op dat bij dezelfde
poststapel als een kopie van dat
artikel, sowieso twee aanvragen
om folders zaten. Het effect van
dit soort verhalen is altijd direct
te merken. Niet alleen bij ons,
maar ook bij het Nederlands Bu
reau voor Toerisme in New
York".
Behalve de bekende zinsneden
over de universiteit, Lucas van
Leyden en Rembrandt, de histo
rie van Leiden die om elke hoek
ligt en het grote aantal mensen
dat zich per fiets door de stad be
weegt, memoreren de journalis
ten de link Leiden-Amerika, die
is gelegen in de Pilgrims. Mede
in dat kader deden ze ook de Pie
terskerk aan, waar ze niet de eer
biedige rust van een kerk aan
troffen maar tafels, biertappen
en Heineken-parasols. Een vorm,
constateren ze, van de 'typically
efficient use of Holland's limited
space'.
LEIDEN Zonder enig overleg
heeft Omroep Rijnland de kerkelij
ke zender Moker onlangs haar
zendtijd ontnomen. Moker, die
moet betalen voor de uitzenduren,
heeft genoegen moeten nemen met
andere uitzendtijd. "Je zou denken
dat ze met klanten wel netter zou
den omspringen", reageert secreta
ris M.H. van der Graaf.
Het Media Overleg Kerken in
Rijnland is een gezamenlijk project
van 43 kerken in Leiden en de
duin- en bollenstreek. Sinds sep
tember 1986 wordt elke veertien
dagen een half uur uitgezonden.
Moker wil echter elke week de
zendtijd vullen. De informatie uit
de kerken, met name gericht op
niet-kerkgangers, werd woensdags
tussen 19.00 en 19.30 uur uitgezon
den.
"Terwijl bepaalde kerken gratis
uitzenden, betalen wij 125 gulden
voor een half uur. We zijn dus klant
van Omroep Rijnland", onder
streept Van der Graaf de positie
van Moker. "Begin september kre
gen we het nieuwe uitzendschema
binnen, waarin wij niet meer waren
opgenomen. Het halfuurtje op
woensdag was ingeruimd voor een
lokale zender, in dit geval Omroep
Rijnsburg".
Van Omroep Rijnland kreeg men
te horen dat alleen de donderdag
avond beschikbaar was. "Maar dat
is koopavond. Uiteindelijk konden
we terug naar de woensdagavond,
maar dan van 18.30 tot 19.00 uur",
stelt Van der Graaf teleurgesteld
vast. "Laten we hopen dat ze zoiets
niet meer zonder overleg doen".
P. van der Burg, hoofdredacteur
radio van Omroep Rijnland, legt uit
dat Moker op een ander tijdstip
moest uitzenden omdat het anders
de nieuwe, zogenoemde horizonta
le programmering van de streek-
omroep zou doorkruisen. De ver
schillende redacties van 'Rijnland'
zenden nu dagelijks zoveel moge
lijk op vaste tijden uit. Van der
Burg ontkent dat niet is overlegd
met Moker. Wel geeft hij toe dat het
overleg welücht iets eerder had
kunnen worden begonnen. "Al had
Moker al ruim van tevoren kunnen
weten dat er iets ging veranderen,
want onze plannen zijn half augus
tus bekend geworden".
Van der Burg erkent dat Moker
niet is opgenomen in de zendsche-
ma's. "Maar dat zijn de schema's
die naar derden worden gestuurd.
En daarin zijn alleen de program
ma's opgenomen die door de redac
ties van Omroep Rijhland zelf wor
den gemaakt".
LEIDEN - Prof. dr. J.J.P. van de
Kamp is aan de Leidse universiteit
benoemd tot bijzonder ho ogle-
raar klinische genetica. Hij zal zich
in het bijzonder bezighouden met
erfelijkheidsvoorlichting. Van de
kamp heeft vanmiddag zijn aan
vaardingsrede uitgesproken.
De vraag naar erfelijkheids voor
lichting neemt steeds meer toe.
Van de Kamp pleitte in zijn aan
vaardingsrede voor een wettelijk
verbod op genetische onderzoeken
zonder medische noodzaak. Daar
mee kan worden vermeden dat
werkgevers of verzekeringsmaat
schappijen misbruik maken van de
informatie.
LEIDEN - De Leidse politie gaat
deze en volgende week optreden
tegen brom)fietsers en automobi
listen die zonder licht rijden. Deze
week zal nog mild worden opgetre
den maar naarmate de verlich
tingsactie vordert zal men strenger
worden en bekeuringen uitdelen.
Een defect kop- of achterlicht komt
een (brom)fietser op 20 gulden te
staan. De automobilist is duurder
uit want elk defect licht gaat hem
of haar 50 gulden kosten.
STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN "STAD LEIDEN STAD LEIDEN
