Boeiende toneelles
Haagse Comedie
Kleurrijk impressionisme in werken Debussy
Mager spel Ivonne Lex
in Amerikaanse Pausin
Briljant orkestspel
onder James Conlon
Gouden
Ganzeveer
voor
Armando
Bibliotheken
in de lift
Herb Miller
overleden
Artiesten terug na ongeluk in VS
DONDERDAG 1 OKTOBER 1987
PAGINA 2ï
'Elvire Jouvet 40' van Brigitte Ja-
ques naar toneellessen van Louis
Jouvet door de Haagse Comedie. Met
o.a. Ton Lutz en Rick Nicolet. Regie:
Eddy Habbema. Gezien op 30 sep
tember in de Koninklijke Schouw
burg, Den Haag. Op 4 november in
de Leidse schouwburg te zien.
DEN HAAG - "Wees niet ver
rast. Don Jean, mij op dit uur en
in dit kostuum te zien. Een drin
gende reden brengt mij tot dit
bezoek: ik heb u iets te zeggen
dat geen uitstel verdraagt". Zo
begint Dona Elvira te spreken in
het vierde bedrijf, zesde toneel
van 'Don Juan' van Molière. Een
onvermoede zeggingskracht van
dit citaat blijkt uit deze theater
voorstelling. Deze scène staat na
melijk centraal in de lessen van
de Franse acteur en regisseur
Louis Jouvet, die hij tussen fe
bruari en september 1940 gaf aan
'Claudia', een leerlinge van de
Parijse toneelschool.
Regisseuse 'Brigitte Jaques
heeft een paar van deze letterlij
ke gestenografeerde lessen tot
een theatervoorstelling bewerkt
en tegelijkertijd in hun histori
sche context geplaatst. Terwijl
de Duitse troepen Parijs binnen
trekken, wordt er in het theater
door Jouvet en zijn leerlinge aan
de tweede monoloog van Dona
Elvira gewerkt. Dat illustreert
maar weer eens de tweeslachtig
heid van het theater: enerzijds de
vlucht uit de werkelijkheid en
anderzijds een creatief, artistiek
tegenwicht tegenover een be
dreigende buitenwereld.
Toch ligt het belangrijkste ac
cent van deze voorstelling op de
zelfbespiegeling van het theater.
Steeds opnieuw houdt Jouvet
Claudia voor, wat zij in haar rol-
benadenng heeft fout gedaan
Hij hanteert daarbij een aantal
ïnlevingsstrategieèn. want naast
verstandelijk inzicht acht hij
vooral een gevoelsmatige bena
dering van het personage van es
sentieel belang. "Techniek die
niet gevoed wordt door emoties,
is bluf
vergelijkbare autoriteit uit
straalt. De keuze voor Ton Lutz
is daarom niet verwonderlijk.
Lutz behoort in ons land tot de
topacteurs en is sinds jaar en dag
docent aan de Amsterdamse to
neelschool. Lutz is dan ook per
fect in staat om de behartens-
waardige uitspraken van Jouvet
het nodige gezag mee te geven.
Rick Nicolet als zijn tegenspeel
ster Claudia levert een prachtige
acteerprestatie, doordat zij een
reeks spelmogelijkheden en de
geleidelijke ontwikkeling daar
van geloofwaardig demonstreert
- de lessen worden immers in dit
De Haagse Camed
toneelstuk nagespeeld.
In de schouwburg heerst repe
titiesfeer. het brandscherm is
naar beneden, op het podium
daarvoor staat één stoel en de
zaalstoelen zijn met lakens be
dekt. In deze uiterst sobere thea
trale vorm geeft de Haagse Co
medie een college toneelspelen,
dat voor elke theaterliefhebbcr
bijzonder boeiend is
WIJNAND ZEILSTRA.
Zo'n rol
door een
den, die hier
in Jouvet kan alleen
•teur gespeeld wor-
Nederland een
'De Amerikaanse Pausin' door To
neelgezelschap Ivonne Lex. Tekst:
Esther Vilar, regie: Frans Maas. ge-
burg.
LEIDEN - 'De Amerikaanse
Pausin' is een toneeltekst van de
eigenzinnige en zeer polemisch
ingestelde Esther Vilar, geboren
in Argentinië en dochter van een
Duitse immigrant. Haar werk is
door politieke en maatschappe
lijke 'issues' geïnspireerd. Ze
heeft iets weg van onze Renate
Rubinstein, maar is minder per
soonlijk en lijkt ook iets ver-
krampter in haar stellingnames.
Zo verkondigde ze in "De ge
dresseerde man" (1971) voor de
verandering de stelling dat vrou
wen mannen uitbuiten. Ook 'De
Amerikaanse Pausin' is een pro
vocatie. Een provocatie richting
linkse, verlichte kringen met
hun opvattingen over de fout
heid van de paus en het katholie
ke, kerkelijke gezag.
Als provocatie is de Ameri
kaanse Pausin niettemin te niets
zeggend en als toneeltekst is ze
ronduit belabberd. Het stuk is
een rationele, rechtlijnige uit
werking van slechts één ideetje
en wordt in de vorm van een mo
noloog gebracht. Het ideetje is:
mensen kunnen niet met vrij
heid omgaan en hebben daarom
een strenge paus nodig die dui
delijke gedragslijnen voor
schrijft.
Het is het jaar 2014, in de hele
wereld zijn er nog maar weinig
katholieken over en Pausin Jo
hanna de tweede vertelt de tele
visiekijkers - in de middeleeu
wen zou er een vrouwelijke paus
Johanna I hebben bestaan - hoe
het katholieke geloof in elkaar is
gestort. Reden: de opeenvolgen
de pausen hebben toegegeven
aan democratisering en het hele
kerkelijke en 'pauselijke circus
afgeschaft, zodat er niets meer is
overgebleven van de paus dan
een gëwone homofiele of ge
trouwde meneer, in een gewoon
huis waar je jij tegen mag zeggen
en die het ook met precies weet.
Gevolg: nagenoeg iedereen heeft
de kerk de rug toegekeerd. Jo
hanna de tweede wil de autoriteit
en luister van de paus weer in ere
herstellen. De mensen hebben
een illusie, een échte paus nodig.
Het verhaal wordt met de nodi
ge ironie gebracht, maar de bele
rende toon is voortdurend in de
voorstelling aanwezig. Wat de
voorstelling daarnaast zo ver
moeiend maakte was het einde
loze, quasi-logische getheologi-
seer en het zeer magere spel van
Ivonne Lex. Tussen reclame
boodschappen door werd de
tekst aan ons medegedeeld. Ik
kon er met de beste wil van de
wereld mijn gedachten niet bij
houden.
RADBOUD ENGBERSEN
Eerste concert in een Debussy-cy-
clus door Else Krijgsman en Iet Wie-
Lek piano, en Bep Pierik, sopraan.
Gehoord op 30 september in de Ka
pelzaal van K O.
LEIDEN - De pianiste Else
Krijgsman geniet bekendheid
door het geven van concerten
met toelichting o.a. in Diligentia
in Den Haag. Ook in Leiden tij
dens het eerste van de drie con
certen gewijd aan Claude Debus
sy, vertelde zij op onderhouden
de wijze over de componist en
over de stukken. Juist in de pia
nomuziek en de liederen was De
bussy het meest productief, zo
dat zijn ontwikkeling hierin goed
bestudeerd kan worden.
Else Krijgsman speelde voor
de pauze drie grotere solowerken
voor piano uit diverse schep
pingsperioden. Het driedelige
'Pour le piano' verraadt barokin-
vloeden. ook door ae benaming
van de stukken (prélude, sara
bande en toccata), maar verder is
de stijl van de componist hierin
al duidelijk te horen. Vaak wordt
deze impressionistische muziek
zweverig gespeeld, maar Else
Krijgsman wist bijvoorbeeld het
toccata een pittige cadans te ge
ven waarbij het zangerige karak
ter bewaard bleef. Verschillende
klankkleuren liet ze fraai horen
in de subtiele 'Images' deel II.
vooral in het tweede deel 'Et la
lune descend sur le temple qui
fut'. Hierin ligt de hoofdmelodie
heel hoog in lange noten, omlijst
door guirlandes over de hele pia
no die heel licht gespeeld moeten
worden. De samenklanken in dit
stuk uit 1907 zijn al heel modern,
maar de omfloerste klank ver
zacht sommige schrille disso
nanten.
Veel klankeffecten heeft de
laatste prelude die Debussy
schreef, Feux d'artifice (vuur
werk). Dit vormde het laatste
stuk voor de pauze. Oorspronke
lijk zou het eerste (en enige)
strijkkwartet hierna worden uit
gevoerd, maar de eerste violiste
was door ziekte verhinderd. Ge
lukkig werd de sopraan Bep Pie
rik op het laatste moment bereid
gevonden zes liederen van De
bussy te zingen, de Ariectes Ou-
bliées. zo genoemd omdat de
componist deze liederen uit 1888
pas veel later liet uitgeven. De
zangpartij ligt nogal laag voor
een sopraan met hier en daar een
paar hoge noten. Bep Pierik
bleek over een soepele stem te
beschikken en schilderde de ver
schillende stemmingen zoals in
het melancholieke "II pleure
dans mon coeur' en het speelse
'Chevaux de bois', alle op gedich
ten van de bekende Verlaine
Sluitstuk van de avond was de
eveneens op jonge leeftijd ge
componeerde 'Petite suite' voor
piano vierhandig, onbekommer
de muziek waarin de eenvoud
bedrieglijk is. Het samenspel
stelt hoge eisen en hierin werd
Else Krijgsman betrouwbaar ter
zijde gestaan door haar ex-leer
linge Iet Wielick.
Het tweede concert in deze cy
clus op 18 november bevat 12
preludes en 'La boite a joujoux'
(De speeldoos) met geprojecteer
de tekeningen van André Hellé
en Taetske Kleijn als vertelster.
Op 9 december tenslotte treden
op behalve de genoemde pianis
ten; Roel Stern (fluit). Marieke
Blankenstein (viool), Fred Pot
(cello), Mathys van Bunschoten
(altviool) en Taetske Kleijn
(harp).
FRANK DEN HERDER
Rotterdams Philharmonisch Orkest
o.l.v. James Conlon. Werken van Bo-
huslav Martinu en Sergej Rachma
ninoff. Soliste Isabelle van Keulen
viool, in het Concert in Bes K.V. 207
van Mozart. Gehoord in de Stadsge
hoorzaal op woensdag 30 september.
LEIDEN - Er zijn in de muziek
geschiedenis vele voorbeelden te
vinden van werken die geïnspi
reerd zijn door literatuur of schil
derkunst. Een overbekend voor
beeld is de Schilderijententoon
stelling van Moussorgski. Ook
Bohuslav Martinu vond inspira
tie in de schilderkunst onder de
indruk van de fresco's van Piero
della Francesca in een kerk in
het Italiaanse Arezzo, met als on
derwerp de Legende van het Hei
lige Kruis ontstond een drie-de-
lig symfonisch werk.
Wie dit werk beluistert zonder
kennis van deze achtergrond zal
door de muziek zelf niet gauw op
dit spoor gezet worden. Omge
keerd werd ik bij het luisteren
steeds nieuwsgieriger naar de
fresco's zelf. De inspiratiebron
en de muzikale expressie ervan
leken mij mijlen ver van elkaar
verwijderd. Martinu schreef een
uitbundig soort muziek met en
kele extatische momenten, waar
in maar weinig plaats is voor het
meditatieve, waar de program
ma-toelichting over sprak.
De rust, kleur en eenvoud van
de fresco's, waardoor Martinu
getroffen werd. zijn in zijn mu
ziek niet te vinden. Of men zou
tot de buitengewoon onwaar
schijnlijke veronderstelling moe
ten komen dat James Conlon het
werk opgeschroefd heeft tot een
bij tijd en wijle zeker niet onaar
dig spektakelstuk.
Onder de laatste noemer vallen
ook de Symfonische dansen op
45 van Rachmaninoff, het laatste
werk van zijn hand. Rachmani
noff legde zich geen enkele be
perking op: omvangrijke delen,
een grote orkestbezetting met
uitgebreid slagwerk en piano,
breed uitgesponnen melodieen
waarin nogal wat herhalingen
voorkomen, een breedsprakig
heid die de waardevolle momen
ten (de wals) overspoelt en de
zwakke plakken accentueert (het
eindeloze einde van het derde
deel). Zowel in Martinu als in
Rachmaninoff liet het R.Ph.O.
briljant orkestspel horen, dat
grote weerklank bij het publiek
vond. Ingeklemd tussen deze
twee overheersende werken was
het Vioolconcert in Bes, dat de
19-jarige Mozart voor eigen ge
bruik schreef. Het wordt ten on
rechte weinig gespeeld, waar
schijnlijk omdat het 'te eenvou
dig' gevonden wordt. Inderdaad
mist het concert de diepgang van
de latere concerten, maar een
voud is toch het kenmerk van
het ware, en dat heeft Isabelle
van Keulen zeer 'goed begrepen.
Haar spel was fris en onbevan
gen. In het langzame tweede deel
maakte ze duidelijk dat haar ta
lent inderdaad verwachtingen
voor de toekomst wettigt. Een
wat meer kamermuziekachtige
begeleiding door het orkest had
beter bij haar spel en interpreta
tie gepast.
MIES ALBARDA.
DEN HAAG (GPD) - De Gouden
Ganzeveer-1987, de culturele prijs
van de Nederlandse Uitgevers
bond (KNUB), is toegekend aan
schrijver/beeldend kunstenaar Ar
mando. De prijs, die 9 december in
Amsterdam wordt uitgereikt, is
hem verleend voor zijn bijdrage
aan het Nederlandse cultuurbezit
en de verspreiding daarvan over
Europa.
De plechtigheid wordt gehouden
in het kader van de manifestatie
'Amsterdam Culturele Hoofdstad
van Europa 1987'. De Europese
commissaris voor culturele aange
legenheden. C. Ripa di Meana.
reikt de onderscheiding uit. Ka-
thinka Dittrich, voormalig direc
teur van het Goethe-instituut in
Amsterdam, spreekt een feestrede
uit.
Vorig jaar ontving de Vereniging
tot Behoud van Natuurmonumen
ten de Ganzeveer.
Armando debuteerde in 1954 in
Podium als dichter. Hij werkte eni
ge jaren bij de Haagse Post. Met
H.Sleutelaar, C.B.Vaandrager en
H.Verhagen lanceerde hij eerst in
Gard Sivik, later in De Nieuwe Stijl
de 'totale poësie' en een nieuwe za
kelijkheid. Een soortgelijke ont
wikkeling maakte hij als beeldend
kunstenaar door. Uit zijn schilde
rijen, maar ook zijn literaire werk
blijkt zijn grote betrokkenheid mot
de Tweede Wereldoorlog. In tegen
stelling tot zijn poëzie, die een
steeds fragmentarischer karakter
krijgt, werd zijn proza lang
zaamaan traditioneler.
Armando heeft columns ge
schreven voor NRC Handelsblad,
meestal vanuit Berlijn. 'Uit Berlijn
('82) en 'Machthebbers' ('83) bevat
ten verzamelingen van deze stuk
ken. Voor zijn poëziebundel 'Het
Gevecht' ('76) werd hem de Her
man Gorterprijs 1977 toegekend,
voor 'Machthebbers' de Borde-
wijk- en de Multatuliprijs 1984.
DEN HAAG (ANP) - De belangstel
ling voor de openbare bibliotheek
is vorig jaar nog wel iets gestegen,
maar minder dan voorgaande ja
ren. Het peil van 1982, vóór de grote
bezuinigingsklap, is nog niet op
nieuw bereikt. Per duizend inwo
ners is het aantal mensen dat in
1986 een boek leende, evenwel iets
gedaald: van 288 tot 287. Het totale
aantal uitleningen passeerde in
1986 de grens van 175 miljoen. Een
ingeschreven lid leende vorig jaar
42 keer iets van de bibliotheek te
gen 41,5 in 1985.
Dit blijkt uit de gegevens van het
Centraal Bureau voor de Statistiek
die het Nederlands Bibliotheek- en
Lektuur Centrum deze week heeft
gepubliceerd.
De bibliotheek zag het aantal
jeugdleden vorig jaar teruglopen
met dertigduizend of wel i,4 pro
cent. Relatief steeg het aandeel van
de lenende jongeren, want het aan
tal van alle jongeren daalde sterker,
namelijk drie procent. Van elke
duizend jongeren waren ei vorig
jaar 627 lid van de bibliotheek, tien
meer dan in 1985.
Onder de volwassenen steeg het
ledental van de bibliotheken in
1986 met ruim 46.000, wat neer
komt op 2,4 procent. Dit stijgt uit
boven de 1,7 procent waarmee hét
totale aantal volwassennen dat jaar
in ons land toenam. Van elke dui
zend volwassenen bleken er 180 lid
van een bibliotheek, één meer dan
in het voorafgaande jaar. Dit gun
stige beeld werd mede bereikt door
de ledenwerfacties die vorig jaar
werden gevoerd.
Behalve boeken lenen bibliothe
ken tegenwoordig ook audio-visu-
ele middelen uit. Ze maken nog
niet zo'n groot deel uit van de acti
viteiten van bibliotheken, maar ne
men wel hand over hand toe. Hier
onder vallen grammofoonplaten,
cassettes en videobanden. Voor
1986 is een toename berekend van
22,5 procent bij een totaal van bijna
vijf miljoen uitleningen. Spectacu
lair. namelijk met 135 procent,
steeg het aantal uitleningen van vi
deobanden. Deze betreffen de 'be
tere' speel- en muziekfilms en do
cumentaires, aldus het NBLC.
LONDEN (AP) - De Amerikaanse
big-band-leider Herb Miller, die
tientallen jaren lang de muziek van
zijn verdwenen broer Glenn levend
hield, is gisterochtend in zijn wo
ning in Londen overleden. Hij was
74 jaar oud.
Miller en zijn 16 man tellende
band hadden zondag hun laatste
concert gespeeld in Paignton en er
was net een nieuwe elpee versche
nen onder de titel .Remember
Glenn Miller'.
De band zal worden overgeno
men door John Miller, de 46-jarige
zoon van Herb. Het orkest vertrekt
maandag voor een tournee van drie
weken naar Zweden en Noorwe
gen.
Merb Miller was de jongste van
de drie muzikale broers Miller. Hij
werd op 21 februari 1913 geboren
in North Platte, in Nebraska
Herb was 12 jaar oud toen hij zijn
eerste, oude trompet kreeg. Hij
speelde zo vaak mogelijk samen
met zijn oudere broers Deane en
Glenn.
AMSTERDAM - Oud-schaker Jan Hein Donner (rechts) heeft gisteren in
het Stedelijk Museum in Amsterdam het eerste exemplaar van het door
hemzelf geschreven boek 'De Koning' ontvangen. Hij kreeg het boek uit
handen van auteur Harry Mulisch. (foto anpi
Gedicht van
400 meter
AMSTERDAM - De Kinderboeken
week is begonnen De schrijfster Har
riet van Reek rechts op de rechter fo
to) kreeg gisteravond de Gouden Grif
fel voor het best geschreven kinder
boek van dit jaar. Haar bekroonde
boek heel 'De avonturen-van Lena Le
na' en is bestemd voor kinderen tot zes
jaar. De beste illustrator van kinder
boeken is Dieter Schubert (links). Hij
ontving de Gouden Penseel voor zijn
tekeningen in het boek 'Monkie'
ln de middag waren al 850 kinde
ren uit het hele land met autobussen
naar Amsterdam getogen om daar de
opening van de 33ste Kinderboeken
week in de Stadsschouwburg bij te
wonen. Met de 30 bij elkaar gekomen
bussen konden ze een gedicht van Wil
lem Wilmink maken. Op elke bus
stond een regel. Bij elkaar had het ge
dicht zodoende een lengte van 400 me
ter. Op de foto de stoet tijdens een pau
ze bij de Bosbaan.
SCHIPHOL (ANP) „Het was ver
schrikkelijk. De grootste ramp die
sinds vijfentwintig jaar op die weg
was gebeurd." Nog zichtbaar aan
geslagen over de catastrofale ge
beurtenissen is woensdagmiddag
Tom Leeflang, tourleider van de
groep Nederlandse artiesten die
deze week bij het auto-ongeluk op
de snelweg bij San Diego in Cali-
fornië betrokken was. op Schiphol
teruggekeerd
Het ongeluk kostte het leven aan
drie leden van het 21 personen tel
lende gezelschap: de 32-jarige zan
ger Will Jones en de 28-jarige Won-
ny Ooft, die pp slag dood waren en
Jos Richaers, die later in het zie
kenhuis overleed. Hun stoffelijke
overschotten worden deze week
naar Nederland teruggevlogen, al
dus Leeflang. Hij keerde woensdag
terug met zes leden van de groep
onder wie Eddy Christians die
slechts lichte verwondingen oplie
pen.
Dertien Nederlanders zijn nog in
Amerika, waarvan sommigen nog
met meer of minder ernstige ver
wondingen in het ziekenhuis lig
gen. Iedereen is nu echter buiten
levensgevaar, aldus Leeflang.
Hij zegt door het ongeluk de
Amerikanen wel op een heel ande
re manier te hebben leren kennen
dan de bikkelharde mensen zoals
ze altijd worden voorgesteld. ,,Het
was onvoorstelbaar hoe die men
sen urenlang op de snelweg in de
weer zijn geweest. De bussen waar
mee we reisden zaten door de klap
potdicht. Ik ben nog nooit zo bang
geweest. Als de boel in brand zou
zijn gevlogen, zouden de gevolgen
helemaal niet te overzien zijn ge
weest. Maar dat hebben ze geluk
kig weten te voorkomen".
Ook Nederlanders die in de Vere
nigde Staten wonen hebben vol
gens Leeflang fantastisch hulp ge
boden. „Ook kregen we van alle
kanten bloemen en telegrammen.
Dat was een geweldige steun in de
ontzettende moeilijke tijd die wé
doormaakten".
- Deze hulp is volgens hem dan
ook de reden dat de artiesten, on
danks de catastrofale afloop van
deze tournee, misschien volgend
jaar toch teruggaan naar de Vere
nigde Staten. „Die mensen zijn zo
goed voor ons geweest. Als ze dan
vragen of we nog terugkomen, kun
je haast niet anders dan ja zeggen",
zegt Leeflang.
Volgens Leeflang was de veroor
zaker van het ongeluk onder in
vloed van alcohol en cocaïne. Bo
vendien was hij niet in het bezit
van een ij bewijs. De man zou
sinds 1983 al acht aanrijdingen
hebben veroorzaakt.
Kindertheater 'Klapsigaar' op pad
LEIDEN - Kindertheater Klapsigaar geeft zondagmiddag in het LAK de
eerste voorstelling van 'Meneer Flakkee en Overgoeree'. Klapsigaar, on
derdeel van de Leidse Stichting Tóch Theater, geeft er op de ochtend van
3 oktober al een voorproefje van op de Breestraat voor het stadhuis. Dan
wordt een verkorte straatversie van dit voor kinderen tot twaalf jaar be
doelde stuk gespeeld. {Aanvang 10.00 uur)
Een uur later voert Tóch Theater op dezelfde plaats een kort straatstuk
op, dat speciaal ter gelegenheid van Leidens ontzet is gemaakt.
